فصلنامه انسان و محیط زیست، شماره 28، بهار 93

ارزیابی سهم مولفه­های پایداری در سلامت محیط شهری کلان شهر اراک

شراره پورابراهیم[1]^*

sh_pourebrahim@ut.ac.ir

چکیده

پایداری در سلامت شهری نیازمند تعیین شاخص­های موثر از جنبه­های مختلف اقتصادی- اجتماعی و محیط­­زیستی است. توسعه شاخص­های متناسب و یافتن مناسب­ترین روش جهت کمی­سازی این شاخص­ها در تعریف پایداری از ارکان مهم در تبیین برنامه­ها و          تصمیم­گیری­های کلان سلامت شهری است. در این مقاله ابتدا به بررسی شاخص­های مختلف پرداخته می­شود و سپس با استفاده از تکنیک­های تصمیم­گیری چند معیاری به معرفی روشی متناسب جهت تعیین وزن هر یک از شاخص­های پایداری و در نهایت اولویت بندی آنها پرداخته می­شود. این روش علاوه بر کمی­سازی شاخص­های سلامت شهری، امکان انتخاب بهینه را به سیاستگذاران می­دهد تا با ارزیابی سناریوهای مختلف به پایدارترین و سالم­ترین محیط­های شهری نایل شوند. خبرگان شهراراک که دارای سابقه مدیریت شهری      بوده­اند در تخصص خود اقدام به وزن دهی معیارها با توجه به تکنیک ANP[2] نموده­اند.  نتایج مبین شاخص­های مناسب در بخش­های مختلف اقتصادی، اجتماعی و محیط­زیستی جهت نیل به توسعه پایدار شهری است. ترکیب نظرات کارشناسی و قابلیت­های روش تحلیل شبکه­ای به عنوان مزیت این تحقیق امکان انتخاب بهینه را به سیاستگذاران خواهد داد. وزن دهی منطقی شاخص­های پایداری از مزایای دیگر این تحقیق است.

کلمات کلیدی: شاخص­های پایداری، روش تحلیل شبکه­ای، تکنیک­های تصمیم­گیری چند معیاری.

مقدمه

توسعه دربرگیرنده مفهومی پر چالش جهت برآوردن نیازهای امروزی انسان بدون تضعیف توانایی­های نسل بعد در تامین نیازهایشان برای رسیدن به پتانسیل­های یک زندگی سالم و سازنده است (1).  این مفهوم شامل سه جزء اصلی          محیط­زیست، رشد اقتصادی و توسعه اجتماعی با تاکید بر انسان محوری است. انسان در توسعه پایدار محور توسعه معرفی می­شود و این مفهوم در اعلامیه "ریو" و دستور کار 21 انعکاس یافته است (2). نیاز به رویکرد سیستمی برای ضمانت پایداری توسعه کاربری­ها و توازن بین توسعه اقتصادی، اجتماعی و محیط­زیستی کاملا مشهود است. کاربرد روش­های نوینی چون تکنیک­های تصمیم­گیری چند معیاری([3]MCDM) به معرفی شاخص­های پایداری و سلامت در محیط­های شهری کمک    می­کند. از آنجا که ارزیابی پایداری در سلامت محیط­های شهری مستلزم شناخت دقیق منطقه و ارزیابی کمی و امتیازدهی جهت یافتن شاخص­های منحصر به فرد است و نیز کلیه پارامترهای موجود نمی­تواند تضمین کننده سلامت در محیط­های شهری باشد. در این تحقیق سعی شده است تا با استفاده از روش تحلیل شبکه ای (ANP)  به عنوان موثرترین روش در تضمین امتیازدهی و ارزیابی سلامت محیط­های شهری در ترکیب با نظرات کارشناسان شهری در شهر اراک به تعیین شاخص­های برتر و ارزیابی و پایش آنها در تامین سلامت شهری، شهر اراک پرداخته شود .

