تاثیرات بهداشتی آلاینده های ناشی از کار در یک صنعت ساخت دیوارهای پیش ساخته گچی بر شاغلین آن و ارایه راهکارهای مدیریت HSE

فصلنامه انسان و محیط زیست، شماره 50، پاییز 98

تاثیرات بهداشتی آلاینده های ناشی از کار در یک صنعت ساخت دیوارهای پیش ساخته گچی بر شاغلین آن و ارایه راهکارهای مدیریت HSE

منیژه افراشته فرد ^1*

mafrashtehfard@yahoo.com

پرویننصیری ²

تاریخ دریافت:19/04/95                                                                                                                  تاریخ پذیرش:12/02/96

چکیده

هدف از این تحقیق جلوگیری از ابتلا به بیماری های شغلی، افزایش توانمندی منابع انسانی، بهینه سازی مشاغل، افزایش بهره وری شاغلین و در نهایت کاهش خسارات در صنعت مورد مطالعه بوده است. ارزیابی از طریق بازدید های میدانی، مشاهده و فیش برداری از پرونده های پزشکی انجام و اندازه گیری عوامل با استفاده از تجهیزات و وسایل کالیبره شده انجام گرفت. سپس اعداد بدست آمده با حد استاندارد کشور ایران مقایسه و با توجه به نتایج حاصل، اقدامات و پیشنهادات مناسب ارایه گردید. نتایج نشان می دهد که میزان صدا در حد مجاز، میزان ارتعاش فراتر از حد مجاز، میزان گرد و غبار گچ در اپراتور سیلو فراتر از حد مجاز و در اپراتور های تولید و بسته بندی و میکسر در حد مجاز بوده وهمچنین میزان شدت روشنایی در شب کم تر از حد مجاز، درصد QEC  در اپراتورهای تولید و بسته بندی، حمل گچ به سیلو و راننده لیفتراک قابل قبول و در اپراتور میکسر نیاز به مطالعه بیش تر ارزیابی شدند. لذا شناسایی و اندازه گیری عوامل زیان آور کاری در وقت و زمان مناسب و ارزیابی درست آن ها در پیشگیری و کاهش پیشرفت بیماری های شغلی بسیار موثر بوده و توصیه می شود جزء الویت های برنامه های HSE قرار گیرد .

کلید واژه ها: HSE ، کالیبره ،  QEC .

1-کارشناس ارشد HSE ؛ دانشکده محیط زیست و انرژی ؛ واحد علوم وتحقیقات تهران ؛ دانشگاه آزاد اسلامی ؛ ایران. ( مسوول مکاتبات)

2- استاد ؛ دانشکده محیط زیست و انرژی ؛ واحد علوم وتحقیقات تهران ؛ دانشگاه آزاد اسلامی ؛ ایران.

Human and Environment., No. 50 Autumn 2019

Investigating health effect of job-related pollution in prefabricated gypsum wall manufacturing industry on the employees and proposing HSE management strategies

Manizheh Afrashteh fard"^[1]* ( corresponding Authors ).

mafrashtehfard@yahoo.com

Parvin Nassiri" ^[2]

Abstract

The purpose of this study is to prevent of occupational diseases, increase human resources capacity, optimize job, increase in employees’ productivity and damage alleviation in the studied industry. Evaluation through field visits, observation and taking notes from medical documents. Factors were measurece using calibrated equipment and devices. The collected data were compared with standard level of Iran and some recommendations were proposed based on the results. Research findings revealed that sound level is complied with T.L.V; vibration exceeds allowable level; gypsum dust is higher than permissible level in silage operator and at allowable range in mixer, packaging and production operators; knight light is lower than standard level, QEC% is acceptable in packaging and manufacturing operators, gypsum transport to silage and lift truck operator while requires further study in mixer operator. Therefore, Identifying and mitigation the damaging factor at the right time and properly evaluating them are very effective inpreventing and reducing the progress of occupational diseases and it is recommended to prioritise them in HSE programs.

