آهنگری کیاسری, حیدر, چرمچیان لنگرودی, مهدی. (1397). بررسی عوامل موثر بر میزان مشارکت دهیاران در حفظ و نگهداری از محیط زیست روستایی شهرستان ساری. انسان و محیط زیست, 16(1), 1-12.
حیدر آهنگری کیاسری; مهدی چرمچیان لنگرودی. "بررسی عوامل موثر بر میزان مشارکت دهیاران در حفظ و نگهداری از محیط زیست روستایی شهرستان ساری". انسان و محیط زیست, 16, 1, 1397, 1-12.
آهنگری کیاسری, حیدر, چرمچیان لنگرودی, مهدی. (1397). 'بررسی عوامل موثر بر میزان مشارکت دهیاران در حفظ و نگهداری از محیط زیست روستایی شهرستان ساری', انسان و محیط زیست, 16(1), pp. 1-12.
آهنگری کیاسری, حیدر, چرمچیان لنگرودی, مهدی. بررسی عوامل موثر بر میزان مشارکت دهیاران در حفظ و نگهداری از محیط زیست روستایی شهرستان ساری. انسان و محیط زیست, 1397; 16(1): 1-12.
بررسی عوامل موثر بر میزان مشارکت دهیاران در حفظ و نگهداری از محیط زیست روستایی شهرستان ساری
1کارشناسی ارشد گروه ترویج و آموزش کشاورزی، واحد ساری، دانشگاه آزاد اسلامی، ساری، ایران.
2استادیار گروه ترویج و آموزش کشاورزی، واحد ساری، دانشگاه آزاد اسلامی، ساری، ایران.*(مسوول مکاتبات)
چکیده
محیط زیست یکی از ابعاد حساس و آسیب پذیر روستاها می باشد که تحقیق حاضر بررسی عوامل موثر بر میزان مشارکت دهیاران در حفاظت از محیط زیست روستایی شهرستان ساری انجام گرفته است. تحقیق حاضر از نوع کاربردی و به روش توصیفی- همبستگی میباشد. جامعه آماری این تحقیق کلیه دهیاران شهرستان ساری می باشند، که تعداد آنها 249 نفر برآورد شده است و تعداد نمونه بر اساس فرمول کوکران 129 نفر برآورد شد که با اضافه کردن 30 به آن در مجموع به 159 رسانده شد و نیز به منظور انتخاب نمونهها از روش نمونهگیری تصادفی طبقهای با انتساب متناسب، استفاده گردید. ابزار تحقیق پرسشنامهای محقق ساخته بود که روایی محتوایی آن براساس نظر متخصصان ترویج و آموزش کشاورزی تأیید و پایایی آن با استفاده از فرمول آلفای کرونباخ برابر با 85/0محاسبه گردید که در نهایت جمعاً به 130 پرسشنامه پاسخ داده شد. با توجه به نتایج پژوهش، بین متغیرسن، درآمد، سابقه و ویژگی شغلی با متغیر مشارکت در حفاظت از محیط زیست همبستگیمعنیداریوجودندارد. همچنین بین عوامل اجتماعی، عوامل آموزشی، عوامل اقتصادی و عوامل نگرشی با میزان مشارکت در حفاظت از محیط زیستدرسطح 1 درصد خطاهمبستگیمثبتومعنیداریوجوددارد. براساس نتایج حاصل از رگرسیون ترتیبی، 36 درصد از واریانس متغیر ملاک (مشارکت در حفاظت از محیط زیست) توسط متغیرهای اقتصادی، اجتماعی، نگرشی و آموزشی که همبستگی معنیداری با متغیر وابسته داشتند، تبیین میشود.
محیط زیست یکی از ابعاد حساس و آسیب پذیر روستاها می باشد که تحقیق حاضر بررسی عوامل موثر بر میزان مشارکت دهیاران در حفاظت از محیط زیست روستایی شهرستان ساری انجام گرفته است. تحقیق حاضر از نوع کاربردی و به روش توصیفی- همبستگی میباشد. جامعه آماری این تحقیق کلیه دهیاران شهرستان ساری می باشند، که تعداد آنها 249 نفر برآورد شده است و تعداد نمونه بر اساس فرمول کوکران 129 نفر برآورد شد که با اضافه کردن 30 به آن در مجموع به 159 رسانده شد و نیز به منظور انتخاب نمونهها از روش نمونهگیری تصادفی طبقهای با انتساب متناسب، استفاده گردید. ابزار تحقیق پرسشنامهای محقق ساخته بود که روایی محتوایی آن براساس نظر متخصصان ترویج و آموزش کشاورزی تأیید و پایایی آن با استفاده از فرمول آلفای کرونباخ برابر با 85/0محاسبه گردید که در نهایت جمعاً به 130 پرسشنامه پاسخ داده شد. با توجه به نتایج پژوهش، بین متغیرسن، درآمد، سابقه و ویژگی شغلی با متغیر مشارکت در حفاظت از محیط زیست همبستگیمعنیداریوجودندارد. همچنین بین عوامل اجتماعی، عوامل آموزشی، عوامل اقتصادی و عوامل نگرشی با میزان مشارکت در حفاظت از محیط زیستدرسطح 1 درصد خطاهمبستگیمثبتومعنیداریوجوددارد. براساس نتایج حاصل از رگرسیون ترتیبی، 36 درصد از واریانس متغیر ملاک (مشارکت در حفاظت از محیط زیست) توسط متغیرهای اقتصادی، اجتماعی، نگرشی و آموزشی که همبستگی معنیداری با متغیر وابسته داشتند، تبیین میشود.
