نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 مربی گروه منابع طبیعی و محیط زیست و دانشجوی دکتری رشته آموزش محیط زیست ،دانشگاه پیام نور، تهران، ایران (مسئول مکاتبات)
2 دانشیارگروه آموزش محیطزیست، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران
چکیده
کلیدواژهها
فصلنامه انسان و محیط زیست، شماره 31، زمستان 93
رابطه میزان استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات (با تاکید بر اینترنت)
با سواد محیطزیستی دانشجویان
مهدیه رضائی[1]*
سید محمد شبیری[2]
هدف پژوهش حاضر آشنایی با میزان آگاهی، نوع نگرش و رفتارهای محیطزیستی دانشجویان دانشگاه پیام نور استان مرکزی و بررسی میزان تاثیر فناوری اطلاعات و ارتباطات با تاکید بر اینترنت بر این متغیرها است.روش این پژوهش از نظر هدف کاربردی و از لحاظ نحوه گردآوری دادهها، توصیفی از نوع پیمایشی است. در این پژوهش جامعه آماری عبارت بود از 26701 نفر دانشجویان دانشگاه پیام نور استان مرکزی که با استفاده از فرمول کوکران تعداد 377 نمونه از آنها به صورت تصادفی انتخاب و مورد مطالعه قرار گرفت. ابزار پژوهش پرسشنامهای در پنج بخش است که قبل از اجرا برای افزایش روایی و اعتبار آن به صورت آزمایشی به اجرا در آمد. تجزیه و تحلیل دادهها با استفاده ازروشهای آماری توصیفی و استنباطی از طریق نرم افزار spss انجام شد.بر اساس یافتههای این پژوهش، نگرش و رفتار دانشجویان نسبت به آگاهی آنان سطح بالاتری را نشان داده و تفاوت معنی داری بین آگاهی، نگرش و رفتارهای زیست محیطی دانشجویان زن و مرد وجود نداشت. هم چنین تنها بین آگاهی محیطزیستی با میزان استفاده از اینترنت رابطه معناداری در سطح 05/0 و با ضریب همبستگی نسبتا پایینی به دست آمد و بین نگرش و رفتارهای محیطزیستی دانشجویان با میزان استفاده آنها از اینترنت ارتباط معنیداری حاصل نشد. بین میزان استفاده از سایتهای اینترنتی محیطزیستی و آگاهی، نگرش و رفتارهای محیطزیستی دانشجویان نیز ارتباط معنیداری به دست نیامد.
کلمات کلیدی: فناوری اطلاعات و ارتباطات، اینترنت، ، سواد محیطزیستی، دانشجویان.
امروزه پژوهشگران به دلیل هزینههای زیاد طرحهای تکنولوژیکی برای حل معضلات محیطزیستی به دگرگونی شیوههای زندگی مردم و راه حلهای رفتاری علاقمند شدهاند. بحرانهای محیطزیستی معاصر زاییده کژاندیشی یا جهالت عملی انسان در جهان میباشد. با اندکی تأمل در بحرانهای مختـلف محیطزیستی که بشـر پشـت سر نهـاده است، در مییابیم که آنچه این بحرانها را تشدید میکند، بیسوادی محیطزیستی است که در یک جامعه مشکلات بیشماری بهبار میآورد. از همین رو اصلاح روند بحران محیطزیست به اعتقاد عموم صاحب نظران محیطزیست مشروط به اصلاح آموزههای انسان و تغییر در نگرش، بینش و دانش انسان نسبت به سرنوشت خود و محیط پیرامونش است. بر اساس تعریف یونسکو، سواد محیطزیستی آموزش عملی پایهای برای همه مردم است که برای آنها دانش، مهارتها و انگیزههای مقدماتی را فراهم میکند تا بتوانند نیازهای محیطزیستی خود را برطرف نمایند و به توسعه پایدار کمک کنند(1).
برت) Barrett (، سواد محیطزیستی را درک تعاملات بین سیستمهای طبیعی و سیستمهای اجتماعی- انسانی تعریف کرده است(2). اور Uor) )، سواد محیطزیستی را درک کردن ارتباط و بههم پیوستگی ما با محیطزیست و همچنین داشتن نگرشی مسئولانه در مورد محیطزیست اطرافمان میداند. دویلیبی) Duailibi ( سواد زیستمحیطی را مهارت دریافت دانش از طبیعت، درک اصول اساسی بومشناسی و زندگی کردن همراه با این اصول تعریف کرده است(3). در تعریفی دیگر آمده است: سواد محیطزیستی عبارت از توانایی و ظرفیت بهکارگیری علم محیطزیستی پایهای، مفاهیم و مهارت فکر کردن برای فرموله کردن عملیات برروی موضوعات بهخصوص محیطزیستی در رفتارهای روزانه است(4). بر اساس نظر وولک (Volk)و مکبث(McBeth)، سواد محیطزیستی شامل 6 مولفه اصلی میباشد: دانش محیطزیستی، دانش سیاسی- اجتماعی، دانش مسایل محیطزیستی، مهارتهای عاطفی، مهارتهای شناختی و رفتارهای مسئولانه محیطزیستی (1).
به طور خلاصه سواد محیطزیستی از چندین جزء تشکیل یافتهاست: دانش، نگرشها(تاثیرگذاری و درجه تاثیر) و رفتار. آموزش محیطزیست روشی است که میتواند سواد محیطزیستی را در دانشآموزان و دانشجویان ایجاد کند. بنابراین برای برخورداری از سواد محیطزیستی، نیازمند آموزش محیطزیستی هستیم و آموزش محیطزیستی نیز همچون هر آموزش دیگر، متضمن سه حیطه دانش(شناخت)، نگرش(تعهد اخلاقی و زیباشناختی) و مهارت(عمل به راهکارهای محیطزیستی) است در این میان سواد محیطزیستی دانشجویان به عنوان قشری از جامعه که میتوانند سفیر آموزشهای محیطزیستی در خانوادهها باشند و نیز نمایندگان فرهنگها و لایههای مختلف اجتماعی نیز به شمار میروند، از اهمیت خاصی در جامعه برخوردار است و لازمه شکل گیری آن آموزشهای محیطزیستی مناسب میباشد.
از پژوهشهایی که در مورد تاثیر جنسیت بر آگاهی، نگرش و رفتارهای محیطزیستی صورت گرفته، نتایج مختلفی به دست آمده است، افرادی چون اسکات و ویلترز(1994) به نتایجی مبنی بر عدم تفاوت در نگرش و عملکرد دو جنس و آگاهی محیطزیستی بالاتر مردان دست یافتهاند(5). نتایج پژوهشهای افرادی چون آقا محمدی و صالحی عمران(1387) حاکی از عدم تفاوت در رفتارهای محیطزیستی زنان و مردان و نگرش و آگاهی بالاتر محیطزیستی زنان است(6).
از سوی دیگر امروزه سلسله مراتب توسعه یافتگی کشورها، برمبنای محرک اصلی وقوع دگرگونی در وضعیت کشورهای جهان، (یعنی جریان اطلاعات و ژئوپلتیک سرمایه) و گذر آنها به جامعهی دانایی محور، به میزان نقشی که هر یک از کشورها در زایش اطلاعات، جریان سرمایه و مدیـریت دانش بر دوش می کشند، وابسته است.
آموزش دارای کیفیت مطلوب باید به مهارتهایی جون توانایی حل مساله ، برقراری ارتباط مؤثر ، کارتیمی و تفکر انتقادی که ترکیب و تفسیر انبوهی از اطلاعات را ایجاب میکند بپردازد. با ورود فناوریهای نوین ، همه عرصههای فردی و اجتماعی به شدت متاثر شده و در این میان آموزشهای محیطزیستی نیز از این پدیده در امان نمانده است و شاید انقلابی آرام در حال شکل گرفتن است که اساس آموزش سنتی را نشانه گرفته و ضمن در نظر گرفتن مولفههای اصلی و اهداف آن، فرصتهای جدید یاد گیری را به همراه دارد .
