فصلنامه انسان و محیط زیست، شماره 31، زمستان 93

بررسی توانمندی‏های محیطی شهرستان آذرشهر به عنوان دومین ژئوپارک ایران

جواد مهدی پورقاضی[1]

سعید گنجعلی[2] ^*

said.ganjali@gmail.com

محسن موذن³

فرزاد ستوهیان[3]

چکیده

شهرستان آذرشهر در استان آذربایجان شرقی و در جنوب تبریز، در موقعیتی بین دریاچه ارومیه و آتشفشان سهند قرار گرفته است. در این پژوهش پس از جمع آوری اطلاعات لازم (اسنادی) و نیز مطالعات گسترده صحرایی، مکان‏های مناسب که جاذبه­های زمین شناسی ویژه­ای داشته، بصورت ایستگاه‏هایی شناسایی گردیده و نیز راهکارهای مناسب جهت جذب گردشگر و توسعه پایدار منطقه به عنوان ژئوپارک، ارایه گردیده است.

بر اساس نتایج حاصله از این پژوهش، شهرستان آذرشهر با قابلیت­های زمین شناسی ویژه از جمله، چشمه­های تراورتن تاپ تاپان، حفره ها و دالان‌ها و نیز غارهای انحلالی بسیار زیبا در حوالی روستای شیرامین، سواحل و جزایر منحصر بفرد دریاچه ارومیه، نزدیکی به کلان شهر تبریز، دارا بودن قابلیت‏های تاریخی و زیستی، قرارگیری در مسیر جاده تبریز- کردستان و .... شرایط لازم جهت معرفی به عنوان ژئوپارک را داشته و می‏تواند نقش مؤثری در اشتغال‏زایی و درآمدزایی و در مجموع توسعه پایدار استان داشته باشد. در اینجا پیشنهاد می‎‏گردد، برای ثبت این ژئوپارک در یونسکو که نیاز به توجه ویژه به منطقه و فراهم نمودن زیر ساخت های مناسب دارد، اقدام گردیده و حداقل در ثبت محدوده تراورتنی این شهرستان به‏عنوان تراورتن اقدام لازم صورت گیرد تا علاوه بر جلوگیری از نابودی مجموعه تراورتنی در دنیا، زمینه جهت ثبت ژئوپارک آذرشهر فراهم آید.

کلمات کلیدی: ژئوپارک، آذرشهر،  زمین‏شناسی، توسعه پایدار، آذربایجان شرقی.

مقدمه

امروزه توجه به صنعت گردشگری در کشورهایی که دارای توانمندی‏های طبیعی و آثار تاریخی با ارزش می باشند،         به فعالیتی اثر بخش از نظر اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی تبدیل شده است(1). همچنین جهت‏گیری‏های اساسی توسعه و محور فعالیت‏های برنامه‏ای در این کشورها نیز در راستای جذب گردشگران و اتکاء به توانمندی‏های ملی و محلی است (2).      در این میان، متأسفانه ایران علی رغم این که یک کشور با جاذبه‏های توریستی فراوانی است و بنا به گزارش یونسکو از لحاظ منابع گردشگری در شمار ده کشور برتر دنیا قرار دارد (3) ولی بررسی وضعیت صنعت گردشگری ایران حاکی از آنست که سهم این بخش از تولید در میان ١٧٤ کشور جهان رتبه ١٧٢ و در میان کشورهای خاورمیانه در رتبه آخر قرار گرفته است (4).