Key words: HSE, Calibration, QEC.

مقدمه

آهنگ شتابان توسعه صنعتی در کشور روز به روز نیاز مبرم به نیروی انسانی سالم و تندرست را متجلی می سازد زیرا فقط با اتکاء به افرادی که از لحاظ جسمی، روانی و اجتماعی سالم باشند می توان گذر از جامعه سنتی به جامعه صنعتی را در زمانی معقول تحقق بخشید ( 1 ). گسترش مواد و تکنولوژی نوین گرچه رفاه اجتماعی را افزایش می دهد اما به موازات خود مخاطرات جدیدی را نیز پیش روی بشرقرار می دهد . سالانه در جهان 270 میلیون حادثه ناشی از کاراتفاق می افتد که نزدیک به 2 میلیون و 200  هزار کارگر جان خود را از دست می دهند. قریب به 160 میلیون نفر به بیماری های ناشی از کار مبتلا شده و بیش از 260 میلیون حادثه منجر به سه روز غیبت کاری می شود که سهم کشورهای جهان سوم از این حوادث 3 تا 4 برابر کشورهای توسعه یافته است ( 2 ) .اداره کل روابط عمومی سازمان تامین اجتماعی این مساله را ناشی از جدی نبودن کارفرمایان در رعایت نکات ایمنی در کارگاه ها برای حفظ سلامت شاغلان آن می داند؛ بر اساس بررسی های به عمل آمده در سال های 1381 میزان حوادث ناشی از کار 2/10 درصد نسبت به سال قبل از آن افزایش یافته در حالی که رشد بیمه شدگان در سال 1381 نسبت به سال 1380 حدود 5/3 درصد بوده است. در ایران بر پایه آمار سالانه 14 هزار حادثه شغلی اعلام شده است که از این رقم 120 حادثه منجر به فوت کارگران و 150 مورد به از کار افتادگی ناشی از کار انجامیده است( 3 ). خسارت های عظیم اقتصادی و تلفات انسانی تنها یکی از اثرات سوء حوادث و عوارض ناشی از کار بر پیکر سازمان­ها و جامعه است. اگر درد و رنجی که صدمه دیدگان و خانواده­هایشان تحمل می­نمایند را به جامعه ، بیفزاییم گستردگی پیامدهای عدم توجه به ایمنی و بهداشت حرفه ای، روشن تر می گردد ( 4 ). آسیب ها و بیماری های شغلی تمامی ابعاد زندگی کارکنان و خانواده های آنان را تحت تاثیر قرار می دهد این آسیب ها موارد زیر را به دنبال دارد :

-        از دست دادن زندگی

-        درد و رنج

-        از دست دادن توان مالی

-        استرس برقراری ارتباط

-        از دست دادن شغل

-        قبول هزینه های بهداشتی علاوه بر هزینه هایی که بیمه تامین می نماید( 5 ). از طرفی هزینه های اقتصادی آسیب ها و بیماری­های شغلی نیز در مقایسه با سایر موارد بیماری و آسیب قابل توجه است :

Source: Leigh et al.Arch Int Med 1997

نمودار 1 -مقایسه هزینه بیماری­های شغلی با سایر بیماری­ها ( 6 )

