دستورالعمل ارزیابی اثرات زیست محیطی طرح های حمل و نقل ریلی

دستورالعمل ارزیابی اثرات زیست محیطی طرح های حمل و نقل ریلی

مجید عباس‌پور،  استاد دانشکده مهندسی مکانیک دانشگاه صنعتی شریف

عبدالرضا کرباسی، استادیار دانشکده محیط زیست دانشگاه تهران

محمد صادق سخاوت جو، استادیار واحد علوم و تحقیقات اهواز دانشگاه آزاد اسلامی

msa_sekhavat@yahoo.com

محسن سعیدی، استادیار دانشکده عمران دانشگاه علم و صنعت

فاطمه زاهد، عضو هیئت علمی پژوهشکده حمل و نقل وزارت راه و ترابری

چکیده

در حال حاضر کشورهای مختلف به منظور پیشبرد اهداف خود در جهت توسعه و گسترش همه‌جانبه دارای برنامه‌های مدون کوتاه مدت، میان  مدت و بلند مدت می‌باشند که به وسیله گروه‌های تخصصی در بخش‌های مختلف نظیر حمل و نقل، راهکار‌های اجرایی توسعه و دورنمای آن ها بصورت شاخص‌های کمی و کیفی تعیین گردیده و به عنوان سندی برای توسعه کشور‌ها به کار می‌رود. به طور کلی برخی از برنامه‌ها و استراتژی‌های دارای اهمیت ویژه برای وزارت راه وترابری شامل توسعه و گسترش حمل و نقل ریلی در کشور، توسعه شبکه راه های ارتباطی کشور، توسعه و نوسازی ناوگان حمل و نقل و طرح مطالعه جامع حمل و نقل کشور است که وزارت راه سعی بر تحقق آنها دارد. با توجه به این که هرگونه گسترش توام با اثرات و پیامد‌های زیست محیطی متعدد است لذا انجام ارزیابی اثرات زیست محیطی طرح‌های عمرانی به ویژه طرح‌های حمل و نقل ریلی در راستای جلوگیری از بروز اثرات زیان‌بار به محیط و ارائه روش‌های کاهش اثرات بر اساس تاکید اصل پنجاهم قانون اساسی جمهوری اسلامی ضرورت ویژه دارد. در این تحقیق به منظور هدایت مجریان و مشاوران طرح‌های حمل و نقل ریلی، با شناسایی کلیه فعالیت‌های و جنبه‌های اثر‌گذار بر محیط زیست ناشی از پروژه‌های ریل‌سازی، ویژگی‌های محیط زیست موجود اعم از محیط زیست فیزیکی،‌ شیمیایی و بیولوژیکی مورد بررسی قرار گرفته و پارامتر‌های هر محیط به تفصیل شناسایی و مورد تحلیل قرار گرفته و سپس روش‌های شناخت آنها ارائه شده است. با شناخت محیط زیست موجود و فعالیت‌های طرح، اثرات زیست محیطی ناشی از اجرای طرح بر محیط‌های مختلف شامل اثرات بر محیط خاک، آب، هوا، صدا و پوشش گیاهی و جانوری شناسایی شده و روش‌های کاهش اثرات و برنامه‌های پایش و مدیریت زیست محیطی برای آنها ارائه شده است. در نهایت با استفاده از نتایج کلیه موارد فوق دستورالعمل ارزیابی زیست محیطی طرح‌های حمل و نقل ریلی در 12 بند که هدایت‌گر مشاوران جهت انجام صحیح ارزیابی است تدوین گردیده است.

کلمات کلیدی

ارزیابی اثرات زیست محیطی، روش‌های کاهش اثرات، پایش و مدیریت زیست محیطی، حمل و نقل ریلی

مقدمه

توسعه روزافزون جامعه بشری و نیازهای آن به توسعه همزمان انواع روش‌های حمل و نقل باعث ایجاد انواع اثرات و شکنندگی محیط‍ زیست بشر شده است. از این‌رو نیاز به ارزیابی زیست‌محیطی کلیه طرح‌های توسعه و به خصوص پروژه‌هایی که در آن طرح‌های حمل و نقل اجرا می‌شوند ضروری است. حمل و نقل ریلی اگر چه با توسعه حمل و نقل هوایی جایگاه خود را در برخی زمینه‌ها به حمل و نقل هوایی داده است اما هنوز از روش‌های مهم حمل و نقل و در بسیاری از موارد برون‌ شهری و درون ‌شهری از مهمترین روش‌های حمل کالا و مسافر می‌باشد. حمل و نقل ریلی بیش از 150 سال است که در جهان آغاز شده و به کار گرفته می‌شود و امروزه با مسایل مختلف زیست‌ محیطی نیز رو در رو می‌باشد. اگرچه نیاز به سرعت جابجایی بسیاری از مسایل و موارد فنی را در پروژه‌های حمل و نقل ریلی تغییر داده و می دهد اما احداث خطوط آهن و بهره‌برداری راه‌آهن همچنان دارای ویژگی‌های اساسی سابق می‌باشد(1).

در سطح جهانی توسعه خطوط راه‌آهن در قرن نوزدهم آغاز شد. در طول قرن بیستم خطوط جدید برای سرویس دادن به معادن و سایر طرح‌های توسعه‌ای در نقاط دوردست، احداث گردیدند. این در حالی بود که توسعه خطوط ریلی در کشورهای در حال توسعه هنوز ادامه داشت. با گذشت زمان جابجایی مسافر در مسافت‌های طولانی و جابجایی کالا در مسافت‌های کوتاه با سایر انواع روش‌های حمل و نقل معمول‌تر گردید. از جمله بکارگیری هواپیماها، کشتیرانی و حمل و نقل ریلی. اما با پیداش فناوری قطارهای برقی و قطارهای سریع‌السیر مجدداً بخشی از حمل و نقل درون‌ شهری و بین شهری به سمت به کارگیری خطوط آهن متمایل گشت.

موقعیت خاص کشور ما ایران در سطح منطقه و شرایط مناسب ترانزیتی و جغرافیایی کشور و همچنین مسایل مربوط به آلودگی در شهرهای بزرگ و نیاز به توسعه بخش حمل و نقل با توجه به سیاست‌های توسعه‌ای کشور، توسعه بیش از پیش خطوط آهن و حمل و نقل ریلی را در سطح کشور و در درون شهرهای بزرگ ضروری می‌نماید. اگرچه ضرورت توسعه حمل و نقل ریلی و فواید آن کاملاً انکارناپذیر است اما این توسعه اثراتی نیز بر کیفیت زندگی و محیط‌زیست به همراه خواهد داشت.

مواد و روش‌ها

انجام ارزیابی اثرات زیست محیطی از سال 1373 که شورای عالی حفاظت محیط زیست آن را به تصویب رساند در کشور جنبه اجرایی پیدا نموده است. در سال 1376 آیین نامه ارزیابی اثرات زیست محیطی توسط این شورا به تصویب رسید. این در حالی است که پیشینه انجام ارزیابی به اواخر دهة 1960 میلادی برمی‌گردد که در ایالات متحده آمریکا براساس قانون سیاست زیست محیطی (NEPA) سازمان‌ها و موسسات مختلف موظف به انجام EIA برای پروژه‌های بزرگ شده‌اند.