 توریسم یک صنعت نسبتا ارزان ولی درآمدزا برای کشورهـای دارای پتانسـیل‏های گردشـگری (تاریخـی، طبیعی، تـجاری و...) می باشد. این صنعت با درآمد بالغ بر 500 میلیارد دلار در سال 1988 بر صنعت خودرو و کامپیوتر پیشی گرفت و      پیش بینی می شود تا سال 2020 بر درآمد نفت فایق آید (5).  در این میان ضرورت جذب توریسم به ایران با این وسعت منطقه‏ای و پتانسیل‏های فراوانی که وجود دارد برای ایجاد درآمد، شغل (توریسم سومین صنعت مولد شغل بعد از نفت و خودروسازی است) و توسعه پایدار احساس می شود. توسعه پایدار با استراتژی حفاظت از منابع و محیط زیست در راستای ایفای نقش ارتقای رفاه انسانی مطرح شده است (6). ژئوتوریسم که یکی از گرایش‏های تخصصی اکوتوریسم است به معرفی پدیده‏های زمین شناسی به گردشگران با حفظ هویت مکانی آن‏ها پرداخته که می‏تواند از منطقی ترین و اقتصادی ترین نوع توریسم در ایران باشد. ژئوتوریسم بعد از مطرح شدن ژئوپارک، از سال 2000 مورد توجه یونسکو قرار گرفته است. سازمان علمی فرهنگی یونسکو، ژئوپارک را یک محدوده معین جغرافیایی که علاوه بر پدیده‏های زمین شناسی، دارای جاذبه‏های طبیعی، فرهنگی، هنری و تاریخی نیز باشد، تعریف کرده است (7). در دنیا 64 محدوده به عنوان ژئوپارک معرفی شده است که عمدترین آن در اروپا و چین واقع شده اند. ایران به‏عنوان دومین کشور آسیایی توانسته در سال 2006 جزیره قشم را به‏عنوان ژئوپارک معرفی کند (8).

در این مقاله تعدادی از پدیده‏های ژئوتوریستی شهرستان آذرشهر معرفی شده و در ادامه با معرفی شهرستان آذرشهر به عنوان ژئوپارک، به تشریح پیشنهاداتی جهت حفظ پدیده های زمین شناسی، ژئومورفولوژی، زیستی و تاریخی این منطقه از نابودی، گسترش گردشگر و در نهایت نقش ژئوپارک در توسعه پایدار استان آذربایجان شرقی پرداخته می‏شود.

مواد و روش‏ها

موقعیت جغرافیایی و زمین شناسی منطقه مورد مطالعه

آذرشهر یکی از شهرستان­های استان آذربایجان شرقی می باشد که در جنوب تبریز، غرب آتشفشان سهند، شرق دریاچه ارومیه و در شمال شهرستان عجب شیر واقع شده است. وجود پهنه‏های وسیع تراورتن و سواحل دریاچه ارومیه در غرب جاده آذرشهر-عجب شیر و وجود چند گنبد آتتشفشانی در شرق این جاده نمای جالبی در نگاه اول به منطقه داده است (شکل1).

با نگاهی به نقشه زمین شناسی 100000/1 ورقه آذرشهر      می‏توان هم واحد‏های رسوبی و نیز سنگ‏های ولکانیکی ناشی از ولکانیسم سهند را در این منطقه مشاهده نمود. واحد های کواترنر بیشترین گسترش را در نقشه زمین شناسی این ناحیه داشته که شامل نهشته‏های آبرفتی، کوهپایه ای قدیمی و گستره‏ای نسبتا پهناور از نهشته‏های تراورتن و نهشته های رسی و نمکی است (شکل2). پهنه تراورتنی منطقه از حوالی گوگان تا حوالی داشکسن بطول حدود 14 کیلومتر گسترده شده است. عرض میانگین این پهنه تراورتنی حدود 400 متر می باشد (9). پیدایش اولین چشمه های تراورتن ساز منطقه را می‏توان به اوایل کواترنر نسبت داد. با توجه به گسترش خطی تراورتن­های منطقه می‏توان فعالیت چشمه‏های تراورتن‏ساز منطقه را در امتداد یک گسل  از گوگان تا داشکسن در ارتباط دانست(شکل2).