1-1- مفهوم ارزیابی توسعه پایدار در محیط­های شهری

تاریخچه بکارگیری مفهوم توسعه پایدار در جوامع انسانی به 2000 سال پیش در تاریخ یونان برمی­گردد، اگرچه این مفهوم تا میانه دهه 1970 به طور رسمی وارد سیاستگذاری­ها نشده بود. در جریان شهرنشینی، دولت یونان به دنبال یافتن       زمین­هایی بود که دارای مشخصه­های خاص جهت            سکنی­گزینی و تجمع انسانی باشد .این خصوصیت­ها         همان­هایی است که امروزه به عنوان شاخص در توسعه و سلامت شهر­ها مد نظر است(3). در قرآن مجید نیز بر روی ایجاد تعادل در زمین که از نظر علمی به عنوان عامل پایداری و سلامت در مکان­های تجمع انسانی است، تاکید شده است. آیه 49 سوره القمر و آیه 19 سوره الحجر تاکیدی بر این ادعا است. اما به طور رسمی توسعه پایدار با کتاب محدودیت­های رشد (4) در دهه 1970 و نیز گزارش برانتلند و کنفرانس انسان و محیط­زیست استکهلم (1972) وارد سیاست­گذاری­ها شد. توسعه پایدار دارای سه جزء اصلی توسعه اقتصادی، اجتماعی و محیط­زیستی است. بنابراین شاخص­های پایداری سلامت در محیط­های شهری نیز در قالب این سه بخش جهت توسعه و تضمین سلامت شهری بررسی می­شود.

 1-2-  بررسی شاخص­های پایداری سلامت در        محیط­های شهری

شاخص­ها شامل پارامترها یا ارزش­هایی است که بهترین دانش و اطلا عات در مورد یک پدیده را در دسترس قرار می­دهد. واضح است که کلیه پارامتر­های مختلف اقتصادی – اجتماعی و محیط­زیستی نمی­تواند در تضمین پایداری سلامت در       محیط­های شهری مورد بررسی قرار گیرد. انتخاب از بین پارامترها و معرفی شاخص های پایداری سلامت یکی از     مهارت­های تصمیم­گیری در محیط­های شهری است (5) . این انتخاب بسیار پیچیده و مستلزم محاسبات فراوان است. فرایند انتخاب شاخص­ها از حساسیت بالایی برخوردار است. فقط تعداد کمی از شاخص­ها از حساسیت لازم برای نشان دادن تغییرات مکانی و زمانی برخوردارند و داده­های مربوط به آنها           سهل­الوصول هستند. سازمان جهانی غذا در سال 1998          بر وجود شاخص­های مختلف بیولوژیکی، فیزیکی، شیمیایی، اقتصادی، اجتماعی و محیط­زیستی به صورت موازی در تعیین استراتژی­های توسعه پایدار برای برنامه­ریزی آتی تاکید نمود (6).Taylor  و همکاران او در سال 2000 یک سری معیار برای شاخص­هایی با اهداف محیط­زیستی تعیین نمودند. این معیارها علاوه بر اینکه موجب اتصال شرایط محیط­زیستی با شرایط اقتصادی و اجتماعی می­شوند، دارای مشخصاتی از جمله در دسترس بودن، سهولت اندازه گیری، سهولت حصول اطلاعات ذیربط و فراهم نمودن اطلاعات با ارزش و مقرون به صرفه که شرایط واقعی محیط و فشارهای محیط­زیستی را منعکس کند می باشند (7). برای ارزیابی شاخص­ها استفاده از پرسشنامه­هایی که توسط متخصصان تکمیل می شوند یکی از بهترین روش­ها است. مزیت این روش در انعطاف­پذیری و کاهش چشمگیر هزینه­هاست(9). سازمان­های مختلف ملی و بین­المللی از قبیل[4]UNEP/[5]MAP/[6]PAP  شاخص­های متفاوتی را برای نیل به توسعه پایدار در مناطق شهری معرفی نموده اند(9) . اتحادیه اروپا تاکید دارد که شاخص­های سلامت شهری بایستی کاربردی باشد و نیاز کاربران را به وضوح برآورده سازد. بررسی شاخص­های همه ارگان­های بین المللی نشانگر معیارهای متفاوت منطبق بر سیاست­ها و          برنامه­ریزی­های موجود است. در مواردی شاخص­های بکار رفته یکسان و در مواردی متفاوتند. اما آنچه که مهم است، مقرون به صرفه بودن و انعکاس درست شرایط محیط­زیستی و اندازه گیری آسان این شاخص­هاست.

