بررسی عوامل موثر بر میزان مشارکت دهیاران در حفظ و نگهداری از محیط زیست روستایی شهرستان ساری

فصلنامه انسان و محیط زیست، شماره 44، بهار 97

بررسی عوامل موثر بر میزان مشارکت دهیاران در حفظ و نگهداری از محیط زیست روستایی شهرستان ساری

حیدر آهنگری کیاسری[1]

مهدی چرمچیان لنگرودی[2]^*

Mcharmchian@iausari.ac.ir

چکیده

محیط زیست یکی از ابعاد حساس و آسیب پذیر روستاها می باشد که تحقیق حاضر بررسی عوامل موثر بر میزان مشارکت دهیاران در حفاظت از محیط زیست روستایی شهرستان ساری انجام گرفته است. تحقیق حاضر از نوع کاربردی و به روش توصیفی- همبستگی می­باشد. جامعه آماری این تحقیق کلیه دهیاران شهرستان ساری می باشند، که تعداد آن­ها 249 نفر برآورد شده است و تعداد نمونه بر اساس فرمول کوکران 129 نفر برآورد شد که با اضافه کردن 30 به آن در مجموع به 159 رسانده شد و نیز به منظور انتخاب نمونه­ها از روش نمونه­گیری تصادفی طبقه­ای با انتساب متناسب، استفاده گردید. ابزار تحقیق پرسش­نامه­ای محقق ساخته بود که روایی محتوایی آن براساس نظر متخصصان ترویج و آموزش کشاورزی تأیید و پایایی آن با استفاده از فرمول آلفای کرونباخ برابر با 85/0محاسبه گردید که در نهایت جمعاً به 130 پرسش­نامه پاسخ داده شد. با توجه به نتایج پژوهش، بین متغیرسن، درآمد، سابقه و ویژگی شغلی با متغیر مشارکت در حفاظت از محیط زیست همبستگیمعنی­داریوجودندارد. همچنین بین عوامل اجتماعی، عوامل آموزشی، عوامل اقتصادی و عوامل نگرشی با میزان مشارکت در حفاظت از محیط زیستدرسطح 1 درصد خطاهمبستگیمثبتومعنی­داریوجوددارد. براساس نتایج حاصل از رگرسیون ترتیبی، 36 درصد از واریانس متغیر ملاک (مشارکت در حفاظت از محیط زیست) توسط متغیرهای اقتصادی، اجتماعی، نگرشی و آموزشی که همبستگی معنی­داری با متغیر وابسته داشتند، تبیین می­شود.

کلمات کلیدی: مشارکت، حفاظت، محیط زیست، دهیاران، ساری.

مقدمه

همگام با توسعه روز افزون تکنولوژی و همچنین شهری و شیمیایی شدن زندگی در شهرها، نیاز بشر به محیط سالم و آرام روستایی برای فرار از فشارهای روحی و روانی محیط­شهری بیش­تر می­شود. آن­چه مسلم است این­که فضای روستایی برای زیست تطابق بیش­تری با خلق و خوی انسان­ها دارد. اگر بتوان برای زیستن در روستاها امکانات کافی فراهم آورد، مسلما در عرضه قدرت بالقوه تولیدی خود موفق خواهند بود. نقش و جایگاه روستاها در فرایندهای توسعه اقتصادی، اجتماعی و سیاسی و پیامدهای توسعه نیافتگی مناطق روستایی موجب توجه به توسعه روستایی و حتی تقدم آن بر توسعه شهری شده است. برخورداری بافت و معماری روستایی از زیبایی اکولوژیکی، استفاده از مصالح بومی، هماهنگی با شرایط محیطی در استقرار بافت و ساخت و ساز مسکن، قرار گرفتن روستاها در بستر طبیعی و برخورداری از مناظر و چشم اندازهای طبیعی از مهم­ترین امتیازهای روستاها محسوب می شود(1). امروزه روستاها نه تنها محل تولید و تبدیل فراورده­های کشاورزی و دامی هستند بلکه مکان مناسبی برای گسترش و توسعه صنایع روستایی و دستی بوده و نمایان­گر آداب و رسوم، فرهنگ­ها، سنت­ها و دانش­های زیادی در زمینه­های گوناگون مانند معماری، عمران، کشاورزی، پزشکی و غیره هستند. گذشته از این­ها امروزه به دلیل فشار روحی و روانی محیط­های شهری و ماشینی شدن زندگی غالب مردم جهان، ساکنین این محیط­ها وادار به خروج از شهرها و پیوستن به دامن طبیعت و محیط­های بکر و طبیعی و سفر به روستاها می شوند(2). می­توان گفت محیط­زیست یکی از ابعاد حساس و آسیب­پذیر روستاها می­باشد که نسبت به شهرها کم­تر تحت تأثیر آلاینده­های مختلف قرار گرفته است. ولی گسترش الگوی مصرف شهری و هجوم بعضی منابع آلاینده شهری به حریم روستاها و تغییر الگوی مصرف روستاییان زمینه­های تخریب محیط­زیست در روستاها را گسترش داده است. از سوی دیگر حفظ محیط­زیست یک وظیفه همگانی و ملی است و هر شخصی و سازمانی بایستی در حیطه وظایف و مسوولیت­های فردی و اجتماعی خود به حفظ محیط زیست حساسیت داشته باشد (3).