این آمار و حقایقی از این قبیل نقش حیاتی ایمنی و بهداشت را در صنایع برجسته می سازد . توجه به این مسأله که حفاظت از نیروی کار، وظیفه هر نظام صنعتی به شمار می آید و رعایت اصول HSE در بروز حوادث وجلوگیری از ابتلا به بیماری های شغلی بسیار موثر است،  مسأله ای است که می تواند در کمیت و کیفیت تولید بسیار موثر و کارساز باشد(1). هر سازمانی باید فعالیت هایی تحت عنوان مدیریت ایمنی و بهداشت داشته باشد تا کارگران بدون ترس از حادثه و بیماری های شغلی به کار ادامه دهند؛ این فعالیت ها بیش تر شامل :  اندازه گیری از آلاینده های محیط کار، تدوین دستور العمل شیوه صحیح انجام کار، بازرسی، بهسازی محیط کار و مانند آن ها می شود . گرچه مدیران صنایع مسوولیت ها و وظایف فراوانی به عهده دارند ، اما طبق قانون کار متعهدند که اساسی ترین مسایل ایمنی و بهداشت کار را به منظور پیشگیری از آسیب ها و ضایعات انسانی رعایت نمایند. بنابراین برای آن که موضوع ایمنی و بهداشت صنعتی؛ فعالیت فرعی و حاشیه ای تلقی نشود و هم پایه بسیاری از فعالیت های تولیدی قرار گیرد باید برنامه ریزی های کوتاه مدت ، میان مدت ، بلندمدت و با اولویت بندی صحیح انجام شود( 7 ). یکی از عوامل اساسی در پیشگیری وکنترل بیماری ها و حوادث ناشی از کار وجود مدیریتHSE  در محیط کاری می باشد که منجر به افزایش توانمندی منابع انسانی، بهینه سازی مشاغل، افزایش بهره وری شاغلین، کاهش اعمال نامعین و در نهایت پیشگیری از حوادث و کاهش خسارات می شود( 8 ). لذا پیشگیری از بروز حوادث و بیماری های ناشی از کار و افزایش بهره وری با در نظر گرفتن سلامت و ایمنی کارکنان، مشتریان، پیمانکاران و دیگر افراد و نیز برخورداری از محیط زیست سالم، مستلزم استقرار و بکارگیری سیستم مدیریت بهداشت، ایمنی و محیطزیست (HSE) می باشد.  در این میان بررسی و کنترل عوامل زیان آور در محیط های کار نه تنها موجب تامین سلامت نیروی کار می گردد، بلکه در راستای حفظ سلامت محیط زیست و در نتیجه دست یابی به توسعه پایدار نیز می باشد( 10 ). عوامل زیان آور محیط کار می بایست شناسائی، ارزیابی و سنجیده شوند، سپس با استاندارد تطبیق داده شده و در صورت فراتر از حد مجاز بودن اقدامات کنترلی جهت آنان انجام پذیرد. در صورتی که عوامل زیان آور محیط کار از حد مجاز فراتر رود بر کارکنان تاثیر خواهد نمود و در نتیجه تاثیر بر روند تولید و ارایه خدمات خواهیم داشت. ضمن آن که در مدیریت نوین کارکنان از موثرترین عوامل ارتقاء بهره وری می باشند که توجه به آن حایز اهمیت است. با توجه به موارد پیش گفت بررسی وضعیت عوامل زیان آور کار  از اهمیت فراوانی بر خوردار می باشد( 9 ). تحقیق حاضر به منظور  بررسی تاثیرات بهداشتی آلاینده های ناشی از کار در یک صنعت ساخت دیوارهای پیش ساخته گچی بر شاغلین آن صورت گرفته است و تاکید بر شناسایی، اندازه گیری و ارزیابی عوامل زیان آور کاری جهت کنترل و کاهش  آن ها و ارایه راهکارهای مدیریتی HSE؛ دارد. عوامل زیان آور مهم موجود در فرآیند تولید در صنعت مورد مطالعه شامل : صدا، ارتعاش، گرد وغبار گچ، پوسچر نامناسب و کمبود روشنایی، شناسایی شدند. سپس این عوامل مورد سنجش و اندازه گیری قرار گرفت و با حد استاندارد آن در کشور ایران مقایسه و بررسی گردید و در پایان سعی شد   روش های کنترلی مناسب نیز بررسی و پیشنهاد گردد.