2- روش تحقیق

تحقیق حاضر یک روش تلفیقی را در تعیین شاخص­های سلامت در برنامه­ریزی شهری معرفی می­کند. این روش قبل از تعیین مولفه­های پایداری در سلامت شهری به بررسی استراتژی­های لازم جهت تامین سلامت شهری می­پردازد.   براین­اساس و با استفاده از شاخص­های مختلف موجود در سازمان­های مختلف بین­المللی و پروژه­های مختلف مدیریت مناطق شهری و نیز راهنماهای مدیریت توسعه پایدار، لیستی از شاخص­های مختلف اقتصادی- اجتماعی و محیط­زیستی      جمع­آوری شده است. این لیست در سه بخش  اقتصادی، اجتماعی و محیط­زیستی به عنوان سه راس هرم توسعه پایدار قرار می­گیرد و مطابق با استراتژی­های موجود در توسعه سلامت شهری طبقه بندی و خلاصه شده است. البته تکمیل لیست این شاخص­ها نیازمند برگزاری کارگاه تحقیقاتی با حضور متخصصین علوم مختلف می باشد (10) که در تحقیق حاضر از 48 نفر از خبرگان شهر اراک که دارای سابقه مدیریتی در بخش­های مختلف شهری بوده اند استفاده شده است. با توجه به نظرات کارشناسی مهم­ترین شاخص­های پایداری وزن دهی و انتخاب می­شوند که بر این اساس می­توان پایداری شهری را بررسی نمود. انتخاب شاخص­های برتر بااستفاده از تکنیک تحلیل شبکه ای ANP صورت می گیرد (11). این روش یکی از تکنیک­های تصمیم­گیری چند معیاری است با قابلیت­های تحلیل موضوع در یک شبکه و بررسی بازخورد ها که به عنوان روشی جدید در سطح دنیا مطرح است (12). از آنجا که فرایندهای اقتصادی، اجتماعی و محیط­زیستی در یک سرزمین دارای ارتباطات پیچیده و متقابل هستند و در فرایند       تصمیم­گیری متغیرهای مختلف به صورت معیارهای کمی و کیفی دخیل می­باشند، روش­های تصمیم­گیری چندمعیاری امکان در نظر گرفتن معیارهای متفاوت کمی و کیفی و تلفیق آنها را به تصمیم گیرنده می­دهند. همچنین گزینه­های مختلف تصمیم­گیری می­توانند مورد آزمون قرار گیرند و گزینه مناسب انتخاب شود(13). روش تحلیل شبکه­ای به موازات روش تحلیل سلسله مراتبی ([7]AHP) در برنامه­ریزی­ها از کار آیی بالایی برخوردار است و تفاوت آن با روش تحلیل سلسله مراتبی در وجود بازخورد وتاثیرات همه جانبه فاکتورها روی یکدیگر است. این روش در شاخه­های مختلف علوم از جمله برنامه­ریزی استراتژیک، انتخاب پروژه، مدیریت صنایع و سایر علوم استفاده شده است (14،15). تحلیل شبکه­ای دارای قابلیت فراوانی برای استفاده در برنامه­ریزی­های محیط­زیستی است.

 اولین فاز تحلیل شبکه­ای مقایسه شاخص­ها به صورت زوجی در کل سیستم است تا زمانی­که سوپرماتریس به وجود آید. سوپرماتریس از مقایسه دو به دو شاخص­ها توسط متخصصان صورت می­گیرد.در مقایسه بین دو شاخص با امتیاز 9-1 ، شماره 1 به معنای اهمیت معادل و شماره 9 به معنای تفاوت قابل ملاحظه بین اهمیت دو شاخص می­باشد(16).

