مدل تصمیم‌گیری چندشاخصه‌فازی جهت ارزیابی عملکرد کارکنان ادارات محیط‌زیست

فصلنامه انسان و محیط‌زیست، شماره 42، پاییز 96

مدل تصمیم‌گیری چندشاخصه‌فازی جهت ارزیابی عملکرد کارکنان ادارات محیط‌زیست

عمّار فیضی[1]^*

Ammarfeyzi@live.com

طاهره هاشمی[2]

علی هاشمی [3]

چکیده

ارزیابی عملکرد، فرآیندی است که به‌وسیله‌ی آن کار کارکنان در فواصل معین و به‌طور رسمی موردبررسی و سنجش قرار می‌گیرد. شناخت کارکنان شاخص و اعطای پاداش به آن‌ها و از این طریق، ایجاد انگیزه برای بهبود عملکرد کارکنان، ازجمله علل اصلی ارزیابی عملکرد است. هدف از انجام پژوهش حاضر شناسایی ابعاد و شاخص‌های ارزیابی کارکنان ادارات محیط‌زیست با رویکرد کارت‌ارزیابی‎متوازن، وزن‌دهی به آن‌ها با تکنیک فرآیند تحلیل‌شبکه‌ای‌فازی آن‌گاه رتبه‌بندی ادارات با تکنیک‌تاپسیس‌فازی می‌باشد. جامعه‌آماری پژوهش حاضر را 500 نفر از کارشناسان ارشد و مدیران ادارات محیط‌زیست استان‌های: البرز، تهران، اصفهان تشکیل می‌دهند. میزان حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران 217نفر تعیین شد. ابتدا شاخص‌های ارزیابی عملکرد کارمندان و مدیران ادارات محیط‌زیست در چهار بُعد: مالی، ذینفعان، فرآیندهای‌داخلی و رشدویادگیری، از ادبیات موضوع  و نظر خبرگان شناسایی، سپس با استفاده از تکنیک فرآیندتحلیل‌شبکه‌ای ابعاد و شاخص‌ها وزن‌دهی و میزان اهمیت هر یک مشخص، سپس با استفاده از تکنیک تاپسیس سه اداره ازنظر عملکرد کارشناسان و مدیران موردبررسی قرار گرفت. نتایج حاصل از وزن دهی ابعاد ارزیابی عملکرد کارکنان محیط‌زیست با تکنیک تحلیل شبکه‌ای نشان می‌دهد که بعد ذینفعان، رتبه اول و ابعاد: مالی، فرآیندهای داخلی و یادگیری و رشد رتبه‌های دوم تا چهارم را ازنظر اهمیت کسب نمودند. در پایان نیز  با توجه عملکرد هر اداره با استفاده از تکنیک تاپسیس فازی پیشنهاد‌هایی جهت بهبود عملکرد ادارات محیط‌زیست ارایه گردیده است.

کلمات کلیدی: ارزیابی، ‌عملکرد، کارت‌ارزیابی‌متوازن، فرآیندتحلیل‌شبکه‌ای‌فازی، تکنیک‌تاپسیس‌فازی.

مقدمه

در دنیای به‌شدت پیچیده و سخت رقابت کنونی، آگاهی از عملکرد تمام جنبه‌های یک سازمان برای تصمیم‌گیری مدیران حیاتی می‌باشد. در هر سازمانی تدوین راهبردها، برنامه‌ریزی کوتاه‌مدت و بلندمدت، انجام اصلاحات، ایجاد بهبودوتحول با ارزیابی عملکرد و شناخت وضع موجود آغاز می‌شود(1).
در سال‌های اخیر با توجه به ضعف‌های روش‌های ارزیابی سنتی و تغییر محیط‌رقابتی، مدل‌های جدیدی برای ارزیابی‌عملکرد سازمان‌ها ارایه گردیده است. یکی از این مدل‌های نوین روش کارت‌ارزیابی‌متوازن است. بررسی‌‎های انجام شده نشان‌می‌دهدکه این مدل چارچوب مناسبی را برای اندازه‌گیری عملکرد فراهم می‌آورد و بسیاری از شرکت‌ها و موسسات بزرگ جهان نسبت به پیاده‌سازی آن اقدام کرده‌اند. این روش علاوه بر ارزیابی مالی سنتی، عملکرد سازمان را با افزودن سه بعد دیگر یعنی مشتریان، فرآیندهای‌داخلی کسب‌وکار و یادگیری‌ورشد مورد ارزیابی قرارمی‌دهد(2). بر روی ساختمان دانشکده علوم اجتماعی در دانشگاه شیکاگو نوشته‌شده است: «اگر شما نتوانید چیزی را اندازه بگیرید، دانش شما در آن بسیار اندک و مدیریت آن نامطلوب است(3). لرد کلوین فیزیکدان انگلیسی در مورد ضرورت اندازه‌گیری می‌گوید: «"هرگاه توانستیم آن چه درباره‌ی آن صحبت می‌کنیم اندازه گرفته و در قالب اعداد و ارقام بیان کنیم، می‌توانیم ادعا کنیم درباره‌ی موضوع موردبحث چیزهایی می‌دانیم در غیر این صورت آگاهی و دانش ما ناقص بوده و هرگز به مرحله بلوغ نخواهد رسید"»(4).

در دوران عصر صنعتی، رویکردهایی که در زمینه سنجش عملکرد شرکت‌ها و سازمان‌ها وجود داشتند رویکردهایی صرفاً مالی بر مبنای حسابداری بودند که از آن‌ها تحت عنوان سیستم‌های سنجش عملکرد سنتی یاد می‌شود. این رویکردها همیشه تحت شرایط و اصول حسابداری سنتی‌ای که در آن زمان رایج بوده محدود بودند. به‌تدریج که شرکت‌ها و سازمان‌ها وارد عصر اطلاعاتی شدند و مزیت رقابتی خود را درجاهای دیگر غیر از کاهش هزینه و افزایش بهره‌وری دیدند، این رویکردها نیز توسعه یافتند و از حالت تک‌بعدی که همان بعد مالی بود به حالت چندبعدی تغییر یافتند. به‌این‌ترتیب که اکنون این رویکردها سیستماتیک شده و علاوه بر تأکید بر بعد مالی سازمان به بعدهای دیگر سازمان مانند مشتری، فرآیندهای داخلی و ... می‌پردازد(5). ارزیابی عملکرد سازمان‌ها و بنگاه‌های اقتصادی و بررسی نتایج حاصل از عملکرد آن‌ها در یک دوره معین، فرآیندی مهم و راهبردی محسوب شده که ضمن تعیین جایگاه رقابتی سازمان، نقش قابل‌توجهی در امر بهبود مستمر و افزایش کیفیت و اثربخشی تصمیمات مدیریت سازمان دارد(6). یکی از روش‌های چند بُعدی ارزیابی عملکرد، استفاده از روش کارت‌ارزیابی‌متوازن(BSC) است. کاپلان و نورتون (1992)، یک روش جدید برای اندازه‌گیری عملکرد، تحت عنوان کارت‌ارزیابی‌متوازن را بنا نهادند. در سیستم‌های سنتی ارزیابی، تأکید مدیران بر معیارهای مالی در اندازه‌گیری عملکرد است، اما در عصر حاضر این مسأله به‌شدت موردانتقاد قرارگرفته است؛ زیرا تأکید صرف بر عملکرد مالی نتایج ضعیفی را در ارزیابی‌ها ارایه می‌دهد. درروش کارت‌ارزیابی‌متوازن علاوه بر مقیاس مالی، عملکرد سازمان از سه منظر: مشتری، فرآیندهای داخلی کسب‌وکار و یادگیری و رشد نیز مورد ارزیابی قرار می‌گیرد(7).

