فصلنامه انسان و محیط زیست، شماره 31، زمستان 93

رابطه میزان استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات (با تاکید بر اینترنت)

 با سواد محیط‏زیستی دانشجویان

مهدیه رضائی[1]^*

mdrezaee@pnu.ac.ir

سید محمد شبیری[2]

چکیده

هدف پژوهش حاضر آشنایی با میزان آگاهی، نوع نگرش و رفتارهای محیط‏زیستی دانشجویان دانشگاه پیام نور استان مرکزی و بررسی میزان تاثیر فناوری اطلاعات و ارتباطات با تاکید بر اینترنت بر این متغیرها است.روش این پژوهش از نظر هدف کاربردی و از لحاظ      نحوه گردآوری داده‌ها، توصیفی از نوع پیمایشی است. در این پژوهش جامعه آماری عبارت بود از  26701 نفر دانشجویان دانشگاه پیام نور استان مرکزی که با استفاده از فرمول کوکران تعداد 377 نمونه از آن‌ها به صورت تصادفی انتخاب و مورد مطالعه قرار گرفت. ابزار پژوهش پرسشنامه‏ای در پنج بخش است که قبل از اجرا برای افزایش روایی و اعتبار آن به صورت آزمایشی به اجرا در آمد. تجزیه و تحلیل داده‏ها با استفاده ازروش‌های آماری توصیفی و استنباطی از طریق نرم افزار spss انجام شد.بر اساس یافته‏های این پژوهش، نگرش و رفتار دانشجویان نسبت به آگاهی آنان سطح بالاتری را نشان داده و تفاوت معنی داری بین آگاهی، نگرش و رفتارهای زیست محیطی دانشجویان زن و مرد وجود نداشت. هم چنین تنها بین آگاهی محیط‏زیستی با میزان استفاده از اینترنت رابطه معناداری در سطح 05/0  و با ضریب همبستگی نسبتا پایینی به دست آمد و بین نگرش و رفتارهای محیط‏زیستی دانشجویان با میزان استفاده آن‏ها از اینترنت ارتباط معنی‏داری حاصل نشد. بین میزان استفاده از سایت‏های اینترنتی محیط‏زیستی و آگاهی، نگرش و رفتارهای محیط‏زیستی دانشجویان نیز ارتباط معنی‏داری به دست نیامد.

کلمات کلیدی: فناوری اطلاعات و ارتباطات، اینترنت، ، سواد محیط‏زیستی، دانشجویان.

مقدمه

امروزه پژوهشگران به دلیل هزینه‏های زیاد طرح‏های تکنولوژیکی برای حل معضلات محیط‏زیستی به دگرگونی شیوه‏های زندگی مردم و راه حل‏های رفتاری علاقمند شده‏اند.  بحران‏های ‌محیط‏زیستی معاصر زاییده کژاندیشی یا جهالت عملی انسان در جهان می‌باشد. با اندکی تأمل در بحران‌های مختـلف ‌ محیط‏زیستی که بشـر پشـت سر نهـاده است، در   ‌می‏یابیم که آن‌چه این  بحران‌ها را تشدید می‏کند، بی‌سوادی ‌محیط‏زیستی است که در یک جامعه مشکلات بی‌شماری     به‌بار می‌آورد. از همین رو اصلاح روند بحران محیط‏زیست       به اعتقاد عموم صاحب نظران محیط‏زیست مشروط به اصلاح آموزه‏های انسان و تغییر در نگرش، بینش و دانش انسان نسبت به سرنوشت خود و محیط پیرامونش است. بر اساس تعریف یونسکو، سواد ‌محیط‏زیستی آموزش عملی پایه‌ای برای همه مردم است که برای آن‏ها دانش، مهارت‌ها و انگیزه‌های مقدماتی را فراهم می‌کند تا بتوانند نیازهای ‌محیط‏زیستی خود را برطرف نمایند و به توسعه پایدار کمک کنند(1).                       

برت) Barrett (، سواد ‌محیط‏زیستی را درک تعاملات        بین سیستم‌های طبیعی و سیستم‌های اجتماعی- انسانی تعریف کرده است(2). اور Uor) )، سواد ‌محیط‏زیستی را درک کردن ارتباط و به‌هم پیوستگی ما با محیط‌زیست و هم‌چنین داشتن نگرشی مسئولانه در مورد محیط‌زیست اطرافمان می‌داند. دویلیبی) Duailibi ( سواد زیست‌محیطی را مهارت دریافت دانش از طبیعت، درک اصول اساسی بوم‌شناسی و زندگی کردن همراه با این اصول تعریف کرده است(3). در تعریفی دیگر آمده است: سواد ‌محیط‏زیستی عبارت از توانایی و ظرفیت به‌کارگیری علم ‌محیط‏زیستی پایه‏ای، مفاهیم و مهارت فکر کردن برای فرموله کردن عملیات برروی موضوعات به‌خصوص ‌محیط‏زیستی در رفتارهای روزانه است(4). بر اساس نظر وولک (Volk)و مکبث(McBeth)، سواد ‌محیط‏زیستی شامل 6 مولفه اصلی می‌باشد: دانش محیط‏زیستی، دانش سیاسی- اجتماعی، دانش مسایل محیط‏زیستی، مهارت‌های عاطفی، مهارت‌های شناختی و رفتارهای مسئولانه ‌محیط‏زیستی (1).

به طور خلاصه سواد محیط‏زیستی از چندین جزء تشکیل    یافته‏است: دانش، نگرش‌ها(تاثیرگذاری و درجه تاثیر) و رفتار. آموزش محیط‌زیست روشی است که می‌تواند سواد ‌محیط‏زیستی را در دانش‌آموزان و دانشجویان ایجاد کند. بنابراین برای برخورداری از سواد ‌محیط‏زیستی، نیازمند آموزش ‌محیط‏زیستی هستیم و آموزش ‌محیط‏زیستی نیز همچون هر آموزش دیگر، متضمن سه حیطه دانش(شناخت)، نگرش(تعهد اخلاقی و زیبا‌شناختی) و مهارت(عمل به راهکارهای ‌محیط‏زیستی) است در این میان سواد محیط‏زیستی دانشجویان به عنوان قشری از جامعه که می‏توانند سفیر آموزش‌های ‌محیط‏زیستی در خانواده‌ها باشند و نیز نمایندگان فرهنگ‌ها و لایه‏های مختلف اجتماعی نیز به شمار می‏روند، از اهمیت خاصی در جامعه برخوردار است و لازمه شکل گیری آن آموزش‏های ‌محیط‏‏زیستی مناسب می‌باشد.

از پژوهش‏هایی که در مورد تاثیر جنسیت بر آگاهی، نگرش و رفتارهای محیط‏زیستی صورت گرفته، نتایج مختلفی             به دست آمده است، افرادی چون اسکات و ویلترز(1994)       به نتایجی مبنی بر عدم تفاوت در نگرش و عملکرد دو جنس و آگاهی محیط‏زیستی بالاتر مردان دست یافته‏اند(5). نتایج پژوهش‏های افرادی چون آقا محمدی و صالحی عمران(1387) حاکی از عدم تفاوت در رفتارهای ‌محیط‏زیستی زنان و مردان و نگرش و آگاهی بالاتر محیط‏زیستی زنان است(6).

 از سوی دیگر امروزه سلسله مراتب توسعه یافتگی کشورها،     برمبنای محرک اصلی وقوع دگرگونی در وضعیت کشورهای جهان، (یعنی جریان اطلاعات و ژئوپلتیک سرمایه) و گذر آنها به جامعه‏ی دانایی محور، به میزان نقشی که هر یک از کشورها در زایش اطلاعات، جریان سرمایه و مدیـریت دانش بر دوش می کشند، وابسته است.