یک سوپرماتریس در واقع یک ماتریس پیچیده متشکل از N  شاخه به نام­های اجزای مختلف (c_a, c_b, c_c, …, c_n) و ارتباطات بین وزن اجزاست. فرم عمومی یک سوپر ماتریس           می­تواند به صورت زیر باشد(17) :

به طوری که که C_m خوشه  mم را شامل می شود، e_mn عنصر nم م در خوشه mم مشخص می کند،W_ij در واقع بردار محوری مقایسه  تاثیر عناصر در دو خوشه iم و jم است.      بدین­معنی که اگر خوشه jم هیچ تاثیری روی  خوشه iم نداشته باشد: W_ij = 0. لذا شکل سوپرماتریس به تنوع و چگونگی اجزا و ساختار آن دارد.پس ازشکل­گیری سوپرماتریس،             سوپرماتریس وزن داده شده به گونه ای تنظیم می­شود که مجموع همه ستون­ها برابر یک باشد. برای بدست آوردن ماتریس نهایی، بایستی ماتریس وزن داده شده به توان بالایی برسد. از سوی دیگر اگر سوپرماتریس اثرات چرخه­ای داشته باشد یعنی برخی از شاخص­ها روی هم اثرات متقابل داشته باشند، نیاز به تعریف چند سوپرماتریس نهایی است که بایستی با استفاده از فرمول زیر متوسط اثرات ماتریس­های نهایی را صورت یک ماتریس بیان کرد:

پس از شکل­گیری مدل نسبت به وزن دهی شاخص­ها و تعیین شاخص­های نهایی اقدام می­شود.  این مهم نیازمند محاسبات عددی و آماری فراوان جهت تشکیل ماتریس نهایی است.  

3- نتایج ارزیابی شاخص­های پایداری سلامت شهری در شهر اراک

بر اساس استراتژی­های مختلف موجود در منابع مختلف       بین­المللی، استراتژی توسعه پایدار محیط­های شهری مبتنی     بر انسان است که الگوهای سازمان اجتماعی آنان نقش       عمده­ای در تعیین راه­حل­ها و تدابیر مناسب سلامت شهری دارند. بر این اساس استراتژی­های توسعه پایدار شهری که طی جلساتی با حضور متخصصان در شهر اراک نهایی شده در جدول زیر خلاصه شده­اند:

جدول 1- استراتژی­های توسعه پایدار در تضمین سلامت شهری شهر اراک

در برآورد این استراتژی­ها، شاخص­های پایداری سلامت شهری جمع­آوری شد. این لیست بیش از 100 مولفه را در بر می­گرفت. یافتن شاخص­های برتر که دارای ویژگی­های خاص سادگی، قابلیت اندازه­گیری و کمی­سازی، در دسترس بودن، همبستگی و مرتبط با موضوع باشدو همچنین بایستی در بعد زمان به صورت زنگ خطر قبل از وقوع مشکل پدیدار شود، پس از طی مراحل آنالیز شبکه­ای و پس از وزن­دهی مولفه­ها توسط کارشناسان بدست آمد.

3-1- شاخص­های اقتصادی

یکی از محورهای عمده توسعه و سلامت در محیط­های شهری تضمین پایداری اقتصادی است. شهر اراک به واسطه زمینه تولید صنعتی و اشتغال با وجودکارخانه ها،کارگاه­ها و واحدهای بزرگ صنعتی، فناوری اطلاعات مناسب، زیرساخت­های مناسب انرژی و وجود مراکز آموزش عالی متعدد و معتبر و وجود مزیت­های کشاورزی همواره مورد توجه بوده است. از آنجا که بهینه سازی سود اقتصادی یکی از مسئولیت های شهری است و اگر زندگی در شهر تامین کننده نیازهای مالی افراد ساکن نباشد سلامت شهری به مخاطره جدی خواهد افتاد. شاخص­های اقتصادی حایز اهمیت هستند. اما از طرف دیگر نیز هر شخصی بایستی پاسخگوی اعمال خود در قبال محیط شهری باشد. اقتصاد به عنوان یک رکن علاوه بر متناسب سازی     درآمدها بایستی با استفاده از تکنولوژی­های نوین چهره طبیعت را از بین نبرد و همسو با آن حرکت کند . با استفاده از جلسات کارشناسی شاخص­های عمده اقتصادی که بر روی پایداری و سلامت شهری اراک تاثیر جدی دارند عبارتند از : توزیع درآمدها، درصد افراد زیر خط فقر، ارزش اقتصادی تنوع هم از جنبه زیستی و هم فرهنگی، میزان درآمد ناخالص و میزان تولید و بهره وری.

