نوع مقاله: مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانش آموخته،رشته مدیریت سازمانهای غیر دولتی
2 دانشیار دانشکده محیط زیست و انرژی ، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران
3 استادیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران
چکیده
کلیدواژه‌ها
بررسی شاخصهای های کارآمدی سازمانهای غیردولتی زیست محیطی دردستیابی به
تضمین پایداری محیط زیست
زهرا اللهیان[1]
اکرم الملوک لاهیجانیان
فریده حق شناس
چکیده
باوجودی که تفکردرباره مفهوم محیط زیست ، اهمیت وارزش آن قدمتی به اندازه خود جامعه انسانی دارد، و از آنجایی که تحقیق حاضر در رشته مدیریت سازمانهای غیردولتی نوشته شده است ، مشخصه های کارآمدی سازمانهای غیردولتی زیست محیطی شهرتهران در دستیابی به آرمان هفتم اهداف توسعه هزاره(تضمین پایداری محیط زیست) بررسی می گردد .
یکی از اهداف اصلی اهداف توسعه هزاره، آرمان هفتم آن( تضمین پایداری محیط زیست) است.
در این تحقیق ضمن بررسی مبانی نظری مرتبط شامل: نقش و اثر گذاری سازمانهای غیر دولتی، اهداف توسعه هزاره و وضعیت فعلی محیط زیست در جهان و ایران و نظریه‌های مرتبط با موضوع تحقیق از یکسو و در نظر گرفتن مشخصه های کارآمدی سازمانهای غیر دولتی در بهبود محیط زیست و ارتقا این نقش و نهادینه نمودن آن، مد نظر قرار گرفته است.
مشخصه های کارآمدی که مورد بررسی قرار گرفته اند، عبارتند از: مشارکت، مشروعیت(حاکمیت قانون)، شفافیت، مسئولیت پذیری، اجماع ومردم محوری، عدالت وانصاف، کارآیی و اثربخشی، پاسخگویی.
در تحقیق حاضر، جامعه آماری شامل مدیران، اعضای داوطلب و موظف سازمانهای غیر دولتی زیست محیطی شهر تهران می باشد و حجم نمونه با فرض جامعه آماری نامحدود، در سطح اطمینان 0.95، محاسبه شده است و روش نمونه‌گیری، تصادفی ساده و روش تحقیق، توصیفی از نوع پیمایشی می باشد و روش گرد آوری اطلاعات از طریق پرسشنامه می باشد سپس به تحلیل داده ها بر اساس آزمون واگرایی پرداخته ودرنهایت راهکارها وپیشنهادهایی ارائه شده است
واژگان کلیدی
سازمانهای غیردولتی – سازمانهای غیردولتی زیست محیطی – توسعه پایدار – آرمانهای اهداف توسعه
هزاره سوم– حکمرانی مطلوب
مقدمه
قرن جدید با تعهد بی‌سابقه جهانی برای دسترسی به توسعه پایدار انسانی آغاز شده است. اعلامیه هزاره سازمان ملل متحد در سال 2000 که توسط سران کشورها امضا شده، همگان را متعهد کرده است که هرچه در توان دارند برای ریشه کن کردن فقر، ارتقای کرامت انسانی، بسط و گسترش عدالت، صلح و آزادی‌های اجتماعی و ثبات زیست محیطی انجام دهند. رهبران کشورها متعهد شدند تا با همکاری یکدیگر اهداف مشخصی را برای ارتقای توسعه و کاهش فقر به کار گیرند. این موضوعات همگی در توسعه پایدار انسانی حیاتی هستند و یک رویکرد مبتنی بر سیاستگزاری را برای دستیابی به اهداف توسعه هزاره ارائه می‌دهند.
یکی ازآرمان های ا هداف توسعه هزاره، تضمین پایداری زیست محیطی است که بسیاری از کشورها به اصول توسعه پایدار متعهد شده‌اند، ولی این امر به پیشرفت کافی برای معکوس کردن روند تخریب منابع زیست محیطی جهان منجر نشده است
وجود بستری مناسب برای توسعه مشارکت مردم در تدوین برنامه‌های راهبردی و دخالت در سرنوشت خود یکی از مهمترین مسائلی است که می‌تواند تأثیر بسزایی در پیشبرد اهداف یک ملت برای رشد و پیشرفت در دهکده جهانی داشته باشد. به دور از نقش اصلی و کلیدی دولت‌ها در تعیین سرنوشت ملت‌ها باید عنوان نمود که پس از دولت، مهمترین ارکانی که میتوانند در رشد و پیشرفت جوامع مختلف تأثیرگذار باشند، سازمانهای غیردولتی هستند که متشکل از نیروهای داوطلب و خودجوش می‌باشند که از دل مردم و برای رشد و تعالی جامعه و سایر انسانها احساس تعهد می‌کنند (رفیعی، 1385:).
با توجه به موضوع تحقیق حاضر که به تبیین مشخصه‌های کارآمدی سازمانهای غیردولتی[2] زیست محیطی در خصوص آرمان هفتم (تضمین پایداری محیط زیست) اهداف توسعه هزاره[3] معطوف است، به بررسی نقش و تأثیر سازمانهای غیردولتی در زمینه توسعه پایداری محیط زیست از دیدگاه مسئولین این سازمان‌ها پرداخته می‌شود تا بدین وسیله تعیین نمود که سازمانهای غیردولتی، به چه میزان میتوانند در خصوص آرمان هفتم توسعه هزاره مؤثر واقع شده و در پیشینه و هدف فوق تعیین کننده باشند.
امروزه بسط و گسترش عدالت در زمره اصلی‌ترین شاخصهای عملکرد خوب دولت‌ها قرار گرفته است و توسعه پایدار که روزگاری با مفهوم پایداری محیط زیست تبیین می‌شد، به مفهوم توسعه عادلانه و متوازن بسط و گسترش یافته است.