آموزش دارای کیفیت مطلوب باید به مهارت‏هایی جون توانایی حل مساله ، برقراری ارتباط مؤثر ، کارتیمی و تفکر انتقادی که ترکیب و تفسیر انبوهی از اطلاعات را ایجاب می‏کند بپردازد.    با ورود فناوری‏های نوین ، همه عرصه‏های فردی و اجتماعی به شدت متاثر شده و در این میان آموزش‏های محیط‏زیستی نیز   از این پدیده در امان نمانده است و شاید انقلابی آرام در حال شکل گرفتن است که اساس آموزش سنتی را نشانه گرفته و ضمن در نظر گرفتن مولفه‏های اصلی و اهداف آن، فرصت‏های جدید یاد گیری را به همراه دارد .

فناوری‏ها روزنه‌ی امیدی بـرای حل مشکلات انســان          بـاز کرده‏اند. پیشگامان آموزش در کشورهای در حال توسعه  نیز  امیدوارند که بتوانند راه حل‏های مناسبی برای برخورد با  نقص‏های سیستم‏های خود پیدا کنند. لیکن آن‏ها می‏دانند که راه‏حل‏های مبتنی بر فناوری اطلاعات و ارتباطات (فاوا) (ICT[3]) غالبا پرهزینه بوده و در بسیاری موارد، این راه حل‏ها از خارج خود جامعه به صورت کمک آموزشی و یا راه‏حل‏های کاربردی آورده می‏شود(7). در حقیقت فناوری‏های فاوا با توجه به هزینه‏ی بالا و عدم اطمینان از بازگشت سرمایه فراگیر نشده و رشد چشمگیری نداشته‏اند.

تحقیقات وگوتسکی)  (Vyogotsky نشان می‏دهد که فرهنگ اولین عامل تعیین کننده‏ی توسعه‏ی فردی است و      از این نقطه نظر راه‏حل‏های فناوری آموزشی از لجاظ فنی ممکن است جبرگرایانه باشند به خصوص اگر توسعه دهندگان درکی از زمینه و فرهنگ محلی نداشته باشند(8).  سلینگر اشاره می‏کند که در چنین راه‏حل‏هایی، کدهای زبانی، مفروضات فرهنگی، تصاویر اجتماعی و مفاهیم غربی/ اروپایی ، زیربنای انتخاب ترکیبات  مطلوبی از دانش می باشند(9).  ریسک ناشی از چنین پروژه هایی که به ابزارهایی بی‏اثر منجر می‏شوند بالا است. شانس بالایی وجود دارد که آن‏ها به عنوان راه‏حل‏های فرهنگی امپریالیستی دیده شوند. هنوز هم برخی از راه‏حل‏ها از غرب می‏آیند، گرچه این راه‏حل‏ها در شیوه‏ی تفکر خود غربی هستند اما استفاده آن‏ها از زبان اروپایی و             در دسترسی به زیرساخت‏های فاوا آن‌ها را آسیب پذیر ساخته  و احتمال شکستشان زیاد است. چنین شکست‏هایی پرهزینه بوده و خصوصا برای کشورهای در حال توسعه نامطلوب         می‏باشد.

خطری که امروزه آموزش‌های محیط‏زیستی را در سطح کلان تهدید می‏کند آراسته شدن به فن آوری به جای بهره مند شدن از ان است . اگر آموزش ما تنها با اتکا به استفاده از انواع         فن‏آوری‏های نوین، یادگیری یک محتوای سنتی و درک آن را عمق ببخشند فقط خود را به زیور فن‏آوری آراسته و هنوز افرادی را تربیت می‏کنند که بهره از فن‏آوری نبرده‎‏اند. بی شک آموزش‏های فردا باید بتوانند کسانی را تربیت کنند که توانایی روبه رو شدن مسایل نوین را به صورت خلاقانه                داشته باشند(10).

بر اساس تعریف الستن( Elston)  فاوا، فناوری مورد استفاده برای مدیریت اطلاعات و کمک به برقراری ارتباطات است(11). این اصطلاح در سال 1990 جایگزین اصطلاحات پردازش     داده‏ها و سیستم‏های اطلاعات مدیریت شد که در دهه 1970 و 1960 بسیار رایج بودند. فاوا معمولاً به کلیه فن‏آوری‏هایی    اشاره دارد که در 5 حوزه ی جمع آوری، ذخیره سازی، پردازش، انتقال و نمایش اطلاعات کاربرد دارند. نیمه ی دوم سده ی بیستم با رشد فناوری‏های ارتباطی و نیز روز افزون،    به اشکال مختلف اطلاعات، نطفه ی دوران جدیدی بسته شد که در آن، حیات جوامع بشری به شدت به گردش اطلاعات و اطلاع رسانی به موقع وابسته شد. مهم‏ترین ویژگی این دوران، سرعت بیشتر و اتکا به اطلاعات، به عنوان ماده خام مورد نیاز کشاورز، صنایع و توسعه است. در این دوران کم کم نوعی دیدگاه جامع نگری بر امور سایه می افکند (12).

دسترسی سریع به اطلاعات  و انجام امور بدون در نظر گرفتن فواصل جغرافیایی و محدودیت‏های زمانی، محوری‏ترین دستاورد این فناوری است. از دیگر ویژگی‏ها می‏توان به     تعاملی بودن فناوری(دو طرفه بودن فرایند ارتباط)، جمع زدایی (گرایش به اتباط فردی)، ارتباط ناهمزمان، تمرکززدایی، استفاده از ظرفیت بیشتر و انعطاف‏پذیری اشاره کرد (13).

اصطلاح شکاف دیجیتالی به شکاف مابین افرادی که به فناوری‏های اطلاعاتی و ارتباطی دسترسی دارند و کسانی که    به این فناوری‏ها دسترسی ندارند باز می‏گردد (14). تفاوت‏های جهانی در دسترسی به اینترنت و دیگر فناوری های ارتباطات و اطلاعات، به شکاف دیجیتالی میان دارندگان این تکنولوژی و افراد محروم از این تکنولوژی منجر شده است. اغلب، شکاف دیجیتالی را به جهانی، منطقه‏ای یا ملی بخش کرده‏اند و همچنین در سطح ملی یک شکاف دیجیتالی میان شهر و روستا دیده می‏شود. ون دجیک  (Van Dijk)براین باور است که برای درک مفهوم شکاف دیجیتالی موضوع‏هایی همچون، مهارت های دیجیتالی، تحلیل فرهنگ و نوع زندگی و الگوهای مورد استفاده‏ی روزانه باید مورد بررسی قرار گیرد (15).

نشست جهانی جامعه‏ی اطلاعاتی (2003) به شدت بر ضرورت پر کردن شکاف دیجیتالی تآکید کرده است. از آنجایی که بیشتر مردم آسیا و اقیانوسیه در مناطق روستایی زندگی       می‏کنند، پر کردن شکاف دیجیتالی بین شهر و روستا یکی از مهم‏ترین وظایف در جهت خلق جامعه و مردم جهت دهی شده به سوی جامعه اطلاعاتی است (16).

پژوهشی که در سال 1391 توسط مسعودی و همکاران با عنوان نقش رسانه‏های مجازی در ارتقای آگاهی اجتماعی و فرهنگی در رابطه با روش‏های حفاظت از محیط زیست و کاهش بحران‏های آن صورت گرفته است که بر اساس نتایج آن ابتدا باید بسترسازی دسترسی همگان به اینترنت فراهم شود، خدمات دولت الکترونیک رونق یافته و گسترش موضوعی بیشتری را بالاخص در زمینه آموزش یابد، شهروندان بایستی سرعت، سهولت و هزینه پایین اینترنت را درک نموده و در زمینه بحران‏های طبیعی و انسانی آگاهی خود را ارتقا دهند(17).