در حال حاضر روش ارزیابی اثرات زیست‌محیطی به صورت گسترده‌ای در کشورهای مختلف به کار برده می‌شود. در کشورهای در حال توسعه اغلب از روش ارزیابی زیست‌محیطی هنگامی استفاده می‌شود که کلیه تصمیم‌گیری‌ها در سطوح بالا اتخاذ شده است و تنها به عنوان یک مطالعه تکمیلی از آن استفاده می‌شود. کشورها از طریق ارزیابی اثرات زیست‌محیطی به دنبال نیل به مباحث زیر می‌باشند:

• ارزیابی اثرات احتمالی محیط زیست بر سیاست‌های اقتصادی و فعالیت‌های طرح
• ارزیابی اثرات احتمالی اقتصاد بر سیاست‌های زیست‌محیطی
• ارزیابی مقایسه‌ای اثرات اقتصادی ـ زیست‌محیطی اجرای طرح

کشور ایران به دلیل لحاظ نمودن حفظ محیط‌زیست و جلوگیری از تخریب آن در قانون اساسی جمهوری اسلامی در زمره یکی از معدودترین کشورهای جهان می‌باشد که در بالاترین رده قوانین کشوری آن این مهم مورد توجه و تأکید قرار گرفته اما در مقایسه با بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته و در حال توسعه اعمال ارزیابی اثرات زیست‌محیطی در آن با تأخیری بیش از 20 سال الزامی گردید.

ارزیابی اثرات زیست‌محیطی پروژه‌های حمل و نقل دارای سوابقی در برخی از کشورهای اروپایی مانند انگلستان، لهستان، جمهوری اسلواکی و هلند و برخی از کشورهای اسکاندیناوی مانند سوئد و نروژ و فنلاند می‌باشد. علاوه بر اینها آمریکا و کانادا نیز از پیشگامان ارزیابی اثرات زیست‌محیطی پروژه‌های حمل و نقل محسوب می‌شوند.

• ·        نحوه بررسی ویژگی‌های طرح‌های در دست اقدام حمل و نقل ریلی

یکی از مراحل مهم در ارزیابی اثرات زیست‌محیطی پروژه‌ها که به خصوص در تخمین صحیح و دقیق‌تر انواع و میزان آلاینده‌های منتشره به محیط و تعیین محدوده مطالعات مورد نیاز خواهد بود. شناخت مراحل و ویژگی‌های پروژه مورد نظر می‌باشد. به طور کلی مانند سایر پروژه‌ها از دیدگاه بررسی ویژگی‌های طرح و برآورد اثرات زیست‌محیطی، طرح‌های حمل و نقل ریلی به دو مرحله احداث و بهره‌برداری قابل تقسیم هستند.

×  ویژگی طرح‌های حمل و نقل ریلی در مرحله احداث

از دیدگاه ایجاد اثرات زیست‌محیطی ویژگی‌های اصلی مرحله ساخت در پروژه‌های ریلی که باید مورد بررسی قرار گرفته و مشخص گردند با توجه به اثرات احتمالی که بر محیط‌زیست خواهند داشت عبارتند از:

1ـ طول مسافت احداث خط آهن

2ـ تناژ ریل جدید که باید کار گذاشته شود

3ـ نوع عملیات ساخت (در سطح زمین، در ارتفاع، زیرزمینی)

4ـ نوع زمین‌ها و اراضی که مسیر خط آهن از آنها عبور می‌کند (تالاب، جنگلی، سیلاب دشت و...)

5ـ تعداد ماشین‌آلات سنگین و ماشین‌آلات ساختمانی، ظرفیت آنها و مسافت حرکت و میزان جابجایی

6ـ سوخت ‌مصرفی ‌به وسیله ماشین‌آلات سنگین، ماشین‌آلات ساختمانی و سایر ماشین‌آلات و وسایط‌نقلیه مورد استفاده

7ـ میزان راندمان سوخت در ماشین‌آلات ساختمانی و ماشین‌آلات باربری و سایر وسایط نقلیه

8ـ تناوب زمانی و مدت زمان بکارگیری ماشین‌آلات

9ـ طول دوره فرآیند و عملیات فاز احداث

   ویژگی‌های برشمرده شده در بالا به همراه برآورد میزان و موقعیت‌های خاکبرداری، خاکریزی عملیات زهکشی، احداث تونل، پل، دیواره و خاکریز، تسطیح خاک و پاکتراشی و بوته‌کنی، مصرف مواد شیمیایی و روغن‌ها در بستر خط آهن برای برآورد ایجاد اثرات و پیامدهایی بر زیستگاه‌ها و کاربری اراضی، انتشار آلاینده‌های هوا و مواد زاید و خطرناک ضروری می‌باشند. همچنین بررسی تعداد و پراکنش کارگاه‌های ساختمانی، تعداد پرسنل، نحوه دفع پساب ها و مواد زاید آن ها، تعمیرگاه‌ها و فعالیت‌های جنبی دیگر به منظور برآورد میزان پساب های تولیدی و اثرات احتمالی بر آلودگی آب و خاک و مواد زاید ضروری می‌باشد.

×  ویژگی طرح‌های حمل و نقل ریلی در مرحله بهره‌برداری

   فعالیت‌های مربوط به صنعت حمل ونقل ریلی در مرحله بهره‌برداری شامل حمل و نقل کالا و مسافر و کلیه انواع فعالیت‌ها و فرآیندهای جانبی، پشتیبانی و نگهداری مرتبط با حمل و نقل کالا و مسافر می‌باشد. به طور کلی می‌توان رئوس این فعالیت‌ها را به موارد زیر دسته‌بندی نمود که اثرات متعددی را به همراه داشته که به تفضیل در گزارش بیان شده‌اند:

ـ نگهداری و تجهیز واگن‌های ریلی

ـ نگهداری لکوموتیوها

ـ فعالیت‌های ایستگاه‌ها، سوخت‌رسانی و نگهداری خطوط

ـ عملیات حمل و نقل کالا و مسافر

   به طور کلی رئوس ویژگی‌هایی که در بررسی فاز بهره‌برداری طرح‌های حمل و نقل ریلی باید مورد توجه قرار گیرند عبارتند از:

1ـ چربی‌زدایی قطعات و دستگاه‌ها (میزان و نوع مواد مصرفی و پساب و زایدات تولیدی)

2ـ تمیزکاری واگن‌ها و قطعات (میزان و نوع مواد مصرفی و پساب و زایدات تولیدی)

3ـ زنگ‌زدایی از سطوح فلزی (اسیدها و قلیاهای قوی مصرفی و پساب‌های تولیدی)

4ـ آماده‌سازی رنگ (میزان و نوع مواد مصرفی و پساب تولیدی)

5ـ رنگ‌آمیزی (میزان و نوع تمیزها و مواد مصرفی و پساب و بخارات تولیدی)