در طول نئوژن فعالیت آتشفشانی سهند باعث گردیده که قطعات ولکانو کلاستیک در این منطقه گسترش یافته و واحدهای کنگلومرای کوهپایه ای ولکانوکلاستیک که حاوی نهشته های لاهار است را به وجود آورد. توف و ماسه سنگ و سنگ آهک و توف ماسه ای با میان لایه هایی از دیاتومیت       در قسمت‏های بالاتر قرار دارند. فعالیت آتشفشانی جوان سهند باعث شده که در این منطقه چند گنبد کوچک و بزرگ آتشفشان (ترشکوه، دین آباد ، هفت چشمه و... ) ایجاد شود که ترکیبی آندزیت، آمفیبول آندزیت و داسیت می‏باشند. واحدهای قدیمی‏تر که سنگ کف منطقه را  تشکیل داده اند، شامل بیشتر واحد های تریاس- ژوراسیک و کرتاسه می باشند (10و 11) که عمدتأ ترکیب کربناته دارند (شکل1).

شکل1- موقعیت جغرافیایی منطقه مورد مطالعه

شکل 2- نقشه زمین شناسی 100000/1 ساده شده منطقه (9).

لیتولوژی محدوده‏های مشخص شده، 1: سنگ‏های رسوبی پالئوزوئیک زیرین ، 2: سنگهای آهکی ژوراسیک (سازندهای لار و دلیجای)، 3: تشکیلات آهکی کرتاسه (سازند تیز کوه)،        4: تناوبی از شیل­های تیره، سنگ‏های آتشفشانی بازیک واسیدی، شیل­های آهکی و بازالت اسپیلیت و ماسه سنگ کرتاسه بالایی، 5: کنگلومرای کوهپایه ای ولکانی کلاست(میوسن)، 6: کنگلومرا، ماسه سنگ، مارن ،آهک (پلئوسن)، 7: گنبد آتشفشانی با ترکیب آندزیت-داسیت،        8: تراورتن، 9: رسوبات کواترنر.

  در پژوهش حاضر، روش تحلیلی - توصیفی به کار رفته و تهیه، تجزیه و تحلیل و تلفیق اطلاعات به دو روش اسنادی و میدانی انجام شده است؛ در مرحلة اسنادی، اطلاعات مورد نظر از کتاب‏ها، نشریه‏ها، مطالعات پژوهشی، نقشه ها، و پایگاه‏های اینترنتی گردآوری گردید (از جمله داده های ژئوتوریسم، ژئوپارک، مطالعات قبلی صورت گرفته در منطقه) و در مرحلة مطالعات میدانی افزون بر مشاهده و برداشت‏های وسیع میدانی،  مکان‏های مناسب که جاذبه­های زمین شناسی ویژه­ای داشته، بصورت ایستگاه‏هایی شناسایی گردیده و در نهایت به نقش این پدیده ها در معرفی منطقه به عنوان ژئوپارک، جذب گردشگر و راهکارهای افزایش آن و توسعه پایدار استان آذربایجان شرقی پرداخته شده است.

نتایج

بررسی توان های ژئوتوریسمی آذرشهر

1-غار در نهشته های کربناته قدیمی: در حدود 28 کیلومتری جنوب و جنوب غرب شهر آذرشهر در نزدیکی روستاهای شیرامین، هفت چشمه، پیر چوپان و... چند حفره و دالان انحلالی با اندازه‏های مختلف کشف شده است و با توجه به گسترش پهنه های وسیع تراورتن در این منطقه و همچنین شواهدی که در عملیات اکتشاف ژئوفیزیکی اولیه این غارها صورت گرفته همگی خبر از وجود چند حفره  وسیع و عمیق   به وسعت حدود 560 میلیون معکب علاوه بر حفره‏های کوچکی که در منطقه کشف شده می دهند که نیاز به عملیات اکتشافی دقیق‏تر و وسیع‏تر و مشارکت مردمی و اجرایی دارد(12).