فناوریها روزنهی امیدی بـرای حل مشکلات انســان بـاز کردهاند. پیشگامان آموزش در کشورهای در حال توسعه نیز امیدوارند که بتوانند راه حلهای مناسبی برای برخورد با نقصهای سیستمهای خود پیدا کنند. لیکن آنها میدانند که راهحلهای مبتنی بر فناوری اطلاعات و ارتباطات (فاوا) (ICT[3]) غالبا پرهزینه بوده و در بسیاری موارد، این راه حلها از خارج خود جامعه به صورت کمک آموزشی و یا راهحلهای کاربردی آورده میشود(7). در حقیقت فناوریهای فاوا با توجه به هزینهی بالا و عدم اطمینان از بازگشت سرمایه فراگیر نشده و رشد چشمگیری نداشتهاند.
تحقیقات وگوتسکی) (Vyogotsky نشان میدهد که فرهنگ اولین عامل تعیین کنندهی توسعهی فردی است و از این نقطه نظر راهحلهای فناوری آموزشی از لجاظ فنی ممکن است جبرگرایانه باشند به خصوص اگر توسعه دهندگان درکی از زمینه و فرهنگ محلی نداشته باشند(8). سلینگر اشاره میکند که در چنین راهحلهایی، کدهای زبانی، مفروضات فرهنگی، تصاویر اجتماعی و مفاهیم غربی/ اروپایی ، زیربنای انتخاب ترکیبات مطلوبی از دانش می باشند(9). ریسک ناشی از چنین پروژه هایی که به ابزارهایی بیاثر منجر میشوند بالا است. شانس بالایی وجود دارد که آنها به عنوان راهحلهای فرهنگی امپریالیستی دیده شوند. هنوز هم برخی از راهحلها از غرب میآیند، گرچه این راهحلها در شیوهی تفکر خود غربی هستند اما استفاده آنها از زبان اروپایی و در دسترسی به زیرساختهای فاوا آنها را آسیب پذیر ساخته و احتمال شکستشان زیاد است. چنین شکستهایی پرهزینه بوده و خصوصا برای کشورهای در حال توسعه نامطلوب میباشد.
خطری که امروزه آموزشهای محیطزیستی را در سطح کلان تهدید میکند آراسته شدن به فن آوری به جای بهره مند شدن از ان است . اگر آموزش ما تنها با اتکا به استفاده از انواع فنآوریهای نوین، یادگیری یک محتوای سنتی و درک آن را عمق ببخشند فقط خود را به زیور فنآوری آراسته و هنوز افرادی را تربیت میکنند که بهره از فنآوری نبردهاند. بی شک آموزشهای فردا باید بتوانند کسانی را تربیت کنند که توانایی روبه رو شدن مسایل نوین را به صورت خلاقانه داشته باشند(10).
بر اساس تعریف الستن( Elston) فاوا، فناوری مورد استفاده برای مدیریت اطلاعات و کمک به برقراری ارتباطات است(11). این اصطلاح در سال 1990 جایگزین اصطلاحات پردازش دادهها و سیستمهای اطلاعات مدیریت شد که در دهه 1970 و 1960 بسیار رایج بودند. فاوا معمولاً به کلیه فنآوریهایی اشاره دارد که در 5 حوزه ی جمع آوری، ذخیره سازی، پردازش، انتقال و نمایش اطلاعات کاربرد دارند. نیمه ی دوم سده ی بیستم با رشد فناوریهای ارتباطی و نیز روز افزون، به اشکال مختلف اطلاعات، نطفه ی دوران جدیدی بسته شد که در آن، حیات جوامع بشری به شدت به گردش اطلاعات و اطلاع رسانی به موقع وابسته شد. مهمترین ویژگی این دوران، سرعت بیشتر و اتکا به اطلاعات، به عنوان ماده خام مورد نیاز کشاورز، صنایع و توسعه است. در این دوران کم کم نوعی دیدگاه جامع نگری بر امور سایه می افکند (12).
دسترسی سریع به اطلاعات و انجام امور بدون در نظر گرفتن فواصل جغرافیایی و محدودیتهای زمانی، محوریترین دستاورد این فناوری است. از دیگر ویژگیها میتوان به تعاملی بودن فناوری(دو طرفه بودن فرایند ارتباط)، جمع زدایی (گرایش به اتباط فردی)، ارتباط ناهمزمان، تمرکززدایی، استفاده از ظرفیت بیشتر و انعطافپذیری اشاره کرد (13).
اصطلاح شکاف دیجیتالی به شکاف مابین افرادی که به فناوریهای اطلاعاتی و ارتباطی دسترسی دارند و کسانی که به این فناوریها دسترسی ندارند باز میگردد (14). تفاوتهای جهانی در دسترسی به اینترنت و دیگر فناوری های ارتباطات و اطلاعات، به شکاف دیجیتالی میان دارندگان این تکنولوژی و افراد محروم از این تکنولوژی منجر شده است. اغلب، شکاف دیجیتالی را به جهانی، منطقهای یا ملی بخش کردهاند و همچنین در سطح ملی یک شکاف دیجیتالی میان شهر و روستا دیده میشود. ون دجیک (Van Dijk)براین باور است که برای درک مفهوم شکاف دیجیتالی موضوعهایی همچون، مهارت های دیجیتالی، تحلیل فرهنگ و نوع زندگی و الگوهای مورد استفادهی روزانه باید مورد بررسی قرار گیرد (15).
نشست جهانی جامعهی اطلاعاتی (2003) به شدت بر ضرورت پر کردن شکاف دیجیتالی تآکید کرده است. از آنجایی که بیشتر مردم آسیا و اقیانوسیه در مناطق روستایی زندگی میکنند، پر کردن شکاف دیجیتالی بین شهر و روستا یکی از مهمترین وظایف در جهت خلق جامعه و مردم جهت دهی شده به سوی جامعه اطلاعاتی است (16).
پژوهشی که در سال 1391 توسط مسعودی و همکاران با عنوان نقش رسانههای مجازی در ارتقای آگاهی اجتماعی و فرهنگی در رابطه با روشهای حفاظت از محیط زیست و کاهش بحرانهای آن صورت گرفته است که بر اساس نتایج آن ابتدا باید بسترسازی دسترسی همگان به اینترنت فراهم شود، خدمات دولت الکترونیک رونق یافته و گسترش موضوعی بیشتری را بالاخص در زمینه آموزش یابد، شهروندان بایستی سرعت، سهولت و هزینه پایین اینترنت را درک نموده و در زمینه بحرانهای طبیعی و انسانی آگاهی خود را ارتقا دهند(17).
استرن (Stren)، نوردلاند و گارویل (Nordlund & Garvil) و ویدگرن (Widegern) بیان میکنند که علاوه بر عامل نگرشی، سه عامل دیگر نیز رفتار مثبت محیطی را تحت تأثیر قرار میدهد نخست، عوامل زمینه ای نظیر هزینههای مادی، پاداش و دسترسی به تکنولوژی است. دوم تواناییهای فردی مثل دانش خاص محیطی و مهارت است و سوم عادات هستند که باید به منظور تغییر رفتار در جهت رفتار مثبت محیطی سست شوند. بنابراین، برای درک بهتر رفتارهای محیطی باید عامل نگرشی، موقیعتی، تواناییهای فردی و عادات در رابطه با یکدیگر مورد بررسی قرار گیرند(6).
مجمع جهانی اقتصاد در گزارشی با نام «گزارش جهانی فناوری اطلاعات ۲۰۱۴» به بررسی وضعیت آمادگی محیط فناوری اطلاعات در کشورهای گوناگون تحت شاخص آمادگی شبکهای (Networked Readiness Index) پرداخته است. این شاخص، تعیینکننده میزان آمادگی کشورها برای بهرهبرداری از فرصتهای فراهم شده توسط فناوری ارتباطات و اطلاعات است و با توجه به چهار مؤلفه تعیین میشود که عبارتند از محیط فراهم شده برای این فناوری در کشور، میزان آمادگی بازیگران داخلی برای استفاده از این فناوری و میزان استفاده از این فناوری در میان بازیگران داخلی حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات و تأثیر این فناوری بر اقتصاد و اجتماع. در میان ۱۴۲ کشور و منطقه مورد بررسی، فنلاند، سنگاپور، سوئد، هلند، نروژ، سوئیس، ایالات متحده آمریکا، منطقه هنگکنگ، بریتانیا و کره جنوبی به ترتیب در رتبههای نخست تا دهم قرار دارند و ایران با سه رتبه نزول نسبت به سال گذشته به رتبه ۱۰۴ رسیده است. هم چنین رتبه ایران در چهار شاخصی که در بالا به آن اشاره شد، به ترتیب ۸۶، ۱۱۰، ۱۱۳ و ۱۰۷ است(18).