استرن (Stren)، نوردلاند و گارویل (Nordlund & Garvil) و ویدگرن (Widegern) بیان می‏کنند که علاوه بر عامل نگرشی، سه عامل دیگر نیز رفتار مثبت محیطی را     تحت تأثیر قرار می‏دهد نخست، عوامل زمینه ای نظیر       هزینه‏های مادی، پاداش و دسترسی به تکنولوژی است. دوم توانایی‏های فردی مثل دانش  خاص محیطی و مهارت است و سوم عادات هستند که باید به منظور تغییر رفتار در جهت رفتار مثبت محیطی سست شوند.  بنابراین، برای درک بهتر رفتارهای محیطی باید عامل نگرشی، موقیعتی، توانایی‏های فردی و عادات در رابطه با یکدیگر مورد بررسی قرار گیرند(6).

مجمع جهانی اقتصاد در گزارشی با نام «گزارش جهانی فناوری اطلاعات ۲۰۱۴» به بررسی وضعیت آمادگی محیط فناوری اطلاعات در کشورهای گوناگون تحت شاخص آمادگی شبکه‌ای (Networked Readiness Index) پرداخته است. این شاخص، تعیین‌کننده میزان آمادگی کشور‌ها برای بهره‌برداری از فرصت‌های فراهم شده توسط فناوری ارتباطات و اطلاعات است و با توجه به چهار مؤلفه تعیین می‌شود که عبارتند از محیط فراهم شده برای این فناوری در کشور، میزان آمادگی بازیگران داخلی برای استفاده از این فناوری و میزان استفاده از این فناوری در میان بازیگران داخلی حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات و تأثیر این فناوری بر اقتصاد و اجتماع. در میان ۱۴۲ کشور و منطقه مورد بررسی، فنلاند، سنگاپور، سوئد، هلند، نروژ، سوئیس، ایالات متحده آمریکا، منطقه هنگ‌کنگ، بریتانیا و   کره جنوبی به ترتیب در رتبه‌های نخست تا دهم قرار دارند و ایران با سه رتبه نزول نسبت به سال گذشته به رتبه ۱۰۴ رسیده است. هم چنین رتبه ایران در چهار شاخصی که در بالا به آن اشاره شد، به ترتیب ۸۶، ۱۱۰، ۱۱۳ و ۱۰۷ است(18).

پژوهش حاضر در پی این است که سیاستگذاران آموزش‌های محیط‏زیستی را با میزان تاثیر اینترنت و سایت‏های اینترنتی محیط‏زیستی در شکل‌گیری شناخت، نگرش و رفتارها و در یک کلام سواد ‌محیط‏زیستی دانشجویان به عنوان قشر تاثیرگزار جامعه آشنا ساخته و  بتواند با بررسی شناخت، نگرش و رفتارهای محیط‏زیستی دانشجویان و میزان استفاده آن‏ها از موارد ذکر شده در برنامه‌ریزی جهت استفاده از فاوا در آموزش‎‌های محیط‏زیستی، به سیاستگزاران آموزشی           یاری رساند. گسترش کاربرد اینترنت  ضرورت توجه به ظرفیت آن برای استفاده در آموزش‏های محیط‏زیستی  را خاطر نشان می‏سازد.

این پژوهش در پی پاسخگویی به این سوال است که دانش و آگاهی محیط‏زیستی دانشجویان دانشگاه پیام نور استان مرکزی تا چه اندازه است؟ دانشجویان دانشگاه پیام نور استان مرکزی چه نوع نگرشی نسبت به محیط زیست دارند؟ مهارت یا عملکرد محیط‏زیستی دانشجویان دانشگاه پیام نور استان مرکزی تا        چه اندازه است؟ و  نیزدرصد استفاده کنندگان از اینترنت و سایت‏های اینترنتی محیط‏زیستی را به تفکیک مشخص کرده و فرضیه‌های7 گانه مربوط به تاثیر جنسیت و ارتباط استفاده از فناوری‏های نامبرده با آگاهی، نگرش و رفتارهای محیط‏زیستی دانشجویان دانشگاه پیام نور استان مرکزی را مورد بررسی       قرار دهد.پاسخ به این سوالات و نتایج بررسی فرضیه‏ها برای برنامه ‌ریزی در زمینه استفاده از ظرفیت‌های فضای اینترنت در ارتقای سواد محیط‏زیستی دانشجویان، هدف پژوهش حاضر می‌باشد.

فرضیه‏های پژوهش

1. بین دانش، نگرش و عملکرد محیط‏زیستی دانشجویان زن و مرد و جنسیت آن‌ها رابطه وجود دارد.
2. بین میزان استفاده از اینترنت و آگاهی محیط‏زیستی دانشجویان رابطه وجود دارد.
3. بین میزان استفاده از اینترنت و نگرش محیط‏زیستی دانشجویان رابطه وجود دارد. 
4. بین میزان استفاده از اینترنت و رفتار محیط‏زیستی دانشجویان رابطه وجود دارد.
5. بین میزان استفاده از سایت‏های اینترنتی محیط‏زیستی و آگاهی محیط‏زیستی دانشجویان رابطه وجود دارد.
6. بین میزان استفاده از سایت‏های اینترنتی محیط‏زیستی و نگرش محیط‏زیستی دانشجویان رابطه وجود دارد.
7. بین میزان استفاده از سایت های اینترنتی محیط‏زیستی و رفتار محیط‏زیستی دانشجویان رابطه وجود دارد.

مواد و روش بررسی

روش این پژوهش از نظر هدف کاربردی و از لحاظ نحوه گردآوری داده‌ها توصیفی از نوع  پیمایشی است. در این پژوهش جامعه آماری عبارت است از کلیه دانشجویان دانشگاه پیام نور استان مرکزی که بر اساس اطلاعات آماری رسمی دانشگاه 26701 نفر می‏باشند که در 13 مرکز و واحد استان مشغول به تحصیل هستند. به منظور تعیین حجم نمونه و با توجه به دانستن اینکه جامعه ما 26701 عضو و 13 مرکز و واحد دارد، ابتدا 3 مرکز اراک، خمین و محلات و واحدهای فراهان و چهارچشمه بر مبنای پراکنش جغرافیایی (از نقاط مختلف استان) و دارا بودن فرهنگ محلی شاخص برای معرف بودن از کل جامعه مطالعاتی (دانشگاه پیام نور استان مرکزی) انتخاب شدند و سپس با بهره‏گیری از جدول مورگان، حجم نمونه 338 نفر حاصل شد، این نتیجه با استفاده از فرمول نسبتی کوکران نیز با اختلاف ناچیزی تایید شد که برای بالا رفتن دقت کار 377 نمونه در نهایت به صورت تصادفی انتخاب و مورد مطالعه قرار گرفت. 