نظریه فازی، در سال(1965) توسط پروفسور لطفی‌زاده، دانشمند ایرانی و استاد دانشگاه برکلی آمریکا عرضه شد. نظریه‌ای است برای اقدام در شرایط عدم اطمینان. این نظریه قادر است بسیاری از مفاهیم، متغیرها، و سیستم‌هایی را که نادقیق و مبهم هستند، به شکل ریاضی درآورد و زمینه را برای استدلال، استنتاج، کنترل و تصمیم‌گیری در شرایط عدم اطمینان فراهم آورد(8). با توجه به این‌که در سیستم ارزیابی عملکرد با روش BSC از نظرات خبرگان و کارشناسان به‌صورت کیفی و در قالب عبارات کلامی استفاده می‌شود؛ بنابراین سنجش جمع‌آوری نظرات جامعه‌ی آماری قیدشده توسط شیوه‌های قطعی و غیر فازی می‌تواند به دو دلیل نادیده گرفتن ابهام و قضاوت ذهنی موردانتقاد قرار گیرد. با بهره‌گیری از مفاهیم فازی در ارزیابی، می‌توان عبارات کلامی را به‌صورت عباراتی با زبان طبیعی محاوره‌ای برای ارزیابی شاخص‌های ارزیابی عملکرد به کار برد و با مرتبط ساختن این عبارات با توابع عضویت مناسب، تحلیل‌های مناسب‌تر و دقیق‌تری را بر روی امتیازات شاخص‌ها اعمال کرد(1).

مشکل اصلی در سازمان محیط‌زیست شناخت کم در خصوص معیارهای ارزیابی عملکرد کارکنان و مدیران جهت ارزیابی است. سوالات اصلی پژوهش حاضر این است که، چه شاخص‌های جهت ارزیابی عملکرد کارکنان و مدیران ادارات محیط‌زیست باید مدنظر خبرگان قرار گیرد؟ مهم‌ترین بُعد در ارزیابی عملکرد کارکنان با استفاده از رویکرد کارت امتیازی متوازن و ANPفازی کدام بعد است؟ رتبه‌ی عملکردی ادارات‌محیط زیست با تکنیک TOPSISفازی در چه سطحی است؟

هدف از انجام پژوهش حاضر: شناسایی ابعاد و شاخص‌های ارزیابی کارکنان ادارات محیط‌زیست با رویکرد کارت ارزیابی متوازن، وزن‌دهی به آن‌ها با تکنیک فرآیند تحلیل شبکه‌ای آن‌گاه رتبه‌بندی ادارات با تکنیک تاپسیس است.

نتایج این پژوهش می‌تواند دید جامعی را به کارشناسان ارشد و مدیران سازمان محیط‌زیست در خصوص ارزیابی عملکرد افراد این ادارات ارایه نماید. 

ارزیابی عملکرد

به‌طورکلی نظام ارزیابی عملکرد را می‌توان فرآیند سنجش و اندازه‌گیری و مقایسه میزان و نحوه دست‌یابی به وضعیت مطلوب با معیارها و نگرش معین در دامنه و حوزه تحت پوشش معین با شاخص‌های معین و دوره زمانی معین باهدف بازنگری، اصلاح و بهبود مستمر دانست(2).

کارت ارزیابی متوازن

تلفیقی است از معیارهای عملکرد که شاخص‌های عملکرد جاری، گذشته و نیز آتی را شامل می‌شود. در کارت ارزیابی متوازن معیارهای غیرمالی، کنار معیارهای مالی قرار می‌گیرند.در دهه‌ی 1990 کاپلان و نورتون درصدد رفع نارسایی‌ها و نواقص روش‌های سنتی ارزیابی عملکرد برآمده و درنهایت روش جدیدی در خصوص نحوه ارزیابی عملکرد معرفی کردند(2).

در خصوص ارزیابی عملکرد سازمان‌ها با رویکرد کارت ارزیابی متوازن پژوهش‌های بسیاری صورت پذیرفته است در این قسمت به مهم‌ترین پژوهش‌های این حوزه اشاره می‌گردد.

قاسم پور، رشیدی و عزیزی(1394)، در پژوهشی با عنوان: بررسی ارزیابی عملکرد سازمان و کارکنان باکارت ارزیابی متوازن(BSC) و مدل EFQM، پرداختند. این پژوهش مروری بر مفاهیم نظری، ارزیابی، اهداف ارزیابی عملکرد، خصوصیات ارزیاب‌کننده و نحوه ارزیابی با استفاده از مدل کارت ارزیابی متوازن و مدل جایزه ملی بهره‌وری و تعالی‌سازمانی(EFQM)، را مطرح نمودند. محققین معتقدند که ارزیابی عملکرد با تحلیل و آنالیز شغل، گزینش، انتخاب پرداخت حقوق و دستمزد و آموزش شغلی رابطه نزدیکی دارد و در ارزیابی عملکرد کارکنان بایستی رفتارهای عینی آنان را اندازه‌گیری کنیم. متخصصین مدیریت منابع انسانی، باوجود طرح‌های ارزنده که برای ارزیابی عملکرد تدارک می‌بینند، اغلب به علت ناتوانی مدیران صفی در کاربری و استفاده مستمر از آن‌ها سرخورده می‌شوند. اما می‌توان با ایجاد توازن بین ارزیاب کننده و ارزیابی‌شونده، به یک اثربخشی در ارزیابی عملکرد رسید. فیضی و سلوکدار(1393)، در پژوهشی با عنوان: ارزیابی عملکرد صنعت بانک‌داری با رویکردFTOPSIS-BSC، به معرفی رویکردی نوین از تکنیک‌های تصمیم‌گیری و استراتژیک به ارزیابی بانک‌های استان البرز(سرمایه، ملت، پاسارگاد، ملی، سپه و کشاورزی) در شش منظر: مالی، مشتریان، فرآیندهای داخلی، رشد و یادگیری، رضایت کارکنان و محیط و جامعه پرداختند. پژوهشگران علت اضافه نمودن دو بعد ارزیابی عملکرد به چهار بعد مرسوم که توسط پروفسور کاپلان و نورتون مطرح‌شده و به کار گرفته می‌شود را اهمیت بیش‌ازحد توجه به رضایت کارکنان در کسب موفقیت‎‌های سازمانی و نایل شدن به اهداف سازمان و وجود محیط متغیر و پویا اعلام داشتند. نتایج پژوهش‌های این محققین نشان می‌دهد که استفاده از رویکرد ترکیبی تصمیم‌گیری و استراتژیک همچنین استفاده از طیف‌های بیانی در نظرسنجی از خبرگان می‌تواند روش ارزیابی بهینه و کارایی را در صنعت بانک‌داری ارایه نماید.