مسئله محیط زیست امروزه به بحرانی جهانی و فراگیر تبدیل شده و چنانچه به صورت عملی و جدی برای رفع این معضل چاره اندیشی نشود، بشر با فاجعه عظیمی مواجه خواهد شد که حیات او را بر روی کره زمین ناممکن خواهد ساخت. سازمانهای دولتی و بین‌المللی عمده‌ترین مراکز مقابله با مسائل زیست محیطی و تصمیم‌گیری در مورد آنها هستند، ولی با توجه به گستردگی و پیچیدگی ابعاد مسئله توان کمی برای حل آن دارند. همچنین گاهی تضاد منافع کوتاه مدتشان با مصالح زیست محیطی آنها را رو در روی محیط زیست قرار می‌دهد. (جمشیدی دلجو، 1386 :ص5)
تجربه نشان داده است حفاظت از محیط زیست با توجه به قوانین دست و پاگیر و بوروکراسی اداری و همچنین گستردگی دامنه مقوله محیط زیست تنها از طریق دولت‌ها کافی نیست، بلکه تشکلهای مردمی غیردولتی نقش مؤثری در تسریع دستیابی به اهداف محیط زیست، کاهش آلودگی و ترمیم خسارات زیست محیطی دارند. (سازمان حفاظت محیط زیست،1384)
این سازمان‌ها از یک طرف به علت ضروت جامعه مدنی به وجود آمده‌اند و نقش آنها در بدو امر، آگاه‌سازی عمومی از مسائل زیست محیطی است و از سوی دیگر نیز نوعی ناظر بر عملکرد دولت و حکومت در کارهای زیست محیطی محسوب می‌شوند. نظام حکومتی جامعه نیز از دو دیدگاه به این موضوع نگاه می‌کند: یکی اینکه این سازمانهای غیردولتی، نقش آگاه‌سازی عمومی را به درستی انجام دهند و اطلاعات نادرست در اختیار مردم قرار داده نشود تا باعث تشویق افکار عمومی گردد. از طرف دیگر مشارکت مردمی برای حفاظت محیط زیست بیش از پیش تقویت شود که این کار یکی از نیازهای مدیریت خردمندانه محیط زیست در کشور محسوب می‌گردد.(بلمکی ،1383:ص102)
سازمانهای غیردولتی زیست محیطی با مشکلات زیادی از جمله سیاسی، قانونی، دیوان سالاری، اجتماعی و اقتصادی و داخلی روبهرو هستند. بنابراین برای تقویت این سازمان‌ها باید تلاش زیادی در جهت رفع این مشکلات انجام گیرد. (جمشیدی دلجو، 1386 :ص3)
اگرچه تفکر درباره محیط زیست، مفهوم، اهمیت و ارزش آن قدمتی به اندازه خود جوامع انسانی دارد معهذا انسانها همواره با مجموعه‌ای از مشکلات و معضلات زیست محیطی روبهرو بوده‌اند. حفاظت از محیط زیست از اولین اقدامات توسعه پایدار محسوب می‌گردد که جز در سایه تلاش جمعی و همفکری و مشارکت مردم با دولت حاصل نمی‌شود.
سازمانهای غیردولتی، نهادهای خود جوشند که با هدف ارتقای زندگی مردم به وجود آمده‌اند. اعلامیه هزاره سوم، کشورها را موظف می‌کند، برای مبارزه با فقر، بی‌سوادی، گرسنگی، عدم وجود امکانات آموزشی و پرورشی، نابرابری جنسیتی، مرگ و میر کودکان و مادران و نابودی محیط زیست، سه هدف ذیل را دنبال کنند که برای هر یک، شاخصهایی تدوین شده است:
- هماهنگ کردن و گنجاندن اصول اساسی توسعه پایدار در برنامه‌ها و سیاست‌های کشورها و کاهش روند تخریب منابع و محیط زیست.
- کاهش جمعیت فاقد دسترسی به آب آشامیدنی سالم (حدود 2/1 میلیارد نفر از آب سالم محروم می‌باشند.)
- دستیابی به بهبود رفاه نسبی زندگی ساکنان محلات زاغه‌نشین.
این تحقیق درنظردارد نقش سازمانهای غیر دولتی زیست محیطی مورد بررسی قرار می‌گیرد تا با بهره‌گیری از نظرات اعضاء و با توجه به مشخصه‌های اینگونه سازمان‌ها، به میزان کارآمدی آنها براساس اهداف توسعه هزاره سوم دست یابد.
اهمیت وضرورت تحقیق
منابع طبیعی تجدید شونده امروزه در ابعاد مختلف زندگی بشر نقش بسزایی را ایفا می‌نمایند. در اغلب کشورهای در حال توسعه در اثر رشد فزاینده جمعیت، گسترش بی‌رویه شهرها، عدم آگاهی بهره‌برداران و فقدان برنامه‌ریزی اصولی سطح منابع طبیعی شدیداً کاهش یافته و به واسطه تخریب کمی و کیفی، منابع طبیعی در خطر نابودی قرار گرفته است.(گرمارودی، 1379).
با توجه به این مساله بررسی نقش سازمانهای غیردولتی در ارتقاء تقویت کاستیهای سازمانهای متولی دولتی حائز اهمیت است. تخریب اکوسیستم‌های طبیعی و بر هم خوردن تعادل اکولوژیک در اکثر عرصه‌ها، نشأت گرفته از مجموعه علل و عوامل اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و غیره است .
در راستای ارتقای توسعه هزاره و به خصوص توسعه پایداری محیط زیست و اینکه سازمانهای غیردولتی چه نقشی میتوانند در توسعه پایداری محیط زیست ایفانماینداهمیت داشته وتصور می‌شود که این کنکاش و تحقیق از جنبه‌های مختلف قابل بررسی است .
با وجودی که تفکر در باره محیط و مفهوم ، اهمیت و ارزش آن قدمتی به اندازه خود جامعه انسانی دارد؛ اما آشکار است که نسل کنونی انسان با مجموعه ای از معماهای زیست محیطی رو به روست که بیشتر آن ها در تاریخ انسان بی سابقه اند. مباحثی مثل گرم شدن زمین، از بین رفتن تنوع زیستی و ...