6ـ رنگ‌زدایی (میزان و نوع مواد مصرفی و پساب تولیدی)

7ـ تعمیر سیستم ترمز در لکوموتیو و واگن‌ها (تعداد و نوع لنت‌های تعویضی و دورریختنی)

8ـ عملیات تمیزکاری لکوموتیوها (میزان و نوع مواد و آب مصرفی و پساب تولیدی)

9ـ تعمیرات سیستم هیدرولیک لکوموتیوها (میزان و نوع روغن‌ها و سیالات هیدرولیک تعویضی)

10ـ ماشین‌کاری فلزات (تعداد و نوع قطعات و اجزاء فلزی زاید تولیدی)

11ـ تعویض فیلتر روغن و دفع روغن عوض شده

12ـ رنگ‌آمیزی لکوموتیو (میزان و نوع مواد مصرفی و پساب، ذرات و بخارات و گازهای تولیدی)

13ـ تعویض و دفع باطری‌های موتور مستعمل (تعداد، نوع و نحوه دفع باطری‌های مستعمل)

14ـ عملیات سوخت‌رسانی و سوخت‌گیری (هیدروکربن‌های منتشره به جو، ریخت و پاش و نشت سوخت، حوادث احتمالی)

15ـ حمل و نقل مواد خطرناک و مواد شیمیایی (میزان و نوع مواد، حوادث احتمالی. نشت از شیر و اتصالات، احتمال آتش‌سوزی و انفجاری)

16ـ مصرف مواد شیمیایی، روغن‌ها و آفت‌کش‌ها در طول مسیر خط آهن

17ـ انتشار و تخلیه روغن‌ها و سیالات خنک‌کننده

   فاکتورهایی که در این بررسی‌ها دارای نقش مهم تری در ایجاد و اثرات مختلف زیست‌محیطی از جمله انتشار آلاینده‌ها و سایر اثرات می‌باشند عبارتند از:

ـ مقدار مسافت طی شده به وسیله هر نوع از موتورهای محرک

ـ راندمان مصرف سوخت

ـ میزان مصرف سوخت، برحسب نوع موتورها

ـ نرخ انتشار آلاینده‌ها

ـ شرایط توپوگرافی مؤثر بر پخش و پراکندگی آلاینده‌ها (تپه‌ها، دره‌ها، ...)

ـ شرایط اقلیمی مؤثر بر پراکنش و پخش آلاینده‌ها (دما، باد، باران، ...)

ـ تراکم جمعیت در مواجهه با‌ آلودگی

ـ نوع و میزان سوخت مصرفی

ـ سطح فعالیت ریل و خط آهن (میزان و تناوب حرکت قطار به ازای نوع ریل)

ـ سرعت حرکت قطار

ـ جمعیت ساکن نزدیک خط آهن

ـ فاصله بین جمعیت ساکن اطراف با خط آهن

ـ سطح صدای زمینه‌ای در منطقه

ـ بازدارنده‌های صوتی طبیعی (توپوگرافی، پوشش گیاهی)

ـ مقدار مواد شیمیایی و خطرناک و مسافت که این مواد حمل می‌شوند

ـ نرخ احتمال حوادث و پخش مواد شیمیایی

ـ نوع و مقدار مواد پخش شده

ـ تعداد ترمینال‌ها و ایستگاه‌ها

ـ نوع و سطح عملیات در هر ایستگاه و ترمینال

ـ مواد مصرفی در طول فعالیت ایستگاه‌ها و ترمینال‌ها

ـ سیستم‌های تصفیه آب و تصفیه پساب در ترمینال‌ها و ایستگاه‌ها

ـ تعداد جمعیت مراجعه کننده به هر ایستگاه و میانگین زمان انتظار

ـ مقدار قطعات فلزی و میزان روغن‌های مصرفی در طول عملیات بهره‌برداری

ـ نرخ بازیابی و استفاده مجدد

1ـ زمین، آب، هوا (شامل تمامی لایه‌های آتمسفر)

2ـ تمامی مواد آلی و غیر آلی و موجودات زنده

3ـ کنش و واکنش‌های میان سیستم‌های طبیعی (شامل دو مورد فوق)

• ·        روش‌های مختلف شناسایی منابع

     روش‌های شناسایی منابع در پروژه‌های حمل و نقل ریلی به چهار دسته زیر قابل گروه‌بندی هستند.

1ـ آماربرداری و نمونه‌برداری

2ـ تفسیر عکس‌های هوایی، ماهواره‌ای و نقشه‌های توپوگرافی

3ـ تفسیر اتوماتیک عکس‌های هوایی، ماهواره‌ای با استفاده از کاربردهای کامپیوتری

4ـ سیستم اطلاعاتی جغرافیایی (GIS)

   هر دسته از روش‌های شناسایی منابع، نقاط قوت و ضعف مربوط به خود را داشته که باید در گزارش براساس محیط زیستی که پروژه در آن انجام می‌شود مورد توجه قرار گیرند.

• ·        ابعاد و عناصر زیست محیطی

   در ارزیابی، محیط‌زیست جنبه‌های فیزیکی، بیولوژیکی، اقتصادی ـ اجتماعی و فرهنگی مورد بررسی قرار می‌گیرند(2).

   عناصر زیست‌محیطی شامل عناصر و عوامل طبیعی و انسان‌ساخت می‌باشد. لیکن به دلیل ارتباط متقابل بسیاری از آن ها، تشخیص و تفاوت دو دسته فوق مشکل است. نمونه‌ای از فهرست عناصر زیست محیطی در ادامه ارائه شده است.

1- محیط فیزیکی، شیمیائی

×  منابع آب

        الف) آب‌های سطحی

             ـ شناسایی منابع آب‌های سطحی (رودها، تالاب‌ها، دریاچه، دریا و غیره)

            ـ میزان آب های جاری و ساکن، تغییرات دبی و غیره

            ـ وضعیت کیفیت آب‌های سطحی برحسب مصارف مختلف (آشامیدنی، صنعتی، بهداشتی، کشاورزی و غیره) برحسب آزمایشات انجام شده و تطبیق و مقایسه آنها با استانداردهای موجود.