3-2- شاخص­های اجتماعی

مهم­ترین شاخص­های اجتماعی مختص به سلامت عمومی، آموزش و سواد آموزی، توجه به زنان و جوانان، سکونتگاه­ها، دسترسی و مجاورت به تسهیلات وامکانات، ساختار جمعیتی و مزایای اشتغال، توزیع درآمد و مشارکت اجتماعی می­باشد. به منظور مشخص کردن شاخص­های برتر در بحث شاخص­های آموزش از نسبت خالص ثبت نام در دوره ابتدایی به عنوان شاخص کمی استفاده می­شود. درصد بی­سوادی زنان از شاخص­های کمی دیگر است. درصد نرخ بیکاری، میانگین عرضه روزانه کالری به ازای هر نفربه عنوان درصدی از حداقل نیازهای اساسی، درصد جمعیت برخوردار از آب آشامیدنی سالم، توزیع درآمد به صورت برآورد درصد سهم درآمد دریافتی خانوارتوسط 20 درصد بالاترین درآمد خانوارها تقسیم بر درصد سهم درآمد دریافتی خانوارتوسط 20 درصد پایین­ترین درآمد، نرخ مرگ و میر کودکان زیر یک سال به ازای 1000 نوزاد زنده،   نرخ مرگ و میر کودکان زیر پنج­سال به ازای 1000 تولد زنده از شاخص­های کمی اجتماعی مورد توجه بوده است.

3-3- شاخص­های محیط زیستی

شامل عوامل فیزیکی، مجاورت به مناطق حایز ارزش        محیط­زیستی، مجاورت با مناطق بلاخیز بالقوه، کیفیت آب، مجاورت بامنابع آلاینده، وضعیت محیط­زیستی اراضی، وضعیت دفع مواد زاید جامد، فاضلاب­ها و غیره می­باشد. این شاخص­ها روی هم اثر متقابل دارند .

3-4- تحلیل شبکه ای در معرفی شاخص­های برتر

در تحلیل شبکه­ای مقایسات زوجی برای هر گروه عمده صورت گرفته است و سپس نتایج نرمالیزه شده است. پس از نرمالیزه شدن، بسته به چگونگی ارتباطات بین گروه­های اصلی این نتایج در سوپرماتریکس قرار می­گیرد. از آنجا که نوع ارتباطات داخلی و بازخورهای سیستم و نیز اثرات متقابل متغیرها نسبت به هم در تحلیل شبکه­ای تاثیرگذار است، نتایج کلیه گروه­ها به انضمام ارتباطات در جدول سوپرماتریکس وارد می­شود. جدول شماره 2 نمونه ای از محاسبات صورت گرفته جهت تشکیل سوپرماتریکس را نشان می­دهد.

در برآورد این استراتژی­ها، شاخص­های پایداری سلامت شهری جمع آوری شد. این لیست بیش از 100 مولفه را در              بر می­گرفت. یافتن شاخص­های برتر که دارای ویژگی­های خاص سادگی، قابلیت اندازه گیری و کمی سازی، در دسترس بودن، همبستگی و مرتبط با موضوع باشدو همچنین بایستی در بعد زمان به صورت زنگ خطر قبل از وقوع مشکل پدیدار شود، پس از طی مراحل آنالیز شبکه­ای و پس از وزن دهی مولفه­ها توسط کارشناسان بدست آمد.