همگام با توسعه روز افزون تکنولوژی و همچنین شهری و شیمیایی شدن زندگی در شهرها، نیاز بشر به محیط سالم و آرام روستایی برای فرار از فشارهای روحی و روانی محیطشهری بیشتر میشود. آنچه مسلم است اینکه فضای روستایی برای زیست تطابق بیشتری با خلق و خوی انسانها دارد. اگر بتوان برای زیستن در روستاها امکانات کافی فراهم آورد، مسلما در عرضه قدرت بالقوه تولیدی خود موفق خواهند بود. نقش و جایگاه روستاها در فرایندهای توسعه اقتصادی، اجتماعی و سیاسی و پیامدهای توسعه نیافتگی مناطق روستایی موجب توجه به توسعه روستایی و حتی تقدم آن بر توسعه شهری شده است. برخورداری بافت و معماری روستایی از زیبایی اکولوژیکی، استفاده از مصالح بومی، هماهنگی با شرایط محیطی در استقرار بافت و ساخت و ساز مسکن، قرار گرفتن روستاها در بستر طبیعی و برخورداری از مناظر و چشم اندازهای طبیعی از مهمترین امتیازهای روستاها محسوب می شود(1). امروزه روستاها نه تنها محل تولید و تبدیل فراوردههای کشاورزی و دامی هستند بلکه مکان مناسبی برای گسترش و توسعه صنایع روستایی و دستی بوده و نمایانگر آداب و رسوم، فرهنگها، سنتها و دانشهای زیادی در زمینههای گوناگون مانند معماری، عمران، کشاورزی، پزشکی و غیره هستند. گذشته از اینها امروزه به دلیل فشار روحی و روانی محیطهای شهری و ماشینی شدن زندگی غالب مردم جهان، ساکنین این محیطها وادار به خروج از شهرها و پیوستن به دامن طبیعت و محیطهای بکر و طبیعی و سفر به روستاها می شوند(2). میتوان گفت محیطزیست یکی از ابعاد حساس و آسیبپذیر روستاها میباشد که نسبت به شهرها کمتر تحت تأثیر آلایندههای مختلف قرار گرفته است. ولی گسترش الگوی مصرف شهری و هجوم بعضی منابع آلاینده شهری به حریم روستاها و تغییر الگوی مصرف روستاییان زمینههای تخریب محیطزیست در روستاها را گسترش داده است. از سوی دیگر حفظ محیطزیست یک وظیفه همگانی و ملی است و هر شخصی و سازمانی بایستی در حیطه وظایف و مسوولیتهای فردی و اجتماعی خود به حفظ محیط زیست حساسیت داشته باشد (3).
در این میان نباید نقش مشارکت روستاییان را نادیده گرفت چون میتوان گفت از نقش برجسته‌ای در حفاظت از محیط زیست برخوردارند، لذا در رهیافت های جدید توسعه در جهان از الگوها و تکنیکهای جدید مشارکتی در توسعه روستایی مورد توجه قرار گرفته است و به عنوان رکن اساسی پیشنهاد شده است (4). مشارکتهای روستایی در پیشبرد برنامهها و فعالیتهای اقتصادی و اجتماعی یکی از سیاست های محوری توسعه و نظام برنامهریزی مدیریت روستایی است. بر این اساس، توجه به مشارکت و مدیریت روستایی، میتواند نقش مهمی در پیشرفت نظام مدیریتی کشور و توسعه پایدار داشته باشد (5).
در مورد مشارکت تعاریف مختلفی ارایه شده است. واژه مشارکت ازحیث لغوی به معنی باهمدیگر عمل کردن، به عهده گرفتن، سهمی از چیزی بردن و عمل متقابل اجتماعی در یک گروه است. مشارکت درگیری ذهنی و عاطفی اشخاص در موقعیت های گروهی است که آنها را بر میانگیزد تا برای دستیابی به هدفهای گروهی یکدیگر را یاری دهند و در مسوولیت کار شریک شوند (6). مشارکت فرایندی است که از طریق آن افراد، گروهها و سازمانها نقش فعالی را در اتخاذ و اجرای تصمیماتی ایفا میکنند که به طور مستقیم بر روی آنها تاثیرگذار است(7). مشارکت نیازمند قرارگرفتن مردم در کانون توسعه میباشد این امر به همان اندازه که در سطح خرد و محلی مهم است، در سطح کلان نیز دارای اهمیت میباشد (8). عدم مشارکت عموم مردم روستایی در برنامه های توسعه منجر به شکست این برنامه ها خواهدشد (1). مشارکت به رشد و توسعه و بهره وری شتاب داده و مشکل کمبود سرمایه و نیروی انسانی دولتی را برطرف می کند و به اجرا و حفاظت از پروژه ها یاری می رساند (9).
در این راستا لازم است ذکر شود پس از پیروزی انقلاب اسلامی و با تاثیر از نگرشهای موجود و استناد به قانون اساسی، وظیفه مدیریت روستایی به عهدهی شورای اسلامی سپرده شد (10). که در قانون شوراها، تشکیل دهیاریها را پیش بینی شد (11). دهیاری یکی از نهادهای جدید در توسعهی روستایی است که در دههی اخیر جهت اداره و مدیریت توسعهی روستایی ایجاد شده است. از این رو دهیار به عنوان نمایندهی دولت در روستاها نقش بسزایی در حل و فصل مشکلات و مسایل روستاییان به دولت بر عهده دارد(12). در حال حاضر در شهرستان ساری249دهیاری وجود دارد. دهیاریها از بدو تشکیل تاکنون با استفاده از همیاری و مشارکت مردم و کمکهای دولتی به منظور رفع نیازمندیهای عمومی، جمعآوری زباله، ارائه خدمات عمومی و توسعه معابر اقداماتی انجام دادهاند (11). شایان ذکر است تحقیقات گوناگونی در زمینه مشارکت در زمینه حفاظت از محیط زیست انجام گرفته است که در ذیل به برخی اشاره میگردد:
تقوی و همکاران (13) در تحقیقی با عنوان نقش آموزش روستاییان درحفاظت ازمنابع طبیعی استان کهگیلویه و بویراحمد نشان داد متغیر آگاهی و آموزش ارتباط مثبت و معنی داری با متغیر وابسته یعنی مشارکت در حفاظت از منابع طبیعی داشته است. ویسی (14) در تحقیقی با عنوان واکاوی عوامل تأثیرگذار بر جلب مشارکت تشکل‌های محلی در حفاظت و احیاء دریاچه زریوار مریوان در استان کردستان انجام شد نتایج به دست آمده نشان داد که بین متغیرهای سن، سابقه عضویت در تشکلها، آگاهی زیستمحیطی، نگرش زیستمحیطی، عوامل فرهنگی – اجتماعی، مدیریتی، سازمانی و رسانه ای – ارتباطی از نظر افراد با میزان مشارکت در حفاظت و احیا محیطزیست مورد بررسی همبستگی مثبت و معنی داردر سطح خطای 05/0وجود دارد. عزمی و مطیعی لنگرودی(15) در تحقیقی با عنوان مروری بر مشکلات زیست محیطی روستاهای ایران و راهکارهای حل این مشکلات نشان دادند که مدیریت محیط زیست، کنترل کاربری های اراضی، آموزش، مشارکت، استفاده از کشتهای دوستدار طبیعت، الگوهای پایدار به همراه کشت محصولات ارگانیک را از اقدامات کشورهای مختلف جهان در روستاها در جهت توسعه محیط زیست روستایی می دانند.