پژوهش حاضر در پی این است که سیاستگذاران آموزشهای محیطزیستی را با میزان تاثیر اینترنت و سایتهای اینترنتی محیطزیستی در شکلگیری شناخت، نگرش و رفتارها و در یک کلام سواد محیطزیستی دانشجویان به عنوان قشر تاثیرگزار جامعه آشنا ساخته و بتواند با بررسی شناخت، نگرش و رفتارهای محیطزیستی دانشجویان و میزان استفاده آنها از موارد ذکر شده در برنامهریزی جهت استفاده از فاوا در آموزشهای محیطزیستی، به سیاستگزاران آموزشی یاری رساند. گسترش کاربرد اینترنت ضرورت توجه به ظرفیت آن برای استفاده در آموزشهای محیطزیستی را خاطر نشان میسازد.
این پژوهش در پی پاسخگویی به این سوال است که دانش و آگاهی محیطزیستی دانشجویان دانشگاه پیام نور استان مرکزی تا چه اندازه است؟ دانشجویان دانشگاه پیام نور استان مرکزی چه نوع نگرشی نسبت به محیط زیست دارند؟ مهارت یا عملکرد محیطزیستی دانشجویان دانشگاه پیام نور استان مرکزی تا چه اندازه است؟ و نیزدرصد استفاده کنندگان از اینترنت و سایتهای اینترنتی محیطزیستی را به تفکیک مشخص کرده و فرضیههای7 گانه مربوط به تاثیر جنسیت و ارتباط استفاده از فناوریهای نامبرده با آگاهی، نگرش و رفتارهای محیطزیستی دانشجویان دانشگاه پیام نور استان مرکزی را مورد بررسی قرار دهد.پاسخ به این سوالات و نتایج بررسی فرضیهها برای برنامه ریزی در زمینه استفاده از ظرفیتهای فضای اینترنت در ارتقای سواد محیطزیستی دانشجویان، هدف پژوهش حاضر میباشد.
فرضیههای پژوهش
مواد و روش بررسی
روش این پژوهش از نظر هدف کاربردی و از لحاظ نحوه گردآوری دادهها توصیفی از نوع پیمایشی است. در این پژوهش جامعه آماری عبارت است از کلیه دانشجویان دانشگاه پیام نور استان مرکزی که بر اساس اطلاعات آماری رسمی دانشگاه 26701 نفر میباشند که در 13 مرکز و واحد استان مشغول به تحصیل هستند. به منظور تعیین حجم نمونه و با توجه به دانستن اینکه جامعه ما 26701 عضو و 13 مرکز و واحد دارد، ابتدا 3 مرکز اراک، خمین و محلات و واحدهای فراهان و چهارچشمه بر مبنای پراکنش جغرافیایی (از نقاط مختلف استان) و دارا بودن فرهنگ محلی شاخص برای معرف بودن از کل جامعه مطالعاتی (دانشگاه پیام نور استان مرکزی) انتخاب شدند و سپس با بهرهگیری از جدول مورگان، حجم نمونه 338 نفر حاصل شد، این نتیجه با استفاده از فرمول نسبتی کوکران نیز با اختلاف ناچیزی تایید شد که برای بالا رفتن دقت کار 377 نمونه در نهایت به صورت تصادفی انتخاب و مورد مطالعه قرار گرفت.
در این مقاله با توجه به اینکه سواد محیطزیستی دارای محدوده وسیعی میباشد، لذا برای تحدید مساله به بررسی ابعاد مهم سواد محیطزیستی (آگاهی، نگرش و رفتار) بسنده گردیده است.ابزار پژوهش حاضر پرسشنامهای در پنج بخش است که دو بخش اول آن محقق ساخته بوده و بخشهای مربوط به سنجش سواد محیطزیستی (آگاهی، نگرش و رفتار) در تحقیقات صالحی عمران و آقامحمدی(1387) مورد استفاده قرار گرفته است. این پرسشنامه با توجه به فرهنگ جامعه ایران و با استفاده از نظرات تکمیلی مورد استفاده قرار گرفته و قبل از اجرا برای افزایش روایی و اعتبار آن به صورت آزمایشی به اجرا درآمده است
.بخش اول پرسشنامه با محتوای تعدادی سوال در زمینه اطلاعات دموگرافیک شامل: جنسیت، مقطع تحصیلی، رشته تحصیلی، مرکز یا واحد محل تحصیل و سن پاسخگو می باشد. بخش دوم پرسشنامه شامل دو سوال مربوط به میزان استفاده از اینترنت و سایتهای اینترنتی محیطزیستی می باشد با پاسخهای پنج گزینهای به ترتیب از استفاده نمیکنم تا بیش از 6 ساعت وخیلی زیاد تا خیلی کم، تدوین و ارایه شده اند. بخش سوم پرسشنامه نیز شامل 9 گویه یا سوال تشریحی کوتاه پیرامون سنجش دانش یا آگاهیهای محیطزیسنی دانشجویان است. برای سنجش و اندازهگیری متغیر آگاهی یا دانش، جهت فهم بهتر مطلب و سهولت کار، 9 گویه مورد سنجش دانش، از عدد صفر تا 9 شماره گذاری شده است . عدد1 برای گویهای است که جواب درست و عدد صفر برای گویهای که جواب نادرست دادهاند، کدگذاری متغیر آگاهی یا دانش به چهار بازه تقسیم بندی شده است. عدد صفر به بازه صفر، آگاهی اصلاً نمی دانم ؛ عدد1 به بازه 3تا 1 آگاهی اندک؛ عدد2 به بازه 6 تا 4 آگاهی متوسط و عدد 3 به بازه 9 تا 7 آگاهی زیاد، اختصاص دارد. جدول 1 گویههای سنجش متغیر آگاهی یا دانش را نشان میدهد.
جدول 1- گویه های سنجش متغیر آگاهی یا دانش
متغیر |
گویه ها |
آگاهی یا دانش |
مهمترین منبع تولید برق درکشور چیست؟ |
گونههای کاملاً متفاوت حیوانات و گیاهان را که در محیطهای متفاوتی زندگی میکنند چه می نامند؟ |
|
مهمترین علت نابودی حیوانات و گیاهان در ایران چیست؟ |
|
فایده اصلی زمینهای باتلاقی چیست؟ |
|
کدام یک از موارد زیر به عنوان زباله خطرناک محسوب میشود؟ |
|
لایه اوزن چه کاری انجام میدهد؟ |
|
عامل اصلی ایجاد مونواکسید کربن در ایران چیست؟ |
|
علت اصلی آلودگی آب رودخانهها و نهرها چیست؟ |
|
زبالههایی که از منازل جمعآوری می شوند نهایتاً چه میشوند؟ |
در بخش چهارم پرسشنامه نیز برای سنجش و اندازهگیری متغیر نگرش مطابق جدول 2 عمل شده است، این بخش از پرسشنامه دارای 11 گویه می باشد و طیف سنجش به ترتیب اولویت به مقوله های؛ کاملاً موافقم، موافقم، نظری ندارم، مخالفم، کاملاً مخالفم رتبه بندی شده است. این متغیر برحسب طیف لیکرت تنطیم گردیده و سپس توزیع فراوانی متغیر نگرش محیطزیستی براساس نمره مقیاس 1 تا 5 در جدول 2 آورده شده است.