در این میان نباید نقش مشارکت روستاییان را نادیده گرفت چون می‌توان گفت از نقش برجسته‌ای در حفاظت از محیط زیست برخوردارند، لذا در رهیافت های جدید توسعه در جهان از الگوها و تکنیک­های جدید مشارکتی در توسعه روستایی مورد توجه قرار گرفته است و به عنوان رکن اساسی پیشنهاد شده است (4). مشارکت­های روستایی در پیش­برد برنامه­ها و فعالیت­های اقتصادی و اجتماعی یکی از سیاست های محوری توسعه و نظام برنامه­ریزی مدیریت روستایی است. بر این اساس، توجه به مشارکت و مدیریت روستایی، می­تواند نقش مهمی در پیشرفت نظام مدیریتی کشور و توسعه پایدار داشته باشد (5).

 در مورد مشارکت تعاریف مختلفی ارایه شده است. واژه مشارکت ازحیث لغوی به معنی باهمدیگر عمل کردن، به عهده گرفتن، سهمی از چیزی بردن و عمل متقابل اجتماعی  در یک گروه است. مشارکت درگیری ذهنی و عاطفی اشخاص در موقعیت های گروهی است که آن­ها را بر می­انگیزد تا برای دست­یابی به هدف­های گروهی یکدیگر را یاری دهند و در مسوولیت کار شریک شوند (6). مشارکت فرایندی است که از طریق آن افراد، گروه­ها و سازمان­ها نقش فعالی را در اتخاذ و اجرای تصمیماتی ایفا می­کنند که به طور مستقیم بر روی آن­ها تاثیر­گذار است(7). مشارکت نیازمند قرارگرفتن مردم در کانون توسعه می­باشد این امر به همان اندازه که در سطح خرد و محلی مهم است، در سطح کلان نیز دارای اهمیت می­باشد (8). عدم مشارکت  عموم مردم روستایی در برنامه های توسعه منجر به شکست این برنامه ها خواهدشد (1). مشارکت  به رشد و توسعه و بهره وری شتاب داده و مشکل کمبود سرمایه و نیروی انسانی دولتی  را برطرف می کند و به اجرا و حفاظت از پروژه ها یاری می رساند (9).

در این راستا لازم است ذکر شود پس از پیروزی انقلاب اسلامی و با تاثیر از نگرش­های موجود و استناد به قانون اساسی، وظیفه­ مدیریت روستایی به عهده­ی شورای اسلامی سپرده شد (10). که در قانون شوراها، تشکیل دهیار­ی­ها را پیش بینی شد (11). دهیاری یکی از نهادهای جدید در توسعه­ی روستایی است که در دهه­ی اخیر جهت اداره و مدیریت توسعه­ی روستایی ایجاد شده است. از این رو دهیار به عنوان نماینده­ی دولت در روستاها نقش بسزایی در حل و فصل مشکلات و مسایل روستاییان به دولت بر عهده دارد(12). در حال حاضر در شهرستان ساری249دهیاری وجود دارد. دهیاری­ها از بدو تشکیل تاکنون با استفاده از همیاری و مشارکت مردم و کمک­های دولتی به منظور رفع نیازمندی­های عمومی، جمع­آوری زباله، ارائه خدمات عمومی و توسعه معابر اقداماتی انجام داده­اند (11). شایان ذکر است تحقیقات گوناگونی در زمینه مشارکت در زمینه حفاظت از محیط زیست انجام گرفته است که در ذیل به برخی اشاره می­گردد:

تقوی و همکاران (13) در تحقیقی با عنوان نقش آموزش روستاییان درحفاظت ازمنابع طبیعی استان کهگیلویه و بویراحمد نشان داد متغیر آگاهی و آموزش ارتباط مثبت و معنی داری با متغیر وابسته یعنی مشارکت در حفاظت از منابع طبیعی داشته است. ویسی (14) در تحقیقی با عنوان واکاوی عوامل تأثیرگذار بر جلب مشارکت تشکل‌های محلی در حفاظت و احیاء دریاچه زریوار مریوان در استان کردستان انجام شد نتایج به دست آمده نشان داد که بین متغیرهای سن، سابقه عضویت در تشکل­ها، آگاهی زیست­محیطی، نگرش زیست­محیطی، عوامل فرهنگی – اجتماعی، مدیریتی، سازمانی و رسانه ای – ارتباطی از نظر افراد با میزان مشارکت در حفاظت و احیا  محیط­زیست مورد بررسی همبستگی مثبت و معنی داردر سطح خطای 05/0وجود دارد. عزمی و مطیعی لنگرودی(15) در تحقیقی با عنوان مروری بر مشکلات زیست محیطی روستاهای ایران و راهکارهای حل این مشکلات نشان دادند که مدیریت محیط زیست، کنترل کاربری های اراضی، آموزش، مشارکت، استفاده از کشت­های دوست­دار طبیعت، الگوهای پایدار به همراه کشت محصولات ارگانیک را از اقدامات کشورهای مختلف جهان در روستاها در جهت توسعه محیط زیست روستایی می دانند. 