        ب  ) آب‌های زیرزمینی

             ـ شناسایی میزان، مقدار برداشت و سطح ایستابی

            ـ وضعیت کیفیت آب‌های زیرزمینی برحسب مصارف مختلف (آشامیدنی، کشاورزی، صنعتی، بهداشتی و غیره) برحسب استانداردهای موجود

        ج ) مصارف مختلف (شهری، روستایی، آشامیدنی، کشاورزی، صنعتی، پرورش ماهی، حیات‌وحش، تولید نیرو، تفریحات ورزشی و غیره)

        د   ) سیل‌گیری (در دوره‌های مختلف زمانی)

        هـ ) الگوهای زهکشی، کانال، آبیاری و غیره

        و   ) شناسایی منابع و انواع آلودگی‌ها، طبقه‌بندی

×  هوا

        الف) اقلیم

             ـ مشخصات اقلیمی(3):

               ـ درجه حرارت

               ـ ریزش‌های جوی

               ـ باد

               ـ رطوبت

               ـ تابش

               ـ یخبندان

        ب  ) کیفیت

             ـ شناسائی منابع و انواع آلودگی و مقایسه با استانداردهای موجود

               ـ دی‌اکسید کربن

               ـ اکسیدهای ازت

               ـ ذرات معلق

               ـ اکسیدهای گوگرد

              - فلزات سنگین از قبیل سرب

               ـ غیره

×  صدا و ارتعاش

             ـ شناسایی منابع و انواع آلودگی‌ها با مقایسه استانداردهای موجود(3)

×  زمین‌شناسی

             ـ عوارض ویژه

             ـ زلزله‌خیزی

             ـ تکتونیک

             ـ لغزش و جابجائی زمین

             ـ فعالیت‌های آتشفشانی

             ـ منابع معدنی

             ـ و غیره

×  خاک

             ـ شناسایی و طبقه‌بندی

             ـ قابلیت‌های خاک برای موارد مختلف

             ـ شناسایی منابع و انواع آلودگی‌ها (براساس استانداردهای موجود)

             ـ شیب

             ـ فرسایش

             ـ و غیره

2- محیط بیولوژیکی

×  شناسایی و طبقه‌بندی انواع اکوسیستم ها

             ـ تالابی

            ـ کوهستانی

            ـ جنگلی

            ـ مرتعی

            ـ بیابانی

            ـ و غیره

×  شناسایی و تعیین انواع گونه‌های گیاهی (آبزی و خاکی)

×  شناسایی و تعیین انواع گونه‌های جانوری (آبزی و خاکی)

             ـ معرفی گونه‌ها

            ـ برآورد جمعیت

            ـ توزیع و پراکندگی جوامع

            ـ شناسایی گونه‌های با ارزش ژنتیکی، نادر، در معرض انقراض و تهدید و دارای اهمیت اکولوژیکی

            ـ نقش گونه در زنجیره غذایی و ارتباط با انسان

×  مناطق حساس، اکوسیستم‌های ویژه و مناطق تحت حفاظت سازمان حفاظت محیط‌زیست و یا منابع طبیعی

3- محیط اقتصادی ـ اجتماعی

×  جمعیت و میزان آن در گذشته (دوره سی ساله) و آینده (25 ساله)

             ـ روند مهاجرت در منطقه

            ـ خصوصیات جمعیتی (توزیع سنی، جنسی، سواد، ابعاد خانوار، گروه‌های نژادی و قومی و زبانی)

×  وضعیت سکونت (شهری، روستایی، عشایری) و خصوصیات و نوع آنها

×  وضعیت اقتصادی استان ـ شهرستان، شهر، بخش، روستا

        الف) الگوهای اشتغال

               ـ کشاورزی

               ـ صنعتی

               ـ خدمات

               ـ بازرگانی

               ـ غیره

        ب  ) وضعیت معیشت و درآمد

×  وضعیت الگوهای کاربری زمین

×  خدمات اجتماعی، بهداشتی، درمانی، آموزشی و غیره

4- محیط فرهنگی

   شناسایی و معرفی وضعیت و مشخصات آثار، مناطق، اماکن و بناهای با اهمیت موجود و احتمالی شامل(2):

   ـ تاریخی

   ـ باستان‌شناسی

    ـ مذهبی

    ـ فرهنگی

    ـ آموزشی

    ـ علمی

    ـ چشم‌اندازها

    ـ دیرینه‌شناسی

    ـ توریستی

    ـ تفریحی و تفرجی

• ·        شناسایی کاربردی اثرات و پیامد های اجرای پروژه های حمل و نقل ریلی

مهم ترین اثرات و پیامدهای احداث، توسعه و بهره‌برداری پروژه‌های حمل و نقل ریلی یا ناشی از انتشار مواد و انرژی به اجزا مختلف محیط زیست و آلوده کردن محیط هوا، آب، خاک و صدا یا اثرات فیزیکی مستقیم و غیر مستقیم ساخت و ساز و بهره‌برداری بر چشم‌اندازها، منابع آب و منابع خاک، تملک اراضی و تغییر کاربری اراضی، تخریب یا تجاوز به زیستگاه‌ها و بطور کلی تخریب یا تغییر محیط زیست، اکوسیستم گیاهی/ جانوری و منابع زیستی یا پیامدهای مستقیم و غیر مستقیم اقتصادی- اجتماعی و فرهنگی در منطقه اجرای طرح می باشند. از دیدگاه ارزیابی چرخه حیات[1] پنج گروه از فعالیت‌ها یا تاسیسات در یک طرح حمل و نقل ریلی به طور کلی در صنعت حمل و نقل ریلی موجب بروز اثرات و پیامدهای زیست محیطی می شوند(4):

1-     احداث و ساخت وساز زیر ساخت ها: شامل احداث خطوط آهن و توسعه خطوط وتاسیسات و تجهیزات مربوطه

2-  ساخت قطعات، ماشین آلات و اجزا صنعت ریلی: شامل تولید موتور و قطعات و اجزاء واگن ها، ریل ها و سایر تجهیزات مورد نیاز

3-     عملیات جابجایی: شامل عملیات و بهره برداری قطارها و تاسیسات مربوطه به منظور جابجایی مسافر و کالا

4-  عملیات پشتیبانی، نگهداری و سایر عمیات جانبی: شامل کلیه فعالیت های مربوط به پشتیبانی فعالیت های جابجایی از جمله به کارگیری مواد و انرژی، ایستگاه ها، ایستگاه های سوخت رسانی، عملیات نگهداری و تعمیرات و سایر فعالیت های مرتبط

5-    دفع: شامل دفع یا بازیافت ماشین آلات، قطعات و تجهیزات مستعمل

اثرات فاز احداث و بهره‌برداری طرح بر ویژگی‌های محیط زیست

نگرش سیستماتیک به تعیین اثرات در شکل (1) نشان داده شده است.

شکل (1) :‌ نگرش سیستماتیک به تعیین اثرات

• ·        روش مناسب ارزیابی

انتخاب یک روش بهینه ارزیابی، نخست باید براساس قابلیت و علمی بودن آن انجام شود. ارزشیابی تعدادی از روش‌های معمول و عام ارزیابی زیست‌محیطی در جدول (2) برای طرح‌های ریلی ارائه شده است.

جدول (2): ارزشیابی تعدادی از روش‌های ارزیابی اثرات زیست‌محیطی

چهار روش ارزیابی ارائه شده در بالا، با توجه به وضعیت موجود در کشور، نیازهای اطلاعاتی و سایر پارامترهای موثر در انتخاب نوع روش ارزیابی، طبق جدول (3) امتیازدهی و اولویت بندی گردید که براین اساس روش ماتریس دارای بیشترین امتیاز بوده است.