جدول 2- گویههای متغیر نگرش
متغیر |
گویه |
نگرش |
ما در حال رسیدن به مرحله ای هستیم که کره زمین نمی تواند بیشتر از اینها نیازهای جمعیت را برآورده سازد . |
تعادل طبیعت بسیار حساس است و به راحتی به هم میخورد . |
|
انسان حق دارد که محیط طبیعی را طبق نیازهای خودشان دستکاری کنند. |
|
دخل و تصرف انسان در طبیعت اغلب نتایج فاجعه آمیزی را به دنبال داشته است . |
|
گیاهان و حیوانات برای این خلق شده اند که انسان آنها را مورد بهره برداری قرار دهد. |
|
برای حفظ یک اقتصاد سالم، باید اقتصاد با رشد متعالی داشته باشیم که توسعه صنعتی در آن تحت کنترل باشد. |
|
انسان برای حفظ و ادامه بقا باید با طبیعت هماهنگ باشد. |
|
کره زمین شبیه یک سفینه فضایی است که منابع و فضای آن محدود است. |
|
انسان نیازی ندارد که خود را با محیطزیست تطبیق دهد، چون میتواند محیطزیست را مطابق نیازهایش از نو بسازد . |
|
برای توسعه صنعتی محدودیتهایی وجود دارد که جامعه صنعتی ما بیش از آن نمیتواند گسترش پیدا کند . |
|
انسان بیش از حد از محیطزیست سوء استفاده میکند . |
در بخش پنجم پرسشنامه هم برای سنجش و اندازهگیری متغیر مهارت؛ مطابق جدول 3 از 18 گویه استفاده شده که این متغیر برحسب طیفی به ترتیب اولویت به مقولههای؛ همیشه، بعضی وقتها، به ندرت و اصلاً رتبه بندی شده، سپس توزیع فراوانی متغیر رفتار محیطزیستی براساس نمره مقیاس 1 تا 4 در جدول 3 نشان داده شده است.
روایی ابزار پژوهش یا پرسشنامه از نوع روایی محتوایی است .بدین صورت که ابتدا، مدلی از حیطههای مختلف موضوع تدوین گردید، سپس برای هر حیطه سوالهای متعددی طراحی شد و پس از تعدیل سوالها، فهرست اولیه پرسشنامه تهیه گردید و در اختیار افراد متخصص(استادراهنما، 4 نفر کارشناس در حوزه تحقیقات و پژوهش، 4نفر کارشناس ارشد آموزش محیطزیست) قرار گرفته و در چندین نوبت با اعمال نظر متخصصین، سوال هایی که به لحاظ صوری و محتوایی مناسب تشخیص داده نشده بودند، حذف گردید و سوالات مناسب جایگزین شد و در نهایت پرسشنامهای حاوی 40 سوال2 سوال در زمینه استفاده از اینترنت و سایتهای اینترنتی محیطزیستی، 9 گویه در حوزه دانش، 11 گویه در حوزه نگرش و 18 گویه در مورد مهارت یا رفتارهای محیطزیستی دانشجویان) تهیه شده و برای سنجش روایی مورد ارزیابی قرار گرفت و سپس تایید شد.
به منظور بررسی پایایی در این پژوهش با استفاده از نرم افزار spss به محاسبه آلفای کرونباخ اقدام شد ونتیجه 83/. در خصوص پایایی بخش نگرش پرسشنامه وآلفای 79/. در خصوص بخش رفتار پرسشنامه حاصل شد.البته در مورد بخش مربوط به سنجش آگاهیهای محیطزیستی به علت استفاده از سوالات باز امکان محاسبه آلفای کرونباخ وجود نداشت و به استفاده از آن در تحقیقات پیشین اعتماد شد.
جدول 3- گویه های عملکرد یا مهارت
متغیر |
گویه |
عملکرد یا مهارت |
در اتاق هایی که لازم نیست گرم باشند،وسایل گرمایی را خاموش می کنم . |
موقع استفاده از آب گرم ، درجه اب گرم را کم می کنیم. |
|
در مواقع حمام کردن خیلی سریع فقط دوش می گیریم و از هدر دادن آب جلوگیری می کنیم. |
|
در دستشویی از اب فقط به اندازه لازم استفاده می کنم. |
|
از مواد شوینده ای استفاده می کنم که برای محیط زیست ضرر نداشته باشد . |
|
از افشانه ها استفاده می کنم . |
|
از ظروف و بطری های شیشیه ای استفاده مجدد می کنم(مثلاً برای نگهداری مربا و ترشی) |
|
از کاغذهای باطله استفاده مجدد می کنم (مثلا برای نوشتن یاداشت و یا پاک کردن شیشه) |
|
از ماشین لباسشویی هنگامی استفاده می کنم که به اندازه کافی لباس کثیف جمع شده باشد. |
|
در فصل سرما به جای زود روشن کردن وسایل گرمایی سعی می کنم لباس گرم بیشتری بپوشم . |
|
سعی می کنم تعداد دفعاتی که دوش می گیرم را کمتر کنم. |
|
هنگام مسواک زدن شیر آب را ببندم . |
|
از میوه ها و سبزی هایی استفاده می کنم که باکودهای گیاهی و حیوانی(ونه شیمیایی)پرورش یافته باشند. |
|
لباس هایی را که استفاده نمی کنم به دیگران می دهم تا از آنها استفاده کنند. |
|
چراغهای اضافی منزل را خاموش می کنم . |
|
وسایل خانه را که دیگر نمی خواهم استفاده کنم به دیگران می دهم تا از آنها استفاده کنند . |
|
برای ذخیره انرژی درجه حرارت وسایل گرمایی خانه را تا جایی که ممکن است پایین نگه می دارم . |
|
زباله های آشپزخانه را که قابل تبدیل شدن به کود هستند در باغچه می ریزم . |
در این پژوهش به منظور تجزیه و تحلیل دادههای جمعآوری شده از روشهای آمار توصیفی و استنباطی با بهرهگیری از نرم افزارspss به شرح زیر استفاده شده است:
1) تشکیل و تنظیم جداول توزیع فراوانی، درصد، میانگین وزنی و انحراف معیار (استاندارد)
2) رسم نمودار میلهای
3) استفاده از آزمون پیرسون برای بررسی تاثیر اینترنت و سایتهای اینترنتی محیطزیستی با توجه به فاصله ای بودن مقیاس این متغیرهای مستقل و متغیرهای وابسته و آزمون T برای بررسی تاثیر جنسیت در آگاهی، نگرش و رفتارهای محیطزیستی دانشجویان
یافتهها
توصیف متغیرهای زمینهای
جدول 4- توزیع درصدی و آمارههای توصیفی برحسب متغیرهای زمینهای
مشخصات فردی آزمودنیها |
فراوانی |
درصد |
بی پاسخ |
|
سن |
18-22 |
140 |
1/37 |
61 |
23- 27 |
96 |
5/25 |
||
38-32 |
37 |
8/9 |
||
33-37 |
25 |
6/6 |
||
38 به بالا |
18 |
8/4 |
||
جنسیت |
زن |
281 |
5/74 |
1 |
مرد |
95 |
2/25 |
||
مقطع تحصیلی |
کاردانی |
2 |
5/0 |
53 |
کارشناسی |
282 |
8/74 |
||
کارشناسی ارشد |
40 |
6/10 |
||
مرکز دانشگاهی |
اراک |
126 |
4/33 |
2 |
خمین |
79 |
0/21 |
||
چهار چشمه (قورچی باشی) |
44 |
7/11 |
||
فرمهین |
55 |
5/0 |
||
محلات |
71 |
2/8 |
همانطور که جدول نشان میدهد تقریباً 37 درصد از پاسخگویان بین 18 تا 22 سال سن داشته و سن تقریبا ً25 درصد از آنها بین 23 تا 27 سال بوده است. با این حال، تعداد قابل ملاحظهای از افراد (61 نفر) سن خود را مشخص نکردهاند. اکثریت آنها زن (5/74 درصد) بوده اند. دادههای جدول نشان میدهد که نزدیک به 75 درصد از پاسخگویان در مقطه کارشناسی در حال تحصیل بودهاند.همچنین، 53 پاسخگو به مقطع تحصیلی خود، اشارهای نکردهاند. در نهایت 4/33 درصد از آنها در دانشگاه پیام نور مرکز اراک مشغول به تحصیل بوده و 21 درصد مرکز خمین و مابقی پاسخگویان چهارچشمه (قورچی باشی)، فرمهین و محلات را به عنوان محل تحصیل خود انتخاب نمودهاند. ضمن اینکه، 2 نفر به این سئوال پاسخ ندادهاند.