غنی­زاده و چرمچیان لنگرودی (16) در پژوهشی با عنوان بررسی نقش سازمان­های غیر­دولتی در حفاظت از محیط زیست مناطق روستایی استان مازندران نشان دادند عوامل تکنولوژیکی، عوامل اجتماعی، عوامل اقتصادی، عوامل مدیریتی و عوامل فرهنگی با حفاظت از محیط­زیست پاسخ­گویان رابطه مثبت و معنی­داری دارند و بر اساس نتایج حاصل از رگرسیون گام به گام، 88 درصد از تغییرات مربوط به حفاظت از محیط زیست پاسخگویان توسط پنج متغیر عوامل اجتماعی، عوامل فرهنگی، عوامل تکنولوژیکی، عوامل سازمانی و درآمد تبیین می­شود که بهترین پیش­بینی­کننده میزان حفاظت از محیط­زیست اعضای سازمان­های غیردولتی مناطق روستایی استان مازندران می­باشند.

آرایش (17) در تحقیقی با عنوان تحلیل رگرسیونی عوامل موثر بر مشارکت مردم در حفظ، احیا، توسعه و بهره برداری از منابع­طبیعی تجدید شونده در استان ایلام به این نتیجه رسید که بین متغیرهای عوامل سیاسی- قانونی، اجتماعی- فرهنگی، قابلیت­های مروجین منابع طبیعی، ساختار و برنامه­ریزی تشکیلات ترویج، متغیرهای اقتصادی و روان شناختی با متغیر مشارکت مردمی رابطه وجود دارد. در حالی که بین متغیرهای وضعیت محتوی برنامه­های ترویج منابع طبیعی و مشارکت مردمی در حفظ، احیاء، توسعه و بهره برداری منابع طبیعی رابطه وجود ندارد. نتایج تحلیل رگرسیونی نشان داد که از بین 7 متغیر عوامل سیاسی – قانونی، اجتماعی – فرهنگی، اقتصادی، روان شناختی، قابلیت­های مروجین منابع طبیعی، محتوی برنامه­های ترویج منابع طبیعی و برنامه­ریزی ترویجی، فقط عوامل اجتماعی – فرهنگی بر متغیر وابسته مشارکت مردم نقش داشته­اند.

مراگا (18)  در تحقیقی با عنوان عوامل تعیین­کننده مشارکت مردمی در پروژه­های جنگل­کاری در حوضه رودخانه نیاندوکنیا بر مبنای یک نمونه 150 تایی دریافتند رابطه بین مشارکت مردمی در پروژه های جنگل کاری در حوضه رودخانه نیاندو کنیا  (متغیر وابسته) و عوامل اجتماعی و فرهنگی، اقتصادی زیست محیطی (متغیرهای مستقل) رابطه است. نتایج حاصل از این مطالعه نشان داد که ارتباط مثبت و قوی بین مشارکت مردم و منافع به دست آمده از پروژه­های جنگل­کاری وجود دارد. همچنین رابطه­ای بین وضعیت خانواده پاسخگویان و مشارکت در پروژه­های جنگل­کاری وجود داشته  است. نتایج این مطالعه نشان داد که برای موفقیت پروژه­های حفاظت از محیط زیست، منافع اجتماعی و اقتصادی باید توسط مردم و شرکت­کنندگان در پروژه احساس شود. همچنین نتایج نشان داد که پیش­بینی سودهای اقتصادی – اجتماعی، سن و آموزش از عوامل مهم مشارکت در پروژه جنگل­کاری است.

پیرمرادی (19) در تحقیقی با عنوان عوامل موثر بر مشارکت کشاورزان در طرح بیابان­زدایی بر روی 179 کشاورز دریافتند که قشر کم درآمد و کم سواد به­ندرت در دوره­های برگزاری در طی دوره شرکت نموده اند و نتایج نشان داد که ارتباط معنی­داری بین سطح سواد و درآمد با شرکت در دوره های مربوطه وجود داشته است. نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل رگرسیون نیز نشان داد که پارامترهای فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی مهم­ترین متغیرها در مشارکت بوده­اند که تواما 36 درصد از واریانس متغیر وابسته را تبیین نموده­اند. پلود (20) در پژوهشی با عنوان حفاظت از محیط­زیست بیان نمود اصل پیشگیری حکم می­کند تا اشخاص اقدامات و تدابیر پیشگیرانه­ای جهت پرهیز و کاهش خسارات وارد به محیط زیست را اتخاذ کنند. به­طور کلی در اصل پیشگیری، یقین و قطعیت علمی وجود دارد در حالی که برعکس در اصل احتیاط زیست­محیطی چنین یقینی وجود ندارد. آلام (21) در پژوهشی با عنوان مشارکت مردمی در اجرای قوانین محیط­زیست، بیان نمود که مردم باید آموزش داده شوند وآگاه گردند که مشارکت در موضوعات محیط­زیست باعث می­شود دنیا مکانی بهتر برای زندگی مردم و نسل آینده گردد.