تازه ترین مفهوم پردازی درباره محیط زیست، محیط زیست جهانی است و ریشه های آن به بحران های دهه 1970-1960 بر می گردد، مسائلی مثل سوراخ شدن لایه ازن دامنه جهانی دارد( اگرچه ممکن است خاستگاه آن حتماٌ جهانی نباشد) و مفهوم محیط زیست را تثبیت نموده است و این مفهوم ضمنی را بیان می کند که چون همه ما سوار یک قایقیم، پس هیچ کس بی تقصیر نیست. به همین دلیل برای رفع بحران و پیشگیری از عواقب آتی آن فقط در حوزه سازمان های دولتی کشورها امکان پذیر نیست و مشارکت جدی مردم را می طلبد که رایج ترین شکل آن سازمان های غیر دولتی است نهادهای مردمی زیست محیطی به لحاظ دسترسی و ارتباط وسیع با مردم، امکان شناخت بهتر و دقیق تری از نیازها و مسائل جامعه را در این زمینه داشته و به گونه ای واقع بینانه تر و عملی تر می توانند در جهت رفع معضلات زیست محیطی اقدام کنند و مسائلی که دولت فرصت پرداختن به آن را ندارد مورد بررسی دقیق و سریع قرار دهند.(سازمان حفاظت محیط زیست ،1380)
اعلامیه هزاره( هشت هدف)، کشورها را موظف می سازد؛ برای مبازره با فقر، بی سوادی، گرسنگی ، عدم وجود امکانات آموزش و پرورش ، نابرابری جنسیتی، مرگ و میر کودکان و مادران و نابودی محیط زیست دست به دست هم بدهند و بیشتر کار کنند . تشویق به کاهش تولید دی اکسید کربن مشارکت جهانی برای توسعه است که بیشتر مربوط به کمک کشورهای غنی به سایر کشورها هست . در واقع اهداف هزاره بیانگر این امر هستند که هیچ حدفاصلی بین توسعه و محیط زیست نیست.در حقیقت بشر می تواند به قیمت زیان دیدن خود،محیط زیست را نادیده بگیرد؛ توسعه باید نگرانی ها ی مربوط به محیط زیست را به حساب آورد، چرا که غفلت از محیط زیست نه تنها به زندگی نسل حاضر که به کیفیت زندگی نسل های آینده نیز صدمه می زند .(خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران،1384)
MDGs [4] (اهداف توسعه ی هزاره) محدودة زمانی دارند و اهدافی را بمنظور فقر شدید در ابعاد مختلف می سنجد که این ابعاد شامل کمبود در آمد، گرسنگی، بیماری ، نبود سرپناه لازم و محرومیت و گسترش تساوی بین زن و مرد، تحصیل و حفاظت محیط زیست هستند. براساس حقوق بشر، از جمله حقوق هر فرد در کره ی زمین سلامت، تحصیل ، سرپناه و امنیت است . در صورتی که به اهداف مورد نظر دست یابیم ، جهان در سال 2015 چگونه خواهد بود؟
گزارش توسعه انسانی در سال 2003 راجع به(اهداف توسعه در هزاره سوم) است که منشوری برای «گذار توسعه» از هزاره ی دوم به هزاره ی سوم میلادی است.(اعلامیه هزاره سوم) که حاصل نشست سران 189 کشور جهان در سپتامبر 2000 بوده،مبنای این اهداف هشتگانه است که بر: ریشه کن کردن فقر و گرسنگی مفرط،فراهم نمودن دسترسی به آموزش ابتدایی،ارتقای تساوی دو جنس و توانمندسازی زنان،کاستن مرگ و میر کودکان،ارتقای سلامت مادران،مبارزه با ایدز،ماالاریا و سایر بیماری ها،تضمین حفظ محیط زیست و ایجاد یک مشارکت جهانی برای توسعه مشتمل می باشد. مهم است که بدانیم چگونه می توان راهکارهای ملی توسعه و حمایت های فراملی از جانب سازمان های کمک کننده و موسسات بین المللی را در جهت رسیدن به (اهداف توسعه در هزاره سوم) همسو و هماهنگ نمود. رویکرد جدید سیاست گذاری که در (پیمان توسعه) شرح داده شده، پیش از همه و بیش از همه،موانع ساختاری رشد اقتصادی و توسعه ی انسانی ،یعنی آنچه که در مباحث توسعه در دهه 90 مورد غفلت قرار گرفته بود را مورد بحث و تاکید قرار می دهد.
سازمانهای غیردولتی
« سازمان غیر دولتی عبارت از نهادی مستقل، بدون وابستگی به دولت است که توسط افرادی خیرخواه و بشر دوست اداره می شود آنها برای انجام هدفی مشترک و معین گرد هم آمده اند تا خدمات مشخصی را به صورت داوطلبانه و غیر انتفاعی انجام دهند و نسبت به مردمی که برای خدمت به آن ها اعلام موجودیت نموده اند، احساس مسئولیت کنند» ( منوری ، 1383: ص).
سازمان های غیر دولتی، نهادهایی خود جوش اند که به صورت نیروهای آگاه، ناظر، امداد گر یا پشتیبان قانون و عدالت ظاهر می شوند، نقش ارتباطی بین مردم و دولت را ایفا می کنند و روابط بین آن ها را قوام و دوام می بخشند.