زارعی نژاد و حجتی(1392)، در مقدمه‌ای نقش واحد فناوری اطلاعات را در کسب کار امروزی و بهبود عملکرد آن را ضروری و ساختار واحد فناوری اطلاعات را به میزان چشم‌گیری بااهمیت مطرح نموده و رویکردی معرفی نموده که مبتنی بر روش‌های تصمیم‌گیری چند معیاره فازی (FMCDM) و کارت ارزیابی متوازن(BSC) ، برای ارزیابی عملکرد واحد IT سیستم‌های بانکی استفاده نموده و از نتایج حاصله به‌عنوان یک راهنما برای ارتقای عملکرد واحدهای IT سیستم‌های بانکی حامی صنایع تولیدی شهر یاسوج، برای بهبود عملکرد صنایع تولیدی و خدمات بانک‌ها استفاده خواهد شد. از سیستم اطلاعاتی شکل‌گرفته نیز می‌توان به‌عنوان ابزاری مؤثر برای حل مسایل تصمیم‌گیری چندمعیاره استفاده کرد. آذر، زارعی و رستمی(1391)، در پژوهشی با عنوان: ارزیابی عملکرد متوازن با تأکید بر شاخص‌های BSC (موردمطالعه: شرکت‌های کاشی و سرامیک یزد)، پرداختند. محققین با استفاده از ترکیب مدل تحلیل پوششی داده‌ها باکارت ارزیابی متوازن، یکی از موانع BSC ، یعنی نیاز به تعیین استانداردها و خط مبنا غلبه نمودند.

از مهم‌ترین مزایای مدل پیشنهادی خود را فراهم کردن بینش جامع از کسب‌وکار برای مدیران، ارزیابی متوازن بر اساس تمام جنبه‌های مطرح‌شده در BSC و حفظ تعادل بین آن‌ها، خطی بودن و انعطاف‌پذیری مدل و قدرت تفکیک بالا اشاره نمودند. میرفخرالدینی و امیری(1389)، در پژوهشی با عنوان: ارایه راهکارهای ارتقای خدمات الکترونیکی بانک‌ها با رویکردBSC، ANP فازی و TOPSIS فازی (مطالعه موردی: بانک‌های دولتی منتخب استان فارس)، پرداختند. محققین هدف از انجام پژوهش را بررسی کیفیت خدمات الکترونیکی ارایه شده در بانک‌های دولتی منتخب استان فارس با استفاده از مدل کارت ارزیابی متوازن و منطق فازی و ارایه راهکارهای ارتقای خدمات مطرح نمودند. برای این منظور شاخص‌های ارزیابی خدمات الکترونیکی بر اساس ادبیات پژوهش شناسایی و با استفاده ازنظر خبرگان در مناظر کارت ارزیابی متوازن جانمایی شده است. نتایج بررسی باهم عملکرد و اهمیت شاخص‌های خدمات الکترونیکی در بانک‌های موردمطالعه نشان می‌دهد، از بین 38 شاخص نهایی، 9 شاخص بحرانی هستند. به‌منظور بهبود عملکرد بانک‌های موردمطالعه 20 راهکار توسط خبرگان ارایه شد که بر اساس میزان تأثیرگذاری بر بهبود شاخص‌ها بحرانی با تکنیک TOPSIS فازی اولویت‌بندی شدند. بر همین مبنا راه‌کار سنجش میزان پیشرفت کارها در قالب سند چشم‌انداز کشور همراه با نظارت دایم و مستمر بر فرآیندهای اجرای پروژه بانک‌داری الکترونیک به‌عنوان اولویت اول اشاره نمودند. کشورشاهی و میدانی(1389)، در پژوهشی با عنوان: طراحی سیستم ارزیابی عملکرد کارکنان با استفاده از مدل کارت ارزیابی متوازن (مطالعه موردی: شرکت فرش باستان یزد)، پرداختند. محققین جهت اجرای مدل جامع کارت امتیازی متوازن برای ارزیابی عملکرد کارکنان در شرکت فرش باستان یزد که در طی جلساتی با مدیرعامل و معاونین شرکت به‌صورت هم‌اندیشی طرح‌ریزی گردید، سعی بر آن داشتند تا ذهن مدیران سازمان نسبت به تفکر استراتژیک همسو و حساس گردد. از این رهگذر ضمن اعمال تغییرات و بومی‌سازی مدل، اهداف و برنامه‌های شرکت را در چهار منظر مالی، مشتری، فرآیندهای داخلی و رشد و یادگیری بر اساس استراتژی‌های سازمان طراحی نمودند. محققین به دو مشکل عمده شرکت فرش باستان یعنی، عدم تعریف دقیق فرآیندهای برنامه‌ریزی تولید و کنترل آن و تمایل کم همکاری بین کارکنان(کارگران)، با مدیریت به دلیل مشکلات کارگری از قبیل رسمی بودن و ...، و پیشنهاد دادند واحد برنامه‌ریزی و کنترل تولید به‌صورت سیستماتیک شروع به فعالیت کند و حلقه ارتباطی بین واحدهای تولید، بازرگانی و مالی باشد. محققین همچنین اشاره به این نکته نمودند که، یک نظام ارزیابی عملکرد صحیح علاوه بر اطلاع داشتن مدیران و کارکنان از شغل خود باید از اهداف، چشم‌انداز و مأموریت سازمان برای تمامی افراد سازمان روشن و مشخص باشد. مدیریت ارشد سازمان باید درک عمیقی نسبت به سیستم ارزیابی عملکرد و اهمیت آن در پرورش نیروی انسانی داشته باشد و پیگیر اجرای مستمر آن در سازمان باشد، که در این صورت سازمان به سمت هدف والای خود حرکت خواهد نمود.