با توجه به گسترش ابعاد مسایل محیط­زیستی، اهمیت یافتن استفاده از تکنولوژی­ها و روش­های سازگار با حفاظت     محیط­زیست و همچنین استفاده از توانایی سرمایه های اجتماعی در عرصه­های زیست­محیطی می­تواند جهش قابل ملاحظه­ای در حفاظت از محیط­زیست کشور را فراهم کند. لذا نتایج این پژوهش می­تواند راهبردی موّثر برای برنامه­ریزی در حفاظت از محیط­زیست باشد و مورد استفاده دانشجویان، مسوولان و پژوهش­گران علاقمند در این زمینه برای بررسی بیش­تر، قرار گیرد. همچنین با توجه به اینکه روستاییان می­توانند نقش مهمی در حفاظت از محیط­زیست داشته باشند، شوراهای اسلامی، دهیارها و پایگاه های بسیج در روستاها حضور دایمی داشته و با اکثر مشکلات و معضلات آشنایی کامل داشته و مهم­ترین تشکل­هایی هستند که می­توانند در این زمینه راهگشا و راهنما باشند. بنابراین ضرورت مشارکت دهیاران و نقش تاثیر گذاری که در حفاظت از محیط زیست امری مسلم به نظر می­آید. هدف این تحقیق بررسی عوامل موثر بر میزان مشارکت دهیاران در حفظ و نگهداری از محیط زیست روستایی شهرستان ساری است.

مواد و روش­ها

تحقیق حاضر از نوع کاربردی و به روش توصیفی- همبستگی می باشد (22). جامعه آماری این تحقیق عبارتست از کلیه دهیاران در سال 1393، که 249 نفر می باشند و تعداد نمونه بر اساس فرمول کوکران 129 نفر برآورد شد که برای افزایش دقت مطالعه با اضافه کردن 30 به آن در مجموع به 159رسانده شد و نیز به منظور انتخاب نمونه ها از روش نمونه­گیری تصادفی طبقه ای با انتساب متناسب استفاده گردید که در نهایت جمعاً به 130 پرسش­نامه پاسخ داده شد. در تحقیق حاضر برای جمع‌آوری اطلاعات از دو روش کتابخانه (اسنادی) به منظور آشنایی بیش­تر با سوابق موضوع و دست­یابی به نتایج تحقیقاتی انجام شده و روش میدانی جهت اخذ اطلاعات مورد نیاز تحقیق از پرسش­نامه محقق­ساخته بهره گرفته شد. به منظور تعیین روایی پرسش­نامه، از نقطه­نظرات و پیشنهادات اساتید گروه ترویج کشاورزی، محققان و کارشناسان استفاده گردید. برای سنجیدن اعتبار پرسش­نامه‌های تهیه شده، به­وسیله یک تحقیق مقدماتی تعداد 30 نسخه از آن توسط دهیاران شهرستان میان­درود تکمیل گردید که پرسش­نامه‌های تکمیل شده با استفاده از نرم‌افزار SPSS _win16 و به روش آلفای کرنباخ مورد سنجش قرار داده شد که نتایج حاصله از ضریب آلفای کرونباخ برای پرسش­نامه مذکور برابر با 85/0 بدست آمد، که بیانگر آن بود که پرسش­های پرسش­نامه از اعتبار علمی قابل قبولی برخوردار می باشند. متغیر وابسته این تحقیق، مشارکت دهیاران در حفاظت از محیط زیست روستایی شهرستان ساری می باشد که جهت تعیین آن از 16 گویه در یک طیف پنج گزینه­ای استفاده گردید و همچنین     در این پژوهش متغیرهای مستقل شامل ویژگی­های فردی (شامل سن، سابقه دهیاری، درآمد ماهانه، جنسیت، وضعیت تاهل، میزان تحصیلات، نوع شغل و محل تولد)، ویژگی­های اقتصادی، ویژگی­های شغلی، ویژگی­های نگرشی، ویژگی­های آموزشی و ویژگی­های اجتماعی می­باشد.

در این تحقیق نتایج و اطلاعات حاصله در دو بخش توصیفی و استنباطی بررسی شد که برای تعیین رابطه بین متغیرها از ضریب همبستگی اسپیرمن و برای تأثیر جمعی متغیرهای مستقل بر متغیر وابسته از رگرسیون ترتیبی استفاده گردید. ضریب همبستگی رتبه­ای اسپیرمن زمانی مورد استفاده قرار می­گیرد که داده­ها به صورت رتبه­ای متوالی ناپیوسته باشد و یا این­که مقادیر اصلی به رتبه تبدیل شوند (23). با توجه به نرمال نبودن داده­ها برای آزمون تعدادی از فرضیه­های تحقیق از آزمون­های من­وایت­نی و کروسکال­والیس استفاده شد. آزمون من­وایت­نی برای مقایسه میانگین­های دو جامعه مستقل و آزمون کروسکال­والیس زمانی مورد استفاده قرار می­گیرد که تعداد نمونه­ها بیش از دو گروه باشد (23).