غنیزاده و چرمچیان لنگرودی (16) در پژوهشی با عنوان بررسی نقش سازمانهای غیردولتی در حفاظت از محیط زیست مناطق روستایی استان مازندران نشان دادند عوامل تکنولوژیکی، عوامل اجتماعی، عوامل اقتصادی، عوامل مدیریتی و عوامل فرهنگی با حفاظت از محیطزیست پاسخگویان رابطه مثبت و معنیداری دارند و بر اساس نتایج حاصل از رگرسیون گام به گام، 88 درصد از تغییرات مربوط به حفاظت از محیط زیست پاسخگویان توسط پنج متغیر عوامل اجتماعی، عوامل فرهنگی، عوامل تکنولوژیکی، عوامل سازمانی و درآمد تبیین میشود که بهترین پیشبینیکننده میزان حفاظت از محیطزیست اعضای سازمانهای غیردولتی مناطق روستایی استان مازندران میباشند.
آرایش (17) در تحقیقی با عنوان تحلیل رگرسیونی عوامل موثر بر مشارکت مردم در حفظ، احیا، توسعه و بهره برداری از منابعطبیعی تجدید شونده در استان ایلام به این نتیجه رسید که بین متغیرهای عوامل سیاسی- قانونی، اجتماعی- فرهنگی، قابلیتهای مروجین منابع طبیعی، ساختار و برنامهریزی تشکیلات ترویج، متغیرهای اقتصادی و روان شناختی با متغیر مشارکت مردمی رابطه وجود دارد. در حالی که بین متغیرهای وضعیت محتوی برنامههای ترویج منابع طبیعی و مشارکت مردمی در حفظ، احیاء، توسعه و بهره برداری منابع طبیعی رابطه وجود ندارد. نتایج تحلیل رگرسیونی نشان داد که از بین 7 متغیر عوامل سیاسی – قانونی، اجتماعی – فرهنگی، اقتصادی، روان شناختی، قابلیتهای مروجین منابع طبیعی، محتوی برنامههای ترویج منابع طبیعی و برنامهریزی ترویجی، فقط عوامل اجتماعی – فرهنگی بر متغیر وابسته مشارکت مردم نقش داشتهاند.
مراگا (18) در تحقیقی با عنوان عوامل تعیینکننده مشارکت مردمی در پروژههای جنگلکاری در حوضه رودخانه نیاندوکنیا بر مبنای یک نمونه 150 تایی دریافتند رابطه بین مشارکت مردمی در پروژه های جنگل کاری در حوضه رودخانه نیاندو کنیا (متغیر وابسته) و عوامل اجتماعی و فرهنگی، اقتصادی زیست محیطی (متغیرهای مستقل) رابطه است. نتایج حاصل از این مطالعه نشان داد که ارتباط مثبت و قوی بین مشارکت مردم و منافع به دست آمده از پروژههای جنگلکاری وجود دارد. همچنین رابطهای بین وضعیت خانواده پاسخگویان و مشارکت در پروژههای جنگلکاری وجود داشته است. نتایج این مطالعه نشان داد که برای موفقیت پروژههای حفاظت از محیط زیست، منافع اجتماعی و اقتصادی باید توسط مردم و شرکتکنندگان در پروژه احساس شود. همچنین نتایج نشان داد که پیشبینی سودهای اقتصادی – اجتماعی، سن و آموزش از عوامل مهم مشارکت در پروژه جنگلکاری است.
پیرمرادی (19) در تحقیقی با عنوان عوامل موثر بر مشارکت کشاورزان در طرح بیابانزدایی بر روی 179 کشاورز دریافتند که قشر کم درآمد و کم سواد بهندرت در دورههای برگزاری در طی دوره شرکت نموده اند و نتایج نشان داد که ارتباط معنیداری بین سطح سواد و درآمد با شرکت در دوره های مربوطه وجود داشته است. نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل رگرسیون نیز نشان داد که پارامترهای فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی مهمترین متغیرها در مشارکت بودهاند که تواما 36 درصد از واریانس متغیر وابسته را تبیین نمودهاند. پلود (20) در پژوهشی با عنوان حفاظت از محیطزیست بیان نمود اصل پیشگیری حکم میکند تا اشخاص اقدامات و تدابیر پیشگیرانهای جهت پرهیز و کاهش خسارات وارد به محیط زیست را اتخاذ کنند. بهطور کلی در اصل پیشگیری، یقین و قطعیت علمی وجود دارد در حالی که برعکس در اصل احتیاط زیستمحیطی چنین یقینی وجود ندارد. آلام (21) در پژوهشی با عنوان مشارکت مردمی در اجرای قوانین محیطزیست، بیان نمود که مردم باید آموزش داده شوند وآگاه گردند که مشارکت در موضوعات محیطزیست باعث میشود دنیا مکانی بهتر برای زندگی مردم و نسل آینده گردد.
با توجه به گسترش ابعاد مسایل محیطزیستی، اهمیت یافتن استفاده از تکنولوژیها و روشهای سازگار با حفاظت محیطزیست و همچنین استفاده از توانایی سرمایه های اجتماعی در عرصههای زیستمحیطی میتواند جهش قابل ملاحظهای در حفاظت از محیطزیست کشور را فراهم کند. لذا نتایج این پژوهش میتواند راهبردی موّثر برای برنامهریزی در حفاظت از محیطزیست باشد و مورد استفاده دانشجویان، مسوولان و پژوهشگران علاقمند در این زمینه برای بررسی بیشتر، قرار گیرد. همچنین با توجه به اینکه روستاییان میتوانند نقش مهمی در حفاظت از محیطزیست داشته باشند، شوراهای اسلامی، دهیارها و پایگاه های بسیج در روستاها حضور دایمی داشته و با اکثر مشکلات و معضلات آشنایی کامل داشته و مهمترین تشکلهایی هستند که میتوانند در این زمینه راهگشا و راهنما باشند. بنابراین ضرورت مشارکت دهیاران و نقش تاثیر گذاری که در حفاظت از محیط زیست امری مسلم به نظر میآید. هدف این تحقیق بررسی عوامل موثر بر میزان مشارکت دهیاران در حفظ و نگهداری از محیط زیست روستایی شهرستان ساری است.