روش بررسی

دراین مطالعه به بررسی عمده عوامل زیان آور محیط کار با رویکرد شناسایی عوامل زیان آور و اندازه گیری آن ها و سپس مقایسه با حد استاندارد آن در کشور ایران پرداخته شد. در پایان سعی شد روش های کنترلی مناسب نیز بررسی و پیشنهاد گردد. پژوهش مقطعی بر روی کلیه کارگاه‌های موجود در صنعت انجام شد. طی بازدید های میدانی و بررسی پرونده پزشکی کارکنان شاغل در این گروه صنعتی از طریق؛ مشاهده، مصاحبه و فیش برداری عوامل زیان آور محیط کار و تهیه نقشه کارگاه‌های  مختلف  عوامل  زیان آور کاری به قرار  جدول ذیل شناسایی شدند :

جدول 1- شناسایی عمده عوامل زیان آور کار در صنعت مورد مطالعه با توجه به تفکیک مشاغل موجود

پس از بررسی های به عمل آمده و شناسایی عوامل زیان آور کاری در صنعت مورد مطالعه ؛ اندازه گیری عوامل زیان آور   با توجه به مشخصات دستگاه ها و هدف مورد نظر ( میزان مواجهه فردی شاغلین ) انجام پذیرفت.

جدول 2- روش نمونهبرداری  وآنالیز از عوامل شیمیایی در صنعت  مورد نظر

یافته ها

جدول 3 -  نتایج  حاصل از دوزیمتری های انجام شده

جدول 5 - نتایج حاصل از نمونه برداری عوامل شیمیایی ( گردوغبار گچ )

جدول 6- نتایج اندازه گیری شدت روشنایی در سالن تولید در شب

جدول 7- نتایج اندازه گیری شدت روشنایی در سالن تولید در روز

جدول 8 - ارزیابی ارگونومی به روش QEC در اپراتور بسته بندی

جدول 9 - ارزیابی ارگونومی به روش QEC در اپراتور میکسر

جدول 10 - ارزیابی ارگونومی به روش QEC در اپراتور حمل گچ به سیلو

جدول 11 - ارزیابی ارگونومی به روش QEC در راننده لیفتراک

بحث و نتیجه گیری

اولین اقدام پس از مرحله شناسایی وجمع آوری اطلاعات، تعیین حدود نسبی عوامل زیان آور است. اعداد حاصل از اندازه گیری های محیطی به تنهایی و به صورت مجرد معنی و مفهومی ندارند و باید که آن ها را با میزان های استاندارد، مورد تفسیر و تجزیه و تحلیل قرار داد( 10 ). تمامی تجزیه و تحلیل ها بر اساس استاندارد کشور ایران صورت پذیرفته است .

جدول 12- ارزیابی نهایی نتایج دزیمتری

جدول 13 - ارزیابی نهایی نتایج  اندازه گیری ارتعاش

جدول 14- ارزیابی نهایی نتایج اندازه گیری عوامل شیمیایی ( گرد و غبار گچ )

جدول 15- ارزیابی نهایی نتایج میزان روشنایی

جدول 16 - تفسیر و ارزیابی نهایی سطح مواجهه برای کل بدن به روش QEC

جدول 17- ارزیابی نهایی نتایج QEC

پیشنهادات جهت کنترل و کاهش فنی مهندسی عوامل زیان آور در صنعت مورد مطالعه به شرح ذیل میباشد:

-        جمع آوری وحمل و نقل به موقع مواد شیمیایی مورد استفاده در صنعت ( گچ ) .

-        افزایش فاصله بین پرسنل و منبع آلودگی شیمیایی .

-        محصور نمودن پرسنل .

-        استفاده از وسایل حفاظت فردی مناسب واستاندارد .

-        برگزاری کلاس های آموزشی برای کلیه افراد .

-        انجام آزمایشات دوره ای .

-        تدوین یک برنامه حفاظت در برابر مواد شیمیایی و پایش وضعیت سلامت پرسنل .

جهت اصلاح عامل ارتعاش و پوسچر نامناسب کاری می توان از راهکارهای ذیل بهره جست :

-        فراهم نمودن تنوع  مشاغل  .

-        تنظیم زمان بندی کار و ریتم کاری .