نتایج

براساس نتایج حاصل از پرسش­نامه و جدول شماره­ی (1) در زمینه­ی ویژگی­های فردی پاسخ­گویان، اکثر افراد مورد مطالعه ­مرد بوده و از لحاظ سن کم­ترین سن پاسخ­گویان 22 سال و بیش­ترین سن 67 سال بوده است. بیش­ترین فراوانی در محدوده سنی 26 تا 35 سال بودند که نشان­دهنده جوان بودن دهیاران می باشد. اکثر پاسخ­گویان (8/83 درصد) متأهل بودند. حدود 11 درصد پاسخ­گویان غیر دهیار بودن شغل دیگری ندارند. اکثر پاسخ­گویان تحصیلات دانشگاهی دارند که این امر گویای باسواد بودن آنها می­باشد. بیش­تر پاسخ­گویان (1/57 درصد) در روستا به دنیا آمده بودند. میانگین درآمد ماهانه پاسخ­گویان برابر 6700000 ریال بود که میانگین درآمدی نشان دهنده داشتن حقوق متوسط برای دهیاران    می­باشد. اکثر پاسخ­گویان همکاری قراردادی تمام وقت داشتند و میانگین سابقه آن­ها 48/5 سال بوده است. همچنین اکثر  آن­ها دارای شغل آزاد بودند.

جدول 1- ویژگیهایفردیپاسخ­گویان

به منظور الویت­بندی سوالات تشکیل دهنده متغیرها از دیدگاه پاسخگ­ویان از ضریب تغییرات استفاده شد. همان­طور که در جدول (2) ملاحظه می­گردد، از دیدگاه افراد مورد مطالعه، میزان مشارکت در جمع آوری زباله و ضایعات، همکاری در حفاظت از آب­های رودخانه و نهرهای آب و میزان مشارکت در تمیز نگاه داشتن کوچه ها و معابر روستا به ترتیب در خصوص میزان مشارکت در حفاظت از محیط زیست، در بالاترین الویت قرار گرفته­اند. جلب مشارکت مالی مردم، در حفاظت از محیط­زیست روستا، فرهنگ­سازی به کودکان در زمینه حفاظت از محیط زیست و نظارت بر انتقال جایگاه دام به خارج از روستا  به ترتیب در پایین ترین الویت قرار گرفته­اند.

جدول 2- رتبه بندی گویه­های مشارکت در حفاظت از محیط زیست روستایی از دیدگاه پاسخگویان

مشارکت در حفاظت از محیط زیست روستایی شامل 16 سوال می­باشد. با توجه به جدول (3) نتایج نشان داد اکثریت پاسخ­گویان (6/64 درصد) میزان مشارکت در حفاظت از محیط زیست خود را در حد "زیاد" و 20درصد از پاسخ­گویان میزان مشارکت در حفاظت از محیط زیست خود را در حد "خیل­ زیاد " گزارش کردند، بنابراین بیش­تر افراد (80 درصد) از محیط­زیست زیاد و خیلی­زیاد حفاظت کرده بودند.

جدول 3- توزیع فراوانی و سطوح میزان مشارکت در حفاظت از محیط زیست روستایی

میانه= 4 (زیاد)    میانگین رتبه­ای= 4/4

طیف لیکرت: هیچ (0)، خیلی­کم(1)، کم(2)، متوسط(3)، زیاد(4)، خیلی­زیاد(5)

براى استفاده از آمار پارامتریک، نرمال بودن توزیع داده­ها        
با استفاده از آزمون کولموگروف-اسمیرنف بررسى شد.

جدول 4- تعیین نرمال بودن توزیع متغیرهای مطالعه توسط آزمون کولموگروف اسمیرنوف

مطابق اطلاعات جدول (4)، سطح معنی­داری­های به دست آمده کوچک­تر از 05/0 می­باشند. پس با اطمینان 95 درصد، می­توان گفت که داده­ها از ویژگی نرمال بودن تبعیت نمی­کنند. بنابراین از آزمون­های ناپارامتریک برای تحلیل داده­ها استفاده شد.

تحلیل همبستگیبین متغیرهای تحقیق

به منظور تعیین رابطه بین متغیرهای منتخب و میزان مشارکت در حفاظت از محیط زیست دهیاراناز ضریب همبستگی اسپیرمن استفاده شد. ضریب همبستگی رتبه­ای اسپیرمن زمانی مورد استفاده قرار می­گیرد که داده­ها به صورت رتبه­ای متوالی ناپیوسته باشد و یا این­که مقادیر اصلی به رتبه تبدیل شوند (23). همان­طور که در جدول (5) ملاحظه می­گردد بین عوامل اجتماعی، عوامل آموزشی، عوامل اقتصادی و عوامل نگرشی با میزان مشارکت در حفاظت از محیط­زیست در سطح 1 درصد خطا همبستگی مثبت و معنی­داری وجود دارد، در نتیجه فرضیه سطح معنی­داری پژوهش مبنی بر عدم ارتباط بین این متغیرها رد می­گردد.