بانک جهانی در تعریف دیگر NGO[5] را سازمان خصوصی می‌داند. فعالیت‌هایی از قبیل کاهش آلام و افزایش منافع فقرا، حفظ محیط زیست، تأمین خدمات اجتماعی اساسی و یا توسعه اجتماعی عالی را تعقیب می‌کند. از دیدگاه برنامه توسعه سازمان ملل متحد (UNDP) سازمانهای غیردولتی را می‌توان سازمانهای داوطلب تعریف کرد که بیشتر اوقات برای دیگران کار می‌کنند و کار فعالیت آنها موضوعات و افرادی فراتر از کارکنان و اعضای خودشان را در بر می‌گیرد. در سند 1994 سازمان ملل متحد، سازمانهای غیردولتی را به عنوان موجودی غیرانتفاعی توصیف می‌کند که اعضای آن با انجمن‌های شهروندان یک یا چند اجتماعی را که سازمانهای غیردولتی با آنها همکاری می‌کند. چنین تعریفی به جز گروه‌های تجار خارجی و احزاب سیاسی هر نوع گروهی را در بر می‌گیرد (صبوری ، 1385؛ ص138 )
سه معیار عمده برای سازمانهای بین‌المللی غیردولتی :
1- خصوصی بودن
2- عام المنفعه بودن
3- بین‌المللی بودن
ویژگی های سازمان های غیر دولتی
سازمانهای غیردولتی از لحاظ نوع وظایف، حوزة کاری، گستردگی و یا محدودیت این حوزه، وسعت جغرافیایی زیر پوشش، تعداد اعضا، محلی یا ملی و یا منطقه‌ای و بین‌المللی بودن و همچنین درجة استقلال و خودمختاری متنوع هستند و به علت همین ماهیت متنوع، امکان ارائه تعریف یگانه و کاملاً جامع و مانع از آنها وجود ندارد.
به بیانی دیگر، سازمانهای غیردولتی بین‌الملل باید دارای ویژگی‌هایی باشند، که مهمترین این ویژگیها عبارتند از:
1- تدوام و استمرار.
2- آزاد بودن عضویت
3- مقبولیت قانونی
4- تأمین مالی از کشورهای مختلف
5- شفافیت
کارکرد سازمانهای غیردولتی
دلایل عمده تأثیرگذاری سازمانهای غیردولتی بر بخش اعظم جامعه را می‌توان در این عوامل بررسی کرد:
الف) آنها نیرویی در جهت جامعة مدنی کثرت‌گرا و دموکراتیک هستند.
ب) این سازمان‌ها توان ویژه‌ای برای کاهش فقر و استقرار توسعه پایدار دارند.
ج) کارایی بخش عمومی را افزایش می‌دهند. (سعیدی،1382 ،68)
سازمان غیردولتی با گسترش خود از طریق ظرفیت‌سازی می‌تواند به عنوان جانشینی برای خدمات رسانی و اجرای پروژه‌های توسعه‌ای عمل کند. در چنین حالتی، بخش داوطلبانه می‌تواند از راههای ذیل جریان توسعه را تحت تأثیر قرار دهد:
1. تشویق مؤسسات کمک دهنده رسمی و وزارتخانه‌های دولتی برای پذیرش دیدگاه‌های موفق توسعه بخش داوطلبانه؛
2 .آموزش و حساس کردن مردم نسبت به حقوق خویش در برنامه‌های دولت؛
3 .هماهنگ کردن برنامه‌های دولت با نیازهای عمومی با عمل کردن به عنوان محوری ارتباطی برای افکار عمومی و تجارب محلی؛
4 .«تشریک مساعی عملیاتی» با مجموعه دولت؛
5 .تأثیر بر سیاستگذاری‌های توسعه محلی نهادهای ملی و بین‌المللی، مانند عدم تمرکز و «برنامه‌های اصلاحی شهرداری‌ها»؛
6 .کمک به دولت و اعطا کنندگان کمک‌های مالی از طریق تقویت نهادها، آموزش کارکنان و بهبود قابلیت‌های مدیریتی برای رسیدن به راهبردی کارامد.
سازمانهای غیردولتی میتوانند از طریق بهبود توسعة مشارکتی سهم عمده‌ای در توسعه ملی داشته باشند. (سعیدی،1382،69)
سازمانهای غیردولتی زیست محیطی
تازه بودن مباحث و مسائل محیط زیستی از گرم شدن هوای کره زمین و تغییرات آب و هوایی و از میان رفتن تنوع زیستی، حقوق حیوانات یاارزش ذاتی طبیعت نباید دیدگان ما را نابینا کند که انسان ها همواره درباره رابطه شان با محیط فکر کرده اند. به درستی محیط و رابطه ما با آن یکی از موضوع های دیرینه ی نظریه اجتماعی بوده است و تازگی نگرانی های محیط زیستی بیشتر ظاهری است تا واقعی. زیرا تفکر درباره محیط و مفهوم و اهمیت و ارزش آن قدمتی به اندازه جامعه انسانی دارد.
قانون اساسی ایران انجام دادن هر تلاش اقتصادی را عملاً مشروط به رعایت حفاظت از هوا و آب و خاک کرده و از این رو مسأله پاکسازی هوای شهرهای بزرگ که تأثیر مهمی بر سلامتی شهروندان، طبق قانون اساسی و قوانین حفاظت محیط زیست و مصوبات شورای عالی محیط زیست باید کاملاً رعایت شود. اصل 50 قانون اساسی[6] که این موارد مهم را در بردارد، دارای ابعاد گسترده ای است که اهم آن عبارت از ملاحظات توسعه پایدار و همچنین ملاحظات جامعه مدنی است .
مهمترین اهداف سازمانهای غیردولتی زیست محیطی :
1- اطلاع‌رسانی و آگاه‌سازی درباره مسائل و موضوعات زیست محیطی، ملی، منطقه‌ای و بین‌المللی
2- اشاعه شیوه‌های پایدار در تولید و مصرف از طریق مبارزه با تخریب محیط زیست و تلاش در جهت اصلاح الگوهای ناپایدار تولید و مصرف و تصحیح و بهینه‌سازی روش‌ها
3- بسیج، نهادینه کردن و سازماندهی مشارکتهای مردمی
4- گسترش نظارت عمومی بر پروژه‌ها و مسائل زیست محیطی
5- ایجاد، گسترش و تقویت هماهنگی بین بخش‌های دولتی و مردمی ذیربط با مسائل زیست محیطی
6- ارتقاء سطح دانش اعضاء در زمینه محیط زیست از طریق برگزاری کارگاههای آموزشی و سمینارهای علمی و واحدهای تفریحی و آموزشی
7- انتشار نشریه، جزوه، فیلم، نوارهای آموزشی و خبری به منظور انعکاس موضوعات مربوط به حفاظت محیط زیست
8- انجام پروژه‌های تحقیقاتی و اجرایی در زمینه حفاظت محیط زیست
9- همکاری با سازمانهای بین‌المللی حفاظت محیط زیست
مفهوم توسعه پایدار
جوهره توسعه پایدار این است که دل نگرانی نسبت به محیط زیست و حفاظت از آن با تکالیف ما در قبال نسلهای حاضر و آینده نوع بشر درهم ادغام نماید. از نقطه نظر مشهورترین تعریفش که در گزارش برانتلند تحت عنوان «آینده مشترک ما» درج شده است، توسعه پایدار توسعه ای است که نیازهای حال را بدون به خطر افکندن توانایی نسل های آینده برای محقق کردن نیازهای خودشان برمی آورد. توسعه پایدار دو مفهوم کلیدی رادر خود دارد: مفهوم نیازها و مفهوم قابلیت پایداری که هدف زیستن در حد امکانات محیط زیست ماست و نباید هزینه اعمال و فعالیت های زمان حال خود را بر دوش نسل آینده هموار کنیم.