مواد و روشها
تحقیق حاضر از نوع کاربردی و به روش توصیفی- همبستگی می باشد (22). جامعه آماری این تحقیق عبارتست از کلیه دهیاران در سال 1393، که 249 نفر می باشند و تعداد نمونه بر اساس فرمول کوکران 129 نفر برآورد شد که برای افزایش دقت مطالعه با اضافه کردن 30 به آن در مجموع به 159رسانده شد و نیز به منظور انتخاب نمونه ها از روش نمونهگیری تصادفی طبقه ای با انتساب متناسب استفاده گردید که در نهایت جمعاً به 130 پرسشنامه پاسخ داده شد. در تحقیق حاضر برای جمعآوری اطلاعات از دو روش کتابخانه (اسنادی) به منظور آشنایی بیشتر با سوابق موضوع و دستیابی به نتایج تحقیقاتی انجام شده و روش میدانی جهت اخذ اطلاعات مورد نیاز تحقیق از پرسشنامه محققساخته بهره گرفته شد. به منظور تعیین روایی پرسشنامه، از نقطهنظرات و پیشنهادات اساتید گروه ترویج کشاورزی، محققان و کارشناسان استفاده گردید. برای سنجیدن اعتبار پرسشنامه‌های تهیه شده، بهوسیله یک تحقیق مقدماتی تعداد 30 نسخه از آن توسط دهیاران شهرستان میاندرود تکمیل گردید که پرسشنامه‌های تکمیل شده با استفاده از نرم‌افزار SPSS win16 و به روش آلفای کرنباخ مورد سنجش قرار داده شد که نتایج حاصله از ضریب آلفای کرونباخ برای پرسشنامه مذکور برابر با 85/0 بدست آمد، که بیانگر آن بود که پرسشهای پرسشنامه از اعتبار علمی قابل قبولی برخوردار می باشند. متغیر وابسته این تحقیق، مشارکت دهیاران در حفاظت از محیط زیست روستایی شهرستان ساری می باشد که جهت تعیین آن از 16 گویه در یک طیف پنج گزینهای استفاده گردید و همچنین در این پژوهش متغیرهای مستقل شامل ویژگیهای فردی (شامل سن، سابقه دهیاری، درآمد ماهانه، جنسیت، وضعیت تاهل، میزان تحصیلات، نوع شغل و محل تولد)، ویژگیهای اقتصادی، ویژگیهای شغلی، ویژگیهای نگرشی، ویژگیهای آموزشی و ویژگیهای اجتماعی میباشد.
در این تحقیق نتایج و اطلاعات حاصله در دو بخش توصیفی و استنباطی بررسی شد که برای تعیین رابطه بین متغیرها از ضریب همبستگی اسپیرمن و برای تأثیر جمعی متغیرهای مستقل بر متغیر وابسته از رگرسیون ترتیبی استفاده گردید. ضریب همبستگی رتبهای اسپیرمن زمانی مورد استفاده قرار میگیرد که دادهها به صورت رتبهای متوالی ناپیوسته باشد و یا اینکه مقادیر اصلی به رتبه تبدیل شوند (23). با توجه به نرمال نبودن دادهها برای آزمون تعدادی از فرضیههای تحقیق از آزمونهای منوایتنی و کروسکالوالیس استفاده شد. آزمون منوایتنی برای مقایسه میانگینهای دو جامعه مستقل و آزمون کروسکالوالیس زمانی مورد استفاده قرار میگیرد که تعداد نمونهها بیش از دو گروه باشد (23).
نتایج
براساس نتایج حاصل از پرسشنامه و جدول شمارهی (1) در زمینهی ویژگیهای فردی پاسخگویان، اکثر افراد مورد مطالعه مرد بوده و از لحاظ سن کمترین سن پاسخگویان 22 سال و بیشترین سن 67 سال بوده است. بیشترین فراوانی در محدوده سنی 26 تا 35 سال بودند که نشاندهنده جوان بودن دهیاران می باشد. اکثر پاسخگویان (8/83 درصد) متأهل بودند. حدود 11 درصد پاسخگویان غیر دهیار بودن شغل دیگری ندارند. اکثر پاسخگویان تحصیلات دانشگاهی دارند که این امر گویای باسواد بودن آنها میباشد. بیشتر پاسخگویان (1/57 درصد) در روستا به دنیا آمده بودند. میانگین درآمد ماهانه پاسخگویان برابر 6700000 ریال بود که میانگین درآمدی نشان دهنده داشتن حقوق متوسط برای دهیاران میباشد. اکثر پاسخگویان همکاری قراردادی تمام وقت داشتند و میانگین سابقه آنها 48/5 سال بوده است. همچنین اکثر آنها دارای شغل آزاد بودند.
جدول 1- ویژگیهایفردیپاسخگویان
متغیر
میانگین
کمینه
بیشینه
انحراف معیار
سن (سال)
93/35
24
67
55/6
سابقه (سال)
48/5
25/0
10
88/2
میزان حقوق (ریال)
6702000
2000000
9300000
1817590
به منظور الویتبندی سوالات تشکیل دهنده متغیرها از دیدگاه پاسخگویان از ضریب تغییرات استفاده شد. همانطور که در جدول (2) ملاحظه میگردد، از دیدگاه افراد مورد مطالعه، میزان مشارکت در جمع آوری زباله و ضایعات، همکاری در حفاظت از آبهای رودخانه و نهرهای آب و میزان مشارکت در تمیز نگاه داشتن کوچه ها و معابر روستا به ترتیب در خصوص میزان مشارکت در حفاظت از محیط زیست، در بالاترین الویت قرار گرفتهاند. جلب مشارکت مالی مردم، در حفاظت از محیطزیست روستا، فرهنگسازی به کودکان در زمینه حفاظت از محیط زیست و نظارت بر انتقال جایگاه دام به خارج از روستا به ترتیب در پایین ترین الویت قرار گرفتهاند.
جدول 2- رتبه بندی گویههای مشارکت در حفاظت از محیط زیست روستایی از دیدگاه پاسخگویان
متغیر
میانگین رتبهای
انحراف معیار
درصد ضریب تغییرات
رتبه
مشارکت در جمعآوری زباله و ضایعات
65/4
69/0
83/14
1
همکاری در حفاظت از آب های رودخانه و نهرهای آب
09/4
76/0
62/18
2
مشارکت در تمیز نگاه داشتن کوچهها و معابر روستا
94/3
80/0
43/20
3
همکاری با مرکز بهداشت و درمان در حفاظت از آب شرب شیرین روستا
32/4
92/0
21/21
4
شرکت در لایروبی جدول آب و کانال فاضلاب
79/3
86/0
68/22
5
شرکت در جلسات دستهجمعی پاکسازی روستا
55/3
81/0
79/22
6
اطلاع رسانی به روستاییان در خصوص عواقب استفاده بی رویه از محیط زیست
60/3
88/0
36/24
7
نظارت وکنترل محیط زیست روستا
80/3
94/0
61/24
8
مشارکت در تدوین برنامه های آموزشی برای روستاییان در زمینه حفاظت از محیط زیست
16/3
81/0
77/25
9
مشارکت با سازمانهای مردمنهاد در زمینه حفاظت از محیطزیست (نهالکاری و ....)