جدول 5-  بررسیهمبستگیبینمتغیرهایتحقیقومیزان حفاظت از محیط زیستپاسخگویان

*= معنی داری در سطح 5% خطا                **= معنی داری در سطح 1% خطا

آزمون من وایت نی

با توجه به نرمال نبودن داده­ها برای آزمون تعدادی از فرضیه های تحقیق از آزمون من­وایت­نی استفاده شد که نتایج حاصل از آن در جدول (6) آورده شده است. آزمون من­وایت­نی برای مقایسه میانگین­های دو جامعه مستقل مورد استفاده قرار     می­گیرد (23). همان­طور که در جدول (6)  ملاحظه می گردد، بین میانگین رتبه میزان مشارکت در حفاظت از محیط زیست افراد مورد مطالعه در رابطه با متغیرهای (تاهل، جنسیت، محل تولد و نوع همکاری) اختلاف معنی­داری وجود ندارد.

جدول6- نتایج حاصل از آزمون من­وایت­نی بینمتغیر­هایتحقیقومیزان مشارکت در حفاظت از محیط زیستافراد            مورد مطالعه

*= معنی داری در سطح 5% خطا                **= معنی داری در سطح 1% خطا

آزمون کروسکال والیس

برای آزمون تعدادی از فرضیه های تحقیق از آزمون کروسکال والیس استفاده شد که نتایج حاصل از آن در جدول (7)    آورده شد. آزمون کروسکال­والیس زمانی مورد استفاده قرار  می­گیرد که تعداد نمونه­ها بیش از دو گروه باشد(23). همان­طور که در جدول (7) ملاحظه می­گردد، بین میانگین رتبه     میزان مشارکت در حفاظت از محیط زیست افراد مورد مطالعه در رابطه با متغیر تحصیلات و نوع شغل اختلاف معنی­داری وجود ندارد.

جدول7- نتایج حاصل از آزمون کروسکال والیس بینمتغیرهایتحقیقومیزان مشارکت در حفاظت از محیط زیست

*= معنی داری در سطح 5% خطا                **= معنی داری در سطح 1% خطا

تحلیل رگرسیون ترتیبی

رگرسیون ترتیبی یک روش آماری جهت مدل­سازی ارتباط میان متغیر وابسته ترتیبی چندسطحی با متغیرهای مستقل می­باشد(24). با توجه به این­که مشارکت در حفاظت از محیط زیست به عنوان متغیر ملاک ترتیبی است، بنابراین از رگرسیون ترتیبی استفاده گردید. نتایج رگرسیون ترتیبی با استفاده از SPSS 16 در جدول 8 آمده است. نتایج نشان می­دهد که مدل برازش دارد و میزان درصد واریانس تبیین شده با توجه به R² مک فادلن، 36/0 درصد می­باشد. یعنی 36 درصد از واریانس متغیر ملاک (مشارکت در حفاظت از محیط زیست) توسط متغیرهای اقتصادی، اجتماعی، نگرشی و آموزشی که همبستگی معنی­داری با متغیر وابسته داشتند، تبیین می­شود.

جدول8- نتایج تحلیل رگرسیون عوامل مؤثر بر مشارکت در حفاظت از محیط زیست

474/0      R²  Cox and Snell= 570/0    R² Nagelkerke= 360/0            R² McFadden=

بحث 

نتایج تجزیه تحلیل داده­های تحقیق مبین آن بود که مشارکت دهیاران در حفاظت از محیط زیست روستا در حد زیاد و خیلی­زیاد است. همچنین نتایج ضریب همبستگی اسپیرمن نشان داد، بین متغیر سن، درآمد و سابقه با متغیر مشارکت در حفاظت از محیط زیست همبستگی معنی­داری وجود ندارد که نتایج بدست آمده با یافته­های ویسی (14)، هم­خوانی ندارد. بین متغیر عوامل اقتصادی و متغیر مشارکت در حفاظت از محیط­زیست در سطح 1 درصد خطا همبستگی مثبت و معنی­داری وجود دارد یعنی هرچه عوامل اقتصادی بیش­تر باشد مشارکت در حفاظت از محیط زیست نیز افزایش می یابد و بالعکس. که نتایج بدست آمده با یافته­های غنی­زاده و چرمچیان لنگرودی (16) ، مراگا (18)، آرایش (17) هم­خوانی دارد. بین متغیر عوامل اجتماعی و متغیر مشارکت در حفاظت از محیط­زیست در سطح 1 درصد خطا همبستگی مثبت و معنی­داری وجود دارد یعنی هرچه عوامل اجتماعی بیش­تر باشد مشارکت در حفاظت از محیط زیست نیز افزایش می یابد و بالعکس. که نتایج بدست آمده با یافته­های غنی زاده و چرمچیان لنگرودی (16) و آرایش (17) و مراگا (18) هم­خوانی دارد. بین متغیر عوامل آموزشی و متغیر مشارکت در حفاظت از محیط زیست در سطح 1 درصد خطا همبستگی مثبت و معنی­داری وجود دارد یعنی هرچه عوامل آموزشی بیش­تر باشد مشارکت در حفاظت از محیط زیست نیز افزایش می­یابد و بالعکس.  نتایج بدست آمده با یافته­های تقوی و همکاران (13)، عزمی و مطیعی لنگرودی (15) و مراگا (18) هم­خوانی دارد. بین متغیر عوامل نگرشی و متغیر مشارکت در حفاظت از محیط زیست  در سطح 1 درصد خطا همبستگی مثبت و معنی­داری وجود دارد یعنی هرچه عوامل نگرشی بیش­تر باشد مشارکت در حفاظت از محیط­زیست نیز افزایش می­یابد و بالعکس. که نتایج بدست آمده با یافته­های ویسی (14)، هم­خوانی دارد. بین متغیر ویژگی شغلی و متغیر مشارکت در حفاظت از محیط زیست همبستگی معنی­داری وجود ندارد.