هیچ حد فاصلی بین توسعه و محیط زیست وجود ندارد. به طور ساده و خلاصه بشر می‌تواند به قیمت زیان دیدن خود، محیط زیست را نادیده بگیرد. در واقع توسعه باید نگرانی‌های مربوط به محیط زیست را به حساب آورد، غفلت از محیط زیست، زندگی نسل حاضر و به همان اندازه به کیفیت زندگی نسلهای آینده صدمه می‌زند. درک چالش توسعه پایدار یکی از مسائل اساسی است این امر تنها به پاک کردن اثرات گذشته اکتفا نمی‌کند بلکه هم چنین حفاظت و حمایت از محیط زیست را در مقابل خطرات و ضایعاتی که در آینده روبه روست، به عهده دارد. عواملی نظیر رشد سریع جمعیت، تخریب منابع طبیعی، کمبود آب، زمین، انرژی، فقر، بیکاری، درآمد سرانه پایین. توزیع نابرابر درآمد و ... از جمله تنگناها و چالشهای عمده در روند توسعه پایدار به شمار می‌آیند. (خبرگزاری جمهوری اسلامی، 1384).
یکی از علل عمده تباهی محیط زیست نابرابری ثروتمندان (به خاطر مصرف فراوان انرژی، مواد خام و کالاهای صنعتی )و فقرا به علت اینکه می‌بایست برای گذراندن روز به روز زندگی خویش قطع درختان،دام و پرورش محصولات کشاورزی خویش را به شیوه‌هایی انجام دهند که برای زمین زیان بخش است ، چرا که موجب مصرف بیش از حد در بالای نردبان درآمد و تداوم فقر در پایین آن می‌شود.
آرمانهای اهدافتوسعه هزاره سوم
در سپتامبر سال 2000، 189 تن از سران دولت‌ها اعلامیه هزاره[7] را تصویب کردند. این اعلامیه یک تعهد جهانی بی‌سابقه و یکی از قابل اعتناترین اسناد سازمان ملل در چند سال اخیر به شمار می‌رود. این اعلامیه قدرت دید همگانی و مشترکی در چگونگی مقابله با برخی از چالشهای بزرگی که جهان با آن روبروست عرضه می‌کند . این اعلامیه منجر به ارائه هشت آرمان توسعه هزاره گردید که تاکید آن بر تلاش برای کاهش فقر، بالا بردن کیفیت زندگی مردم، تضمین پایداری محیط زیست و بنیان‌گذاری مشارکت‌هایی به منظور تضمین جهانی شدن به نیروی مثبت‌تری برای توده‌های مردم جهان است.
هدفهای توسعه هزاره چارچوبی برای کل نظام ملل متحد فراهم می‌سازد تا به طور منسجم با یکدیگر در جهت هدفی مشترک فعالیت کنند. «گروه توسعه ملل متحد» به تضمین این امر که هدفهای توسعه هزاره در مرکز این تلاش‌ها باقی بماند، کمک خواهد کرد. (کوفی عنان)
جهان در حال پیشرفت در جهت نیل به هدفهای توسعه هزاره است. اما این پیشرفت نابرابر و بسیار آهسته است. اکثریت عظیمی از کشورها فقط در صورتی به هدفهای توسعه هزاره دست خواهند یافت که از پشتیبانی اساسی – حمایت، تخصص و منابع مالی از خارج برخوردار شوند. چالش‌ها برای جامعه جهانی، در دنیای توسعه یافته و در حال توسعه، عبارت از بسیج حمایت مالی و اراده سیاسی، متعهد کردن دوباره دولت‌ها، جهت دادن مجدد اولویت‌ها و خط مشی‌های توسعه، ظرفیت‌سازی و کمک خواستن از شرکا در جامعه مدنی و بخش خصوصی است.
اهداف توسعه هزاره سوم
1- کاهش گرسنگی و فقر شدید به نصف
2- دستیابی به آموزش ابتدایی همگانی.
3- توانمندسازی زنان و حمایت از برابری زنان و مردان.
4- کاهش میزان مرگ و میر کودکان کمتر از 5 سال به دوسوم
5- کاهش میزان مرگ و میر زنان در هنگام زایمان به سه چهارم
6- جلوگیری از گسترش بیماری‌ها، مخصوصاً ایدز و مالاریا
7- تضمین پایداری محیط زیست
8- ایجاد مشارکت جهانی برای توسعه، با هدف‌هایی برای کمک، تجارت و کاهش بدهی
شکل1_آرمان های هزاره سوم
شکل 2 _دستیابی به آرمان هفتم توسعه هزاره
شاخص های حکمرانی مطلوب که توسط سازمان ملل بیان شده و شامل شفافیت، پاسخگویی، اجماع محوری، مشارکت جویی، قانون محوری، کارایی و اثربخشی و عدالت جویی مورد بررسی قرار گرفته است. در چنین بستری اداره دولت از روش مدیریت عمومی به روش حکمرانی عمومی تغییر خواهد یافت. حکمرانی عمومی بر ارزشهای قانونی و ارزشهای مشروعیت به جای ارزشهای اقتصادی و کارائی تاکید بیشتری دارد و ایجاد دموکراسی در جامعه برای آن اهمیت دارد. در ادامه به ساز و کارهای قانونی تحقق دولت مشارکتی پرداخته و مشکلات تحقق الگوی مشارکتی را در سه بخش سیاسی، فرهنگی و اجتماعی طبقه بندی کرده است.توسعه سازمان ملل متحد خصوصیات و شاخصهایی نیز برای حکمرانی مطلوب تعریف کرده است که در نمودار(1)نمایش داده شده است .