سوال اول: دانش و آگاهی محیطزیستی دانشجویان دانشگاه پیام نور استان مرکزی تا چه اندازه است؟
جدول شماره 5 توزیع فراوانی متغیر آگاهی محیطزیستی را براساس نمره مقیاس صفر تا 3 نشان میدهد.
جدول 5- توزیع فراوانی متغیر آگاهی محیطزیستی
گویه ها |
اصلا نمیدانم |
آگاهی اندک |
آگاهی متوسط |
آگاهی زیاد |
میانگین |
||||
تعداد |
درصد |
تعداد |
درصد |
تعداد |
درصد |
تعداد |
درصد |
||
آگاهی محیطزیستی |
43 |
4/11 |
254 |
4/67 |
78 |
7/20 |
2 |
5/0 |
10/1 |
دادههای جدول 5 حاکی از آن است که بیشترین فراوانی (254 پاسخگو) به پاسخگویانی است که اگاهی اندکی دارند. این تعداد بیش از 67 درصد از پاسخگویان را شامل میگردد. تعداد 78نفر یعنی نزدیک به 21 درصد از پاسخگویان آگاهی متوسط داشته و 2 پاسخگو نیز آگاهی زیاد (بین هفت تا نه امتیاز) را نشان دادهاند. با این حال، 4/11 درصد (43 پاسخگو) امتیاز صفر را در زمینه آگاهی محیطزیستی کسب کردهاند. در مجموع، میانگین آگاهی محیطزیستی 10/1 (از صفر تا 3) میباشد.
سوال دوم: دانشجویان دانشگاه پیام نور استان مرکزی چه نوع نگرشی نسبت به محیطزیست دارند؟
جدول 6 توزیع فراوانی متغیر نگرش محیطزیستی را براساس نمره مقیاس 1 تا 5 نشان میدهد.
جدول 6-توزیع فراوانی متغیر نگرش محیطزیستی
گویهها |
کاملاً موافق |
موافق |
بینظر |
مخالف |
کاملاً مخالف |
بیپاسخ |
میانگین |
|||||
تعداد |
درصد |
تعداد |
درصد |
تعداد |
درصد |
تعداد |
درصد |
تعداد |
درصد |
|||
1 |
94 |
9/24 |
156 |
4/41 |
64 |
0/17 |
48 |
7/12 |
10 |
7/2 |
5 |
75/3 |
2 |
97 |
7/25 |
158 |
9/41 |
62 |
4/16 |
52 |
8/13 |
3 |
8/0 |
5 |
79/3 |
3 |
21 |
6/5 |
38 |
1/10 |
39 |
3/10 |
169 |
8/44 |
104 |
6/27 |
6 |
80/3 |
4 |
118 |
3/31 |
169 |
8/44 |
40 |
6/10 |
31 |
2/8 |
8 |
½ |
11 |
98/3 |
5 |
55 |
6/14 |
138 |
6/36 |
70 |
6/18 |
82 |
8/21 |
19 |
0/5 |
13 |
65/2 |
6 |
132 |
0/35 |
166 |
0/44 |
60 |
9/15 |
6 |
6/1 |
4 |
1/1 |
9 |
13/4 |
7 |
163 |
2/43 |
170 |
1/45 |
24 |
4/6 |
11 |
9/2 |
3 |
8/0 |
6 |
29/4 |
8 |
83 |
0/22 |
134 |
5/35 |
87 |
1/23 |
53 |
1/14 |
8 |
½ |
12 |
63/3 |
9 |
13 |
4/3 |
32 |
5/8 |
57 |
1/15 |
178 |
2/47 |
90 |
9/23 |
7 |
81/3 |
10 |
31 |
2/8 |
93 |
7/24 |
122 |
4/32 |
95 |
2/25 |
22 |
8/5 |
14 |
04/3 |
11 |
122 |
4/32 |
173 |
9/45 |
48 |
7/12 |
21 |
6/5 |
8 |
½ |
5 |
02/4 |
بر اساس داده های جدول 6 مقایسه میانگینها نشان میدهد که میانگین 29/4 (از 5) مربوط به گویه هفتم در بالاترین سطح و میانگین 65/2 (از 5) مربوط به گویه پنجم در پایینترین سطح قرار دارد.در مجموع، میانگین نگرش محیطزیستی 71/3 از 5 میباشد که بالاتر از حد متوسط میباشد.
سوال سوم: مهارت یا عملکرد محیطزیستی دانشجویان دانشگاه پیام نور استان مرکزی تا چه اندازه است؟
جدول 7، توزیع فراوانی متغیر رفتار محیطزیستی را براساس نمره مقیاس 1 تا 4 نشان میدهد. مقایسه میانگینها نشان میدهد که میانگین 56/3 (از 4) مربوط به گویه اول یعنی «خاموش کردن وسایل گرمایش در اتاقهایی که لازم نیست روشن باشد» در بالاترین سطح و میانگین 09/2 (از 4) مربوط به گویه هجدهم یعنی «ریختن زبالههای آشپزخانه در باغچه» در پایینترین سطح قرار دارد. در مجموع، میانگین رفتار محیطزیستی پاسخگویان 87/2 از 4 میباشد که بالاتر از حد متوسط میباشد
جدول 7- توزیع فراوانی متغیر رفتار محیطزیستی
گویهها |
همیشه |
معمولاً |
گاهی اوقات |
به ندرت |
بی پاسخ |
میانگین |
||||
تعداد |
درصد |
تعداد |
درصد |
تعداد |
درصد |
تعداد |
درصد |
|||
1 |
245 |
0/65 |
105 |
9/27 |
20 |
3/5 |
7 |
9/1 |
0 |
56/3 |
2 |
77 |
4/20 |
149 |
5/39 |
78 |
7/20 |
70 |
6/18 |
3 |
62/2 |
3 |
88 |
3/23 |
116 |
8/30 |
92 |
4/24 |
79 |
0/21 |
2 |
57/2 |
4 |
178 |
2/47 |
128 |
0/34 |
33 |
8/8 |
37 |
8/9 |
1 |
19/3 |
5 |
72 |
1/19 |
121 |
1/32 |
84 |
3/22 |
93 |
7/24 |
7 |
46/2 |
6 |
59 |
6/15 |
92 |
4/24 |
98 |
0/26 |
118 |
3/31 |
10 |
75/2 |
7 |
159 |
2/42 |
104 |
6/27 |
56 |
9/14 |
56 |
9/14 |
2 |
98/2 |
8 |
137 |
6/36 |
122 |
4/32 |
63 |
7/16 |
53 |
1/14 |
2 |
91/2 |
9 |
230 |
0/61 |
91 |
1/24 |
38 |
1/10 |
16 |
2/4 |
2 |
43/3 |
10 |
120 |
8/31 |
137 |
6/36 |
64 |
0/17 |
50 |
3/13 |
6 |
88/2 |
11 |
55 |
6/14 |
112 |
7/29 |
99 |
3/26 |
109 |
9/28 |
2 |
30/2 |
12 |
227 |
2/60 |
76 |
2/20 |
35 |
3/9 |
30 |
0/8 |
9 |
36/3 |
13 |
86 |
8/22 |
121 |
1/32 |
91 |
1/24 |
70 |
6/18 |
9 |
61/2 |
14 |
110 |
2/29 |
123 |
6/32 |
78 |
7/20 |
57 |
1/15 |
9 |
78/2 |
15 |
244 |
7/64 |
83 |
0/22 |
27 |
2/7 |
17 |
5/4 |
6 |
49/3 |
16 |
106 |
1/28 |
119 |
6/31 |
83 |
0/22 |
63 |
7/16 |
6 |
72/2 |
17 |
134 |
5/35 |
140 |
1/37 |
70 |
6/18 |
31 |
2/8 |
2 |
01/3 |
18 |
64 |
0/17 |
67 |
8/17 |
82 |
8/21 |
162 |
0/43 |
2 |
09/2 |
سوال چهارم: درصد دانشجویان استفاده کننده از اینترنت و سایتهای اینترنتی محیطزیستی به تفکیک در دانشگاه پیام نور استان مرکزی چقدر است؟
جدول 8 به میزان کاربرد اینترنت در بین پاسخگویان پرداخته است. همانطور که نمودار 1 نشان می دهد تقریباً 45 درصد از افراد کمتر از یک ساعت در روز از اینترنت استفاده میکنند. کمترین فراوانی مربوط به افرادی است که اینترنت بیش از 6 ساعت از وقتشان را پر میکنند.