-        فراهم نمودن دوره های استراحت .

-        تغییر عملیات کاری .

-        پایش سلامت .

-        آموزش .

-        تشویق به انجام  ورزش و نرمش .

-        استفاده از وسایل حفاظت فردی مناسب .

با توجه به نتایج حاصل از اندازه گیری، میزان روشنایی در شب از وضعیت نامناسبی برخوردار می باشد. نامناسب بودن روشنایی محیط کار مشکلاتی برای تحقق وظایف کاری ایجاد می‌کند و همچنین احتمال وقوع حوادث را افزایش می‌دهد. لذا پیشنهاد  می گردد؛ اصلاحات براساس مهندسی روشنایی، طراحی و چیدمان استاندارد روشنایی انجام شود .

نتایج دزیمتری های انجام شده حاکی از این است که میزان مواجهه فردی شاغلین با صدا در حد مجاز می باشد؛ اما با توجه به مهم بودن عامل صدا در میزان سلامت افراد؛ پیشنهاد      می گردد :  

-        تعمیر و نگهداری دستگاه ها طبق برنامه های منظم و دقیق انجام شود(گاهی یک روغن کاری ساده دستگاه صدای آن را چند دسی بل کاهش می دهد).

-        استفــاده از لـوازم حفاظتـی مناسب و استاندارد.

-        نظـارت بر نحـوه صحیـح استفـاده و آمـوزش استفاده صحیح و همیشگی از لـوازم حفاظتی در محیط کاری، نحوه نگهداری و نظافت آن ها و ... (11)

نتیجه گیری نهایی

عوامل زیان آور محیط کار، زمینه‌ساز حوادث و بیماری‌های شغلی است. با پیش‌بینی و کنترل عوامل زیان آور محیط کار می‌توان تا حد زیادی از این فشارهای تهدیدکننده سلامتی کارگران جلوگیری کرد و آسیب‌پذیری را کاهش داد.        بدین ترتیب خطر پزی کاهش می‌یابد و با ارایه آموزش‌های لازم، آمادگی افراد افزایش می‌یابد و پیرو آن گامی در مدیریت HSE برداشته شده است(12). لذا شناسایی ، اندازه گیری و ارزیابی دقیق و به موقع عوامل زیان آور کاری در تشخیص زودهنگام بیماری های شغلی و پیشگیری از پیشرفت این بیماری ها به مراحل ناتوان کننده بسیار حایز اهمیت می باشد.  بنابراین عدم رعایت این اصول منجر به کاهش شناسایی موارد بیماری های شغلی و باعث افزایش موارد پیشرفته و ناتوان کننده در بیماری های شغلی و همچنین افزایش هزینه های درمان غیبت ازکار کارکنان و کاهش بهره وری نیروی انسانی می شود. نهایتا رعایت موارد فوق باعث حفظ و ارتقاء بیش تر سلامت کارکنان و کمک به افزایش بهره وری برای شاغلین جامعه وصنعت خواهد شد(13).

منابع

1-     تهرانی ؛ مهناز ؛ اهمیت و لزوم توجه به مدیریت HSE در قراردادهای صنعت فراساحلی؛ اولین همایش ملی مهندسی ایمنی و مدیریت HSE  ؛  1384 ؛ ص 3- 1.

2-     چهارلنگ حیدری ؛  بهنام  ؛  حیدری چهارلنگ ؛  بابک  ؛  ا نقش مدیریت ایمنی، بهداشت و محیط زیست HSE در پیشگیری از حوادث ناشی از نیروی کار در صنایع و کارگاه ها و ارایه روشهای لازم  ؛  اولین همایش ملی بهداشت، ایمنی و محیط زیست ؛  1390 ؛ ص 3- 1.

3-     علیزاده ؛ راشین ؛ پایان نامه کارشناسی ارشد ؛  1384 ؛ ص 6-2.