2- چشمه‏های آهک ساز: در این منطقه چندین چشمه فعال آهک ساز وجود دارد که از جمله می توان چشمه تاپ تاپان را نام برد که بستر آن به علـت وجود اکسید آهـن فراوان، قرمـز رنـگ است این منطقه در 5 کیلومـتری غرب جاده آذرشهر-عجب شیر قرار دارد. چشمه قزل داغ ( در روستای غله زار)     در بالای تپه ی با ارتفاع100 متر واقع شده است، رنگ بستر این چشمه با چشمه تاپ تاپان متفاوت و رنگ زرد لیمویی دارد. همچنین از چشمه های آهک ساز فعال منطقه می توان         به چشمه اژدها دره سی و چشمه های موجود در روستای کلوانق  و ... اشاره کرد. آثار چشمه ها و حوضچه و جویبارهای خشک شده در منطقه به وفور یافت می شود که مناظر زیبایی را ایجاد کرده اند که همه این چشمه ها ی خشک و فعال        در یک امتداد گسلی قرار دارند(شکل 3).

3- دریاچه ارومیه: دریاچه ارومیه در غرب منطقه قرار دارد که علاوه بر جلوه‏های زیبای دریاچه و سواحل آن، می‏توان به جزایر کوچک درون این دریاچه نیز اشاره کرد، آب و لجن دریاچه و ماسه های سواحل (با مقدار نمک بالا) دریاچه علاوه بر کارایی در فعالیت‏های ورزشی، خاصیت درمانی داشته که    می‏تواند گردشگر با اهداف متفاوت را جذب کند.

4- شکاف و حفرهای انحلالی موجود در تپه تراورتنی قزل داغ: از وسط تپه قزل داغ واقع در روستای غله زار شکافی به طول 1-2 کیلومتر که در بعضی مناطق عرض آن 70 سانتی‏متر  می باشد وجود دارد. علاوه بر این شکاف در این تپه حفره‏های کوچکی انحلالی نیز وجود دارد که بزرگ‏ترین آن‏ها 6×3 متر دهانه و عمقی در حدود 7-6 متر دارند. این تپه کوچک با این ویژگی و چشمه آهک ساز ذکر شده در قسمت‏های قبلی، یک جاذبه زیبا برای جذب گردشگر می‏باشد(شکل 4).

5- تپه‏های کله قندی گنبدی تراورتنی: این تپه ها در اطراف چشمه  تاپ تاپان و کلوانق گسترش زیادی دارند که  ارتفاعی حدود 120-100 سانتیمتر و قاعده 120 -100 سانتی‏متری دارند(شکل 5).

6- آتشفشان سهند و مجموعه جوانتر و دامنه های آن‏ها: آتشفشان سهند در شرق و جنوب شرق این منطقه واقع شده است. چند گنبد آتشفشانی مانند ترشکوه، قلعه چین، رادار داغی، دین آباد و... به شکل گنبد و مخروطی در این منطقه دیده می‏شوند که در بلندای بعضی از آنها دهانه بصورت کالدرا مشخص است. این گنبدهای آتشفشانی مکانی جالب برای کوهنوردی می‏باشند. آتشفشان سهند باعث شده دره های و رودخانه‏های زیادی در منطقه گسترش یابد و دامنه های سبزی را ایجاد کنند که می‏توان به دره‏های قرمزی گل، صغایش، چراغیل و ...  اشاره کرد (شکل 6 ). این مناطق در شرق و جنوب شرق شهر آذرشهر در یک مسیر قرارگرفته‏اند. سرسبزی این دره‏ها و جریان آب این رودخانه در بیشتر ماه‏های سال باعث می‏شود گردشگران زیادی از این منطقه دیدن کنند. در روستای چراغیل، آبشار فصلی وجود دارد که باعث ایجاد حفره‏های در توف‏های سهند شده است همچنین در این دره، لاهار معرف جراغیل نیز قابل دید است. دره جراغیل بهترین مکانی است که می‏توان سکانس متوالی یک آتشفشان استراولکان (سهند) را مشاهده کرد. بنابراین از این نظر محلی مناسب برای جذب گردشگرهایی که به جاذبه‏های زمین شناسی علاقه دارند، می باشد.