در این مقاله با توجه به این‌که سواد ‌محیط‏زیستی دارای محدوده وسیعی می‏باشد، لذا برای تحدید مساله به بررسی ابعاد مهم سواد ‌محیط‏زیستی (آگاهی، نگرش و رفتار) بسنده گردیده است.ابزار پژوهش حاضر پرسشنامه‏ای در پنج بخش است که دو بخش اول آن محقق ساخته بوده و بخش‏های مربوط به سنجش سواد محیط‏زیستی (آگاهی، نگرش و رفتار) در تحقیقات صالحی عمران و آقامحمدی(1387)  مورد استفاده قرار گرفته است. این پرسشنامه با توجه به فرهنگ جامعه ایران و با استفاده از نظرات تکمیلی مورد استفاده قرار گرفته و قبل از اجرا برای افزایش روایی و اعتبار آن به صورت آزمایشی به اجرا          درآمده است

.بخش اول پرسشنامه با محتوای تعدادی سوال در زمینه اطلاعات دموگرافیک شامل: جنسیت، مقطع تحصیلی،        رشته تحصیلی، مرکز یا واحد محل تحصیل و سن پاسخگو     می باشد. بخش دوم پرسشنامه شامل دو سوال مربوط به میزان استفاده از اینترنت و سایت‏های اینترنتی محیط‏زیستی می باشد با پاسخ‏های پنج گزینه‏ای به ترتیب از استفاده نمی‏کنم تا بیش از 6 ساعت وخیلی زیاد تا خیلی کم، تدوین و                   ارایه شده اند. بخش سوم پرسشنامه نیز شامل 9 گویه یا سوال تشریحی کوتاه پیرامون سنجش دانش یا آگاهی‌های محیط‏زیسنی دانشجویان است. برای سنجش و اندازه‏گیری متغیر آگاهی یا دانش، جهت فهم بهتر مطلب و سهولت کار،      9 گویه مورد سنجش دانش، از عدد صفر تا 9 شماره گذاری شده است . عدد1 برای گویه‏ای است که جواب درست و      عدد صفر برای گویه‏ای که جواب نادرست داده‏اند، کدگذاری متغیر آگاهی یا دانش به چهار بازه تقسیم بندی شده است.   عدد صفر به بازه صفر، آگاهی اصلاً نمی دانم ؛ عدد1 به بازه 3تا 1 آگاهی اندک؛ عدد2 به بازه 6 تا 4 آگاهی متوسط و عدد 3 به بازه 9 تا 7 آگاهی زیاد، اختصاص دارد. جدول 1 گویه‏های سنجش متغیر آگاهی یا دانش را نشان می‏دهد.                                                                                                                                                    

جدول 1- گویه های سنجش متغیر آگاهی یا دانش

در بخش چهارم پرسشنامه نیز برای سنجش و اندازه‏گیری متغیر نگرش مطابق جدول 2 عمل شده است، این بخش از پرسشنامه دارای 11 گویه می باشد و طیف سنجش به ترتیب اولویت به مقوله های؛ کاملاً موافقم، موافقم، نظری ندارم، مخالفم، کاملاً مخالفم رتبه بندی شده است. این متغیر برحسب طیف لیکرت تنطیم گردیده و سپس توزیع فراوانی متغیر نگرش محیط‌زیستی براساس نمره مقیاس 1 تا 5 در جدول 2        آورده شده است.

جدول 2- گویه‏های متغیر نگرش

در بخش پنجم پرسشنامه هم برای سنجش و اندازه‏گیری متغیر مهارت؛ مطابق جدول 3 از 18 گویه استفاده شده که این متغیر برحسب طیفی به ترتیب اولویت به مقوله‏های؛ همیشه، بعضی وقت‏ها، به ندرت و اصلاً رتبه بندی شده، سپس توزیع فراوانی متغیر رفتار محیط‌زیستی براساس نمره مقیاس 1 تا 4 در جدول 3  نشان داده شده است.

روایی ابزار پژوهش یا پرسشنامه از نوع روایی محتوایی است .بدین صورت که ابتدا، مدلی از حیطه‌های مختلف موضوع تدوین گردید، سپس برای هر حیطه سوال‏های متعددی طراحی شد و پس از تعدیل سوال‏ها، فهرست اولیه پرسشنامه         تهیه گردید و در اختیار افراد متخصص(استادراهنما، 4 نفر کارشناس در حوزه تحقیقات و پژوهش، 4نفر کارشناس ارشد آموزش محیط‌زیست) قرار گرفته و در چندین نوبت با اعمال نظر متخصصین، سوال هایی که به لحاظ صوری و محتوایی مناسب تشخیص داده نشده بودند، حذف گردید و سوالات مناسب جایگزین شد و در نهایت پرسشنامه‌ای حاوی 40 سوال2 سوال در زمینه استفاده از اینترنت و سایت‏های اینترنتی محیط‏زیستی، 9 گویه در حوزه دانش، 11 گویه در حوزه نگرش و 18 گویه در مورد مهارت یا رفتارهای محیط‏زیستی  دانشجویان) تهیه شده و برای سنجش روایی  مورد ارزیابی قرار گرفت و سپس تایید شد.                        

به منظور بررسی پایایی در این پژوهش با استفاده از نرم افزار spss به محاسبه آلفای کرونباخ اقدام شد ونتیجه 83/. در خصوص پایایی بخش نگرش پرسشنامه وآلفای 79/. در خصوص بخش رفتار پرسشنامه حاصل شد.البته در مورد بخش مربوط به سنجش آگاهی‏های محیط‏زیستی به علت استفاده از سوالات باز امکان محاسبه آلفای کرونباخ وجود نداشت و به استفاده از آن در تحقیقات پیشین اعتماد شد.

جدول 3- گویه های عملکرد یا مهارت

در این پژوهش به منظور تجزیه و تحلیل داده‌های جمع‌آوری شده از روش‌های آمار توصیفی و استنباطی با بهره‌گیری از      نرم افزارspss به شرح زیر استفاده شده است:

1) تشکیل و تنظیم جداول توزیع فراوانی، درصد، میانگین وزنی و انحراف معیار (استاندارد)

2) رسم نمودار میله‌ای

3) استفاده از آزمون پیرسون برای بررسی تاثیر اینترنت و سایت‏های اینترنتی محیط‏زیستی با توجه به فاصله ای بودن مقیاس این متغیرهای مستقل و متغیرهای وابسته و آزمون T برای بررسی تاثیر جنسیت در آگاهی، نگرش و رفتارهای محیط‏زیستی دانشجویان

یافته‏ها

 توصیف متغیرهای زمینه­ای

جدول 4- توزیع درصدی و آماره­های توصیفی برحسب متغیرهای زمینه­ای

همان‌طور که جدول نشان می‌دهد تقریباً 37 درصد از پاسخگویان بین 18 تا 22 سال سن داشته و سن تقریبا ً25 درصد از آن‏ها بین 23 تا 27 سال بوده است. با این حال، تعداد قابل ملاحظه‌ای از افراد (61 نفر) سن خود را مشخص نکرده‌اند. اکثریت آنها زن (5/74 درصد) بوده اند. داده‌های جدول نشان می‌دهد که نزدیک به 75 درصد از پاسخگویان در مقطه کارشناسی در حال تحصیل بوده‌اند.همچنین، 53 پاسخگو به مقطع تحصیلی خود،  اشاره‌ای نکرده‌اند. در نهایت  4/33 درصد از آنها در دانشگاه پیام نور مرکز اراک مشغول به تحصیل بوده و 21 درصد مرکز خمین و مابقی پاسخگویان چهارچشمه (قورچی باشی)، فرمهین و محلات را به عنوان   محل تحصیل خود انتخاب نموده‌اند. ضمن اینکه، 2 نفر به این سئوال پاسخ نداده‌اند.

سوال اول: دانش و آگاهی محیط‏زیستی دانشجویان دانشگاه پیام نور استان مرکزی تا چه اندازه است؟

جدول شماره 5 توزیع فراوانی متغیر آگاهی محیط‌زیستی را براساس نمره مقیاس صفر تا 3 نشان می‌دهد.

جدول 5- توزیع فراوانی متغیر آگاهی محیط‌زیستی

داده‏های جدول 5  حاکی از آن است که بیشترین فراوانی     (254 پاسخگو) به پاسخگویانی است که اگاهی اندکی دارند.    این تعداد بیش از 67 درصد از پاسخگویان را شامل می‌گردد. تعداد 78نفر یعنی نزدیک به 21 درصد از پاسخگویان آگاهی متوسط داشته و 2 پاسخگو نیز آگاهی زیاد (بین هفت تا         نه امتیاز) را نشان داده‌اند. با این حال، 4/11 درصد (43 پاسخگو) امتیاز صفر را در زمینه آگاهی محیط‌زیستی        کسب کرده‌اند. در مجموع، میانگین آگاهی محیط‌زیستی 10/1 (از صفر تا 3) می‌باشد.