جدول (3): جدول وزن دهی برای مقایسه روش‌های ارزیابی

براساس نتایج مطالعات انجام شده در زمینه ارزیابی اثرات زیست‌محیطی و گزارش‌های تهیه شده برای طرح‌های توسعه در ایران توسط متخصصین و اساتید و جداول فوق‌الذکر اولویت‌بندی روش‌های مناسب ارزیابی اثرات زیست‌محیطی طرح‌های ریلی در ایران به قرار زیر است که در گزارش به آنها اشاره شده است:

1ـ ماتریس

2ـ چک‌لیست

3ـ تجزیه و تحلیل سیستمی

4-      رویهم گذاری

• ·        نحوه ارزیابی گزینه‌های مطرح و انتخاب گزینه برتر

گزینه‌ها در طبقه‌بندی و تقسیمات مختلفی به شرح زیر مورد بررسی قرار می‌گیرند:

ـ    گزینه‌های پایه

ـ    گزینه‌های محل پروژه

ـ    گزینه‌های توسعه

ـ    گزینه‌های غیرفیزیکی

   نمونه‌ای از این گزینه‌ها را در مورد پروژه‌های راه‌آهن می‌توان به شرح زیر ارائه نمود:

الف ـ گزینه‌های پایه نظیر:

ـ  آیا راه‌آهن باید ساخته شود؟

ـ  آیا قسمتی از مسیر حمل و نقل باید به نحو دیگری انجام شود؟

ب ـ گزینه‌های انتخاب محل پروژه نظیر:

ـ  راه‌آهن جدید باید در کدام مسیر ساخته شود؟

ج ـ گزینه‌های توسعه نظیر:

ـ  مسیر راه دسترسی به ایستگاه‌ها باید در کجا انتخاب شود؟

ـ  آیا توسعه راه‌آهن موجود بهتر از ایجاد یک خط‌آهن جدید نیست؟

ـ  ساخت راه‌آهن جدید با کدام تکنولوژی مناسب‌تر خواهد بود؟

د ـ گزینه‌های غیرفیزیکی نظیر:

ـ  آیا باید تغییراتی در برنامه‌های حمل و نقل توسط راه‌آهن انجام گیرد تا سر و صدای کمتری ایجاد گردد؟

روش‌های کاهش اثرات سوء زیست محیطی طرح‌های حمل و نقل ریلی در فاز احداث

با توجه به انواع اثرات و محیط‌های متأثر از فاز احداث پروژه، روش‌های کاهش اثرات سوء باید به تفکیک زیر ارائه شوند:‌

×     روش‌های کاهش اثرات سوء بر محیط خاک

-   انتخاب بازه زمانی کاری مناسب در طول سال و کاهش خطرات و احتمالات فرسایش، اجتناب از کار در فصول بارندگی

-   کاهش و حداقل سازی سطوح پاکتراشی و قطع گیاهان

-   ایجاد دپوی مناسب و اختصاصی برای خاک‌های سطحی و پوششی و کاربرد و استفاده مجدد از خاک‌های برداشته شده

-   برنامه‌ریزی جهت ارتباط با سازمان‌ها و ارگان‌های محلی برای استفاده از خاک اضافی

-   ایجاد تعادل بین خاکبرداری و برش و خاکریزی و پرکردن گودال‌ها از طریق انتخاب مسیرهای جایگزین و مناسب برای خط آهن

-   اجتناب از ایجاد برش وبرداشت یا تلنبار خاک که منجر به ایجاد شیب‌هایی تندتر از شیب طبیعی محل گردد.

-   اجتناب از  انتخاب مسیر ریل  و اجتناب از کار در درون سایت‌ها و محل‌های آلوده قبلی

-   تقویت شیب‌ها و گودال‌های حفر شده برای جلوگیری از ریزش و فرسایش

×     روش‌های کاهش اثرات سوء بر محیط آب

-   عدم استقرار تجهیزات و کارگاه‌ها و کمپ‌ها در مناطق حساس (نزدیک ورودی‌های برداشت آب شرب از منابع آب، تالاب‌ها و...)

-   فراهم کردن سیستم استفاده مجدد یا مدیریت روغن‌های مصرف شده

-   اجتناب از تجمع آب درگودال‌ها، تایرهای مستعمل و بشکه‌های خالی و ایجاد زهکش‌های مناسب موقت برای کارگاه‌ها، کمپ‌ها و سایت های عملیاتی

-   مدیریت پساب‌ها و پسماندهای کمپ‌ها، تعمیرگاه‌ها و کارگاه‌ها

-   اجرای عملیات فاز احداث حتی الامکان در رژیم کم آبی

-   به کار گیری موانع فیزیکی در محل فعالیت ها جهت جلوگیری از ورود پسماندها به منابع آبی

-   اجتناب از احداث و ایجاد مسیرها و کناره‌های مستعد فرساش مانند مسیرها یا کناره‌هایی که شیب‌های تند و سراشیبی‌های شدید را قطع می‌کنند یا از آنها می‌گذرند

-   در صورت امکان کاهش و حداقل کردن قطع مسیرآب‌های سطحی و به خصوص زهکشی‌های طبیعی استفاده از مصالح پاک و تمیز و غیرآلوده در کناره‌های مسیرهای آبی

-   باقی‌ گذاشتن منطقه محافظ با پوشش گیاهی مناسب و کافی میان مسیرعبوری خط آهن با مسیر آب ‌های سطحی

×     روش‌های کاهش اثرات سوء بر محیط هوا، صوت و ارتعاش

-   به کارگیری ماشین‌آلات با صدای کمتر در طول دوره کار

-   استفاده از سیستم‌های پاشش آب برای جلوگیری از تعلیق و پخش ذرات وغبارات

-   کار در ساعات کاری در شبانه‌روز

-   استفاده از حایل‌ها و جاذب‌های صوتی

-   ایجاد سیستم‌های کنترل آلودگی هوا در کارگاه‌ها و واحدهای تعمیرات و جوشکاری

-   تراز کردن مسیر

-   رعایت فاصله مناسب از ابنیه و سازه های تاثیر پذیر

-   استفاده از ریل های مناسب و بدون موج و در صورت امکان پیوسته

-   طراحی و به کارگیری چرخها، سیستم ترمز و تعلیق با هدف ایجاد صدای کمتر

-   اجتناب از نصب ریلهای غیر پیوسته و فاصله دار در نزدیکی مناطق مسکونی و حساس

×     روش‌های کاهش اثرات ناشی از سوانح و خطرات

-   تدوین روش‌های اجرایی و برنامه‌های مدیریت خطر و شرایط اضطراری در مواقع حادثه، نشت و ریزش مواد و آلاینده‌ها

-   تدوین و اجرای قواعد و ضوابط ایمنی کار برای پرسنل، ضوابط ایمنی حمل و نقل مواد خطرناک اطفاء حریق و ...