ورمازیار، دهقانباغی و افخمی(2016)، در پژوهشی با عنوان: ارایه یک رویکرد ترکیبی تصمیم‌گیری چند شاخصه نوین در ارزیابی عملکرد فناوری سازمانی بر پایه‌ی کارت ارزیابی متوازن، پرداختند. محققین ابتدا به شناسایی شاخص‌های چهار بعد: مالی، مشتریان، فرآیندهای داخلی و رشد و یادگیری از ادبیات موضوع و پیشینه پژوهش نمودند، سپس به بررسی شدت روابط و اثرگذاری و اثرپذیری شاخص‌های کلیدی با تکنیک آزمایش و تحلیل تصمیم‌گیری(دیمتل)، نمودند، آن‌گاه ابعاد و شاخص‌های ارزیابی را با تکنیک فرآیند تحلیل شبکه‌ای وزن دهی و رتبه‌بندی نمودند. یعقوبی و حدیدی(2016)، در پژوهشی با عنوان: چارچوبی یکپارچه جهت اندازه‌گیری عملکرد سازمانی شرکت ارتباطات الکترونیکی ایران با رویکرد کارت ارزیابی متوازن و فرآیند تحلیل سلسله مراتبی، پرداختند. محققین پس از شناسایی شاخص‌های کلیدی عملکرد و جانمایی این عوامل در چهار بعد کارت ارزیابی متوازن، به تعریف واحد اندازه‌گیری برای هریک از شاخص‌ها پرداخته سپس با استفاده از تکنیک فرآیند تحلیل سلسله مراتبی شاخص‌های هر بعد را وزن دهی و رتبه‌بندی نمودند. نتایج حاصل از پژوهش آن‌ها نشان می‌دهد که بهره‌گیری از رویکردهای ترکیبی BSC-AHP می‌تواند نتایج مناسب‌تری را در ارزیابی عملکرد به دلیل کیفی بودن استفاده صرف از روش کارت ارزیابی متوازن این نقصان را مرتفع سازد. بنتاس و همکاران (2012)،  برای اندازه‌گیری عملکرد سازمانی در این مقاله یک شرکت مخابراتی برزیلی را برای بررسی و بیان ادغام دو روش کارت ارزیابی متوازن (BSC) (که یک چارچوب چشم‌انداز متعدد برای ارزیابی عملکرد است) و فرایند تحلیل سلسله مراتبی (AHP) (که ابزاری برای تصمیم‌گیری در جهت اولویت‌بندی دیدگاه‌های عملکرد چندگانه و شاخص‌ها و برای ایجاد یک استاندارد واحد برای رتبه‌بندی گزینه‌ها می باشد)، ارایه می‌کند.(در این مورد، عملکرد واحدهای عملیاتی). روش تعامل و تکرار به همراه یک رویکرد برای توافق ساخت در میان مدیرانی است که به ایجاد مقادیر اولویتی برای ابعاد عملکرد و شاخص‌های مربوطه می‌پردازد. این مقاله مزایا و معایب طراحی این روش را موردبحث و بررسی قرار می‌دهد. مومنی و همکاران(2011)، به ارزیابی عملکرد بانک‌های خصوصی پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران با استفاده از رویکرد ترکیبی تصمیم‌گیری چند معیاره فازی و کارت ارزیابی متوازن  پرداختند. در این مقاله ابتدا چهار منظر BSC برای ارزیابی عملکرد از طریق مأموریت‌ها  اهداف، راه‌حل‌ها و مروری بر ادبیات موضوع تحقیق طراحی شد سپس از افراد خبره در حوزه‌ی بانک‌داری در خصوص تعیین معیارها و زیر معیارها بهره بردند. محققین پس از ارتباط دادن داده‌ها با هر معیار ماتریس تصمیم برای رتبه‌بندی بانک‌ها از روش‌های SAW،VIKOR ، TOPSIS و بردا استفاده کردند.

در این پژوهش بانک پارسیان رتبه اول، بانک اقتصاد نوین و بانک کارآفرین به ترتیب رتبه‌های دوم و سوم را کسب کردند.

روش بررسی

تحقیقات پیمایشی عام‌ترین نوع تحقیقات علوم اجتماعی است که مبنای آن، نظرسنجی از کسانی است که به‌طور مستقیم، درگیر مسأله تحقیق می‌باشند. با توجه به این‌که هدف تحقیق حاضر ارزیابی عملکرد کارکنان و ادارات سازمان محیط‌زیست می باشد لذا از تحقیق پیمایشی برای بخش اول این تحقیق استفاده می‌شود. از مهم‌ترین مزایای این تحقیقات، قابلیت تعمیم نتایج حاصل از آن می باشد. بنابراین با توجه به این مزیت تحقیقات پیمایشی، می‌توان به نتایج این تحقیق اطمینان بیش‌تری نمود. همچنین به دلیل استفاده از روش‌های تصمیم‌گیری چند معیاره(MCDM) و مفاهیم فازی که خود یک روش ریاضی و کمی است، لذا به نتایج این تحقیق بیش‌تر از نتایج تحقیقات صرف آماری می‌توان استناد کرد و از نکات آن بهره‌مند شد. با در نظر گرفتن هدف، انگیزه و فایده
این تحقیق، آن را از نوع تحقیقات کاربردی قرار می‌دهیم زیرا که نتایج آن جهت تنظیم برنامه‌های آتی سازمان (ادارات محیط‌زیست)، قابل‌استفاده خواهد بود.

جامعه آماری پژوهش حاضر را 500 نفر از کارشناسان و مدیران ادارات محیط‌زیست استان‌های : البرز، تهران، اصفهان، تشکیل می‌دهند. میزان حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران به 217نفر تقلیل یافت.

در پژوهش حاضر از دو پرسش‌نامه مقایسات زوجی با طیف ساعتی به‌منظور وزن دهی به ابعاد و شاخص‌ها با تکنیک فرآیند تحلیل شبکه‌ای فازی و پرسش‌نامه‌های با طیف مقایسه‌ای دوقطبی به‌منظور جمع‌آوری داده‌های رتبه‌بندی ادارات محیط‌زیست با تاپسیس فازی بهره برده‌ایم. روایی پرسش‌نامه‌ها به‌وسیله خبرگان محیط‌زیست و برای سنجش پایایی از روش نرخ ناسازگاری بهره برده‌ایم که مقدار آن برای پرسش‌نامه‌های مقایسات زوجی(002/0) می باشد، زمانی که مقدار آن از (1/0) کم‌تر باشد دارایی پایایی است. روش گردآوری داده‌ها پرسش‌نامه‌ای و مصاحبه عمیق و بررسی ادبیات موضوع ارزیابی عملکرد و استفاده از رویکرد ترکیبی استراتژی محور و تصمیم‌گیری چند شاخصه فازی، کارت ارزیابی متوازن و فرآیند تحلیل شبکه‌ای  فازی و تاپسیس فازی است.

در ادامه به تشریح مختصری از تکنیک‌های مورداستفاده در پژوهش حاضر می‌پردازیم.

مدل فرآیند تحلیل شبکه‌ای فازی(FANP)

واژه ANP مخفف عبارت Analytical Network Process (ANP) به معنی فرایند تحلیل شبکه است. فرآیند تحلیل شبکه یا ANP یکی دیگر از سری تکنیک‌های تصمیم‌گیری است که شباهت زیادی به روش AHP دارد. هر یک از روش‌ها بر اساس یک سری فرضیات بناشده است. برای نمونه اگر معیارها مستقل از هم باشند و مقایسات زوجی امکان‌پذیر باشد مدل تصمیم‌گیری مناسب مدل AHP است ولی اگر معیارها مستقل نباشند روش  ANP بهتر است.

در این روش ابتدا مسأله را به چند خوشه تقسیم و سپس معیارها را در خوشه‌ها قسمت می‌‌کنند. ارتباط بین خوشه‌ها "ارتباط بیرونی" و ارتباط بین معیارها در هر خوشه "ارتباط‌درونی" نام‌گذاری شده‌اند.

شرح فرمول‌ها و عملیات روش ANP: ارتباط و وابستگی بین معیارها توسط نگاشت روابط شبکه ساخته‌شده ‌است. لذا در گام بعدی علاوه بر انجام مقایسات زوجی معیارها، مقدار ویژه و بردار ویژه نیز محاسبه می‌‌شود. مقادیر 1 تا 9 برای نمایش میزان اهمیت مقایسه ‌استفاده‌شده ‌است. بعد از ساختن ماتریس مقایسه زوجی، بردار ویژه  بدین ترتیب محاسبه خواهد شد:(رابطه1)

(1)

   , 

به‌طوری‌که A، ماتریس مقایسه زوجی،w بردار ویژه،  مقدار ویژه و n تعداد معیارهای قابل‌مقایسه می‌‌باشد.(روابط2 و3)

                          (2)                               

                         (3)

در گام آخر، ابر ماتریس به‌وسیله یک جدول وابستگی که ‌از ارتباطات میان معیارها و بردار ویژه‌ای که ‌از ماتریس مقایسه زوجی حاصل‌شده و به‌عنوان وزن آن به کار گرفته می‌‌شود، به دست می‌‌آید. سپس ابر ماتریس وزنی به نام W به توان حدی می‌‌رسد() تا مقادیر هر سطر آن باهم برابر شوند. بنابراین می‌‌توانیم اوزان را در هر معیار محاسبه کنیم.شکل(1)، اوزان در هر معیار را نشان می‌دهد(9).