جدول 8- میزان کاربرد اینترنت دانشجویان دانشگاه پیام نور استان مرکزی
|
استفاده نمیکنم |
کمتر از یک ساعت |
2- 4 ساعت |
4- 6 ساعت |
بیش از 6 ساعت |
بی پاسخ |
میانگین از 5 |
|||||
تعداد |
درصد |
تعداد |
درصد |
تعداد |
درصد |
تعداد |
درصد |
تعداد |
درصد |
|||
کاربرد اینترنت |
81 |
5/21 |
17 |
1/45 |
78 |
7/20 |
27 |
2/7 |
20 |
3/5 |
1 |
30/2 |
جدول 9-میزان استفاده از سایت های اینترنتی زیست محیطی در بین دانشجویان دانشگاه پیام نور استان مرکزی
|
خیلی کم |
کم |
متوسط |
زیاد |
خیلی زیاد |
بی پاسخ |
میانگین از 5 |
|||||
تعداد |
درصد |
تعداد |
درصد |
تعداد |
درصد |
تعداد |
درصد |
تعداد |
درصد |
|||
مطالب محیطزیستی |
151 |
1/40 |
119 |
6/31 |
92 |
4/24 |
8 |
½ |
3 |
8/0 |
4 |
91/1 |
میزان استفاده از سایتهای اینترنتی محیطزیستی در جدول 9 آورده شده است. دادههای جدول نشان میدهد که بیش از 70 درصد از افراد «خیلی کم» یا «کم» از مطالب محیطزیستی در اینترنت استفاده میکنند.
آزمون فرضیات
فرضیه 1: میان دانش، نگرش و عملکرد محیطزیستی دانشجویان زن و مرد و جنسیت آنها رابطه وجود دارد.
جدول 10 تمایزپذیری میزان سه متغیر آگاهی محیطزیستی، نگرش محیطزیستی و رفتار محیطزیستی را برحسب جنسیت مورد بررسی قرار می دهد.این جدول مقایسه میانگینها را برحسب جنسیت نشان میدهد.
جدول 10- خلاصه شاخصهای آماری مقایسه میانگینهای دو گروه مستقل بر حسب جنسیت
متغیر وابسته |
گروههای مستقل |
میانگین |
انحراف معیار |
مقدار آزمون |
سطح معناداری |
آگاهی محیطزیستی |
زن |
24/2 |
398/1 |
098/0 |
755/0 |
مرد |
66/2 |
470/1 |
|||
نگرش محیطزیستی |
زن |
70/3 |
415/0 |
130/0 |
719/0 |
مرد |
74/3 |
403/0 |
|||
رفتار محیطزیستی |
زن |
84/2 |
467/0 |
039/1 |
309/0 |
همانطور که ملاحظه میشود، میانگین میزان آگاهی محیطزیستی مردان دانشجو بیش از زنان دانشجو بوده است. با این حال از نظر آماری این تفاوت معنادار نیست. بنابراین، تفاوت چندانی در آگاهی محیطزیستی در بین زنان و مردان وجود ندارد. به همین ترتیب، میانگین میزان نگرش محیطزیستی مردان بیش از زنان بوده است، اما این تفاوت میانگینها نیز مورد تأیید واقع نشد. علاوه بر این، میانگین رفتار محیطزیستی مردان بیش از زنان بوده در حالیکه، این تفاوت نیز از نظر آماری معنیدار نیست و نمی توان تفاوتی بین رفتار محیطزیستی زنان و مردان قایل شد.
فرضیه دوم: بین میزان استفاده از اینترنت و آگاهی محیطزیستی دانشجویان رابطه وجود دارد.
جدول 11 رابطه بین میزان استفاده از اینترنت با آگاهی محیطزیستی دانشجویان را نشان میدهد.
جدول 11-رابطه بین آگاهی محیطزیستی دانشجویان و استفاده از اینترنت بر اساس ضریب همبستگی پیرسون
متغیر وابسته |
متغیر مستقل (میزان استفاده از اینترنت) |
|
شدت همبستگی |
سطح معناداری |
|
آگاهی محیطزیستی |
*118/0 |
022/0 |
دادههای جدول 11 نشان میدهد که بین آگاهی محیطزیستی با میزان استفاده از اینترنت رابطه معناداری با قبول خطای کمتر از 05/0 بدست آمده است. این ارتباط مستقیم و مثبت بوده، بدین معنا که میتوان گفت هرچه میزان استفاده از اینترنت افزایش مییابد، آگاهی محیطزیستی نیز افزایش مییابد. لیکن این رابطه از نظر شدت همبستگی در سطح نسبتاً پایینی بوده است.
فرضیه سوم: بین میزان استفاده از اینترنت و نگرش محیطزیستی دانشجویان رابطه وجود دارد.
جدول 12- رابطه بین نگرش زیست محیطی دانشجویان ومیزان استفاده
از اینترنت بر اساس ضریب همبستگی پیرسون
متغیر وابسته |
متغیر مستقل (میزان استفاده از اینترنت) |
|
شدت همبستگی |
سطح معناداری |
|
نگرش محیطزیستی |
077/0 |
136/0 |
جدول 12 رابطه بین میزان استفاده از سایتهای اینترنتی محیطزیستی نگرش محیطزیستی دانشجویان را نشان میدهد.همانطور که از داده های جدول مشخص است ، رابطه معنیداری بین میزان استفاده از اینترنت و نگرش محیطزیستی دانشجویان به دست نیامد.
فرضیه چهارم: بین میزان استفاده از اینترنت و رفتار محیطزیستی دانشجویان رابطه وجود دارد.
جدول 13- رابطه بین رفتار محیطزیستی دانشجویان و میزان استفاده
از اینترنت بر اساس ضریب همبستگی پیرسون
متغیر وابسته |
متغیر مستقل (میزان استفاده از اینترنت) |
|
شدت همبستگی |
سطح معناداری |
|
رفتار محیطزیستی |
066/0- |
201/0 |
جدول 13 نیز ارتباط بین میزان استفاده از سایتهای اینترنتی محیطزیستی و رفتارهای محیطزیستی دانشجویان را نشان میدهد.بر اساس دادههای حاصل از آزمون آماری، رابطه معنیداری بین میزان استفاده از سایتهای اینترنتی محیطزیستی و رفتار محیطزیستی دانشجویان حاصل نشد.
فرضیه پنجم: بین میزان استفاده از سایتهای اینترنتی محیطزیستی و آگاهی محیطزیستی دانشجویان رابطه وجود دارد.
جدول 14- رابطه بین آگاهی محیطزیستی دانشجویان و میزان استفاده
از سایتهای اینترنتی محیطزیستی بر اساس ضریب همبستگی پیرسون
متغیر وابسته |
متغیر مستقل (میزان استفاده از مطالب سایت های اینترنتی محیطزیستی) |
|
شدت همبستگی |
سطح معناداری |
|
آگاهی محیطزیستی |
078/0 |
134/0 |
دادههای جدول 14 نشان میدهد که بین متغیر مستقل (میزان استفاده از مطالب سایتهای اینترنتی محیطزیستی) و متغیر وابسته (آگاهی محیطزیستی) رابطهای وجود ندارد.
فرضیه ششم: بین میزان استفاده از از سایت های اینترنتی محیطزیستی و نگرش محیطزیستی دانشجویان رابطه وجود دارد.
جدول 15- رابطه بین نگرش محیطزیستی دانشجویان ومیزان استفاده
از سایتهای اینترنتی محیطزیستی بر اساس ضریب همبستگی پیرسون
متغیر وابسته |
متغیر مستقل (میزان استفاده از مطالب سایت های اینترنتی محیطزیستی) |
|
شدت همبستگی |
سطح معناداری |
|
نگرش محیطزیستی |
090/0 |
084/0 |
دادههای جدول 15 نیز حاکی است که بین متغیر مستقل (میزاناستفاده از مطالب سایت های اینترنتی محیطزیستی) ومتغیر وابسته (نگرش محیطزیستی)رابطهای وجود ندارد.