سوال دوم: دانشجویان دانشگاه پیام نور استان مرکزی چه نوع نگرشی نسبت به محیط‏زیست دارند؟

جدول 6 توزیع فراوانی متغیر نگرش محیط‌زیستی را براساس نمره مقیاس 1 تا 5 نشان می‌دهد.

جدول 6-توزیع فراوانی متغیر نگرش محیط‌زیستی

بر اساس داده های جدول 6 مقایسه میانگین‌ها نشان می‌دهد که میانگین 29/4 (از 5) مربوط به گویه هفتم در بالاترین سطح و میانگین 65/2 (از 5) مربوط به گویه پنجم در پایین‌ترین سطح قرار دارد.در مجموع، میانگین نگرش محیط‌زیستی 71/3 از 5 می‌باشد که بالاتر از حد متوسط می‌باشد.

سوال سوم: مهارت یا عملکرد محیط‏زیستی دانشجویان دانشگاه پیام نور استان مرکزی تا چه اندازه است؟

جدول 7، توزیع فراوانی متغیر رفتار محیط‌زیستی را براساس نمره مقیاس 1 تا 4 نشان می‌دهد. مقایسه میانگین‌ها          نشان می‌دهد که میانگین 56/3 (از 4) مربوط به گویه اول یعنی «خاموش کردن وسایل گرمایش در اتاق‌هایی که لازم نیست روشن باشد» در بالاترین سطح و میانگین 09/2 (از 4) مربوط به گویه هجدهم یعنی «ریختن زباله‌های آشپزخانه در باغچه» در پایین‌ترین سطح قرار دارد. در مجموع، میانگین رفتار محیط‌زیستی پاسخگویان 87/2 از 4 می‌باشد که بالاتر از حد متوسط می‌باشد

جدول 7-  توزیع فراوانی متغیر رفتار محیط‌زیستی

سوال چهارم: درصد دانشجویان استفاده کننده از اینترنت و سایت‏های اینترنتی محیط‏زیستی به تفکیک در دانشگاه پیام نور استان مرکزی چقدر است؟

جدول 8 به میزان کاربرد اینترنت در بین پاسخگویان      پرداخته است. همانطور که نمودار 1 نشان می دهد تقریباً 45 درصد از افراد کمتر از یک ساعت در روز از اینترنت استفاده می‌کنند. کمترین فراوانی مربوط به افرادی است که اینترنت بیش از 6 ساعت از وقتشان را پر می‌کنند.

جدول 8- میزان کاربرد اینترنت دانشجویان دانشگاه پیام نور استان مرکزی

جدول 9-میزان استفاده از سایت های اینترنتی زیست محیطی در بین دانشجویان دانشگاه پیام نور استان مرکزی

میزان استفاده از سایت‌های اینترنتی محیط‏زیستی در جدول 9 آورده شده است. داده‌های جدول نشان می‌دهد که بیش از 70 درصد از افراد «خیلی کم» یا «کم» از مطالب محیط‌زیستی در اینترنت استفاده می‌کنند.

آزمون فرضیات

فرضیه 1: میان دانش، نگرش و عملکرد محیط‏زیستی دانشجویان زن و مرد و جنسیت آن‌ها رابطه وجود دارد.

جدول 10 تمایزپذیری میزان سه متغیر آگاهی محیط‌زیستی، نگرش محیط‌زیستی و رفتار محیط‌زیستی را برحسب جنسیت مورد بررسی قرار می دهد.این جدول مقایسه میانگین‌ها را‌ برحسب جنسیت نشان می‌دهد.

جدول 10- خلاصه شاخص‌های آماری مقایسه میانگین‌های دو گروه مستقل بر حسب جنسیت

همان‌طور که ملاحظه می‌شود، میانگین میزان آگاهی محیط‌زیستی مردان دانشجو بیش از زنان دانشجو بوده است. با این حال از نظر آماری این تفاوت معنادار نیست. بنابراین، تفاوت چندانی در آگاهی محیط‌زیستی در بین زنان و مردان وجود ندارد. به همین ترتیب، میانگین میزان نگرش محیط‌زیستی مردان بیش از زنان بوده است، اما این تفاوت میانگین‌ها نیز مورد تأیید واقع نشد. علاوه بر این، میانگین رفتار محیط‌زیستی مردان بیش از زنان  بوده در حالی‌که، این تفاوت نیز از نظر آماری معنی‌دار نیست و  نمی توان تفاوتی بین رفتار محیط‌زیستی زنان و مردان قایل شد.

فرضیه دوم: بین میزان استفاده از اینترنت و آگاهی محیط‏زیستی دانشجویان رابطه وجود دارد.

جدول 11 رابطه بین میزان استفاده از اینترنت با آگاهی محیط‌زیستی دانشجویان را نشان می‌دهد.

جدول 11-رابطه بین آگاهی محیط‏زیستی دانشجویان و استفاده از اینترنت بر اساس ضریب همبستگی پیرسون

داده‌های جدول 11 نشان می‌دهد که بین آگاهی محیط‌زیستی با میزان استفاده از اینترنت رابطه معناداری با قبول خطای کمتر از 05/0 بدست آمده است. این ارتباط مستقیم و مثبت بوده، بدین معنا که می‌توان گفت هرچه میزان استفاده از اینترنت افزایش می‌یابد، آگاهی محیط‌زیستی  نیز افزایش می‌یابد. لیکن این رابطه  از نظر شدت همبستگی در سطح نسبتاً پایینی بوده است.

فرضیه سوم: بین  میزان استفاده از اینترنت و نگرش محیط‏زیستی دانشجویان رابطه وجود دارد. 

جدول 12- رابطه بین نگرش زیست محیطی دانشجویان ومیزان استفاده

از اینترنت بر اساس ضریب همبستگی پیرسون

جدول 12 رابطه بین میزان استفاده از سایت‏های اینترنتی ‌محیط‏زیستی نگرش محیط‌زیستی دانشجویان را               نشان می‌دهد.همانطور که از داده های جدول مشخص است ، رابطه معنی‏داری بین  میزان استفاده از اینترنت و نگرش محیط‏زیستی دانشجویان به دست نیامد.

فرضیه چهارم: بین میزان استفاده از اینترنت و رفتار محیط‏زیستی دانشجویان رابطه وجود دارد.

جدول 13- رابطه بین رفتار محیط‏زیستی دانشجویان و میزان استفاده

 از اینترنت بر اساس ضریب همبستگی پیرسون

جدول 13 نیز ارتباط بین میزان استفاده از سایت‏های اینترنتی ‌محیط‏زیستی و رفتارهای محیط‌زیستی دانشجویان را نشان می‌دهد.بر اساس داده‏های حاصل از آزمون آماری، رابطه معنی‏داری بین میزان استفاده از سایت‏های اینترنتی محیط‏زیستی و رفتار محیط‏زیستی دانشجویان حاصل نشد.

فرضیه پنجم: بین میزان استفاده از سایت‏های اینترنتی محیط‏زیستی و آگاهی محیط‏زیستی دانشجویان رابطه         وجود دارد.

جدول 14- رابطه بین آگاهی محیط‏زیستی دانشجویان و میزان استفاده

 از سایت‌های اینترنتی محیط‏زیستی بر اساس ضریب همبستگی پیرسون

داده‌های جدول 14 نشان می‌دهد که بین متغیر مستقل (میزان استفاده از مطالب سایت‏های اینترنتی محیط‏زیستی) و متغیر وابسته (آگاهی محیط‌زیستی) رابطه‌ای وجود ندارد.