شکل1-اوزان در هر معیار

مراحل به دست آوردن وزن مؤلفه­ها با تحلیل شبکه­ای فازی

براساس‌سوپرماتریس،‌مراحل محاسبه وزن مؤلفه‌هاعبارتنداز:

مرحله اول: جهت تجمیع نظرات خبرگان، از مقایسات زوجی پاسخ‌دهندگان میانگین هندسی گرفته می­شود.

مرحله دوم محاسبه بردار ویژه: برای محاسبه بردار ویژه هر یک از جداول مقایسات زوجی تجمیع شده، طبق رابطه (4) از روش لگاریتمی حداقل مجذورات، استفاده می­شود.

(4)         

به­طوری‌که:

مرحله سوم تشکیل ماتریس‌های بردار ویژه (): این ماتریس‌ها شامل بردارهای ویژه­ای هستند که از  مقایسات زوجیِ مرحله دوم به‌دست‌آمده‌اند.

به‌طورکلی می­توان این ماتریس­ها را به دودسته تقسیم کرد:

1- ماتریس­هایی که شامل بردارهای ویژه­ای هستند که روابط بین سطحی(عمودی) را نشان می­دهند. اگر بین دو مؤلفه رابطه­ی بین سطحی وجود نداشته باشد در محل تلاقی آن دو مؤلفه در ماتریس مقدار (0, 0,0) قرار می­گیرد. در سایر درایه­ها هم با توجه به رابطه عمودی مؤلفه­ها، مقادیر بردار ویژه­ی به‌دست‌آمده از مرحله دوم قرار می­گیرد.

2- ماتریس­هایی که شامل بردارهای ویژه­ای هستند که روابط افقی(درون سطحی) را نشان می­دهد. این ماتریس­ها مربعی بوده و قطر اصلی آن (1,1,1) است. اگر بین دو مؤلفه رابطه­ی درون سطحی وجود نداشته باشد در محل تلاقی آن دو مؤلفه در ماتریس مقدار (0, 0,0) قرار می­گیرد. در سایر درایه­ها هم با توجه به رابطه افقی مؤلفه­ها، مقادیر بردار ویژه به‌دست‌آمده از مرحله دوم قرار می­گیرد.

توجه شود اگر در ماتریس بردار ویژه درون سطحی، یک یا چند درایه در قطر اصلی (1,1,1) نشود بدین دلیل است که در آن ستون نرمال­سازی صورت گرفته است. نرمال‌سازی بدین‌صورت است که تمامی اعداد فازی آن ستون بر جمع مقادیر میانی اعداد فازی آن ستون تقسیم می­شوند.

مرحله چهارم محاسبه اوزان نهایی سطوح: برای محاسبه وزن نهایی مؤلفه‌های هر سطح() می‌بایست حاصل‌ضرب ماتریس بردار ویژه روابط درونی در بردار ویژه همان سطح را در وزن نهایی سطح بالاتر ضرب کنیم.(رابطه5)

                                درصورتی‌که برای یک سطح ماتریس وجود نداشت،
لازم است یک ماتریس یکه هم‌درجه جایگزین آن گردد. به‌عبارت‌دیگر می‌بایست از رابطه (6) استفاده نمایید(10).

(6)                

تکنیک تاپسیس فازی

روش تاپسیس، اولین بار  توسط هوانگ و یون(1981) ارایه شد. در این روش بهترین گزینه، گزینه‌ای است که نزدیک‌ترین فاصله را به راه‌حل ایده آل مثبت و درعین‌حال دورترین فاصله را از راه‌حل ایده آل منفی داشته باشد. در این روش خبرگان ابتدا اهمیت نسبی معیارها و زیر معیارها را مشخص کرده و سپس عملکرد هر گزینه را نیز نسبت به هر معیار می‌سنجند. اما تفکرات انسان و بیان ارزیابی‌ها همراه با عدم قطعیت است و این عدم قطعیت در تصمیم‌گیری تأثیرگذار است جهت رفع این مشکل از روش‌های تصمیم‌گیری فازی استفاده می‌گردد، در این حالت عناصر ماتریس تصمیم‌گیری، یا اهمیت گزینه‌ها نسبت به معیارها و نیز اهمیت معیارها (در پژوهش حاضر) به‌صورت فازی و با اعداد فازی بیان‌ می‌گردند. گام‌های لازم برای انجام پیاده‌سازی روش تاپسیس فازی به‌صورت زیر است:

گام اول: تشکیل ماتریس تصمیم فازی و ماتریس اهمیت نسبی معیارها با توجه به مقیاس‌های کلامی

فرض کنیدm  گزینه، n معیار و k تصمیم‌گیرنده داشته باشیم. در این صورت مسأله تصمیم‌گیری گروهی چند معیاره فازی می‌تواند به‌صورت ماتریس زیر بیان شود:

که در آن A₁,A₂,…,A_mگزینه‌هایی هستند که باید انتخاب‌شده یا اولویت‌بندی گردند.  C₁,C₂,…,C_n  شاخص‌ها یا معیارهای ارزیابی هستند. ها مطلوبیت گزینه   A_iرا نسبت به معیار یا  شاخص  C_j توسط فرد خبره K ام نشان می‌دهد. به‌منظور یکپارچه نمودن امتیاز عملکرد فازی، K فرد خبره از روش میانگین‌گیری حسابی طبق رابطه(7) استفاده می‌شود:

گام دوم: نرمال کردن ماتریس تصمیم فازی و محاسبه ماتریس تصمیم فازی نرمال شده وزنی

در این گام با توجه به این‌که داده‌های خام به‌دست‌آمده برای حذف واحدهای ناهمگون و مقیاس‌های اندازه‌گیری مختلف در مسایل تصمیم‌گیری چند معیاره باید نرمال شوند، از نرمال‌سازی خطی استفاده می‌شود. اگر ماتریس تصمیم فازی نرمال شده باشد، داریم:(رابطه‌ی8 و9)

که در آن به ترتیب مجموعه B و C یعنی مجموعه معیارهای مثبت و منفی. با در نظر گرفتن وزن‌های مختلف برای هر زیر معیار، ماتریس تصمیم نرمال شده وزنی نیز از ضرب اهمیت وزن معیارها در ماتریس تصمیم فازی نرمال شده محاسبه می‌شود. ماتریس تصمیم نرمال شده وزنی  به‌صورت رابطه‌ی(10) تعریف می‌شود که در آن   وزن معیار j ام است:

گام سوم: تعیین راه‌حل ایده آل مثبت فازی
 (^[4](A⁺FPISو راه‌حل ایده آل منفی فازی
[5] (A^-FNIS)

  تعیین راه‌حل ایده آل مثبت(A⁺) رابطه‌ی (11) و راه‌حل ایده آل منفی (A^-) رابطه‌ی (12)، به‌صورت زیر تعریف می‌شوند:

j: J={ j=1,2,…,n}  های مربوط به معیارهای منفی

 j: های مربوط به معیارهای مثبت

گام چهارم: محاسبه اندازه فاصله‌ای هرکدام از گزینه‌ها از مقادیر ایده آل فازی مثبت و منفی

فاصله هر گزینه با راه‌حل ایده آل مثبت و راه‌حل ایده آل منفی فازی به‌ صورت روابط(13) و(14)، محاسبه می‌شود.