×     روش‌های کاهش اثرات سوء بر جمعیت و فعالیت‌های اقتصادی

-         ایجاد دسترسی محلی در طول دوره‌ی کاری

-    محصور کردن کارگاه‌ها و سایت‌های عملیاتی و فنس کشی برای ایمنی بیشتر و عدم احتمال ورود کودکان و برخورد ماشین‌آلات سنگین

-         طراحی مسیرها و الگوهای رفت و آمد مناسب برای ماشین‌آلات سنگین سایت

-    تعریف قواعد و ضوابط عبور و مرور و ترافیک و ترغیب یا الزام پیمانکاران به اجرای آنها هنگام عزیمت به سایت یا عبور و مرور در منطقه

-         به کارگیری نیروها و پرسنل بومی در صورت امکان

• ·        روش‌های کاهش اثرات سوء زیست محیطی طرح‌های حمل و نقل ریلی در فاز بهره‌برداری

رئوس مهم ترین اقدامات کاهش اثرات سوء بر محیط زیست در فاز بهره برداری به ترتیب زیر می‌باشند:

×     محیط خاک

1-    کاشت مجدد گیاهان به خصوص در مناطق حساس از نظر فرسایشی، بلافاصله پس از اتمام عملیات ساختمانی

2-    تقویت شیب‌ها و گودال‌های حفر شده برای جلوگیری از ریزش و فرسایش

3-    بهبود وضعیت زهکشی و اجتناب از تجمع و تمرکز اضافی آب در یک مسیر

4-    ایجاد حوضچه‌های ته نشینی رواناب‌ها در اطراف مسیر که باعث کاهش بار آلودگی می‌شوند

×     محیط هوا

1-    اجتناب از مسیرهای عبوری ریل از نزدیکی مدارس، مراکز تجمعی، مسکونی و تفریحی و کاری

2-    استفاده از انرژی های پاک تر نظیر برق و گاز

3-    طراحی و مدیریت مناسب ترافیک در مناطق اطراف ایستگاه ها و تقاطع های ریل و جاده

4-   توجه به جهات با دمای غالب در هنگام طراحی و انتخاب مسیر

5-    تدوین استانداردهای انتشار آلودگی و تعمیر و نگهداری مناسب لکو موتیو ها

×     محیط آب

1-  کنترل سرعت جریان آب‌های سطحی و رواناب‌های سطحی به خصوص در شیب‌ها

2-   ایجاد حوضچه‌های ته‌نشینی ذرات ریز و آلاینده‌ها از رواناب‌های سطحی جاده، درکناره خطوط آهن

3-   ایجاد ترانشه‌های نفوذی

4-   ایجاد تالاب‌های مصنوعی

5-  جمع‌آوری، کنترل، تصفیه پساب‌های ایستگاه‌ها، کارگاه‌های تعمیرات، مراکز تفریحی و خدماتی

6-   انتقال چاه‌های برداشت آب شرب و کشاورزی از مناطق نزدیک خط آهن که احتمال آلودگی دارند

7-  به کارگیری آب‌های زیرزمینی در مناطقی که قبل از احداث خط آهن از آب سطحی برای شرب استفاده می‌کرده‌اند به خصوص در نقاط نزدیک به مناطق با احتمال آلودگی بالا

×     محیط صدا

1-   استفاده و به کارگیری مسیرهای با فاصله مناسب از مراکز مسکونی

2-   اجتناب از انتخاب مسیر از مجاورت مدارس، مراکز تفریحی و فرهنگی، محیط کار و مراکز متراکم مسکونی

3-   به کار گیری لایه های مستهلک کننده صدا بین صفحه زیر ریل و ریل

4-   طراحی و نگهداری مناسب خط آهن  

5- استفاده از دیواره‌های جاذب و ضد صوتی درکناره مسیرها در مجاورت مناطق مسکونی و حساس و دقت در نحوه قرارگیری دیواره‌ها .

6-   تعبیه عایق‌های صوتی و شیشه‌های دوجداره در ساختمان‌ها و ابنیه نزدیک خط آهن

7-   کاشت گیاهان ودرختان متوسط و بلند برگ‌‌دار و پوشش گیاهی متراکم میان خط آهن و مناطق مسکونی

همچنین روش‌های کاهش اثرات سوء طرح‌های حمل و نقل ریلی بر پوشش گیاهی، جانوری، زیستگاه‌ها و چشم‌اندازها در جداول (4) الی (7) ارائه شده است.

جدول (4) : مهمترین اثرات سوء طرح‌های حمل و نقل ریلی بر پوشش گیاهی و راهکارهای کاهش اثرات

جدول (5) : اثرات سوء طرح‌های حمل و نقل ریلی بر حیات وحش جانوری و راهکار‌های کاهش اثرات

جدول (6) : اثرات سوء طرح‌های حمل و نقل ریلی بر ویژگی‌های زیستگاهی و مناطق حساس زیست محیطی و راهکار‌های کاهش اثرات

جدول (7) : اثرات سوء طرح‌های حمل و نقل ریلی بر چشم انداز‌ها و راهکار‌های کاهش اثرات

• ·        پایش زیست محیطی

پایش زیست محیطی در ارزیابی اثرات زیست محیطی عبارت است از بررسی و تعیین منظم و ادواری  شاخص‌هایی از اجزا مختلف محیط که تحت تأثیر پروژه قرار خواهد گرفت و یا برای کاهش تأثیر پروژه بر آن شاخص‌های زیست محیطی، برنامه‌ها و اقدامات اصلاحی در نظر گرفته شده است. اجرای پایش زیست محیطی باعث اطمینان از پیوستگی بین مرحله طراحی و ساخت شده و اجرای کامل برنامه‌های مدیریت زیست محیطی را در پی خواهد داشت(5).پایش زیست محیطی و نحوه اجرای آن در گزارش ارزیابی زیست محیطی باید به وضوح مشخص شده باشد. جمع‌بندی شاخص‌های زیست محیطی پروژه‌های حمل و نقل ریلی در جدول (8) ارائه شده است.

جدول (8): جمع بندی شاخص های پیشنهادی پایش اثرات زیست محیطی پروژه های ریلی*

* شاخص های فوق باید به طور دوره ای و منظم توسط تیم پایش برآورد و گزارش شده و مورد بررسی قرار گیرند. اولویت های  اندازه گیری شاخص ها با محیط صوت، هوا و اقتصادی-اجتماعی می باشد.

بحث و نتیجه گیری

با توجه به ماهیت پروژه‌های حمل و نقل ریلی، ملاحظاتی که باید در گزارش ارزیابی زیست محیطی طرح‌های حمل‌ونقل ریلی مدنظر قرار گیرد، نحوه انجام ارزیابی و دستورالعمل مربوطه مطابق مراحل زیر پیشنهاد ‌می‌گردد. لازم به توضیح است که مشاور قبل از انجام هرگونه ارزیابی زیست محیطی منطبق بر دستورالعمل به شرح ذیل، در گام نخست باید چک لیست تعیین ضرورت یا عدم ضرورت انجام ارزیابی زیست محیطی طرح‌های حمل‌ونقل ریلی را براساس جدول (9) تکمیل نموده و پارامترهای مورد نظر را براساس جدول نمره‌دهی (جدول10) ارزشگذاری نموده و سپس براساس حداقل نمره مورد نیاز، ضرورت انجام ارزیابی را تعیین نماید. پس از تعیین ضرورت انجام ارزیابی محدوده مورد مطالعه را براساس جدول (11) لحاظ نموده و سپس براساس مراحل مندرج در ذیل ارزیابی زیست محیطی طرح ریلی را به اجرا رساند. بدیهی است براساس تکمیل چک لیست تعیین ضرورت در صورتی که نمره پایین‌تر از حد نصاب ارائه شده بدست آید، مشاور باید نسبت به تهیه گزارش اجمالی براساس راهنمای تهیه گزارش اجمالی سازمان حفاظت محیط زیست کشور اقدام نموده و سپس آن را جهت اخذ تصمیم برای انجام یا عدم انجام ارزیابی تفضیلی به سازمان حفاظت محیط زیست ارائه نماید. شایان ذکر است که دستورالعمل حاضر برای ارزیابی پروژه های ریلی بین شهری تنظیم گردیده و نمونه این کار برای پروژه های ریلی برقی و شهری و حومه با در نظر گرفتن ویژگی ها و اثرات خاص مربوط به آن باید انجام گیرد.