7- تافونی‏های موجود در قطعات سنگی بزرگ: در دامنه‏های آتشفشان‏های جوان واقع در اطراف روستای        هفت چشمه  برروی قطعات سنگی با ترکیب آندزیتی که ابعادی در حدود 5×10 متر دارند فرسایش بادی باعث شده تافونی‏های زیبا و بزرگی در این سنگ‏ها ایجاد شود.

8- سنگ‏ها و کانی‏ها: وجود تراورتن‏های با رنگ‏های متفاوت  لیمویی، گردویی، قرمز و.... ، میانبارهای مرمر درون آن‏ها به رنگ‏های قرمز خونی، سبز و قرمز، کرم رنگ و... (13)،       سنگ‏های آتشفشانی متفاوت و بلورهای نمک و اجتماعات جالب آن ها در اطراف دریاچه ارومیه، آراگونیت های به صورت منشورهای با رنگ‏ها و اندازه‏های متفاوت و با ساخت‏های متفاوت و... از مواد سنگ شناختی جذب ژئوتوریسم می باشند.

9- فسیل‏ها: گسترش زیاد واحدهای مزوزوئیک در منطقه باعث گسترش فسیل های اربیتولین، آمونیت، بلیمنیت، براکیوپود و تنه سیلیسی شده درختان در حوالی روستاهای شیرامین، هفت چشمه و قوشقار شده است (9). همچنین در اطراف ممقان دیاتومیت‏ها گسترش زیادی دارند.

10- معادن موجود در منطقه: در این منطقه چندین معدن تراورتن و مرمر در حال استخراج می باشند. وجود مـعادن در  ژئـوپارک‏ها می‏تواند با وضع قوانین خاصی فعالیت و سامان‏دهی شوند که هماهنگی دو طرفه معادن و ژئوپارک می تواند باعث سودمند شدن معادن در ژئو پارک‏ها از نظر آموزشی و اقتصادی شود.

شکل 5- تصاویر صحرایی از گنبدهای کله قندی در نهشته های تراورتن.

11- جاذبه های معکوس و دریاچه های مصنوعی: در بخش‏هایی از جاده‏های این منطقه (مسیر ینگجه- قرمزگل، بعد از سد ینگجه) جاذبه معکوس به طور واضح نمایان است،    بطوری که خودرو در حال خلاص در جهت عکس شیب جاده حرکت می‏کند. سد ینگجه، بند تیمورلو و حوضچه شاه میدانی از جمله دریاچه های مصنوعی می باشند که می‏تواند شرایطی را برای قایق‏رانی و جذب گردشگر فراهم آورد.

توان تاریخی محدوده

بیشتر پدیده‏ها و آثار تاریخی کشف شده تا به امروز، جزو پدیده‏هایی می باشند که در بیشتر مناطق ایران نیز مشابه آن دیده می‏شود گسترش دارند همچون امامزاده روستای تیمورلو، مساجد و راسته بازارها، اما در این میان آثاری وجود دارند که شاید تنها خاص این منطقه می‏باشند از این آثار می توان       به مسجد و سنگ لوح های قبرستان روستای بادامیار(شکل 7)، غار دست ساخت روستای ینگجه، غار های ایشق کوهول و قارانلیق کوهول روستای داشکسن، برج های تاریخی چراغیل، مجموعه تاریخی مدفون شده یخچال گلی آذرشهر و ... را       برشمرد.