38/3
94/0
90/27
10
بکارگیری روشهای غیر شیمیایی برای مبارزه با آفات و بیماریهای گیاهی
99/2
88/0
28/29
11
برنامهریزی وتصمیمگیری در زمینه حفاظت از محیط زیست
30/3
97/0
38/29
12
آموزش و ارشاد روستاییان در خصوص حفاظت از محیط زیست
45/3
11/1
33/32
13
جلب مشارکت مالی مردم، در حفاظت از محیط زیست روستا
23/3
05/1
37/32
14
فرهنگ سازی به کودکان در زمینه حفاظت از محیط زیست
10/3
08/1
98/34
15
نظارت بر انتقال جایگاه دام به خارج از روستا
24/3
30/1
29/40
16
مشارکت در حفاظت از محیط زیست روستایی شامل 16 سوال میباشد. با توجه به جدول (3) نتایج نشان داد اکثریت پاسخگویان (6/64 درصد) میزان مشارکت در حفاظت از محیط زیست خود را در حد "زیاد" و 20درصد از پاسخگویان میزان مشارکت در حفاظت از محیط زیست خود را در حد "خیل زیاد " گزارش کردند، بنابراین بیشتر افراد (80 درصد) از محیطزیست زیاد و خیلیزیاد حفاظت کرده بودند.
جدول 3- توزیع فراوانی و سطوح میزان مشارکت در حفاظت از محیط زیست روستایی
میزان حفاظت از محیطزیست
فراوانی
درصدفراوانی معتبر
درصد فراوانیتجمعی
خیلی کم
0
0
0
کم
0
0
0
متوسط
20
4/15
4/15
زیاد
84
6/64
80/0
خیلی زیاد
26
20
100
جمع
130
100
میانه= 4 (زیاد) میانگین رتبهای= 4/4
طیف لیکرت: هیچ (0)، خیلیکم(1)، کم(2)، متوسط(3)، زیاد(4)، خیلیزیاد(5)
براى استفاده از آمار پارامتریک، نرمال بودن توزیع دادهها با استفاده از آزمون کولموگروف-اسمیرنف بررسى شد.
جدول 4- تعیین نرمال بودن توزیع متغیرهای مطالعه توسط آزمون کولموگروف اسمیرنوف
سطح معنی داری(Sig.)
میانگین
انحراف معیار
آزمون (K-S)
متغیر
000/0
04/4
59/0
77/3
مشارکت درحفاظت از محیط زیست
000/0
27/4
61/0
706/3
عوامل اجتماعی
000/0
15/3
88/0
845/2
عوامل آموزشی
000/0
34/2
73/0
522/3
عوامل اقتصادی
000/0
14/4
77/0
567/3
عوامل شغلی
000/0
22/4
81/0
235/3
عوامل نگرشی
مطابق اطلاعات جدول (4)، سطح معنیداریهای به دست آمده کوچکتر از 05/0 میباشند. پس با اطمینان 95 درصد، میتوان گفت که دادهها از ویژگی نرمال بودن تبعیت نمیکنند. بنابراین از آزمونهای ناپارامتریک برای تحلیل دادهها استفاده شد.
تحلیل همبستگیبین متغیرهای تحقیق
به منظور تعیین رابطه بین متغیرهای منتخب و میزان مشارکت در حفاظت از محیط زیست دهیاراناز ضریب همبستگی اسپیرمن استفاده شد. ضریب همبستگی رتبهای اسپیرمن زمانی مورد استفاده قرار میگیرد که دادهها به صورت رتبهای متوالی ناپیوسته باشد و یا اینکه مقادیر اصلی به رتبه تبدیل شوند (23). همانطور که در جدول (5) ملاحظه میگردد بین عوامل اجتماعی، عوامل آموزشی، عوامل اقتصادی و عوامل نگرشی با میزان مشارکت در حفاظت از محیطزیست در سطح 1 درصد خطا همبستگی مثبت و معنیداری وجود دارد، در نتیجه فرضیه سطح معنیداری پژوهش مبنی بر عدم ارتباط بین این متغیرها رد میگردد.
جدول 5- بررسیهمبستگیبینمتغیرهایتحقیقومیزان حفاظت از محیط زیستپاسخگویان
متغیر
ضریب همبستگی rs
سطح معنیداریp
نوع آزمون همبستگی
شدت همبستگی
عوامل اجتماعی
**388/0
000/0
اسپیرمن
متوسط
عوامل آموزشی
**482/0
000/0
اسپیرمن
متوسط
عوامل اقتصادی
**483/0
000/0
اسپیرمن
متوسط
عوامل نگرشی
**451/0
000/0
اسپیرمن
متوسط
عوامل شغلی
146/0
097/0
اسپیرمن
بدون ارتباط
سن
050/0
570/0
اسپیرمن
بدون ارتباط
سابقه
065/0
465/0
اسپیرمن
بدون ارتباط
درآمد
021/0-
809/0
اسپیرمن
بدون ارتباط
*= معنی داری در سطح 5% خطا **= معنی داری در سطح 1% خطا
آزمون من وایت نی
با توجه به نرمال نبودن دادهها برای آزمون تعدادی از فرضیه های تحقیق از آزمون منوایتنی استفاده شد که نتایج حاصل از آن در جدول (6) آورده شده است. آزمون منوایتنی برای مقایسه میانگینهای دو جامعه مستقل مورد استفاده قرار میگیرد (23). همانطور که در جدول (6) ملاحظه می گردد، بین میانگین رتبه میزان مشارکت در حفاظت از محیط زیست افراد مورد مطالعه در رابطه با متغیرهای (تاهل، جنسیت، محل تولد و نوع همکاری) اختلاف معنیداری وجود ندارد.
جدول6- نتایج حاصل از آزمون منوایتنی بینمتغیرهایتحقیقومیزان مشارکت در حفاظت از محیط زیستافراد مورد مطالعه
متغیر وابسته
متغیر مستقل
Sig.