جدول (9): چک لیست تعیین ضرورت یا عدم ضرورت انجام ارزیابی زیست محیطی طرح‌های ریلی

PI[2]      :         اثر مثبت

NI[3]      :         اثر منفی

SI[4]      :         اثر کوتاه مدت

LI[5]      :         اثر بلندمدت

E[6]       :         ارزشیابی

• ·          نحوه تکمیل چک لیست:

1-    ستون‌های اثر مثبت و اثر منفی با علامت‌های (+) و (-) تکمیل گردد.

2-    نمره‌دهی در ستون‌هایSI و LI براساس بارم‌گذاری زیر باشد.

3-    نمره ستون‌های SI یا LI در علامت ستون‌های PI یا NI ضرب شده و در ستون ارزشیابی (E) قرار داده شود.

4-    در صورت وجود نمره SI و LI‌ برای یک گزینه جمع دو نمره در ستون E‌ قرار داده شود.

جدول (10): نمره دهی براساس معیارهای ارائه شده در چک لیست

• ·     انجام یا عدم انجام ارزیابی زیست محیطی طرح‌های ریلی

-    در صورتی که پس از تکمیل چک لیست حداقل نمره 105 حاصل گردد انجام ارزیابی زیست محیطی برای طرح ریلی مورد مطالعه ضروری است. بدین مفهوم که برای نمرات بالاتر از 105 انجام ارزیابی زیست‌محیطی الزامی

-    طرح‌هایی که نمره پایین‌تر از 105 را کسب می‌نمایند، مشاور باید نسبت به تهیه گزارش اجمالی اقدام نموده و سپس برای اخذ تصمیم مبنی بر انجام یا عدم انجام ارزیابی آن را به سازمان حفاظت محیط زیست، دفتر ارزیابی زیست محیطی ارائه نماید.

-    لازم به توضیح است که تعمیرات و نگهداری و مرمت خطوط راه‌آهن، تجهیز محورهای موجود راه‌آهن به سیستم‌های کنترلی، تامین نیرو و مخابرات که در راستای افزایش ایمنی و کارآیی محور موجود صورت می‌گیرد، مشمول انجام گزارش ارزیابی زیست محیطی نمی‌باشند

جدول (11): تعیین محدوده مورد مطالعه در پروژه‌های ریلی

(1)  محدوده پیشنهادی برای جهت باد غالب بوده و برای سایر جهت‌ها با 10 درصد کاهش، محدوده‌ها اعمال می‌شوند.

* کل محدوده به معنای وسعت اعلام شده از سوی سازمان حفاظت محیط زیست است.

** کل محدوده براساس بازدیدهای میدانی تعیین می‌گردد.

به طور کلی بندهای دوازده گانه دستورالعمل به صورت فهرست وار به شرح زیر می‌باشند:

1- چکیده فنی شامل اطلاعات:

-         مشخصات مجری یا توسعه دهنده پروژه ریلی

-         توصیف تفصیلی پروژه

-         توصیفی از وضعیت محیط زیست موجود پیش از اجرای پروژه

-         بحث روی اثرات زیست محیطی مهم ناشی از پروژه

-         اقدامات کاهش دهنده آثار نامطلوب

-         اثرات باقیمانده بر محیط

-         اثرات تجمعی

-         برنامه‌های پایش پیشنهادی

-    کانون‌های اصلی مورد توجه افکار عمومی و گروه‌های ذینفع و علاقه مند که در طول جلسات آگاهی رسانی عمومی و مشاوره و جمع آوری آرا به دست آمده است.

2- مقدمه شامل:

نام طرح، مشخصات مجری و توسعه دهنده طرح، هدف ارزیابی اثرات زیست محیطی

3- پروژه پیشنهادی شامل:

محدوده مطالعاتی مورد نظر، نیاز، ضروت و هدف از اجرای پروژه، گزینه‌های پروژه مشتمل بر گزینه‌های فنی، مهندسی، مدیریتی، تلفیقی و در نهایت اجرا و عدم اجرا، ارتباط با قوانین و مقررات، استانداردها، مجوزها و آئین نامه‌های مراکز قانونی، توصیف عمومی پروژه، احداث شامل اطلاعات مربوط به جزئیات، روش‌ها، مواد و مصالح و موقعیت کلیه فعالیت‌ها و عملیات طرح ریزی شده در فاز احداث مرتبط با جوانب فیزیکی طرح به انضمام برآوردهایی از مقیاس و بزرگی فعالیت‌ها، بهره برداری و نگهداری شامل کلیه جوانب بهره‌برداری و نگهداری پروژه مورد نظر، برچیدن و اتمام دوره بهره برداری

4- محیط زیست شامل اطلاعات مربوط به: محیط زیست موجود، کمبود داده‌ها و اطلاعات، محیط زیست آتی

5- اثرات و پیامدهای زیست محیطی

شامل تحلیل کاملی از پیش بینی اثرات ناشی از گزینه‌های مختلف پروژه بر اجزا و فرآیندها و ارتباطات متقابل محیط زیست که مورد توجه عمو‌می‌ بوده و یا مجری و توسعه دهنده پروژه آنها را تاثیر پذیر از اجرای طرح در نظر ‌می‌گیرد.

6- حفاظت محیط زیست شامل: اقدامات کاهش دهنده آثار سوء، پاسخ به شرایط اضطراری، برنامه‌های پایش و ردیابی زیست محیطی

در راستای اجرای برنامه‌های پایش و ردیابی زیست محیطی، تشکیل گروه مدیریت پروژه ارزیابی بر طبق جدول (12) ضروری است.

جدول (12): گروه مدیریت پروژه ارزیابی زیست محیطی طرح‌های حمل و نقل ریلی

7- اثرات باقیمانده و معیارهای انتخاب گزینه‌ها شامل: اثرات باقیمانده، ارزشگذاری اثرات و انتخاب گزینه ارجح،

8- مشارکت عمومی شامل: برنامه پیشنهادی مشارکت عمومی می‌باشد. نحوه جلب مشارکت‌های مردمی در فرآیند ارزیابی در شکل (6) ارائه شده است.