پیشنهادات

 در این بخش با توجه به نتایج حاصل از آمار توصیفی و استنباطی پیشنهادات ذیل ارایه می­گردد:

بر اساس نتایج رتبه­بندی گویه های مشارکت حفاظت از محیط زیست پیشنهاد می شود، طی برنامه هایی دهیاران را مجاب به مشارکت بیش­تر در جمع آوری زباله و ضایعات و تمیز نگاه داشتن کوچه­ها و معابر روستا نمایند، و با پیامدهای عدم­حفاظت از آب­های رودخانه و نهرهای آب آگاه سازند تا دهیاران احساس تکلیف کنند و در این امر همکاری بیش­تر نمایند.

با توجه به نقش عامل اقتصادی بر میزان مشارکت در حفاظت از محیط زیست دهیاران توصیه می گردد که برای جلب مشارکت روستاییان دولت اقدام به دادن مشوق­های مادی (پول، کالا و ...) نماید. و نیز برای دهیاران، (متناسب با میزان انجام کارهایی در راستای حفاظت از محیط زیست)، مزایا و حقوق مناسبی در نظر گرفته شود و طی دستورالعمل هایی درصدی از پروژه­ها و طرح­های بخش کشاورزی توسط دهیاری انجام پذیرد.

با توجه به نقش عامل اجتماعی بر میزان مشارکت در حفاظت از محیط­زیست دهیاران توصیه می­گردد، برای  حفظ و احیا محیط­زیست در تمام مراسم­های اجتماعی، مذهبی، فرهنگی روستا، دهیاران در زمینه محیط زیست نکاتی را بیان نمایند و برای آشنا کردن روستاییان با مسوولیت آن­ها در زمینه حفاظت از محیط­زیست، کلاس­های آموزشی برگزار گردد و همچنین برای شرکت در کار دسته­جمعی از دوران کودکی فرهنگ­سازی شود.

 با توجه به نقش نگرش بر میزان مشارکت در حفاظت از محیط­زیست دهیاران، ضرورت دارد علیه مخربان محیط­زیست اقدام ضروری و قاطع صورت پذیرد و برای جلوگیری از آلودگی آب و هوا و مواد غذایی طی دوره هایی به روستاییان آموزش داده شود تا از مصرف زیاد کود و سم در روستا خودداری نمایند، همچنین طی برنامه هایی روحیه مسوولیت پذیری را بین دهیاران برای مشارکت بیش­تر در حفاظت از محیط­زیست افزایش دهند.

همچنین با توجه به نقش عامل آموزشی بر میزان مشارکت در حفاظت از محیط زیست دهیاران پیشنهاد می گردد، برنامه­های آموزشی (تلوزیون، رادیو و اینترنت...) پیرامون مسایل حفاظت از محیط­زیست ساخته شود و در سر لوحه کار صدا و سیما قرار گیرد و بسترهای لازم جهت برگزاری کلاس­های آموزشی و ترویجی در زمینه حفاظت از محیط­زیست مهیا شود و کتاب­هایی پیرامون مسایل حفاظت از محیط زیست نگاشته شود.

منابع

1-      ازکیا، مصطفی، ایمانی، علی، "توسعه پایدار روستایی". تهران: اطلاعات. 1387.

2-   هشیاری، ر، "توریسم روستایی و معرفی اماکن توریستی مناطق روستایی شهرستان سردشت با تاکید بر توسعه پایدار". دومین همایش ملی راهکارهای توسعه اقتصادی با محوریت برنامه ریزی منطقه ای. دانشکده علوم انسانی، 1391، دانشگاه آزاد اسلامی سنندج.

3-      امیرانی، محمد هادی، ظریفیان، شاپور، "نقش سازمانهای غیردولتی در روند ترویج و توسعه روستایی". ماهنامه جهاد. خرداد و تیر 1382، شماره 257.

4-   مهدوی، مسعود، نجفی کانی، علی اکبر، "دهیاری­ها، تجربه­ای دیگر در مدیریت روستاهای ایران( نمونه موردی دهیاریهای استان آذربایجان غربی)". فصلنامه پژوهش های جغرافیایی، 1384، شماره 53. صفحات 39-21.