فرضیه هفتم: بین میزان استفاده از از سایت های اینترنتی محیطزیستی و رفتار محیطزیستی دانشجویان رابطه وجود دارد.
جدول 16- رابطه بین رفتار محیطزیستی دانشجویان و میزان استفاده
از سایتهای اینترنتی محیطزیستی بر اساس ضریب همبستگی پیرسون
متغیر وابسته |
متغیر مستقل (میزاناستفاده از مطالب سایت های اینترنتی محیطزیستی) |
|
شدت همبستگی |
سطح معناداری |
|
رفتار محیطزیستی |
058/0 |
263/0 |
دادههای جدول 16 بیانگر این است که بین متغیر مستقل (میزاناستفاده از مطالب سایت های اینترنتی محیطزیستی) متغیر وابسته (رفتارمحیطزیستی)رابطه معنی داری وجود ندارد.
بحث و نتیجه گیری
در پژوهش حاضر بررسی ها نشان داده است که در بخش سنجش آگاهی، نگرش و رفتار دانشجویان و در پاسخ به سوال اول پژوهش، میانگین آگاهی محیطزیستی 10/1 (از صفر تا 3) بود که این میزان اگاهی محیطزیستی، سطح پایینی را ارایه داده است.
در پاسخ به سوال دوم پژوهش، میانگین نگرش محیطزیستی نیز 71 /3 از 5 بود که بالاتر از حد متوسط میباشد. همانگونه که ملاحظه گردید، به طور کلی یافتهها حاکی از آن است که پاسخگویان، نگرش محیطزیستی مناسبی از خود نشان داده اند.
در پاسخ به سوال سوم نیز میانگین رفتار محیطزیستی پاسخگویان 87/2 از 4 بود که بالاتر از حد متوسط میباشد. به طور کلی یافتهها حاکی از آن است که پاسخگویان، رفتار محیطزیستی نسبتاً مناسبی از خود نشان دادهاند.
در پاسخ به سوال چهارم پژوهش، میزان استفاده از اینترنت نیز سطح متوسط رو به پایین (میانگین 3/2 از 5) قرار دارد، این نتیجه میتـواند تاییــدکننــده نظــرات دی و گرین وود (Day and Greenwood) مبنی بر پرهزینه بودن فناوریهای فاوا با توجه به ضعف زیرساختهای مربوط در کشورهای در حال توسعه باشد، همچنین داده ها نشان داد که که بیش از 70 درصد از افراد «خیلی کم» یا «کم» از مطالب محیطزیستی در اینترنت استفاده میکنند.
نتایج این پژوهش نشان داد نگرش و رفتار دانشجویان نسبت به آگاهی آنان سطح بالاتری را نشان میدهد که این امر به نظر میرسد ریشه در باورهای سنتی، تربیت خانوادگی و آموزههای مذهبی آنها داشته باشد که این خود میتواند بیانگر خطی نبودن مطلق رابطه آگاهی، نگرش و رفتار و وجود عوامل متعدد موثر در رفتارهای محیطزیستی افراد و پیچیدگی این مسئله باشد. این نتایج با آن بخش ازمطالعات هینز، مبنی بر این که آگاهی و تمایل فرد برای رفتارهای مسئولانه به تنهایی برای تحقق پذیرفتن رفتار کافی نیست، زیرا رفتار مسئولانه محیطی تحت تأثیر فشارهای اقتصادی، اجتماعی و فرصت انتخاب رفتارهای متفاوت نیز قرار دارد و بسیاری از رفتارهای روزمره که پیامدهای منفی یا حتی مثبت برای محیط دارند، بر حسب رفتار مبتنی بر عادت صورت می گیرند، مطابقت دارد. هم چنیـن ایــن نتـایج با آن بخش از مطالعــه استــرن و دیتــز Stren & Dietz) ( و شولتز) Schultz ( مبنی بر اینکه نوع نگرش به محیط ریشه در نظام ارزشی اشخاص دارد ونگرشهای افراد در مورد موضوعات محیطی بر اساس نوع ارزشی است که این اشخاص برای خود، دیگران یا گیاهان و حیوانات (موجودات دیگر) قایل اند، همخوانی دارد. بر اساس مطالعات استرن (1993)، نوردلاند و گارویل(2002) و ویدگرن (1998) علاوه بر عامل نگرشی، سه عامل دیگر نیز رفتار مثبت محیطی را تحت تأثیر قرار میدهد نخست، عوامل زمینهای نظیر هزینههای مادی، پاداش و دسترسی به تکنولوژی است. دوم تواناییهای فردی مثل دانش خاص محیطی و مهارت است و سوم عادات هستند که باید به منظور تغییر رفتار در جهت رفتار مثبت محیطی سست شوند(6). بنابراین، برای درک بهتر رفتارهای محیطی باید عامل نگرشی، موقیعتی، تواناییهای فردی و عادات در رابطه با یکدیگر مورد بررسی قرار گیرند.
بر اساس نتایج آزمون آماری، میانگین میزان آگاهی محیطزیستی مردان دانشجو بیش از زنان دانشجو بوده است. با این حال از نظر آماری این تفاوت معنادار نیست. بنابراین، تفاوت چندانی در آگاهی محیطزیستی در بین زنان و مردان وجود ندارد. به همین ترتیب، میانگین میزان نگرش محیطزیستی مردان بیش از زنان است، اما این تفاوت میانگینها نیز مورد تأیید واقع نمیشود. لذا، میتوان اینگونه استدلال کرد که تفاوتی بین نگرش محیطزیستی زنان و مردان وجود ندارد. علاوه بر این، میانگین رفتار محیطزیستی مردان بیش از زنان است. در حالیکه، این تفاوت نیز از نظر آماری معنیدار نیست و نمیتوان تفاوتی بین رفتار محیطزیستی زنان و مردان قایل شد، بنابراین فرضیه اول پژوهش رد شد، این قسمت از نتایج با آن بخش از نتایج تحقیقات اسکات و ویلترز(1994) به نقل از زین و پییرس( 1992) مبنی بر عدم تفاوت در نگرش و عملکرد دو جنس مطابقت داشته، لیکن با آن بخش از تحقیقات ایشان که حاکی از آگاهی محیطزیستی بالاتر زنان است هم خوانی ندارد.هم چنین این نتیجه با آن بخش از نتایج مطالعات آقا محمدی و صالحی عمران(1387) که حاکی از عدم تفاوت در رفتارهای محیطزیستی دو جنس است هم خوانی داشته ولی با آن بخش از نتایج پژوهش ایشان که حاکی از نگرش و آگاهی بالاتر محیطزیستی زنان است، مطابقت ندارد.
علیرغم ظرفیت غیرقابل انکار فضای اینترنت تنها بین کاربرد آن با آگاهی محیطزیستی رابطه معناداری در سطح 05/0 بدست آمد، این ارتباط مستقیم و مثبت میباشد، بدین معنا که میتوان گفت هرچه میزان استفاده از اینترنت افزایش مییابد، آگاهی محیطزیستی افزایش مییابد بنابراین، فرضیه دوم پژوهش مبنی بر ارتباط بین میزان استفاده از اینترنت و آگاهی محیطزیستی مورد تأیید قرار میگیرد که این نتیجه با مطالعات مسعودی و همکاران که در پیشینه پژوهش به آن اشاره شد نیز مطابقت دارد. همچنین، اگر به شدت رابطه نگاه کنیم، خواهیم دید که علاوه بر رابطه معنیدار آماری بین میزان استفاده از اینترنت و آگاهی محیطزیستی، شدت رابطه بین این دو مفهوم چندان قوی و شدید نیست. بلکه در حد نسبتاً پایینی ارزیابی میشود. و هیچ ارتباط معنیداری بین میزان کاربرد اینترنت و نگرش و رفتارهای محیطزیستی دانشجویان دانشگاه پیام نور استان مرکزی مشاهده نشد. بنابراین دو فرضیه سوم و چهارم یعنی تاثیر میزان استفاده از اینترنت در نگرش محیطزیستی و رفتار محیطزیستی مورد تایید قرار نمیگیرد.