Z
U
میزان مشارکت در حفاظت از محیط زیست
تاهل
893/0
134/0-
122
میزان مشارکت در حفاظت از محیط زیست
جنسیت
893/0
134/0-
122
میزان مشارکت در حفاظت از محیط زیست
محل تولد
074/0
789/1-
500/283
میزان مشارکت در حفاظت از محیط زیست
نوع همکاری
442/0
769/0-
1083
*= معنی داری در سطح 5% خطا **= معنی داری در سطح 1% خطا
آزمون کروسکال والیس
برای آزمون تعدادی از فرضیه های تحقیق از آزمون کروسکال والیس استفاده شد که نتایج حاصل از آن در جدول (7) آورده شد. آزمون کروسکالوالیس زمانی مورد استفاده قرار میگیرد که تعداد نمونهها بیش از دو گروه باشد(23). همانطور که در جدول (7) ملاحظه میگردد، بین میانگین رتبه میزان مشارکت در حفاظت از محیط زیست افراد مورد مطالعه در رابطه با متغیر تحصیلات و نوع شغل اختلاف معنیداری وجود ندارد.
جدول7- نتایج حاصل از آزمون کروسکال والیس بینمتغیرهایتحقیقومیزان مشارکت در حفاظت از محیط زیست
متغیر وابسته
متغیر مستقل
Sig.
Chi-square
DF=k-1
میزان مشارکت در حفاظت از محیط زیست
میزان تحصیلات
147/0
790/6
4
میزان مشارکت در حفاظت از محیط زیست
نوع شغل
051/0
946/5
2
*= معنی داری در سطح 5% خطا **= معنی داری در سطح 1% خطا
تحلیل رگرسیون ترتیبی
رگرسیون ترتیبی یک روش آماری جهت مدلسازی ارتباط میان متغیر وابسته ترتیبی چندسطحی با متغیرهای مستقل میباشد(24). با توجه به اینکه مشارکت در حفاظت از محیط زیست به عنوان متغیر ملاک ترتیبی است، بنابراین از رگرسیون ترتیبی استفاده گردید. نتایج رگرسیون ترتیبی با استفاده از SPSS 16 در جدول 8 آمده است. نتایج نشان میدهد که مدل برازش دارد و میزان درصد واریانس تبیین شده با توجه به R2 مک فادلن، 36/0 درصد میباشد. یعنی 36 درصد از واریانس متغیر ملاک (مشارکت در حفاظت از محیط زیست) توسط متغیرهای اقتصادی، اجتماعی، نگرشی و آموزشی که همبستگی معنیداری با متغیر وابسته داشتند، تبیین میشود.
جدول8- نتایج تحلیل رگرسیون عوامل مؤثر بر مشارکت در حفاظت از محیط زیست
نتایج تجزیه تحلیل دادههای تحقیق مبین آن بود که مشارکت دهیاران در حفاظت از محیط زیست روستا در حد زیاد و خیلیزیاد است. همچنین نتایج ضریب همبستگی اسپیرمن نشان داد، بین متغیر سن، درآمد و سابقه با متغیر مشارکت در حفاظت از محیط زیست همبستگی معنیداری وجود ندارد که نتایج بدست آمده با یافتههای ویسی (14)، همخوانی ندارد. بین متغیر عوامل اقتصادی و متغیر مشارکت در حفاظت از محیطزیست در سطح 1 درصد خطا همبستگی مثبت و معنیداری وجود دارد یعنی هرچه عوامل اقتصادی بیشتر باشد مشارکت در حفاظت از محیط زیست نیز افزایش می یابد و بالعکس. که نتایج بدست آمده با یافتههای غنیزاده و چرمچیان لنگرودی (16) ، مراگا (18)، آرایش (17) همخوانی دارد. بین متغیر عوامل اجتماعی و متغیر مشارکت در حفاظت از محیطزیست در سطح 1 درصد خطا همبستگی مثبت و معنیداری وجود دارد یعنی هرچه عوامل اجتماعی بیشتر باشد مشارکت در حفاظت از محیط زیست نیز افزایش می یابد و بالعکس. که نتایج بدست آمده با یافتههای غنی زاده و چرمچیان لنگرودی (16) و آرایش (17) و مراگا (18) همخوانی دارد. بین متغیر عوامل آموزشی و متغیر مشارکت در حفاظت از محیط زیست در سطح 1 درصد خطا همبستگی مثبت و معنیداری وجود دارد یعنی هرچه عوامل آموزشی بیشتر باشد مشارکت در حفاظت از محیط زیست نیز افزایش مییابد و بالعکس. نتایج بدست آمده با یافتههای تقوی و همکاران (13)، عزمی و مطیعی لنگرودی (15) و مراگا (18) همخوانی دارد. بین متغیر عوامل نگرشی و متغیر مشارکت در حفاظت از محیط زیست در سطح 1 درصد خطا همبستگی مثبت و معنیداری وجود دارد یعنی هرچه عوامل نگرشی بیشتر باشد مشارکت در حفاظت از محیطزیست نیز افزایش مییابد و بالعکس. که نتایج بدست آمده با یافتههای ویسی (14)، همخوانی دارد. بین متغیر ویژگی شغلی و متغیر مشارکت در حفاظت از محیط زیست همبستگی معنیداری وجود ندارد.
پیشنهادات
در این بخش با توجه به نتایج حاصل از آمار توصیفی و استنباطی پیشنهادات ذیل ارایه میگردد:
بر اساس نتایج رتبهبندی گویه های مشارکت حفاظت از محیط زیست پیشنهاد می شود، طی برنامه هایی دهیاران را مجاب به مشارکت بیشتر در جمع آوری زباله و ضایعات و تمیز نگاه داشتن کوچهها و معابر روستا نمایند، و با پیامدهای عدمحفاظت از آبهای رودخانه و نهرهای آب آگاه سازند تا دهیاران احساس تکلیف کنند و در این امر همکاری بیشتر نمایند.
با توجه به نقش عامل اقتصادی بر میزان مشارکت در حفاظت از محیط زیست دهیاران توصیه می گردد که برای جلب مشارکت روستاییان دولت اقدام به دادن مشوقهای مادی (پول، کالا و ...) نماید. و نیز برای دهیاران، (متناسب با میزان انجام کارهایی در راستای حفاظت از محیط زیست)، مزایا و حقوق مناسبی در نظر گرفته شود و طی دستورالعمل هایی درصدی از پروژهها و طرحهای بخش کشاورزی توسط دهیاری انجام پذیرد.
با توجه به نقش عامل اجتماعی بر میزان مشارکت در حفاظت از محیطزیست دهیاران توصیه میگردد، برای حفظ و احیا محیطزیست در تمام مراسمهای اجتماعی، مذهبی، فرهنگی روستا، دهیاران در زمینه محیط زیست نکاتی را بیان نمایند و برای آشنا کردن روستاییان با مسوولیت آنها در زمینه حفاظت از محیطزیست، کلاسهای آموزشی برگزار گردد و همچنین برای شرکت در کار دستهجمعی از دوران کودکی فرهنگسازی شود.