فرضیه ششم: بین میزان استفاده از از سایت های اینترنتی محیط‏زیستی و نگرش محیط‏زیستی دانشجویان رابطه وجود دارد.

جدول 15- رابطه بین نگرش محیط‏زیستی دانشجویان ومیزان استفاده

از سایت‌های اینترنتی محیط‏زیستی بر اساس ضریب همبستگی پیرسون

داده‌های جدول 15 نیز حاکی است که بین متغیر مستقل (میزاناستفاده از مطالب سایت های اینترنتی محیط‏زیستی) ومتغیر وابسته (نگرش محیط‌زیستی)رابطه‌ای وجود ندارد.

فرضیه هفتم: بین میزان استفاده از از سایت های اینترنتی محیط‏زیستی و رفتار محیط‏زیستی دانشجویان رابطه وجود دارد.

جدول 16- رابطه بین رفتار محیط‏زیستی دانشجویان و میزان استفاده

از سایت‌های اینترنتی ‌محیط‏زیستی بر اساس ضریب همبستگی پیرسون

داده‌های جدول 16 بیانگر این است که بین متغیر مستقل (میزاناستفاده از مطالب سایت های اینترنتی محیط‏زیستی) متغیر وابسته (رفتارمحیط‌زیستی)رابطه معنی داری وجود ندارد.

بحث و نتیجه گیری

در پژوهش حاضر بررسی ها نشان داده است که در بخش سنجش آگاهی، نگرش و رفتار دانشجویان و در پاسخ به سوال اول پژوهش، میانگین آگاهی محیط‌زیستی 10/1 (از صفر تا 3) بود که این میزان اگاهی محیط‏زیستی، سطح پایینی را         ارایه داده است.

در پاسخ به سوال دوم پژوهش، میانگین نگرش محیط‌زیستی نیز 71 /3 از 5 بود که بالاتر از حد متوسط می‌باشد. همانگونه که ملاحظه گردید، به طور کلی یافته‌ها حاکی از آن است که پاسخگویان، نگرش محیط‌زیستی مناسبی از خود نشان داده اند.

در پاسخ به سوال سوم نیز میانگین رفتار محیط‌زیستی پاسخگویان 87/2 از 4 بود که بالاتر از حد متوسط می‌باشد. به طور کلی یافته‌ها حاکی از آن است که پاسخگویان، رفتار محیط‌زیستی نسبتاً مناسبی از خود نشان داده‏اند.

در پاسخ به سوال چهارم پژوهش، میزان استفاده از اینترنت    نیز سطح متوسط رو به پایین (میانگین 3/2 از 5) قرار دارد، این نتیجه می‏تـواند تاییــدکننــده نظــرات دی و گرین وود (Day and Greenwood) مبنی بر پرهزینه بودن فناوری‏های فاوا با توجه به ضعف زیرساخت‏های مربوط در کشورهای در حال توسعه باشد،  همچنین داده ها نشان داد که که بیش از 70 درصد از افراد «خیلی کم» یا «کم» از مطالب محیط‌زیستی در اینترنت استفاده می‌کنند.

نتایج این پژوهش نشان داد نگرش و رفتار دانشجویان نسبت به آگاهی آنان سطح بالاتری را نشان می‏دهد که این امر به نظر می‌رسد ریشه در باورهای سنتی، تربیت خانوادگی و آموزه‏های مذهبی آنها داشته باشد که این خود می‏تواند بیانگر خطی نبودن مطلق رابطه آگاهی، نگرش و رفتار و وجود عوامل متعدد موثر در رفتارهای محیط‏زیستی افراد و پیچیدگی این مسئله باشد. این نتایج با  آن بخش ازمطالعات هینز، مبنی بر این که آگاهی و تمایل فرد برای رفتارهای مسئولانه به تنهایی برای تحقق پذیرفتن رفتار کافی نیست، زیرا رفتار مسئولانه محیطی تحت تأثیر فشارهای اقتصادی، اجتماعی و فرصت انتخاب رفتارهای متفاوت نیز قرار دارد و بسیاری از رفتارهای روزمره که پیامدهای منفی یا حتی مثبت برای محیط دارند، بر حسب رفتار مبتنی بر عادت صورت می گیرند، مطابقت دارد.          هم چنیـن ایــن نتـایج با آن بخش از مطالعــه استــرن و دیتــز Stren & Dietz) ( و شولتز) Schultz (     مبنی بر این‌که نوع نگرش به محیط ریشه در نظام ارزشی اشخاص دارد ونگرش‏های افراد در مورد موضوعات محیطی بر اساس نوع ارزشی است که این اشخاص برای خود، دیگران یا گیاهان و حیوانات (موجودات دیگر) قایل اند، همخوانی دارد. بر اساس مطالعات استرن (1993)، نوردلاند و گارویل(2002) و ویدگرن (1998) علاوه بر عامل نگرشی، سه عامل دیگر نیز رفتار     مثبت محیطی را تحت تأثیر قرار می‏دهد نخست، عوامل     زمینه‏ای نظیر هزینه‏های مادی، پاداش و دسترسی به تکنولوژی است. دوم توانایی‏های فردی مثل دانش  خاص محیطی و مهارت است و سوم عادات هستند که باید به منظور تغییر رفتار در جهت رفتار مثبت محیطی سست شوند(6). بنابراین، برای درک بهتر رفتارهای محیطی باید عامل نگرشی، موقیعتی، توانایی‏های فردی و عادات در رابطه با یکدیگر مورد بررسی   قرار گیرند.

بر اساس نتایج آزمون آماری، میانگین میزان آگاهی محیط‌زیستی مردان دانشجو بیش از زنان دانشجو بوده است.    با این حال از نظر آماری این تفاوت معنادار نیست. بنابراین، تفاوت چندانی در آگاهی محیط‌زیستی در بین زنان و مردان وجود ندارد. به همین ترتیب، میانگین میزان نگرش محیط‌زیستی مردان بیش از زنان است، اما این تفاوت میانگین‌ها نیز مورد تأیید واقع نمی‌شود. لذا، می‌توان اینگونه استدلال کرد که تفاوتی بین نگرش محیط‌زیستی زنان و مردان وجود ندارد. علاوه بر این، میانگین رفتار محیط‌زیستی مردان بیش از زنان است. در حالی‌که، این تفاوت نیز از نظر آماری معنی‌دار نیست و  نمی‏توان تفاوتی بین رفتار محیط‌زیستی زنان و مردان قایل شد، بنابراین فرضیه اول پژوهش رد شد، این قسمت از نتایج با آن بخش از نتایج تحقیقات اسکات و ویلترز(1994) به نقل از زین و پییرس( 1992) مبنی بر      عدم تفاوت در نگرش و عملکرد دو جنس مطابقت داشته، لیکن با آن بخش از تحقیقات ایشان که حاکی از آگاهی محیط‏زیستی بالاتر زنان است هم خوانی ندارد.هم چنین این نتیجه با آن بخش از نتایج مطالعات آقا محمدی و صالحی عمران(1387) که حاکی از عدم تفاوت در رفتارهای محیط‏زیستی دو جنس است هم خوانی داشته ولی با آن بخش از نتایج پژوهش ایشان که حاکی از نگرش و آگاهی بالاتر محیط‏زیستی زنان است، مطابقت ندارد.