که در آننشان‌دهنده اندازه‌گیری فاصله‌ای میان دو عدد فازی است  ونشان‌دهنده فاصله گزینه i از راه‌حل ایده‌آل مثبت و نشان‌دهنده فاصله گزینه i از راه‌حل ایده منفی است. اگر دو عدد فازی مثلثی N(n₁,n₂,n₃) وM(m₁,m₂,m₃)  را داشته باشیم، آنگاه فاصله فازی بین این دو عدد به‌صورت رابطه‌ی(15) محاسبه می‌شود:

گام پنجم: محاسبه ضرایب نزدیکی و اولویت‌بندی گزینه­ها

با تعیین ضریب نزدیکی، گام نهایی برای رتبه‌بندی تمامی گزینه‌ها می‌تواند آغاز شود و تصمیم‌گیرندگان می‌توانند بهترین گزینه را از میان گزینه‌های مختلف انتخاب کنند. ضریب نزدیکی هر گزینه به‌صورت رابطه‌ی (16)، محاسبه می‌شود:

(16)

شاخص CC_iنزدیک به عدد یک، میزان نزدیکی گزینه را به راه‌حل ایده آل مثبت و دوری از راه‌حل ایده آل منفی را نشان می‌دهد. بنابراین مقدار بزرگ‌تر CC_i نشان‌دهنده عملکرد بهتر گزینه A_i خواهد بود(11).

بررسی کامل یک پدیده مدیریتی، نیازمند داشتن یک الگوی مفهومی مناسب می باشد. چارچوب یا یک مدل مفهومی، روابط تئوریکی میان متغیرهای مهم موردبررسی را نشان می‌دهد. نمودار(1)، مدل اجرایی(مراحل و تکنیک‌های تحقیق) و نمودار(2)، مدل مفهومی پژوهش(روابط میان ابعاد و شاخص‌های ارزیابی عملکرد کارکنان محیط‌زیست) را نشان می‌دهد.

نمودار1- مدل اجرایی پژوهش(منبع: محققین)

نمودار2- مدل مفهومی پژوهش(11و12)

یافته‌ها

پس از شناسایی شاخص‌های ارزیابی ادارات محیط‌زیست و شکل‌گیری مدل مفهومی، پرسش‌نامه‌ی شماره یک بین 217 نفر از کارشناسان و مدیران ادارات محیط‌زیست استان‌های: البرز، تهران، اصفهان که در تصمیم‌گیری و ارزیابی ادارات محیط‌زیست نقش داشتند توزیع شد. سپس با استفاده از تکنیک ANP فازی و محاسبه‌ی میانگین اهمیت نظر خبرگان، به رتبه‌بندی ابعاد و شاخص‌های تحقیق‌می‌پردازیم.

مرحله اول: ساختن مدل و ساختاربندی شاخص‌ها

نمودار(3)، فرآیند تحلیل شبکه‌ای ابعاد ارزیابی عملکرد کارکنان ادارات محیط‌زیست را به‌صورت شماتیک نشان می­دهد.

  نمودار3- مدل تحلیل شبکه‌ای ابعاد ارزیابی عملکرد کارکنان

استفاده از طیف اعداد فازی ساعتی مقایسه‌ی زوجی عناصر ابعاد ارزیابی که شامل :

1-بُعد مالی؛ 2-بُعد ذینفعان؛ 3- بُعد فرآیندهای‌داخلی؛
 4- بُعد رشد و یادگیری.

توسط 217 نفر از خبرگان صورت پذیرفت. سپس ماتریس میانگین اهمیت فازی خبرگان درباره‌ی ابعاد به‌صورت، تشکیل شد. جهت تجمیع نظرات خبرگان، ازمقایسات‌زوجی پاسخ‌دهندگان میانگین هندسی گرفته می­شود.

مرحله دوم: محاسبه بردار ویژه

 برای محاسبه بردار ویژه هر یک از جداول مقایسات زوجی تجمیع شده، طبق رابطه (4) از روش لگاریتمی حداقل مجذورات، استفاده می­شود.

 (4)

به­طوری‌که:

گوگوس و بوچر (1998) پیشنهاد دادند برای بررسی سازگاری، دو ماتریس (عدد میانی و حدود عدد فازی) از هر ماتریس فازی مشتق و سپس سازگاری هر ماتریس بر اساس روش ساعتی محاسبه ­شود. جهت بررسی نرخ ناسازگاری از روش گوگوس و بوچر بهره برده‌ایم. جدول(1)، میانگین هندسی نظرات خبرگان را نشان می‌دهد. در سطر آخر این جدول، نرخ ناسازگاری ابعاد را نیز نشان داده است.

جدول 1- میانگین مقایسات زوجی نسبت به ابعاد BSC

مرحله سوم: تشکیل ماتریس‌های بردار ویژه ()

 این ماتریس‌ها شامل بردارهای ویژه­ای هستند که از  مقایسات زوجیِ مرحله دوم به‌دست‌آمده‌اند.

به‌طورکلی می­توان این ماتریس­ها را به دودسته تقسیم کرد:

1- ماتریس­هایی که شامل بردارهای ویژه­ای هستند که روابط بین سطحی(عمودی) را نشان می­دهند. اگر بین دو مؤلفه رابطه­ی بین سطحی وجود نداشته باشد در محل تلاقی آن دو مؤلفه در ماتریس مقدار (0, 0,0) قرار می­گیرد. در سایر درایه­ها هم با توجه به رابطه عمودی مؤلفه­ها، مقادیر بردار ویژه­ی به‌دست‌آمده از مرحله دوم قرار می­گیرد.

2- ماتریس­هایی که شامل بردارهای ویژه­ای هستند که روابط افقی(درون سطحی) را نشان می­دهد. این ماتریس­ها مربعی بوده و قطر اصلی آن (0, 0,0) است. اگر بین دو مؤلفه رابطه­ی درون سطحی وجود نداشته باشد در محل تلاقی آن دو مؤلفه در ماتریس مقدار (0, 0,0) قرار می­گیرد. در سایر درایه­ها هم با توجه به رابطه افقی مؤلفه­ها، مقادیر بردار ویژه به‌دست‌آمده از مرحله دوم قرار می­گیرد.

توجه شود اگر در ماتریس بردار ویژه درون سطحی، یک یا چند درایه در قطر اصلی (0, 0,0)  نشود بدین دلیل است که در آن ستون نرمال­سازی صورت گرفته است. نرمال‌سازی بدین‌صورت است که تمامی اعداد فازی آن ستون بر جمع مقادیر میانی اعداد فازی آن ستون تقسیم می­شوند.

مرحله چهارم: محاسبه اوزان نهایی سطوح

 برای محاسبه وزن نهایی مؤلفه‌های هر سطح() می‌بایست حاصل‌ضرب ماتریس بردار ویژه روابط درونی در بردار ویژه همان سطح را در وزن نهایی سطح بالاتر ضرب کنیم.

درصورتی‌که برای یک سطح ماتریس وجود نداشت، لازم است یک ماتریس یکه هم‌درجه جایگزین آن گردد. به‌عبارت‌دیگر می‌بایست از رابطه زیر استفاده شود.