توان زیستی محدوده

شهرستان آذرشهر از گونه‏های متنوع حیات وحش و نیز گونه‏های جالب توجه گیاهی برخوردار است. گونه‏های جانوری این منطقه شامل گرگ، روباه، شغال، گراز، خرس قهوه ای، قوچ ومیش و خرگوش عمده‏ترین پستانداران این منطقه هستند. از پرندگان این شهرستان می‏توان به فلامینگو، پلیکان،           غاز وحشی، تنجه، خوتکا، اردک سبز، چنگر، انواع مرغابی، کبک، حواصیل، باقرقره، بهری، بالابان و تیهو اشاره کرد.      گونه‏های گیاهی عبارتند از: خارشتر، ورک، شیرین بیان، تلخه بیان، نعناعیان، چتریان، میخک، اسفناجیان، خشخاش و      گون کتیرا که به وفور در نقاط مختلف شهرستان می‏رویند.

جلوه‏های فرهنگی و محصولات

اهالی این منطقه به زبان ترکی صحبت می‏کنند، این موضوع می‏تواند یک ویژگی مثبت برای جذب گردشگران کشورهای    هم زبان به این منطقه باشد. عزاداری تاسوعا و عاشورا در      این منطقه مانند بیشتر مناطق آذربایجان طبق آیین خاص و با شور و حال ویژه ای بر گذار می‏شود.

وجود چند صد کارگاه محصولات خشکبار و بنشن (به ویژه لپه و نخود) و همچنین وجود شهرک صنعتی شهید سلیمی و صدها کارخانه کوچک و بزرگ متفرقه در این منطقه به       این شهرستان نمایی صنعتی داده است. سوای کارهای دولتی و کارخانه ای بیشتر مردم این منطقه به کار کشاورزی و قالی بافی مشغولند. در بین قالی بافان طرح و نقش خاصی از قالی بنام قالی آذرشهر می باشد که این موضوع نیز برای تاجران و هنردوستان می تواند جالب باشد. بیش‏ترین و مهم‏ترین محصول کشاورزی این منطقه گردو است که این رقم گردو نیز شهرت کشوری دارد.

نقش ژئوپارک در توسعه پایدار استان آذربایجان شرقی

استان آذربایجان شرقی علی رغم دارا بودن مناطق گردشگری فراوان (ازجمله توان های ژئوتوریستی، تاریخی و زیستی منطقه آذرشهر) سهم اندکی در جذب توریسم دارد. یکی از مواردی که می‏تواند بیانگر وضعیت گردشگری یک منطقه باشد بررسی آمار فعالیت هتل هاست. در این بررسی‏ها بیش‏ترین سهم را در    بین استان ها استان خراسان با 34/0 درصد ارزش افزوده استان دارا است و استان های همدان و مازندران را به ترتیب 28/0و 19/0 درصد در رده های بعدی قرار دارند  این در حالی است که استان آذربایجان شرقی با 09/0 درصد ارزش افزوده استان در رده سیزدهم کشور قرار دارد (14). بر این اساس معرفی مناطقی به عنوان ژئوپارک می تواند در جذب توریسم که باعث توسعه استان می‏شود نقش موثری داشته باشد.  

امروزه در این منطقه (آذرشهر و استان) پدیده های طبیعی و تاریخی مزبور به دلیل فقدان یا کمبود مکانیزم های اجرایی و کیفری برای برخورد با متخلفین محیط زیست و پدیده‏های طبیعی و همچنین عدم فرهنگ‏سازی و آگاه سازی ساکنین   این مناطق نسبت به پتانسیل پدیده های نامبرده برای جذب گردشگر و متعاقباً پیشرفت منطقه از نظر اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی؛ در حال نابودی هستند. با معرفی ژئوپارک امنیت و امکانات مورد نیاز گردشگران تأمین می شود و از تخریب پدیده‏ها جلوگیری می‏شود. همچنین افراد بومی نیز با گسترش گردشگر در منطقه، از اینکه محل زندگی آنها، مورد توجه دیگران است، احساس دلبستگی و غرور می کنند و بیشتر در حفظ و ارایه امکانات خود می کوشند. از مزایای دیگر آن        به جلب مشارکت جوامع محلی و ارتقای سطح اقتصادی و فرهنگی این جوامع می توان اشاره کرد.