 علی‏رغم ظرفیت غیرقابل انکار  فضای اینترنت  تنها بین کاربرد آن با  آگاهی محیط‏زیستی رابطه معناداری در سطح 05/0 بدست آمد، این ارتباط مستقیم و مثبت می‌باشد، بدین معنا که می‌توان گفت هرچه میزان استفاده از اینترنت افزایش می‌یابد، آگاهی محیط‌زیستی افزایش می‌یابد بنابراین، فرضیه دوم  پژوهش مبنی بر ارتباط بین میزان استفاده از اینترنت و آگاهی محیط‌زیستی مورد تأیید قرار می‌گیرد که این نتیجه با مطالعات مسعودی و همکاران که در پیشینه پژوهش به آن اشاره شد نیز مطابقت دارد. همچنین، اگر به شدت رابطه نگاه کنیم،    خواهیم دید که علاوه بر رابطه معنی‌دار آماری بین  میزان استفاده از اینترنت و آگاهی محیط‌زیستی، شدت رابطه بین   این دو مفهوم چندان قوی و شدید نیست. بلکه در حد نسبتاً پایینی ارزیابی می‌شود. و هیچ ارتباط معنی‏داری بین میزان کاربرد اینترنت و  نگرش و رفتارهای محیط‏زیستی دانشجویان دانشگاه پیام نور استان مرکزی مشاهده نشد. بنابراین دو فرضیه سوم و چهارم یعنی تاثیر میزان استفاده از اینترنت در نگرش محیط‌زیستی و رفتار محیط‌زیستی مورد تایید قرار نمی‌گیرد.                                                                                                                                                

همچنین بر اساس داده‏ها نتیجه‏گیری شدکه بین متغیر مستقل ( میزاناستفاده از سایت‏های اینترنتی محیط‏زیستی) و متغیرهای وابسته (آگاهی محیط‌زیستی، نگرش محیط‌زیستی و رفتار محیط‌زیستی)رابطه‌ای وجود ندارد و فرضیه‏های پنجم،  ششم و هفتم پژوهش نیز رد شد. این امر می تواند ناشی از   عدم‏غنای کافی مطالب منتشره در سایت‏های اینترنتی تخصصی محیط زیست به علت عدم نیاز سنجی و جذابیت های لازم این سایت‏ها با توجه به طیف‏های مختلف مخاطبان باشد به این صورت که به نظر می رسد افراد در استفاده عمومی از اینترنت به تاثیرپذیری موثرتری از مطالب محیط‏زیستی دست می‏یابند بنابراین به نظر می‏رسد آموزش‏های محیط‏زیستی به صورت عمومی و به صورت انتشار پراکنده در صفحات مجازی تاثیرپذیری بیشتری از صفحات مختص مطالب محیط‏زیستی    - که قاعدتا مخاطبان خاص و دارای زمینه قبلی را دارد – داشته باشد، این نتیجه‏گیری با آن بخش از مطالعات هاوس(2011) که معتفد است در بسیاری موارد آموزش‏ها صرفا خود را به زیور فناوری می آرایند هم خوانی دارد.

هم‏چنین این نتایج می‏تواند تاییدی بر اظهارات وگوتسکی (1978)  مبنی بر این‌ که فرهنگ اولین عامل تعیین کننده‏ی توسعه‏ی فردی است و از این نقطه نظر راه‏حل‏های فناوری آموزشی از لجاظ فنی ممکن است جبرگرایانه باشند به خصوص اگر توسعه دهندگان درکی از زمینه و فرهنگ محلی نداشته‏باشند، تلقی شود. و همانطور که در سر آغاز مقاله     اشاره شد سلینگر(2009) نیز بیان می‏کند چنین راه حل هایی، کدهای زبانی، مفروضات فرهنگی، تصاویر اجتماعی و مفاهیم غربی/ اروپایی، زیربنای انتخاب ترکیبات مطلوبی از دانش می‏باشند. بنابراین ریسک ناشی از چنین پروژه‏هایی که به   ابـزارهــایی بی‏اثر منجر می‏شوند بالا است. احتمال بالایی وجود دارد که آنها به عنوان راه حل های فرهنگی امپریالیستی     دیده شوند. فرضیات در مورد در دسترس بودن برق، در دسترس بودن فاوا و ترس از امپریالیست فرهنگی نیز از جمله دلایل مربوط به استفاده نادر از راه حل های مبنی بر فاوا       در چندین کشور در حال توسعه می باشد. هنوز هم برخی از   راه حل هــا از غرب می‏آیند، گرچه این راه حل ها در شیوه ی تفکر خود غربی هستند اما استفاده آنها از زبان اروپایی و در دسترسی به زیرساخت های فاوا آن ها را آسیب پذیر ساخته  و احتمال عدم موفقیت آن‌ها زیاد است. چنین شکست هایی      پر هزینه بوده و خصوصا برای کشورهای در حال توسعه نامطلوب می باشد.

از مطالب فوق می‏توان چنین جمع بندی کرد که فاوا به خودی خود یک چاره ی معجزه آسا برای آموزش‏های محیط‏زیستی نیست ولی می توان از آن برای غلبه بر ضعف‏ها و کمبودهای آموزشی استفاده کرد یعنی فناوری را در خدمت آموزش های محیط‏زیستی قرارداد ونه آموزش‏های محیط‏زیستی را در خدمت فناوری.آموزش باید دارای کیفیت مطلوب باشد . منظور از کیفیت مطلوب آن است که باید به مهارتی جون توانایی    حل مسئله، برقراری ارتباط مؤثر، کارتیمی و تفکر انتقادی که ترکیب و تفسیر انبوهی از اطلاعات را ایجاب می کند بپردازد .

در همین راستا خطری که امروزه دانشگاه ما را در سطح خرد،  نظام آموزشی را در سطح کلان و جامعه را در سطح فراکلان تهدید می کند آراسته شدن به فن آوری به جای               بهره مند شدن از آن است. اگر آموزش های ما تنها با اتکا به استفاده از انواع فن آوری های نوین، یادگیری یک محتوای سنتی و درک آن را عمق ببخشند فقط خود را به زیور          فن‏آوری آراسته و هنوز افرادی را تربیت می کنند که بهره از فن‏آوری نبرده اند. بی شک آموزش های امروز باید بتوانند کسانی را تربیت کنند که توانایی روبه رو شدن با  مسایل نوین را به صورت خلاقانه داشته باشند.

بنابراین  به این سوال که چگونه می توان از فناوری اطلاعات و ارتباطات (با تاکید بر اینترنت) برای رسیدن به اهداف یاد دهی - یادگیری  در زمینه محیط زیست استفاده کرد ؟ می توان      به دو صورت پاسخ داد:

1. از فناوری اطلاعات و ارتباطات(با تاکید بر اینترنت) نه تنها برای ایجاد انگیزه در مخاطبان و تشویق آنها ، بلکه برای دست یابی به اهداف یاددهی – یادگیری ؛ به طور مؤثر تر می توان استفاده کرد .
2. استفاده نکردن از فناوری اطلاعات و ارتباطات در فعالیت‏های آسان و ساده‏ای که در صورت کاربرد روش‏های دیگر ، فرد را راحت تر به اهداف مورد نظر رسانند،  می تواند جنبه دیگری از تصمیم گیری باشد .