پس از به دست آوردن اوزان فازی ابعاد ارزیابی عملکرد کارکنان محیط‌زیست باید اعداد فازی را دی‌فازی(قطعی) نماییم. روش‌های گوناگونی برای قطعی سازی اعداد فازی وجود دارد ازجمله: روش میانگین و مرکز ناحیه. در پژوهش حاضر از روش مرکز ناحیه جهت دی فازی کردن اعداد فازی بهره برده‌ایم. اگر عدد فازی مثلثی به‌صورت، M=(a,b,c) رابطه‌ی(17)، طریقه‌ی محاسبه‌ی اعداد فازی به قطعی را نشان می‌دهد:

   (17)     

جداول(2)و(3) اوزان نهایی ابعاد و شاخص‌های ارزیابی عملکرد کارکنان ادارات محیط‌زیست را با رویکرد BSC را نشان
می­دهند.

جدول 2- ماتریس اوزان نهایی ابعاد   BSCبا ANP فازی

طبق نتایج حاصل از جدول(2)، وزن دهی و رتبه‌بندی ابعاد ازنظر خبرگان محیط‌زیست،  بعد ذینفعان، رتبه اول و ابعاد: مالی، فرآیندهای داخلی و یادگیری و رشد رتبه‌های دوم تا چهارم را ازنظر اهمیت کسب نمودند.

رتبه‌بندی ادارات محیط‌زیست با تکنیک TOPSIS فازی

پس از مشخص شدن وزن ابعاد و شاخص‌های ارزیابی کارکنان ادارات محیط‌زیست با تکنیک ANP فازی در این مرحله به بررسی عملکرد سه اداره محیط‌زیست به‌عنوان نمونه خواهیم پرداخت. ابتدا پرسش‌نامه‌های با طیف اعداد فازی در اختیار مدیران ارشد ادارات محیط‌زیست: A,B,C قرار گرفت سپس بر اساس عملکرد در هر بعد با توجه به نزدیکی به میزان
ایده آل مثبت و منفی فازی رتبه عملکردی آن‌ها مشخص شد. جدول(4)، امتیازات فازی ارزیابی ادارات و جدول(5)، نتایج حاصل از رتبه‌بندی ادارات به تفکیک هر شاخص را نشان می­دهد، همچنین جدول(6)، ضرایب نزدیکی ادارات را به ایده آل مثبت و منفی و رتبه عملکردی کارکنان ادارات را نشان می­دهد. جدول (7)، رتبه نهایی آن‌ها را نمایش می‌دهد.

جدول 3-ماتریس اوزان نهایی شاخص‌ها   BSCبا ANP فازی

جدول4- امتیازات فازی ارزیابی گزینه‌ها(ماتریس تصمیم‌گیری(

جدول5- رتبه و عملکرد ادارات محیط‌زیست به تفکیک هر شاخص

با توجه به نتایج حاصل از بررسی عملکرد ادارات محیط‌زیست(جدول5) با تکنیک تاپسیس فازی، اداره B درمجموع با کسب نه رتبه اول از 16 شاخص عملکرد بهتری نسبت به دو اداره A و C کسب نموده است.

جدول6- ضرایب نزدیکی به ایده آل مثبت و منفی

جدول 7- رتبه‌بندی نهایی گزینه­ها

B>A>C

مطابق نتایج جدول(7)، با استفاده از ابعاد و شاخص‌های پژوهش و مدل تاپسیس فازی اداره B رتبه اول و ادارات A و C رتبه‌های دوم و سوم را کسب نمودند. در این پژوهش سعی نمودیم با شناسایی شاخص‌ها و ابعاد ارزیابی عملکرد ادارات محیط‌زیست خبرگان و مدیران ارشد را در این امر یاری نماییم.

با توجه به نتایج حاصل از رتبه‌بندی عملکرد ادارات به تفکیک هر شاخص جهت بهبود عملکرد اداره C در شاخص‌هایی که رتبه آخر را نسبت به ادارات دیگر کسب نموده بود در شاخص‌های: ساعت آموزش ضمن خدمت، میزان توجه به تحقیق و توسعه، مستندسازی دانش کارکنان، میزان استفاده از سیستم ارزیابی کارکنان، میزان اطلاع کارکنان از اهداف، رضایت کارمندان، میزان بودجه سازمان در همایش‌های علمی، پیشنهاد‌هایی به‌صورت ذیل ارایه می‌گردد:

1-   جهت بهبود ساعات آموزش ضمن خدمت به تیم منابع انسانی پیشنهاد می‌گردد با طراحی و نیازسنجی کارکنان و برگزاری ساعات آموزش ضمن خدمت متناسب با نیاز شخص و سمت او در سازمان محیط‌زیست در ارتقاء مهارت‌های شغلی افراد تمهیدات لازم را مبذول دارند. همچنین به‌صورت دوره‌ای  حداکثر هر شش ماه به ارزیابی میزان تخصص‌های افراد پرداخته و نیازهای جدید آن‌ها را شناسایی و جهت بهبود نقاط ضعف آن‌ها برنامه‌ریزی و ارزیابی دوره‌ای انجام دهند.

2-   جهت بهبود عملکرد تحقیق و توسعه به تیم مدیران ارشد پیشنهاد می‌گردد که با راه‌اندازی تیم تخصصی در سازمان و شناسایی نقاط توسعه‌سازمانی و مطالعه در خصوص چابک سازی سازمان محیط‌زیست و شناخت عوامل کلیدی موفقیت در بهبود فرآیندهای کاری در اداره محیط‌زیست این مهم را تحقق بخشند.

3-   جهت بهبود شاخص مستندسازی دانش کارکنان، پیشنهاد می‌گردد با شناسایی زیرساخت‌ها و سنجش بلوغ پیاده‌سازی مدیریت دانش در ادارات محیط‌زیست زیربنای پیاده‌سازی مدیریت دانش در سازمان را فراهم نموده تا بتوانند به هدف مستندسازی دانش دست پیدا نمایند.

4-   جهت افزایش میزان اطلاع کارکنان از اهداف سازمانی،  به مدیران ارشد و تصمیم سازان محیط‌زیست پیشنهاد می‌گردد، علاوه بر جلساتی که به‌صورت هفتگی یا ماهانه در ادارات برای کارکنان برگزار می‌گردد با نصب بروشورهایی از مأموریت‌ها و اهداف سازمانی و ابلاغ سیستمی و ایجاد فرهنگ نهادینه‌سازی عمل به اهداف سازمانی و مشخص کردن نقش هر شخص به تفکیک وظایف در تحقق هدف مشخص سازمان محیط‌زیست به تحقق این مهم کمک نمایند.

5-   جهت افزایش رضایت کارکنان از سازمان به مدیران ارشد پیشنهاد می‌گردد با نیازسنجی انگیزشی کارکنان متناسب با سمت سازمانی و حقوق و مزایای اشخاص عوامل ایجاد انگیزش در افراد را شناسایی نموده و برای هر شخص متناسب با نیازهای انگیزشی‌اش اقدام به پرداخت پاداش نمایند. همچنین با گردش شغلی افراد را از روزمرگی درآورده همچنین منجر به تربیت افراد چند مهارته شوند. همچنین اگر افراد بدانند که در سازمان جایگاهی خواهند داشت و عملکرد مناسب‌تر آن‌ها منجر به ارتقاء شغلی و حقوق و مزایایی بیشتر آن‌ها خواهد شد مطمئناً باانگیزه و رضایت بیشتری مشغول فعالیت مدنظر و وظیفه‌ای که به آن‌ها محول گردیده می‌شوند، پیشنهاد می‌گردد سازوکارهای ارتقاء افراد  را با آن‌ها در میان بگذارند تا افراد رضایت بیشتری از محیط کاری و شغل خود داشته باشند و جهت رسیدن به آن برنامه‌ریزی نمایند تا قابلیت حصول به ارتقاء را نیز داشته باشند.