(UN ECAP، 2000نمودار1 . شاخصهای حکمرانی مطلوب(
لیزا تینگ و یان ویلیامسون در سال 2000 با عنوان زیر ساختهای داده های فضایی و حکمرانی مطلوب: چارچوبی برای ساختار بندی مجدد به منظور حمایت از توسعه پایدار مدلی ارائه گردیده است.اصطلاح حکمرانی مطلوب به نحو گسترده ای در ادبیات توسعه پایدار رواج پیدا کرده و حکمرانی بد به عنوان یکی از علل ناکامی جوامع امروزی در دستیابی به توسعه پایدار معرفی شده است. این در حالی است که نهادهای مالی بین المللی و کمک کنندگان جهانی نیز وام ها و کمک های مالی خود را معطوف شرایطی کرده اند که متضمن اجرای مولفه های حکمرانی مطلوب است. اساسی برای ویژگی های حکمرانی مطلوب،شاخصهای هشتگانه ای است که توسط برنامه توسعه سازمان ملل (UNDP) و بانک جهانی مطرح شده اند. این شاخصها عبارتند از:
اجتماعی
|
|
||||||
|
||||||
مدل مفهومی تحقیق
اهداف تحقیق:
- هدف اصلی:
اهداف فرعی:
سؤالات تحقیق:
- سؤال اصلی:
- سؤالات فرعی:
فرضیه های تحقیق:
- فرضیه اصلی:
مشخصه های کار آمدی سازمانهای غیر دولتی زیست محیطی، در تضمین پایداری محیط زیست اثرگذارند.
- فرضیه های فرعی:
روش تحقیق
با توجه به اینکه تحقیق حاضر به جمع‌آوری اطلاعات برای آزمون فرضیات و پاسخ به سؤالات مربوط به وضعیت فعلی می‌پردازد، لذا در این پایان نامه، روش توصیفی از نوع پیمایشی[8]استفاده شده است و باتوجه به اینکه درنظردارد عملکرد سازمانهای غیردولتی زیست محیطی را در تحقق اهداف توسعه هزاره سوم مورد بررسی قرار دهد، هدف این تحقیق یک هدف کاربردی است .
جامعه آماری
جامعه آماری این تحقیق، مدیران و اعضاء سازمان های غیردولتی زیست محیطی مستقر در استان تهران می باشد.
تعیین حجم نمونه
در این پژوهش برای برآورد حجم نمونه در جامعه نا محدود (با توجه به مشخص نبودن تعداد نیروهای غیر موظف در سازمانهای غیر دولتی)از فرمول زیر استفاده شد.
U (1- α/2) pq
n=
ε2
بدین ترتیب تعداد کل نمونه با فرض جامعه آماری نا محدود، در سطح اطمینان 95/0 به صورت زیر محاسبه گردید:
(1.96)2 0.5 × 0.5
n = ~ 260
)0,06(2
بر اساس این فرمول حجم نمونه از جامعه نا محدود مورد بررسی 260 نمونه بدست آمد.
محقق تعداد 260 پرسشنامه را تهیه کرده و به همه سازمانهای غیر دولتی زیست محیطی مربوطه مراجعه کرده و پرسشنامه ها را توزیع نموده است.
در این تحقیق از روش نمونه‌گیری تصادفی ساده استفاده شده است. به همه سازمانهای غیر دولتی زیست محیطی شهر تهران مراجعه شده و پرسشنامه ها توزیع و جمع آوری گردیده است.
روش گردآوری اطلاعات
شیوه گردآوری اطلاعات برای بخش پیشینه ادبیات پژوهش کتابخانه ای بوده و گردآوری اطلاعات وبررسی وارزیابی آن با استفاده از پرسشنامه صورت گرفته است. سؤالات پرسشنامه از نوع سئوالهای بسته بوده و مقیاس اندازه‌گیری سئوالات، اغلب از نوع مقیاس پنج گزینه ای طیف لیکرت بصورت خیلی زیاد ، زیاد ،متوسط، کم و خیلی کم بوده است وپس ازجمع آوری پرسشنامه و تکمیل چک لیستها، سؤالات کدبندی و داده ها وارد نرم افزار آماری SPSSشده وخروجیهای لازم استخراج و مورد تحلیل قرار گرفت.
فرضیه‌های تحقیق
با توجه به مطالب ارائه شده در مبانی نظری، فرضیه‌های پژوهش حاضر به شرح زیر می‌باشد:
فرضیه اصلی: مشخصه های کار آمدی سازمانهای غیر دولتی زیست محیطی، در تضمین پایداری محیط زیست اثرگذارند.
فرضیه فرعی 1: مشخصه های کارآمدی سازمانهای غیر دولتی زیست محیطی، در کاهش روند تخریب منابع و محیط زیست اثرگذار است.
مشخصه های کارآمدی سازمانهای غیر دولتی زیست محیطی، در کاهش روند تخریب منابع و محیط زیست اثرگذار نیست.