5-   استعلاجی، علی رضا، و فلاح تبار، نصراله، "کاربرد مدل مدیریت مشارکتی در برنامه ریزی توسعه جوامع روستایی(مطالعه موردی بخش سلطانیه از ناحیه ابهر)". فصلنامه علمی پژوهشی نگرش های نو در جغرافیای انسانی، 1390، شماره3. صفحات 78-69.

6-   کاظمیان، غلامرضا، شادمان فر، رضا، "بررسی الگوی مشارکتی شورایاری ها در محلات شهر تهران". ماهنامه شهرداری­ها، 1387، شماره 89. صفحات 59ـ54.

7-      Reed, M.S., 2008. Stakeholder Participation for Environmental Management: a Literature Review, Biological Conservation, Vol. 141, pp. 2417- 2431.

8-      Tanvir M. A., Munir, A., Babar, S., Abid, S., 2006. Analysis Impact of participatory forest management on financial assets of rural communities in Northwest Pakistan. International Journal of Ecological Economics, Vol. 63, pp. 588-593.

9-      سعیدی، محمدرضا، "درآمدی بر مشارکت مردمی و سازمان‌های غیر‌دولتی"، تهران، سمت، 1382.

10- ملکان، احمد، کریمی، سیدهادی، "بررسی مدیریت روستایی در ایران با تأکید بر نقش شورا و دهیاری". ماهنامه پژوهشی، آموزشی و ترویجی دهیاری ها، 1388، شماره 35، صفحات 11-7.

11-  رضوانی، محمدرضا، "برنامه ریزی توسعه روستایی در ایران)". تهران: نشر قومس. 1390، ویراست2.

12- جعفری نژاد، مسعود، کلانتری، صمد، و منتظری، مسعود، "بررسی جایگاه دهیاری ها به عنوان نهادهای میانجیگری بین دولت و مردم (مورد مطالعه روستاهای شهرستان نجف آباد)". فصلنامه علمی ـ پژوهشی تحقیقات سیاسی و بین المللی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرضا، 1389، شماره 5، صفحات 114ـ85.

13- تقوی، م. حسن پور، ب. و اسدی، ع، "نقش آموزش روستائیان درحفاظت ازمنابع طبیعی استان کهگیلویه و بویراحمد"، اولین کنفرانس ملی راهکارهای دستیابی به توسعه پایدار، 1391، تهران، وزارت کشور. قابل دسترس در: http://www. civilica. com/Paper-SDCONF01-SDCONF01_1315. html

14- ویسی، کمال، "واکاوی عوامل تأثیرگذار بر جلب مشارکت تشکل‌های محلی در حفاظت و احیاء دریاچه زریوار مریوان در استان کردستان". پایان نامه کارشناسی ارشد، تهران: دانشگاه تربیت­مدرس، 1390.

15- عزمی، آئیژ، مطیعی لنگرودی، حسن، "مروری بر مشکلات زیست محیطی روستاهای ایران و راهکارهای حل این مشکلات". مجله مسکن و محیط روستا، 1390، شماره 133. صفحات 115 – 101.

16-  Ghanizadeh, S.M., Charmchian Langerodi, M., 2014. Investigating the role of NGOs in rural environmental protection in Mazandaran Province, Iran. Journal of Biodiversity and Environmental Sciences. Vol. 4, No. 2, pp. 327-335.

17-  Arayesh, B., 2011. Regression analysis of effective factor on people participation in protecting and revitalizing of pastures and forests in Ilam province from the view of users African Journal of Agricultural Research Vol. 6(2), pp. 416-422. Available online at http://www. academicjournals. org/AJAR

18-  Maraga, J.N., Jacob, K., Boniface, N.D., Oindo, O., 2010. Factors determining community participation in afforestation projects in River Nyando basin, Kenya African Journal of Environmental science and technology Vol. 4(12), pp, 853-859, [online] Available on: http://www.academicijournals.org/AJEST.

19-  Pirmoradai, A.H., Hosseini, M., Hosseini, J.F., 2010. Effective parameters on farmers’ participation in plans to combat desertification (PCDs), African Journal of Agricultural Research Vol. 6(25), pp. 5582-5590, 5 November, 2011, Available online at http://www.academicjournals.org/AJAR DOI: 10. 5897/AJAR11. 432.

20-  Plaud, S., 2010. Principe de précaution et Progrès Scientifique», Éthique et économique, 7(2).

21-  Alam, Sh., 2004. Public Participation in the Enforcement of Environmental Laws: Issues and challenges in the light of the legal and regulatory framework with special reference to EIAs in Malaysia. Bangladesh Research Foundation Journal, Vol.3, NO. 1, pp. 2305-1566.

22-  سرمد، زهره، بازرگان، عباس، حجازی، الهه، "روش­های تحقیق در علوم رفتاری"، انتشارات آگاه، 1391، چاپ بیست وسوم.

23-  کلانتری خلیل، "پردازش و تحلیل داده­ها در تحقیقات اجتماعی-اقتصادی". نشر شریف، 1382.

24-  Agresti, A., 2002. Categorical data analysis. (2nd Ed). John Wiley and Sons, Inc.