6-   همچنین جهت افزایش بودجه شرکت در همایش‌های علمی، با شناسایی همایش‌های علمی معتبر و متناسب با نیازهای آموزشی و پژوهشی محیط‌زیست و تخصیص بودجه متناسب با آن‌ها کارکنان را در ارتقاء دانش یاری رسانند.

در پایان نیز به پژوهش‌گران آتی پیشنهاد می‌گردد با دیگر مدل‌های تصمیم‌گیری چند شاخصه فازی نظیر AHP فازی، PROMETHEE به وزن دهی ابعاد و شاخص‌ها و رتبه‌بندی ادارات محیط‌زیست بپردازند و نتایج را با پژوهش حاضر مقایسه نمایند.

منابع

1-   فیضی، عمار و سلوکدار، علیرضا، « ارزیابی عملکرد صنعت بانک‌داری با رویکرد ترکیبی کارت امتیازی متوازن-تاپسیس فازی(FTOPSIS-BSC)»، مجله مهندسی مالی و مدیریت اوراق بهادار، پاییز1393، شماره۲۰، صص ۵۷–۷۸.

2-   مهرگان، محمدرضا و دهقان نیری، محمود، «رویکرد منسجم BSC-TOPSIS جهت ارزیابی دانشکده‌های مدیریت برتر دانشگاه‌های استان تهران»، مدیریت صنعتی(دانشگاه تهران)، بهار و تابستان 1388، جلد16، شماره 2.

3-   الوندی، محسن و منصوری، سعیده، «مورد کاوی چگونگی تأثیر کارت امتیازی متوازن بر مدیریت فرآیندهای کسب‌وکار در دو سازمان ایرانی»،
چشم انداز مدیریت بازرگانی، زمستان 1386، شماره 25.

4-      Pungchompoo,S.&Sopadang,A.,2015. Confirmation and evaluationof performance measurement model for the Thai frozen shrimp chain.Business Process Management Journal, vol.06.

5-   پیله وری، نازنین، « ارزیابی عملکرد بانک‌داری الکترونیک با تلفیق BSC و تحلیل شبکه‌ای فازی(مطالعه موردی در بانک پاسارگاد شهر تهران)»، دانش مالی تحلیل اوراق بهادار (مطالعات مالی)، زمستان 1394، شماره 28.

6-      Le, Dac-Nhuong., 2015.Performance Evaluation of Heuristic Algorithms for Optimal Location of Controllers in WirelessNetworks. Information Systems Design and Intelligent ApplicationsJ.K.Mandal S.C. Satapathy، M. Kumar Sanyal، P. P. Sarkar، و A. Mukhopadhyay.

7-   اسعدی، میر محمد و همکاران، « ارزیابی عملکرد بیمارستان‌های دولتی استان یزد با استفاده از ترکیب مدل‌های کارت ارزیابی متوازن، تحلیل پوششی داده‌ها و سروکوال»، مجله دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شهید صدوقی یزد، بهمن و اسفند 1389، دوره18 ، شماره6، پیاپی 75.  

8-      Sharifi، Ahmad، Mohammad Ali Beheshtizad، Hasan Sharifi، Akram Nourollahi، Jallaledin Sharifi و Rajabali Asadi., 2015. Designing an Information Technology Model for Audit in Banks. IJCER.

9-   عالم تبریز، اکبر، باقر زاده، آذر، محمد،«مدل
تصمیم‌گیری فرآیند تحلیل شبکه‌ای فازی برای گزینش تأمین‌کننده راهبردی»، راهبردهای بازرگانی، پاییز و زمستان 1391، شماره 2.

10-  Saaty, T. L., 1980. The Analytical Hierarchy Porocess, Mc-Graw Hill, NewYork, p: 58-7239.

11-  Hsu, L.-C., 2015. Using a decision-making process to evaluate efficiency and operating performance for listed semiconductor companies. Technological and Economic Development of Economy, 21(2), 301–331.

12-  Wu, H.-Y., Tzeng, G.-H. & Chen, Y.-H., 2009. A fuzzy MCDM approach for evaluating banking performance based on Balanced Scorecard. Expert Systems with Applications.

13-  Momeni, Mansour. Hassan Maleki, Mohammad. (et)., 2011. A Fuzzy MCDM Approach for Evaluating Listed Private Banks in Tehran Stock Exchange Based on Balanced Scorecard. International Journal of Business Administration, Vol.2, No.1, February.

14- زارعی نژاد، محسن، و حجتی، سید محمدحسین، «کاربرد مدل تلفیقی- مفهومی IF-AHP‌ و FSIR در کارت امتیازی متوازن به‌منظور ارزیابی عملکرد واحد فناوری اطلاعات سیستم‌های بانکی»، نشریه مهندسی صنایع دانشگاه تهران، پاییز و زمستان1392، دوره 47، شماره 2.

15- فرج پور، ق، رشیدی، ا، و عزیزی، ف، «بررسی ارزیابی عملکرد سازمان و کارکنان باکارت امتیازی متوازن(BSC) و مدل EFQM»، کنفرانس ملی رویکردهای نوین در علوم مدیریت، اقتصاد و حسابداری،31 اردیبهشت 1394، مازندران، ایران.

16- آذر، عادل، زارعی محمودآبادی، محمد، و انواری رستمی، علی‌اصغر، «ارزیابی عملکرد متوازن با تأکید بر شاخص‌های BSC(موردمطالعه: شرکت‌های کاشی و سرامیک استان یزد)»، نشریه تحقیق در عملیات و کاربردهای آن، بهار1391، دوره9، شماره1.

17- میرفخرالدینی، سید حیدر، و امیری، یاسر، « ارایه راهکارهای ارتقای خدمات الکترونیکی بانک‌ها با رویکرد‌ BSC، ANP فازی و TOPSIS فازی (مطالعه موردی: بانک‌های دولتی منتخب استان فارس)»، نشریه مدیریت صنعتی دانشگاه تهران، پاییز 1390، دوره2، شماره5.

18- کشورشاهی، م و میدانی، ر، « طراحی سیستم ارزیابی عملکرد کارکنان با استفاده از مدل کارت امتیازی متوازن(مطالعه موردی شرکت فرش باستان یزد)»، اولین همایش ملی مدیریت، 1389 شیراز، انجمن علمی مدیریت دانشگاه شیراز.

19-    Varmazyar, M., Dehghanbaghi, M. & Afkhami, M., 2016. A novel hybrid MCDM model for performance evaluation of research and technology organizations based on BSC approach. Evaluation and Program Planning, 58, 125–140.

20-    Yaghoobi, T. &Haddadi, F., 2016.
Organizational performance measurement by a framework integrating BSC and AHP. International Journalof Productivity and Performance Management, 65(7), 959–976.