3-1- شاخص­های اقتصادی

یکی از محورهای عمده توسعه و سلامت در محیط­های شهری تضمین پایداری اقتصادی است. شهر اراک به واسطه زمینه تولید صنعتی و اشتغال با وجودکارخانه ها،کارگاه­ها و واحدهای بزرگ صنعتی، فناوری اطلاعات مناسب، زیر ساخت­های مناسب انرژی و وجود مراکز آموزش عالی متعدد و معتبر و وجود مزیت­های کشاورزی همواره مورد توجه بوده است. از آنجا که بهینه سازی سود اقتصادی یکی از مسئولیت­های شهری است و اگر زندگی در شهر تامین کننده نیاز­های مالی افراد ساکن نباشد سلامت شهری به مخاطره جدی خواهد افتاد. شاخص­های اقتصادی حایز اهمیت هستند. اما از طرف دیگر نیز هر شخصی بایستی پاسخگوی اعمال خود در قبال محیط شهری باشد .اقتصاد به عنوان یک رکن علاوه بر متناسب سازی     درآمدها بایستی با استفاده از تکنولوژی­های نوین چهره طبیعت را از بین نبرد و همسو با آن حرکت کند . با استفاده از جلسات کارشناسی شاخص­های عمده اقتصادی که بر روی پایداری و سلامت شهری اراک تاثیر جدی دارند عبارتند از : توزیع درآمدها، درصد افراد زیر خط فقر، ارزش اقتصادی تنوع هم از جنبه زیستی و هم فرهنگی، میزان درآمد ناخالص و میزان تولید و بهره وری.

3-2- شاخص­های اجتماعی

مهم­ترین شاخص­های اجتماعی مختص به سلامت عمومی، آموزش و سواد آموزی، توجه به زنان و جوانان، سکونتگاه­ها، دسترسی و مجاورت به تسهیلات وامکانات، ساختار جمعیتی و مزایای اشتغال، توزیع درآمد و مشارکت اجتماعی می­باشد. به منظور مشخص کردن شاخص­های برتر در بحث شاخص­های آموزش از نسبت خالص ثبت نام در دوره ابتدایی به عنوان شاخص کمی استفاده می شود. درصد بی­سوادی زنان از شاخص­های کمی دیگر است. درصد نرخ بیکاری، میانگین عرضه روزانه کالری به ازای هر نفربه عنوان درصدی از حداقل نیازهای اساسی، درصد جمعیت برخوردار از آب آشامیدنی سالم، توزیع درآمد به صورت برآورد درصد سهم درآمد دریافتی خانوارتوسط 20 درصد بالاترین درآمد خانوارها تقسیم بر درصد سهم درآمد دریافتی خانوارتوسط 20 درصد پایین­ترین درآمد، نرخ مرگ و میر کودکان زیر یک سال به ازای 1000 نوزاد زنده،   نرخ مرگ و میر کودکان زیر پنجسال به ازای 1000 تولد زنده از شاخص­های کمی اجتماعی مورد توجه بوده است.

3-3- شاخص­های محیط زیستی

شامل عوامل فیزیکی، مجاورت به مناطق حایز ارزش        محیط­زیستی، مجاورت با مناطق بلاخیز بالقوه، کیفیت آب، مجاورت بامنابع آلاینده، وضعیت محیط­زیستی اراضی، وضعیت دفع مواد زاید جامد، فاضلاب­ها و  غیره می­باشد. این شاخص­ها روی هم اثر متقابل دارند .

3-4- تحلیل شبکه­ای در معرفی شاخصهای برتر

در تحلیل شبکه­ای مقایسات زوجی برای هر گروه عمده صورت گرفته است و سپس نتایج نرمالیزه شده است. پس از نرمالیزه شدن، بسته به چگونگی ارتباطات بین گروه­های اصلی این نتایج در سوپرماتریکس قرار می گیرد. از آنجا که نوع ارتباطات داخلی و بازخورهای سیستم و نیز اثرات متقابل متغیرها نسبت به هم در تحلیل شبکه­ای تاثیرگذار است، نتایج کلیه گروه­ها به انضمام ارتباطات در جدول سوپرماتریکس وارد می شود. جدول 2 نمونه ای از محاسبات صورت گرفته جهت تشکیل سوپرماتریکس را نشان می دهد.