علاوه بر آن ژئو پارک تحت حمایت یونسکو، به عنوان یک ابزار آموزشی و تربیتی برای آموزش مفاهیم محیط زیستی خدمت می‏کند. با آموزش و تحقیق و تربیت کردن افراد در زمینه های وابسته به رشته های گوناگون علوم زمین، حفظ محیط‏زیستی منطقه گسترده تر می شود که نتیجة آن توسعة پایدار منطقه است. چنین ژئو پارکی یک برنامه وسیع و مفصل آموزش محیط‏زیستی و تحقیقات علمی را فراهم می کند که درآن گروه‏های هدف با برنامه های متنوعی تعریف شده‏اند و ضمن آشنایی عملی با جنبه‏های گوناگون طبیعت، گروه های هدف با همگام سازی فعالیت های خود در راستای محیط زیست آشنا شده و در نهایت با اجرای برنامه اصولی، توسعه پایدار تحقق     می‏یابد.

بحث و نتیجه گیری و  راهکارهای پیشنهادی

در این مقاله جهت جلوگیری از طولانی شدن بحث تعداد اندکی از پدیده‏ها و پتانسیل های ژئوتوریستی با ارزش منطقه (در محدوده‏ای به وسعت 136000کیلومتر مربع) اشاره شده است. علاوه بر اینکه آذرشهر یک منطقه منحصر به فرد از نظر پتانسیل های ژئوتوریسمی است، نزدیک بودن به مرکز استان (دسترسی به فرودگاه و راه آهن)، راه دسترسی عالی به منطقه، واقع شدن در بخش حاشیه ای پهنه ایران و نزدیکی به کشورهای ترکیه، آذربایجان و ارمنستان شرایط کاندید بودن این منطقه را برای معرفی به عنوان ژئوپارک فراهم نموده است.

عدم وجود مدیریت یا  نبود کمیته تخصصی که بتواند مطالعات دقیق و علمی برروی جاذبه های ژئوتوریسمی منطقه داشته باشد، سبب گردیده  علیرغم تمام کوششهای صورت گرفته     در این زمینه، هنوز مشکلاتی وجود دارد که بخوبی در سطح منطقه نمایان است.

تشکیل کمیته ای تخصصی در ارتباط با طرح ژئوپارک آذرشهر و بکارگیری نیروهای متخصص در زمینه های مختلف علمی(همچون جغرافیا، زمین شناسی، محیط زیست، اقتصاد، گردشگری، نقشه برداری، کشاورزی، عمران و... )  و مطالعات و اقداماتی در موقعیت هر کدام از پتانسیل های موجود از قبیل:

1-      تعیین دقیق موقعیت مکانی هر کدام از پدیده‏های زمین شناسی

2-       تهیه نقشه پراکندگی پدیده های زمین شناسی در شهرستان آذرشهر

3-       انتخاب مناسبترین مسیر ارتباطی و احداث جاده ای مناسب

4-      ایجاد کمپ و امکانات رفاهی و تامین امنیت هر کدام از پدیده ها (در صورت نیاز استفاده از بخش خصوصی)

5-       تبلیغات و معرفی منطقه در سطح گسترده و      بکارگیری از راهنمایان مناسب گردشگری و استقبال از گردشگران می‏بایست در دستور کار قرار گیرد.