شکل (6): فلودیاگرام نحوه جلب مشارکت‌های مردمی در فرآیند ارزیابی اثرات زیست محیطی طرح‌های

حمل و نقل ریلی

9- طرح حفاظت محیط زیست

10- مراجع

11- پرسنل

12- رونوشت

فهرست منابع:

1. شریعت. سید محمود و منوری. سید مسعود، 1375. مقدمه‌ای بر ارزیابی اثرات زیست‌محیطی، انتشارات سازمان حفاظت محیط‌زیست.

1. Carpenter,T. G.,1994, The Environmental Impacts of Railways,Wiley.

3.The World Bank, E615, 2002, “Thailand- Environmental Assessment: Highways Management

   Project

4.U.S. EPA, 1997, “Profile of Ground Transportation Industry Trucking, Railroad and Pipeline”,

   EPA-310-R-97-002

5.The World Bank, E537, 2002, “China-Environmental Impact Assessment: Third Xinjiang

   Project”, Vol. 5

سایر منابع و مآخذ قابل استفاده:

1-آن. ار. بییر و کاترین هیکینز، 1381. برنامه‌ریزی محیطی برای توسعه زمین، بحرینی. سید حسین و کریمی. کیوان، انتشارات دانشگاه تهران.

جهانگیری، چنگیز، 1377، ”‌ تاثیرات حمل و نقل بر محیط زیست“،  مکتب اهل بیت (ع).

2-حبیبی،رضا،1382،”‌ طرح شناخت مناطق اکولوژیک کشور (تیپ‌های گیاهی استان تهران)“‌،موسسه‌تحقیقات‌جنگلها و مراتع.

3-ریاضی، برهان. 1376 و 1377. بررسی گونه‌های گیاهی و جانوری استان مرکزی، جلد‌های دوم و سوم. دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران- شمال

4-ریاضی،‌ برهان. بهار 1375. « اندوختگاه‌های ملی، طبقه‌بندی جدید مدیریتی مناطق مورد حفاظت». فصلنامه علمی محیط زیست

5-ریاضی، برهان. خرداد 1380. « تنوع زیستی و توسعه پایدار» . مجموعه مقاله‌های همایش بین‌المللی محیط زیست، دین و فرهنگ، سازمان حفاظت محیط زیست

6-سازمان‌برنامه‌وبودجه،1366،”‌طرح مطالعه جامع حمل و نقل کشور (اثرات حمل و نقل بر محیط زیست)“،‌سازمان‌برنامه‌وبودجه

7-سازمان حفاظت محیط زیست، دفتر حقوقی و امور مجلس، 1379، مجموعه قوانین و مقررات حفاظت محیط زیست ایران

8-شریعت.سیدمحمود و منوری. سید مسعود، 1375. مقدمه‌ای بر ارزیابی اثرات زیست‌محیطی، انتشارات سازمان حفاظت محیط‌زیست.

9-صفارزاده، م. و رحیمی، ف. ،1382، ” آلودگی صوتی در سیستم‌های حمل و نقل“، سازمان حفاظت محیط زیست

10-عباس پور، مجید و فریده عتابی، 1381، ”تدوین شاخص‌های ملی توسعه پایدار در بخش انرژی و ارزیابی آن در برنامه توسعه پنج ساله سوم ایران“، چهارمین همایش ملی دوسالانه انجمن متخصصان محیط زیست ایران

11-معاونت آموزش، تحقیقات و فناوری. 1382. بررسی عوامل مؤثر در ارزیابی و توجیه فنی، اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی پروژه‌های راه و راه‌آهن. وزارت راه و ترابری.

1.Bindu N. Lohani, et al., (1997), Environmental Impact Assessment for Developing Countries in Asia, Vol.1. Asian Development Bank.

2.Canter, L. W., (1996), Environmental Impact Assessment (Second Edition). New York: McGraw-Hill inc.

3.Dali-Lijiang, (2004), Summary Report on Environmental Impact Assessment. Asia Development Bank.

4.Environmental Protection Agency, Ireland, 2000, Scope of Transport Impacts on the Environment, (2000-DS-4-M2),Final Report

5.Eriksson, I-M., (1998), The Gothenburg-Jönköping Corridor, Environmental Impact of Strategic Choice. Swedish National Road Administration Report 1998: 62. Borlänge.

6.European Commission (1999), Manual on Strategic Environmental Assessment of Transport Infrastructure Plans. DG VII Transport. Brussels.

7.Finish Ministry of Transport and Communications (1996), Environmental Impact Assessment of The Nordic Triangle. Publications L 11/96. Helsinki.

8.Ministry of Environment and Water(MOEW),2002,Manual for Environmental Assessment of Plans and Programmes in Bulgaria,Sofia.

9.TEST(Transport and Environment Studies),1991, Wrong side of the tracks? Impacts of road and rail transport on the environment: a basis for discussion, Transport and Environment Studies ,London

10.The World Bank, 1991, “Environmental Assessment Sourcebook”, WashingtonD.C.

11.U.S. EPA, 1999, “Indicators of Environmental Impacts of Transportation”, EPA-230-R-99-001

12.U.S.EPA, 1999, Indicators of the Environmental Impacts of Transportation.

13.Whitelegg,H.,P.,1993,Transport for a Sustainable Future,Belhaven,London.

14.Wiszniewska,B., Farr,J.A., and Jendroska,J.,2002,Handbook on Environmental Impact AssessmentProcedures in Poland,Ministry of Environment, Poland.

15.Wiszniewska,B., Farr,J.A., and Jendroska,J.,2002,Handbook on Environmental Impact Assessment Procedures in Poland, Ministry of Environment, Poland.

Environmental impact assessment guideline for rail way transportation projects

Majid Abbaspour, Faculty of Mechanic Engineering, SharifIndustrialUniversity

Abdoreza Karbassi, Faculty of Environment, Tehran university

Mohammad Sadegh Sekhavatjou, Ahvaz Sciences and Resaerch Branch, Islamic AzadUniversity

Mohsen Saeedi, Department of Civil, University of Science and Technology

Fateme Zahed, Research Institute of Ministry of Road Transport and Logistics

Abstract

In the recent years, different countries have approved some short time, medium time and long time plans to achieve development in all sectors such as transportation sector. These plans are determined by expert groups in each sector according to quality and quantity indexes and these are utilized as country's development document.

Generally, some of the plans and strategies have special importance for transportation ministry such as rail way transportation development, road network development, renovation of transportation fleet and comprehensive study plan of country transportation. As regards that any development has environmental impact, therefore environmental impact assessment (EIA) of each plan specially transportation one that is the target of this study, is necessary due to prevention of harmful effects and presenting mitigation plans for environment.

This study has been done to conduct administrative and consultants of rail way plans, so determination of all actions in construction and operational phases is necessary. Also it is very important to determine main parameters about physical, biological and socio-economical environment. According to all of above implementations the impacts of rail ways project on different environment involving air, water, sound, soil, plant and animal will be determined and in next step mitigation plans and environmental monitoring program will be prepared. Finally environmental impact assessment guideline is developed for consultants and administrative involving 12 subjects.

Key words: Environmental Impact Assessment (EIA), Mitigation plans, Environmental monitoring, Rail way transportation