جدول  2- محاسبات صورت گرفته جهت تشکیل سوپرماتریکس

در توضیح جدول بالا بایستی گفت که ارزش­ها دوبه­دو مقایسه می­شوند. برای مثال سلامت عمومی در ردیف اول از دسترسی و مجاورت در ستون دوم مهم­تر است و امتیاز آن 5 می­باشد. متناظر این سلول امتیاز 1 تقسیم بر ارزش سلول دارد. یعنی 2/0 سپس نتایج نرمالیزه می شود.

سیستم پشتیبانی تصمیم گیری طراحی شده برای انجام عملیات گسترده و پیشرفته آنالیز شبکه­ای است. تنها کافیست که کاربر با تعریف و وزن­دهی پارامترهای موثر نتیجه مطلوب را از سیستم دریافت نماید و نیازی به دانستن مراحل تحقیق نیست. سوپرماتریس، ماتریس وزن داده شده و ماتریس نهایی با توجه به محاسبات تحلیل شبکه­ای در نرم­افزار محاسبه    می­شود. شکل 1 نمایی از چگونگی مقایسه شاخص­ها در      نرم­افزار طراحی شده را نشان می­دهد.

شکل1- چگونگی مقایسه شاخصها در نرم افزار طراحی شده

نتایج حاصل از فرایند تحلیل شبکه­ای و تشکیل ماتریس محدود بصورت جدول 3  ارایه می­شود.

جدول 3-  نتایج نهایی فرایند شبکه­ای و درجه اهمیت شاخص­های مختلف

بر اساس نتایج حاصله، مهم­ترین شاخص­های تاثیر­گذار و معیارهای برنامه­ریزی و مدیریت منابع بر اساس روش تحلیل شبکه­ای در پایداری شهر اراک سلامت عمومی، ساختار جمعیتی، اشتغال و درآمد عمومی انتخاب می­گردند.این معیارها قابلیت روی هم گذاری و تلفیق اطلاعات را در محیط        GIS  [8]دارا می­باشند.

4- نتیجه گیری

این تحقیق با هدف تعریف شاخص­های پایداری در سلامت شهری کلان شهر اراک با استفاده از روش آنالیز شبکه­ای که یکی از تکنیک­های تصمیم­گیری چند معیاری است طراحی شده و توانسته تا با ارایه چهارچوبی نظری جهت ارزیابی و پایش میزان پایداری و سلامت در محیط­های شهری به ارزیابی و پایش میزان پایداری و سلامت در محیط­های شهری و یافتن مناسب­ترین روش تصمیم­گیری در برنامه­ریزی شهر اراک بپردازد. دستاوردهای تحقیق مبین نقش ارزنده و مطمئن روش آنالیز شبکه­ای که یکی از تکنیک­های تصمیم­گیری چند معیاری است، در تعریف شاخص­های پایداری در برنامه­ریزی شهری است. از آنجا که استراتژی­های توسعه در قالب داده­های همگن بیان نمی­شود، آنالیز و ارزیابی آنها نیاز به همگن و همسوسازی دارد. همسوسازی توسط تصمیم­گیری­های چندمعیاری با استفاده از گام­های تشریح شده در این مقاله به عنوان فناوری جدید در عرصه سیستم­های تصمیم­گیری به حساب می­آید. مدل توسعه یافته پیشنهادی  به بررسی شاخصهای پایداری    می­پردازد . معرفی یک سیستم پشتیبان تصمیم گیری در برآورد این هدف و وزن­دهی شاخص­های توسعه پایدار از مزایای این تحقیق می باشد. این سیستم پشتیبان تصمیم­گیری طراحی شده علاوه بر ایجاد تسهیل در رتبه­بندی، امکان استفاده همزمان توسط کاربران نامحدود و بررسی شاخص­های پایداری توسط کلیه گروه­های هدف را فراهم می سازد.    سیستم­های پشتیبان تصمیم­گیری با قابلیت ورود نتایج به سیستمهای GIS علاوه بر توانمندسازی فرایند تحلیل و     نقشه­سازی موجب حمایت تصمیم­گیرنده در انجام معادلات پیشرفته ریاضی و همچنین صرفه­جویی در وقت و سرمایه انسانی و کاهش هزینه­های سازمانی می­گردد. در مجموع ارزیابی سلامت شهری توسط شاخص­های اقتصادی و اجتماعی و محیط­زیستی نشان می­دهد که عواملی مانند سلامت عمومی، ساختارهای جمعیتی و اشتغال و درآمد عمومی در دراز مدت از عوامل غیر قابل جایگزین در مدیریت کلان شهر اراک هستند و می­توانند سلامت شهری و بهبود متداوم آن را تضمین کنند. از طرفی زوال محیط­زیستی موجب تهدید در بهبود وضعیت اقتصادی- اجتماعی شده که سعی در وارونه سازی آن دارد. نتایج این تحقیق می­تواند سیاستگذاران منطقه ای را در تدوین برنامه­های توسعه این کلان شهر یاری دهد.