بر اساس نتایج حاصل از این پژوهش علت تفاوت در نقش فناوری اطلاعات و ارتباطات و به طور خاص اینترنت در آگاهی، نگرش و رفتارهای زیست محیطی در جامعه ما نسبت به جوامع توسعه یافته را میتوان اینطور تفسیر کرد که چالش ها و موانعی در کاربست فناوری اطلاعات و ارتباطات به طور عام و اینترنت به طور خاص در آموزش زیست محیطی وجود دارد، این عوامل به صورت فهرست وار عبارتند از:

1. نداشتن مهارت لازم در استفاده از اینترنت
2. عدم تسلط به زبان انگلیسی
3. ضعف انگیزه و رغبت در استفاده از فناوریهای نوین
4. نگرش منفی نسبت به ورود فناوریهای اطلاعات و ارتباطات از غرب
5. مقاومت در برابر تغییرات ناشی از فناوریهای نوین
6. موانع مادی(کمبود امکانات و منابع مادی)
7. کمبود ارایه خدمات فنی
8. هزینه بودن اشتراک و استفاده از اینترنت
9. عدم استفاده واقعی از فناوری اطلاعات و ارتباطات و فضای اینترنت
10. رواج استفاده های سرگرمی و غیر مفید از ظرفیت فضای مجازی
11. عدم آشنایی بسیاری از دانشجویان و به تبع آن سایر اقشار مردم با فناوری
12. عدم وجود جهت گیری و چشم انداز مناسب نسبت به فناوری  در بین سیاست گذاران و مدیران اجرایی مرتبط با آموزش های زیست محیطی
13. عدم وجود زیرساخت های مناسب برای ارایه آموزش‌های زیست‌محیطی  اینترنتی به مناطق مختلف شهری و روستایی
14. عدم انجام حمایت های لازم سازمانی و ساختاری
15. عدم آگاهی از مزایای فن آوری اطلاعات و ارتباطات

به طور کلی می توان این چالش ها و موانع را در چند طبقه کلی دسته بندی کرد که در ذیـل به این چالش هــا اشــاره می شود:

1-      مبتنی نبودن برنامه‌های آموزشی بر محیط‌های چندرسانه‌ای

2-      ضعف فرهنگسازی در جهت آشنایی و کاربرد فناوری اطلاعات و ارتباطات

3-      ناکافی بودن دانش و مهارت مسئولان و کاربران در فناوری اطلاعات و ارتباطات

4-      هزینه بر بودن توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات

5-      فقدان سیاست ملی یکپارچه در خصوص استفاده از فناوری اطلاعات در آموزش های زیست محیطی

در پایان می توان چنین نتیجه گیری کرد که ابتدا بایستی بستر سازی دسترسی همگان به فناوری اطلاعات و ارتباطات  فراهم شود .خدمات دولت الکترونیک رونق یافته و گسترش موضوعی بیشتری را بالاخص در زمینه آموزش به خود ببیند. دانشجویان و در افق وسیع تر شهروندان بایستی سهولت، سرعت و هزینه پایین استفاده از نرم افزارهای ارتباطی را درک نموده و          در زمینه بحران های طبیعی و انسانی آگاهی خود را           ارتقا دهند. انجمن های اجتماعی و مردم نهاد نیز با استفاده از رسانه‏ی جمعی سه بعد نگرشی مردم به محیط زیست و ابعاد آن  یعنی شناخت مردم، احساس مردم و رفتار مردم را بهبود بخشند.

پیشنهادهایی که در این زمینه می توان ارایه داد عبارتند از:

1-      انجام تحقیقات بیشتر از جانب پژوهشگران درباره رفع چالش های موجود در استفاده از فنآویهای نوین اطلاعات و ارتباطات(به طور موردی)

2-      اطلاع رسانی به جامعه به ویژه جامعه دانشگاهی      به عنوان گروه مرجع در رابطه با آخرین فناوری های نوین

3-      فراهم آوردن زیرساخت های لازم برای استفاده از اینترنت حداقل در محیط دانشگاه برای دانشجویانی که امکان دسترسی به آن را در محیط بیرون ندارند

4-      سیاستگذاری و تدوین برنامه یکپارچه ملی برای استفاده از فناوری های اطلاعات و ارتباطات در ارایه  آموزش های زیست محیطی به جامعه

5-      ارایه حداقل 2 واحد درسی شناخت محیط زیست به دانشجویان کلیه رشته ها جهت ارتقای آگاهی های زیست محیطی

6-      تدوین برنامه هایی جهت ارتقای آگاهی های    زیست محیطی دانشجویان در محیط دانشگاه و برنامه ریزی مدیریت فرهنگی

7-      واحدهای دانشگاهی در این زمینه

منابع

1. عظیمی- م،  غلامی- م،  تبیین نشانگرهای سواد زیست‌محیطی بر اساس استانداردهای سواد علوم در پروژه 2061 آمریکا، چهاردهمین سمینار آموزشی محیط‌زیست،دی 1392، تهران، ایران.
2. Barrett GW,Peles JD,Odum E.,1997.Transcending processes and the level of organization concept,Bioscience 47(8)P.P: 531-5.
3. Duailibi, M., 2006.Ecological literacy: What are talking about? Convergence, 39(4), P.P: 65-68.
4. شبیری، سیدمحمد، عبداللهی، سهراب، نظریه ها و کاربرد های آموزش محیط زیست ،تهران: انتشارات دانشگاه پیام نور، 1388.
5. Zinn, H.C and Pierce, C., 2002.Value, Gender, and Concern about potentially dangerous wildlife, Vol 34, pp.239-256.
6. صالحی عمران، ابراهیم و علی آقامحمدی، بررسی دانش، نگرش و مهارتهای زیست‌محیطی معلمان آموزش دوره ابتدایی استان مازندران، فصلنامه تعلیم و تربیت، پاییز 1387، شماره 95، ص118-91.
7. Day and P. Greenwood. 2009. “ICT for rural development” InICT4D, T. Unwin, Ed. Cambridge: Cambridge University Press, pp.321-359.
8. Vyogotsky.L1978, Mind in Society: The Development of Higher Psychological Processes. Cambridge, MA: Harvard University Press, , pp. 216.
9. Selinger,M.2009., "ICT in education: catalyst for development" In ICT4D, T. Unwin, Ed. Cambridge: Cambridge University Press, , pp. 206-248.
10. Hus, V.2011., The use of ICT in the environmental studies subject. Procedia - Social and Behavioral Sciences,15(0): p. 3855-3860.
11. Elston,Carol.2008., Using ICT in the primary school. British Journal of Educational Technology, 39: 191. doi: 10.1111/j.1467 8535.2007.00792_18.x.
12. قضاوی- غ ، ولی- ع. ، بررسی نقش فناوری اطلاعات و ارتباطات در توسعه اجتماعی و آموزش روستا ییان جهت حفاظت از منابع طبیعی، اولین همایش کاربرد فنّاوری اطلاعات و ارتباطات در روستا،اسفند 1382، تهران: انتشارات دانشگاه علم و صنعت ایران، پژوهشکده الکترونیک.
13. زنگی‌آبادی، علی، علی‌حسینی، رحمان، تحلیل فضایی فناوری اطلاعات و ارتباطات در کشورهای جهان، فصلنامه جغرافیا و مطالعات محیطی،پاییز 1388 ،شماره 1، ص65-56.
14. Mcclure,D.P,.2008.,Deployment of Broadband to Rural America and Evaluation of current Broadband Services to Rural American and the impact of Internet Public Policy on Broaband Deployment,Usiia(Us Internet Industery Association).http://usiia-net.org/puds/rural.pdf.
15. Furuholt, B.Stein, K.2007, A Rural-Urban Digital Divide? Regional Aspects of Internet Use in Tanzania, Proceedings of the 9 International Conferences on Social Implications in Computers, Sao Paulo, Brazil.
16. Sam Kang, B. 2009., Bridging the Digital Divide between Urban and Rural Areas: Experience of the Republic of Korea ,Escap Technical Paper ,Information and Communications Technology and Disaster Risk Reduction Division,Authorized for Distribution by Xuan Zengpei.
17. مسعودی، حمید و همکاران، نقش رسانه های مجازی در ارتقای آگاهی اجتماعی و فرهنگی در رابطه با روش های حفاظت از محیط زیست و کاهش بحران های آن، دومین کنفرانس مدیریت و برنامه ریزی محیط زیست، بهار 1391، تهران.
18. The Global Information Technology Report,(2014).