مشخصه های کارآمدی سازمانهای غیر دولتی زیست محیطی، در کاهش روند تخریب منابع و محیط زیست اثرگذار است.
|
مشخصه های کارآمدی |
خیلی کم |
کم |
متوسط |
زیاد |
خیلی زیاد |
جمع |
|
1 .مشارکت جویی |
9 |
20 |
47 |
93 |
91 |
260 |
|
.2مسئولیت پذیری |
61 |
13 |
54 |
91 |
86 |
260 |
|
.3اجماع گرایی |
15 |
19 |
56 |
84 |
86 |
260 |
|
.4شفافیت |
14 |
28 |
66 |
83 |
69 |
260 |
|
. 5کارایی واثربخشی |
71 |
23 |
49 |
39 |
96 |
260 |
|
.6عدالت و انصاف |
15 |
34 |
72 |
80 |
59 |
260 |
|
.7پاسخگویی |
18 |
42 |
66 |
76 |
58 |
260 |
|
.8مشروعیت |
12 |
33 |
78 |
91 |
46 |
260 |
جدول شماره (1)- اولویت بندی درصد فراوانی نتایج سوالات پرسشنامه مرتبط با فرضیه فرعی اول
جدول فوق همان جدول فراوانیهای تجربی(مشاهده شده) فرضیه فرعی 1 است.
هدف اول آرمان هفتم از اهداف توسعه هزاره که تضمین پایداری محیط زیست است، همان فرضیه فرعی اول یعنی، مشخصه های کارآمدی سازمانهای غیر دولتی زیست محیطی، در کاهش روند تخریب منابع و محیط زیست اثرگذار است. این هدف دارای 5 شاخص می باشد، که پاسخهای پرسش شوندگان در خصوص اثر گذاری مشخصه های کارآمدی سازمانهای غیر دولتی زیست محیطی در مورد هدف اول به صورت جدول شماره (1 )که برآمده از آمار توصیفی است بدست آمد.
در مرحله بعدی با استفاده از آمار استنباطی و آزمون استقلال (خی2) فرضیه رد شد و وابستگی بین مشخصه های کارآمدی و هدف اول پذیرفته گردید، بدین معنی که رابطه معناداری در سطح اطمینان 95 درصد وجود دارد و نشان دهنده این است که :
مشخصه های کارآمدی سازمانهای غیر دولتی زیست محیطی، در کاهش روند تخریب منابع و محیط زیست اثرگذار است.
فرضیه فرعی 2: مشخصه های کارآمدی سازمانهای غیر دولتی زیست محیطی، در کاهش جمعیت فاقد امکانات دسترسی به آب آشامیدنی سالم اثرگذار است.
مشخصه های کارآمدی سازمانهای غیر دولتی زیست محیطی، در کاهش جمعیت فاقد امکانات دسترسی به آب آشامیدنی سالم اثرگذار نیست.
مشخصه های کارآمدی سازمانهای غیر دولتی زیست محیطی، در کاهش جمعیت فاقد امکانات دسترسی به آب آشامیدنی سالم اثرگذار است.
|
مشخصه های کارآمدی |
خیلی کم |
کم |
متوسط |
زیاد |
خیلی زیاد |
جمع |
|
8 |
12 |
48 |
88 |
104 |
260 |
|
8 |
28 |
52 |
72 |
100 |
260 |
|
3. مشارکت جویی |
16 |
32 |
36 |
80 |
96 |
260 |
|
4 .پاسخگویی |
20 |
40 |
44 |
68 |
88 |
260 |
|
5 .شفافیت |
8 |
32 |
44 |
92 |
84 |
260 |
|
6 .کاراییواثربخشی |
12 |
36 |
32 |
104 |
76 |
260 |
|
7 .عدالت و انصاف |
12 |
32 |
60 |
84 |
72 |
260 |
|
8 .مشروعیت |
61 |
36 |
64 |
84 |
60 |
260 |
جدول شماره (2)- اولویت بندی درصد فراوانی نتایج سوالات پرسشنامه مرتبط با فرضیه فرعی دوم
جدول فوق همان جدول فراوانیهای تجربی(مشاهده شده) فرضیه فرعی 2 است.
هدف دوم آرمان هفتم از اهداف توسعه هزاره که تضمین پایداری محیط زیست است، همان فرضیه فرعی دوم یعنی، مشخصه های کارآمدی سازمانهای غیر دولتی زیست محیطی، در کاهش جمعیت فاقد امکانات دسترسی به آب آشامیدنی سالم اثرگذار است. این هدف دارای یک شاخص می باشد، که پاسخهای پرسش شوندگان در خصوص اثر گذاری مشخصه های کارآمدی سازمانهای غیر دولتی زیست محیطی در مورد هدف دوم به صورت جدول شماره (2) که برآمده از آمار توصیفی است بدست آمد.
در مرحله بعدی با استفاده از آمار استنباطی و آزمون استقلال (خی2 ) فرضیه رد شد و وابستگی بین مشخصه های کارآمدی و هدف دوم پذیرفته گردید، بدین معنی که رابطه معناداری در سطح اطمینان 95 درصد وجود دارد و نشان دهنده این است که :
مشخصه های کارآمدی سازمانهای غیر دولتی زیست محیطی، در کاهش جمعیت فاقد امکانات دسترسی به آب آشامیدنی سالم اثرگذار است.
فرضیه فرعی 3: مشخصه های کارآمدی سازمانهای غیر دولتی زیست محیطی، در بهبود و پیشرفت معنادار در زندگی ساکنان محلات زاغه نشین اثرگذار است.
مشخصه های کارآمدی سازمانهای غیر دولتی زیست محیطی، در بهبود و پیشرفت معنادار در زندگی ساکنان محلات زاغه نشین اثرگذار نیست.
مشخصه های کارآمدی سازمانهای غیر دولتی زیست محیطی، در بهبود و پیشرفت معنادار در زندگی ساکنان محلات زاغه نشین اثرگذار است.
|
مشخصه های کارآمدی |
خیلی کم |
کم |
متوسط |
زیاد |
خیلی زیاد |
جمع |
|
6 |
22 |
56 |
82 |
94 |
260 |
|
14 |
20 |
42 |
100 |
84 |
260 |
|
16 |
14 |
52 |
96 |
82 |
260 |
|
14 |
30 |
50 |
94 |
72 |
260 |
|
10 |
26 |
68 |
86 |
70 |
260 |
|
20 |
22 |
68 |
92 |
58 |
260 |
|
18 |
36 |
64 |
84 |
58 |
260 |
|
12 |
32 |
78 |
82 |
56 |
260 |
جدول شماره (3) –اولویت بندی درصد فراوانی نتایج سوالات پرسشنامه مرتبط با فرضیه فرعی سوم1420
جدول فوق همان جدول فراوانیهای تجربی(مشاهده شده) فرضیه فرعی 3 است.