منابع

1-      Munro, D. (1995). Sustainability: Rhetoric or Reality? In A Sustainable World. California: International Center for the Environment and Public Policy.

2-      United Nations Commission on Sustainable Development. 1992. Agenda 21.

3-      Peterson, P. J. 1997. Indicators of Sustainable Development in Industrializing Countries Volume 2 from Concepts to Action. LESTARI, Bangi.

4-      Meadows, D.H., Meadows, D.L and Randers, J. and Behrens III, W.W., (1972) Limits to Growth, New York: New American Library.

5-      Waltz, R. 2000. Development of environmental indicator systems: Experiences from Germany. Environmental Management. 25 (6): 613-623.

6-      FAO. 1998. Integrated Management and Agriculture, Forestry and Fisheries. Rome: FAO.

7-      Taylor, B.; Lockie, S.; Dale, A.; Bischof, R.; Lawrence, G.; Fenton, M. and Coakes, S. 2000. Capacity of farmers and other land managers to implement change. Technical Report, Theme 6 Fitzroy Implementation Project, National Land and Water Resources Audit, Canberra.

8-      Hamersley chambers, F.Beckley.T.2003. Public Involvement in Sustainable boreal forest management. In: Toward sustainable management of the Borael Forest. ed. Burton.P.J, Messier.C, Smith.D.W, Adomowicz.W.L. NRC Research Press. Pp113-154. Ottawa. Canada.

9-      UNEP/MAP/PAP. 1999. Conceptual Framework and Planning Guidelines for Integrated Coastal Area and River Basin Management. Split: Priority Actions Programme.

10-  Pourebrahim S., Mehrdad Hadipour, Mazlin Mokhtar, H.M.Ibrahim, 2010. Analytic Network Process For Criteria Selection in Sustainable Coastal Land Use Planning, Ocean and Coastal Management, 53, 544-551.

11-  Pourebrahim S., Mehrdad Hadipour, Mazlin Mokhtar, 2011, Integration of Spatial Suitability Analysis for Land Use Planning in Coastal Areas; Case of Kuala Langat District, Selangor, Malaysia, Landscape and Urban Planning, 101, 84-97

12-  Saaty, T.L.1996. Decision Making with Dependence and Feedback: The Analytic Network Process.RWS Publications, Pittsburgh.

13-  saaty, 1980

14-  Karsak, E.E., Sozer, S., Alptekin, S.E. 2002.Product planning in quality function deployment using a combined analytic network process and goal programming approach. Computer. Industry Eng. 44:171–190.

15-  Sarkis, J.2003. A strategic decision framework for Green supply chain management. J. Cleaner Production 11:397– 409.

16-  Malczewski, J.1996. A GIS-based approach to multiple criteria group decision making. Int. J. Geog. Info. Sys. 10: 955–971.

17-  Saaty, T.L. The Analytic Network Process: Dependence and Feedback in Decision Making (Part 1) Theory and Validation Examples .MCDM. Whistler, B. C., Canada, August 6-11, 2004.