برای نیل به چنین اهدافی، می­توان با تصویب طرحی برای معرفی پتانسیل‏های ژئوتوریسمی، تلاش شود تا این منطقه را به‏عنوان کاندید دومین ژئوپارک ایران و خاورمیانه بعد از قشم معرفی تا علاوه بر جلب مشارکت ارگان‏های مختلف و تامین بودجه­های لازم جهت سامان دهی این مجموعه، از نابودی پدیده‏های گردشگری جلوگیری و از این راه گامی پیش بسوی توسعه پایدار استان برداشت. از آنجایی که ثبت ژئوپارک       یک فرایند زمان‏گیر می‏باشد، پیشنهاد می شود برای طی چنین فرایند و پروسه بزرگی (ثبت ژئوپارک در یونسکو) که نیاز به فراهم آوردن زیر ساخت های مورد نیاز است، ابتدا اقدام به ثبت محدوده تراورتنی این شهرستان بعنوان تراورتن پارک شود، زیرا وجود چشمه‏های فعال در منطقه که ساخت‏های            منحصر به فردی را بوجود آورده و نیز سنگ‏های الوانی بسیار زیبا که شهرت جهانی داشته، کاملاً این امر را محقق می‏سازد. 

منابع

1. کهن، گ. 1377. صنعت توریسم و توسعه پایدار نمادی از مدیریت پویا.  محیط شناسی دوره 24 شماره 21. صفحات79-90.
2. عبدالهی. م. 1385. چشم انداز توسعه گردشگری در ایران و جهان. ویژه نامه نخستین گردشگری روستایی و عشایری.
3. روستا. م.، س. روانی و ز.، رمضان زاده ولیف. 1385. گردشگری و توسعه پایدار روستایی. ویژه نامه نخستین گردشگری روستایی و عشایری.
4. دفتر مطالعات اقتصادی. 1388. بررسی صنعت گردشگری در ایران و کشورهای اسلامی. وزارت بازرگانی. معاونت برنامه ریزی و امور اقتصادی. گزارش شماره 836/88.
5. صمدیان. ا.، حسینی. ح.، رئوف آوا. م.1388. نقش آموزش بر توسعه زیرساختها درصنعت توریسم ایران. فصلنامه علمی پژوهشی جغرافیای انسانی – سال اول، شماره چهارم. صفحه 118-105.
6. بارو، سی. جی. 1376. توسعه پایدار، مفهوم، ارزش و عمل. ترجمه سید علی بدری. فصلنامه تحقیقات جغرافیایی. شماره 44. صفحه 45.
   1. Joyce, E. (2006) Geological heritage of Australia: selecting the best for Geosites and World Heritage, and telling the story for geotourism and Geoparks.. ASEG Extended Abstracts 2006: 18th Geophysical Conference: pp. 1-4.
   2. امری کاظمی. ع.ر. 1388. اطلس توانمندی‌های ژئوپارک و ژئوتوریسم ایران. سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی.صفحه454.
   3. قدیر زاده، ا. 1381. نقشه زمین شناسی 100000/1 ورقه آذرشهر.  سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور.
   4. رجب پور، ح. 1382. هیدرو ژئوشیمی آبهای زیرزمینی دشت آذرشهر. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تبریز. 120 صفحه.
   5. رهگشای. م و ج. مهدی پور قاضی. 1387. سختی آب و نقش احتمالی آن بر گسترش سنگ کلیه در منطقه آذرشهر- شمالغرب ایران. نسیم بامداد. شماره2 . صفحات 91-106.
   6. قدیرزاده. ا.، خاکزاد. ا.، امری کاظمی. ع.ر. 1385. تحلیل علمی وجود حفرات انحلالی پنهان (غار) در منطقه آذرشهر (غرب مجموعه آتشفشانی سهند). بیست و پنجمین گرده همایی علوم زمین.
   7. رهبر. یدالله. و م. ح. نبوی .1367. ویژگیهای از تراورتنهای زینتی آذرشهر. مجموعه مقالات اولین سمینار سنگهای ساختمانی. تهران.

14. مرکز آمارایران. 1384. « حسابهای ملی- حسابهای منطقه ای- حساب تولید استانهای کشور . 1381» تهران. دفتر انتشارات و اطلاع رسانی مرکز آمار ایران.