هدف سوم آرمان هفتم از اهداف توسعه هزاره که تضمین پایداری محیط زیست است، همان فرضیه فرعی سوم یعنی، مشخصه های کارآمدی سازمانهای غیر دولتی زیست محیطی، در بهبود و پیشرفت معنادار در زندگی ساکنان محلات زاغه نشین اثرگذار است. این هدف دارای دو شاخص می باشد، که پاسخهای پرسش شوندگان در خصوص اثر گذاری مشخصه های کارآمدی سازمانهای غیر دولتی زیست محیطی در مورد هدف دوم به صورت جدول شماره (3 )که برآمده از آمار توصیفی است بدست آمد.
در مرحله بعدی با استفاده از آمار استنباطی و آزمون استقلال (خی2) فرضیه رد شد و وابستگی بین مشخصه های کارآمدی و هدف سوم پذیرفته گردید، بدین معنی که رابطه معناداری در سطح اطمینان 95 درصد وجود دارد و نشان دهنده این است که :
مشخصه های کارآمدی سازمانهای غیر دولتی زیست محیطی، در بهبود و پیشرفت معنادار در زندگی ساکنان محلات زاغه نشین اثرگذار است.
فرضیه اصلی: مشخصه های کار آمدی سازمانهای غیر دولتی زیست محیطی، در تضمین پایداری محیط زیست اثرگذارند.
در هر سه فرضیه با رد فرضیه H0، فرضیه H1 پذیرفته می شود، بنابراین مشخصه های کارآمدی در هر سه فرضیه اثر گذارند، پس در فرضیه اصلی نیز موثر هستند،
مشخصه های کار آمدی سازمانهای غیر دولتی زیست محیطی، در تضمین پایداری محیط زیست اثرگذارند.
که همان فرضیه اصلی می باشد.
پیشنهادات و راهکارها بر اساس نتایج یافته هابرای فرضیه فرعی1:
برای هماهنگ کردن و گنجاندن اصول اساسی توسعه پایدار در برنامه ها و سیاست های کشور و کاهش روند تخریب منابع و محیط زیست، راهکارهای زیر پیشنهاد می گردد:
پیشنهادات و راهکارها بر اساس نتایج یافته هابرای فرضیه فرعی2 :
برای افزایش میزان افرادی که دسترسی مداوم به یک منبع آب حفاظت شده چه روستایی و چه شهری دارند، راهکارهای زیر پیشنهاد می گردد:
پیشنهادات و راهکارها بر اساس نتایج یافته هابرای فرضیه فرعی3 :
برای دستیابی به بهبود و پیشرفت معنادار در زندگی ساکنان محلات زاغه نشین، راهکارهای زیر پیشنهاد می گردد:
برای آموزش افراد در خانواده، ابتدا بایستی به آموزش زنان توجه کرد چرا که نقش زنان از دو بعد اقتصادی و فرهنگی حائز ارزش است. از یک سو، اقتصاد خانه در اختیار آنان است و از سوی دیگر، بطور خاص، تربیت فرزندان و فرهنگ‌سازی را بر عهده دارند.
رسانه‌های جمعی، به ویژه تلویزیون برای ارتقاء آگاهی مردم در زمینه معضلات آلودگی محیط زیست که خود مردم در آلودگی آن اثر دارند و نقشی که آنها می توانند در بهبود وضعیت موجود ایفا کنند، با تهیه فیلم‌های کوتاه و بلند می‌تواند در افزایش مشارکت مردم گام‌های مؤثری بردارد.
1 - منابع فارسی:
2- منابع انگلیسی:
1 Glen Lehman -The accountability of NGOs in civil society & its public spheres. April (2006)-Elsevier
2-Lisa Ting & Ian Williamson Spatial Data Infrastructures & GOOD GOVERNENCE: Frameworks for Land Administration Perform to
Support Sustainable Development.(2000)
3-UNESCUP.(2002).What is Good Governance
,http://WWW.Unescap.org
4-UNDP. (2000).Characteristics of Good Governance, http://WWW.Imf .org
Huther & Shah (2000).Applying a simple measure of Good Governance .
5-Brown,David (2007).Civil society Legitimacy & accountability, Harvard university
6-United Nation (2007).The Millennium Development Goals Report
7- Andrews,p&Herschel,r "organization communication ",kowkab,us ISBN:039528002-1996
8-Clark,J.1998:the politics of NGOin soat-East Asia:participation and protest in the philipines
9-Clark,J.1998:Non-Govermental organization (NGO)and politics
in the developing word,London:Routledge
10-Clark,J.1992:the Relationship between the state and thevoluntary sector,NGOcafe internete search
11-lewis David,NGOs and management : searching for new modles or reinventing the wheel,centre for civil society in London of economics,2001
12-lewis David,the management of non-govermental development organization,taylor &francies group,2001
[1] دانش آموخته،رشته مدیریت سازمانهای غیر دولتی
[2] - Non Governmental Organizations (NGO)
[3] - Millennium Development Goals (MDG)
[4] -- Millennium Development Goals
[5]- (NGOs) Non Governmental Organizations
[6] اصل 50 قانون اساسی: در جمهوری اسلامی ایران، حفاظت از محیط زیست که نسل امروز و نسلهای بعد باید در آن حیات اجتماعی رو به رشدی داشته باشند، وظیفه عمومی تلقی می‌گردد از این رو فعالیت‌های اقتصادی و غیر آن که با آلودگی محیط زیست یا تخریب غیرقابل جبران آن ملازم پیدا می‌کند ممنوع است (قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران ).
[7] - Millennium Development
[8] Survey Research
1 - منابع فارسی:
2- منابع انگلیسی:
)