با توجه به نقش نگرش بر میزان مشارکت در حفاظت از محیطزیست دهیاران، ضرورت دارد علیه مخربان محیطزیست اقدام ضروری و قاطع صورت پذیرد و برای جلوگیری از آلودگی آب و هوا و مواد غذایی طی دوره هایی به روستاییان آموزش داده شود تا از مصرف زیاد کود و سم در روستا خودداری نمایند، همچنین طی برنامه هایی روحیه مسوولیت پذیری را بین دهیاران برای مشارکت بیشتر در حفاظت از محیطزیست افزایش دهند.
همچنین با توجه به نقش عامل آموزشی بر میزان مشارکت در حفاظت از محیط زیست دهیاران پیشنهاد می گردد، برنامههای آموزشی (تلوزیون، رادیو و اینترنت...) پیرامون مسایل حفاظت از محیطزیست ساخته شود و در سر لوحه کار صدا و سیما قرار گیرد و بسترهای لازم جهت برگزاری کلاسهای آموزشی و ترویجی در زمینه حفاظت از محیطزیست مهیا شود و کتابهایی پیرامون مسایل حفاظت از محیط زیست نگاشته شود.
2- هشیاری، ر، "توریسم روستایی و معرفی اماکن توریستی مناطق روستایی شهرستان سردشت با تاکید بر توسعه پایدار". دومین همایش ملی راهکارهای توسعه اقتصادی با محوریت برنامه ریزی منطقه ای. دانشکده علوم انسانی، 1391، دانشگاه آزاد اسلامی سنندج.
3- امیرانی، محمد هادی، ظریفیان، شاپور، "نقش سازمانهای غیردولتی در روند ترویج و توسعه روستایی". ماهنامه جهاد. خرداد و تیر 1382، شماره 257.
4- مهدوی، مسعود، نجفی کانی، علی اکبر، "دهیاریها، تجربهای دیگر در مدیریت روستاهای ایران( نمونه موردی دهیاریهای استان آذربایجان غربی)". فصلنامه پژوهش های جغرافیایی، 1384، شماره 53. صفحات 39-21.
5- استعلاجی، علی رضا، و فلاح تبار، نصراله، "کاربرد مدل مدیریت مشارکتی در برنامه ریزی توسعه جوامع روستایی(مطالعه موردی بخش سلطانیه از ناحیه ابهر)". فصلنامه علمی پژوهشی نگرش های نو در جغرافیای انسانی، 1390، شماره3. صفحات 78-69.
7- Reed, M.S., 2008. Stakeholder Participation for Environmental Management: a Literature Review, Biological Conservation, Vol. 141, pp. 2417- 2431.
8- Tanvir M. A., Munir, A., Babar, S., Abid, S., 2006. Analysis Impact of participatory forest management on financial assets of rural communities in Northwest Pakistan. International Journal of Ecological Economics, Vol. 63, pp. 588-593.
9- سعیدی، محمدرضا، "درآمدی بر مشارکت مردمی و سازمانهای غیردولتی"، تهران، سمت، 1382.
10- ملکان، احمد، کریمی، سیدهادی، "بررسی مدیریت روستایی در ایران با تأکید بر نقش شورا و دهیاری". ماهنامه پژوهشی، آموزشی و ترویجی دهیاری ها، 1388، شماره 35، صفحات 11-7.
11- رضوانی، محمدرضا، "برنامه ریزی توسعه روستایی در ایران)". تهران: نشر قومس. 1390، ویراست2.
12- جعفری نژاد، مسعود، کلانتری، صمد، و منتظری، مسعود، "بررسی جایگاه دهیاری ها به عنوان نهادهای میانجیگری بین دولت و مردم (مورد مطالعه روستاهای شهرستان نجف آباد)". فصلنامه علمی ـ پژوهشی تحقیقات سیاسی و بین المللی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرضا، 1389، شماره 5، صفحات 114ـ85.
13- تقوی، م. حسن پور، ب. و اسدی، ع، "نقش آموزش روستائیان درحفاظت ازمنابع طبیعی استان کهگیلویه و بویراحمد"، اولین کنفرانس ملی راهکارهای دستیابی به توسعه پایدار، 1391، تهران، وزارت کشور. قابل دسترس در: http://www. civilica. com/Paper-SDCONF01-SDCONF01_1315. html
14- ویسی، کمال، "واکاوی عوامل تأثیرگذار بر جلب مشارکت تشکل‌های محلی در حفاظت و احیاء دریاچه زریوار مریوان در استان کردستان". پایان نامه کارشناسی ارشد، تهران: دانشگاه تربیتمدرس، 1390.
15- عزمی، آئیژ، مطیعی لنگرودی، حسن، "مروری بر مشکلات زیست محیطی روستاهای ایران و راهکارهای حل این مشکلات". مجله مسکن و محیط روستا، 1390، شماره 133. صفحات 115 – 101.
16- Ghanizadeh, S.M., Charmchian Langerodi, M., 2014. Investigating the role of NGOs in rural environmental protection in Mazandaran Province, Iran. Journal of Biodiversity and Environmental Sciences. Vol. 4, No. 2, pp. 327-335.
17- Arayesh, B., 2011. Regression analysis of effective factor on people participation in protecting and revitalizing of pastures and forests in Ilam province from the view of users African Journal of Agricultural Research Vol. 6(2), pp. 416-422. Available online at http://www. academicjournals. org/AJAR
18- Maraga, J.N., Jacob, K., Boniface, N.D., Oindo, O., 2010. Factors determining community participation in afforestation projects in River Nyando basin, Kenya African Journal of Environmental science and technology Vol. 4(12), pp, 853-859, [online] Available on: http://www.academicijournals.org/AJEST.
19- Pirmoradai, A.H., Hosseini, M., Hosseini, J.F., 2010. Effective parameters on farmers’ participation in plans to combat desertification (PCDs), African Journal of Agricultural Research Vol. 6(25), pp. 5582-5590, 5 November, 2011, Available online at http://www.academicjournals.org/AJAR DOI: 10. 5897/AJAR11. 432.
20- Plaud, S., 2010. Principe de précaution et Progrès Scientifique», Éthique et économique, 7(2).
21- Alam, Sh., 2004. Public Participation in the Enforcement of Environmental Laws: Issues and challenges in the light of the legal and regulatory framework with special reference to EIAs in Malaysia. Bangladesh Research Foundation Journal, Vol.3, NO. 1, pp. 2305-1566.