4-     بختیار ؛ مصطفی ؛ ارایه یک سیستم مدیریت ایمنی و بهداشت حرفه ای یکپارچه و سازگار با ایزو 9000 ؛ سومین کنفرانس بین المللی مدیران کیفیت ؛ 1381 ؛  ص 3-1.

5-     Manie Department of labour . safety pays for every one Accessed at internet . 2002 : http // www. Manine . gov  .

6-     سایت اینترنتی بهداشت و ایمنی شغلیwww.ph.UCLA.edu  

7-      گلباز ؛  نیکو  ؛  جعفری ؛ عبدا... ؛  ارتباط استقرار سیستم مدیریت ایمنی، بهداشت، محیط زیست HSE و بهره وری مجموعه ؛ سومین همایش ملی ایمنی در بنادر  ؛  1385  ؛  ص 3- 1.

8-     میرطاهری ؛ فرشته السادات  ؛  نقش مدیریت HSE درکنترل بیماریها و حوادث ناشی از کار ، پنجمین همایش تخصصی مهندسی محیط زیست ؛ 1390  ؛  ص 3- 1.

9-     باکند  ؛  شهناز  ؛  عامری ؛ احمد  ؛ بررسی تراکم آلاینده های هوا و میزان آلودگی صدا در یکی از مراکز ارتوپدی  ؛ دومین همایش ملی بهداشت محیط ؛ 1378  ؛ ص 3- 1.

10-   عشریه ؛ جعفر؛ بررسی تاثیرفشاروارتعاش برسلامت پرسنل؛ اولین کنفرانس بین المللی جایگاه ایمنی، بهداشت و محیط زیست در سازمانها ؛ 1387 ؛ ص 3- 1.

11-  مشکاتی؛ سیدمحمدرضا  ؛  فودازی  ؛ محمود  ؛ بررسی وضعیت عوامل زیان آور شیمیائی و کارآئی سیستم تهویه در یکی از واحدهای تابعه شرکت نفت  ؛ اولین کنفرانس بین المللی جایگاه ایمنی، بهداشت و محیط زیست در سازمانها  ؛ 1387  ؛ ص 3- 1.

12-  عشریه ؛ جعفر  ؛ تاثیرعوامل زیان آور شیمیایی برکاهش سلامت کارکنان ؛ هفتمین همایش سراسری بهداشت حرفه ای ، 1390  ؛  ص 3- 1.

13-   یوسفی  ؛ حسین علی  ؛  احمدی نژاد  ؛  پروین  ؛ پایش مخاطرات عوامل زیان آور فیزیکی محیط کار در یکی از صنایع فلزی اصفهان ؛ چهارمین همایش سراسری بهداشت حرفه ای ایران  ؛ 1383 ؛  ص 3- 1.

14-  سعیدی پور  ؛ بهمن   ؛  سهرابی  ؛  میثم  ؛ تاثیرانجام معاینات دوره ای درحفظ و ارتقا سلامت کارکنان صنعت نفت ؛ اولین همایش ملی بهداشت، ایمنی و محیط زیست HSE ؛ 1390  ؛  ص 3- 1.

15-   جزء کنعانی  ؛  معصومه ، ؛  ارزیابی مواجهه کارگران با عوامل مخاطره آمیز شیمیایی در یک صنعت خودروسازی ؛  اولین همایش ملی مهندسی ایمنی و مدیریت HSE  ؛  1384  ؛  ص 5.

16-   گنجعلی  ؛  لیلا  ؛  علیزاده  ؛  سید شمس الدین  ؛  جایگاه مدیریت تغییر و نقش آن در HSE-MS  ؛ هفتمین همایش سراسری بهداشت حرفه ای  ؛  1390  ؛ ص 9.

17-   فرشاد  ؛ علی اصغر و همکاران  ؛  سیستم مدیریت HSE و توسعه پایدار  ؛ ششمین کنفرانس دانشجویی مهندسی معدن ؛ 1386 ؛ ص 5.

18-  یاراحمدی ؛ ریحانه  ؛  ارزیابی میزان مواجهه با خطرات اسکلتی عضلانی کارگزان به روش QEC ؛ همایش ملی ارگونومی در صنعت و تولید ؛ 1381 ؛ ص 1-6-7.

19-  غفاریان ؛ صیادلی ؛ بررسی وجود همبستگی نتایج دو سیستم ارزیابی شغلی QEC و Ergo-Easer؛   همایش ملی ارگونومی در صنعت؛  1390 ؛ ص 1 – 5.

20-  جعفری ؛  ع ؛  بقایی خواه ؛ ح ؛   ارزیابی پوسچر کارگران بخش تعمیرات پمپ کارگاه مرکزی شرکت پالایش نفت آبادان به روش QEC و اجرای مداخله ارگونومیکی ؛ دومین کنفرانس بین المللی سلامت، ایمنی و محیط زیست ؛ 1388 ؛ ص 1- 6- 7 .        

21-   فردوس راد ؛ ن ؛  علمی ؛  ن ؛   ارزیابی پوسچر کارکنان واحد تعمیرات شرکت پالایش نفت تبریز به روش QEC؛  هفتمین همایش سراسری بهداشت حرفه ای؛  1390 ؛ ص-1-7-8.

22-   چیتی ؛  م  ؛  سلطانلو؛  ش؛ علی نیا  ؛  س؛  مهاجر ؛ ک ؛ ارزشیابی وتجزیه وتحلیل پوسچرهای کارکنان ایستگاههای کاری سالن برش وپرس شماره 1 و 2 شرکت ایران خودرو به روشQEC وارائه پیشنهادات واصلاحات ؛ اولین کنفرانس بین المللی جایگاه ایمنی، بهداشت و محیط زیست در سازمانها؛  1387؛ ص 1-5-6.

23-   کوهی ؛  ف ؛  فلاح ؛ ح ؛  حکم آبادی ؛  ر؛ رمضانی ؛ ب ؛ ارزیابی پوسچر کارگران بخش سانتریفیوژ کارخانه قند میبد به روش QEC و اجرای مداخله ارگونومیکی؛  نخستین کنفرانس بین المللی ارگونومی ایران؛  1387 ؛ ص 1-4.

24-   حسینی ؛  ط ؛   رفیعی ؛  م ؛   فرشاد ؛  ع ؛  باکند ؛  ش ؛ ارزیابی خطر ابتلا به اختلالات اسکلتی–عضلانی دریک صنعت خودروسازی با استفاده ازروش های SONو QEC و مقایسه نتایج ؛  هفتمین همایش سراسری بهداشت حرفه ای؛  1390 ؛ ص 1- 8.

25-   لحمی ؛ م؛ میرمحمدی ؛ م؛  نسل سراجی؛ ج؛  شاه طاهری ؛ ج ؛ بررسی فاکتورهای ایجاد کننده دلالت اسکلتی - عضلانی شاغلین یکی از صنایع تولیدکننده لوازم خانگی در روش QEC ؛ چهارمین همایش سراسری بهداشت حرفه ای ایران ؛ 1383 ؛  ص 1-9-10.

26- Vicki Bell "Occupational injury and illness statistics" .Accessed at internet. 2004 : http:// www.The fabricator.com .

27- Steven Hecken. Education and training. Encyclopaedia of occupational health and safety. 1998 . p : 18.2 – 18.3-

28-Salami Olasunkanmi Ismaila , Adebayo Odusote- Noise exposure as a factor in the increase of blood pressure of workers in a sack manufacturing industry ,  2014

29- Joellen Lewtas, Air pollution combustion emissions: Characterization of causative

agents and mechanisms associated with cancer, reproductive,and cardiovascular effects, 2007

30- Linda Schenk, Awareness and understanding of occupational exposure limits in Sweden, 2013

31- Parvizpour D. Epidemiology of work accident in Iran. Singapour Medical Journal. 1977. 18 (1): 53 - 7