22- سرمد، زهره، بازرگان، عباس، حجازی، الهه، "روشهای تحقیق در علوم رفتاری"، انتشارات آگاه، 1391، چاپ بیست وسوم.
23- کلانتری خلیل، "پردازش و تحلیل دادهها در تحقیقات اجتماعی-اقتصادی". نشر شریف، 1382.
24- Agresti, A., 2002. Categorical data analysis. (2nd Ed). John Wiley and Sons, Inc.
1- کارشناسی ارشد گروه ترویج و آموزش کشاورزی، واحد ساری، دانشگاه آزاد اسلامی، ساری، ایران.
2- استادیار گروه ترویج و آموزش کشاورزی، واحد ساری، دانشگاه آزاد اسلامی، ساری، ایران.*(مسوول مکاتبات)
2- هشیاری، ر، "توریسم روستایی و معرفی اماکن توریستی مناطق روستایی شهرستان سردشت با تاکید بر توسعه پایدار". دومین همایش ملی راهکارهای توسعه اقتصادی با محوریت برنامه ریزی منطقه ای. دانشکده علوم انسانی، 1391، دانشگاه آزاد اسلامی سنندج.
3- امیرانی، محمد هادی، ظریفیان، شاپور، "نقش سازمانهای غیردولتی در روند ترویج و توسعه روستایی". ماهنامه جهاد. خرداد و تیر 1382، شماره 257.
4- مهدوی، مسعود، نجفی کانی، علی اکبر، "دهیاریها، تجربهای دیگر در مدیریت روستاهای ایران( نمونه موردی دهیاریهای استان آذربایجان غربی)". فصلنامه پژوهش های جغرافیایی، 1384، شماره 53. صفحات 39-21.
5- استعلاجی، علی رضا، و فلاح تبار، نصراله، "کاربرد مدل مدیریت مشارکتی در برنامه ریزی توسعه جوامع روستایی(مطالعه موردی بخش سلطانیه از ناحیه ابهر)". فصلنامه علمی پژوهشی نگرش های نو در جغرافیای انسانی، 1390، شماره3. صفحات 78-69.
7- Reed, M.S., 2008. Stakeholder Participation for Environmental Management: a Literature Review, Biological Conservation, Vol. 141, pp. 2417- 2431.
8- Tanvir M. A., Munir, A., Babar, S., Abid, S., 2006. Analysis Impact of participatory forest management on financial assets of rural communities in Northwest Pakistan. International Journal of Ecological Economics, Vol. 63, pp. 588-593.
9- سعیدی، محمدرضا، "درآمدی بر مشارکت مردمی و سازمانهای غیردولتی"، تهران، سمت، 1382.
10- ملکان، احمد، کریمی، سیدهادی، "بررسی مدیریت روستایی در ایران با تأکید بر نقش شورا و دهیاری". ماهنامه پژوهشی، آموزشی و ترویجی دهیاری ها، 1388، شماره 35، صفحات 11-7.
11- رضوانی، محمدرضا، "برنامه ریزی توسعه روستایی در ایران)". تهران: نشر قومس. 1390، ویراست2.
12- جعفری نژاد، مسعود، کلانتری، صمد، و منتظری، مسعود، "بررسی جایگاه دهیاری ها به عنوان نهادهای میانجیگری بین دولت و مردم (مورد مطالعه روستاهای شهرستان نجف آباد)". فصلنامه علمی ـ پژوهشی تحقیقات سیاسی و بین المللی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرضا، 1389، شماره 5، صفحات 114ـ85.
13- تقوی، م. حسن پور، ب. و اسدی، ع، "نقش آموزش روستائیان درحفاظت ازمنابع طبیعی استان کهگیلویه و بویراحمد"، اولین کنفرانس ملی راهکارهای دستیابی به توسعه پایدار، 1391، تهران، وزارت کشور. قابل دسترس در: http://www. civilica. com/Paper-SDCONF01-SDCONF01_1315. html
14- ویسی، کمال، "واکاوی عوامل تأثیرگذار بر جلب مشارکت تشکل‌های محلی در حفاظت و احیاء دریاچه زریوار مریوان در استان کردستان". پایان نامه کارشناسی ارشد، تهران: دانشگاه تربیتمدرس، 1390.
15- عزمی، آئیژ، مطیعی لنگرودی، حسن، "مروری بر مشکلات زیست محیطی روستاهای ایران و راهکارهای حل این مشکلات". مجله مسکن و محیط روستا، 1390، شماره 133. صفحات 115 – 101.
16- Ghanizadeh, S.M., Charmchian Langerodi, M., 2014. Investigating the role of NGOs in rural environmental protection in Mazandaran Province, Iran. Journal of Biodiversity and Environmental Sciences. Vol. 4, No. 2, pp. 327-335.
17- Arayesh, B., 2011. Regression analysis of effective factor on people participation in protecting and revitalizing of pastures and forests in Ilam province from the view of users African Journal of Agricultural Research Vol. 6(2), pp. 416-422. Available online at http://www. academicjournals. org/AJAR
18- Maraga, J.N., Jacob, K., Boniface, N.D., Oindo, O., 2010. Factors determining community participation in afforestation projects in River Nyando basin, Kenya African Journal of Environmental science and technology Vol. 4(12), pp, 853-859, [online] Available on: http://www.academicijournals.org/AJEST.
19- Pirmoradai, A.H., Hosseini, M., Hosseini, J.F., 2010. Effective parameters on farmers’ participation in plans to combat desertification (PCDs), African Journal of Agricultural Research Vol. 6(25), pp. 5582-5590, 5 November, 2011, Available online at http://www.academicjournals.org/AJAR DOI: 10. 5897/AJAR11. 432.
20- Plaud, S., 2010. Principe de précaution et Progrès Scientifique», Éthique et économique, 7(2).
21- Alam, Sh., 2004. Public Participation in the Enforcement of Environmental Laws: Issues and challenges in the light of the legal and regulatory framework with special reference to EIAs in Malaysia. Bangladesh Research Foundation Journal, Vol.3, NO. 1, pp. 2305-1566.
22- سرمد، زهره، بازرگان، عباس، حجازی، الهه، "روشهای تحقیق در علوم رفتاری"، انتشارات آگاه، 1391، چاپ بیست وسوم.
23- کلانتری خلیل، "پردازش و تحلیل دادهها در تحقیقات اجتماعی-اقتصادی". نشر شریف، 1382.
24- Agresti, A., 2002. Categorical data analysis. (2nd Ed). John Wiley and Sons, Inc.
ابتدای صفحه