همچنین بر اساس دادهها نتیجهگیری شدکه بین متغیر مستقل ( میزاناستفاده از سایتهای اینترنتی محیطزیستی) و متغیرهای وابسته (آگاهی محیطزیستی، نگرش محیطزیستی و رفتار محیطزیستی)رابطهای وجود ندارد و فرضیههای پنجم، ششم و هفتم پژوهش نیز رد شد. این امر می تواند ناشی از عدمغنای کافی مطالب منتشره در سایتهای اینترنتی تخصصی محیط زیست به علت عدم نیاز سنجی و جذابیت های لازم این سایتها با توجه به طیفهای مختلف مخاطبان باشد به این صورت که به نظر می رسد افراد در استفاده عمومی از اینترنت به تاثیرپذیری موثرتری از مطالب محیطزیستی دست مییابند بنابراین به نظر میرسد آموزشهای محیطزیستی به صورت عمومی و به صورت انتشار پراکنده در صفحات مجازی تاثیرپذیری بیشتری از صفحات مختص مطالب محیطزیستی - که قاعدتا مخاطبان خاص و دارای زمینه قبلی را دارد – داشته باشد، این نتیجهگیری با آن بخش از مطالعات هاوس(2011) که معتفد است در بسیاری موارد آموزشها صرفا خود را به زیور فناوری می آرایند هم خوانی دارد.
همچنین این نتایج میتواند تاییدی بر اظهارات وگوتسکی (1978) مبنی بر این که فرهنگ اولین عامل تعیین کنندهی توسعهی فردی است و از این نقطه نظر راهحلهای فناوری آموزشی از لجاظ فنی ممکن است جبرگرایانه باشند به خصوص اگر توسعه دهندگان درکی از زمینه و فرهنگ محلی نداشتهباشند، تلقی شود. و همانطور که در سر آغاز مقاله اشاره شد سلینگر(2009) نیز بیان میکند چنین راه حل هایی، کدهای زبانی، مفروضات فرهنگی، تصاویر اجتماعی و مفاهیم غربی/ اروپایی، زیربنای انتخاب ترکیبات مطلوبی از دانش میباشند. بنابراین ریسک ناشی از چنین پروژههایی که به ابـزارهــایی بیاثر منجر میشوند بالا است. احتمال بالایی وجود دارد که آنها به عنوان راه حل های فرهنگی امپریالیستی دیده شوند. فرضیات در مورد در دسترس بودن برق، در دسترس بودن فاوا و ترس از امپریالیست فرهنگی نیز از جمله دلایل مربوط به استفاده نادر از راه حل های مبنی بر فاوا در چندین کشور در حال توسعه می باشد. هنوز هم برخی از راه حل هــا از غرب میآیند، گرچه این راه حل ها در شیوه ی تفکر خود غربی هستند اما استفاده آنها از زبان اروپایی و در دسترسی به زیرساخت های فاوا آن ها را آسیب پذیر ساخته و احتمال عدم موفقیت آنها زیاد است. چنین شکست هایی پر هزینه بوده و خصوصا برای کشورهای در حال توسعه نامطلوب می باشد.
از مطالب فوق میتوان چنین جمع بندی کرد که فاوا به خودی خود یک چاره ی معجزه آسا برای آموزشهای محیطزیستی نیست ولی می توان از آن برای غلبه بر ضعفها و کمبودهای آموزشی استفاده کرد یعنی فناوری را در خدمت آموزش های محیطزیستی قرارداد ونه آموزشهای محیطزیستی را در خدمت فناوری.آموزش باید دارای کیفیت مطلوب باشد . منظور از کیفیت مطلوب آن است که باید به مهارتی جون توانایی حل مسئله، برقراری ارتباط مؤثر، کارتیمی و تفکر انتقادی که ترکیب و تفسیر انبوهی از اطلاعات را ایجاب می کند بپردازد .
در همین راستا خطری که امروزه دانشگاه ما را در سطح خرد، نظام آموزشی را در سطح کلان و جامعه را در سطح فراکلان تهدید می کند آراسته شدن به فن آوری به جای بهره مند شدن از آن است. اگر آموزش های ما تنها با اتکا به استفاده از انواع فن آوری های نوین، یادگیری یک محتوای سنتی و درک آن را عمق ببخشند فقط خود را به زیور فنآوری آراسته و هنوز افرادی را تربیت می کنند که بهره از فنآوری نبرده اند. بی شک آموزش های امروز باید بتوانند کسانی را تربیت کنند که توانایی روبه رو شدن با مسایل نوین را به صورت خلاقانه داشته باشند.
بنابراین به این سوال که چگونه می توان از فناوری اطلاعات و ارتباطات (با تاکید بر اینترنت) برای رسیدن به اهداف یاد دهی - یادگیری در زمینه محیط زیست استفاده کرد ؟ می توان به دو صورت پاسخ داد:
بر اساس نتایج حاصل از این پژوهش علت تفاوت در نقش فناوری اطلاعات و ارتباطات و به طور خاص اینترنت در آگاهی، نگرش و رفتارهای زیست محیطی در جامعه ما نسبت به جوامع توسعه یافته را میتوان اینطور تفسیر کرد که چالش ها و موانعی در کاربست فناوری اطلاعات و ارتباطات به طور عام و اینترنت به طور خاص در آموزش زیست محیطی وجود دارد، این عوامل به صورت فهرست وار عبارتند از:
به طور کلی می توان این چالش ها و موانع را در چند طبقه کلی دسته بندی کرد که در ذیـل به این چالش هــا اشــاره می شود:
1- مبتنی نبودن برنامههای آموزشی بر محیطهای چندرسانهای
2- ضعف فرهنگسازی در جهت آشنایی و کاربرد فناوری اطلاعات و ارتباطات
3- ناکافی بودن دانش و مهارت مسئولان و کاربران در فناوری اطلاعات و ارتباطات
4- هزینه بر بودن توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات
5- فقدان سیاست ملی یکپارچه در خصوص استفاده از فناوری اطلاعات در آموزش های زیست محیطی
در پایان می توان چنین نتیجه گیری کرد که ابتدا بایستی بستر سازی دسترسی همگان به فناوری اطلاعات و ارتباطات فراهم شود .خدمات دولت الکترونیک رونق یافته و گسترش موضوعی بیشتری را بالاخص در زمینه آموزش به خود ببیند. دانشجویان و در افق وسیع تر شهروندان بایستی سهولت، سرعت و هزینه پایین استفاده از نرم افزارهای ارتباطی را درک نموده و در زمینه بحران های طبیعی و انسانی آگاهی خود را ارتقا دهند. انجمن های اجتماعی و مردم نهاد نیز با استفاده از رسانهی جمعی سه بعد نگرشی مردم به محیط زیست و ابعاد آن یعنی شناخت مردم، احساس مردم و رفتار مردم را بهبود بخشند.
پیشنهادهایی که در این زمینه می توان ارایه داد عبارتند از:
1- انجام تحقیقات بیشتر از جانب پژوهشگران درباره رفع چالش های موجود در استفاده از فنآویهای نوین اطلاعات و ارتباطات(به طور موردی)
2- اطلاع رسانی به جامعه به ویژه جامعه دانشگاهی به عنوان گروه مرجع در رابطه با آخرین فناوری های نوین
3- فراهم آوردن زیرساخت های لازم برای استفاده از اینترنت حداقل در محیط دانشگاه برای دانشجویانی که امکان دسترسی به آن را در محیط بیرون ندارند
4- سیاستگذاری و تدوین برنامه یکپارچه ملی برای استفاده از فناوری های اطلاعات و ارتباطات در ارایه آموزش های زیست محیطی به جامعه
5- ارایه حداقل 2 واحد درسی شناخت محیط زیست به دانشجویان کلیه رشته ها جهت ارتقای آگاهی های زیست محیطی
6- تدوین برنامه هایی جهت ارتقای آگاهی های زیست محیطی دانشجویان در محیط دانشگاه و برنامه ریزی مدیریت فرهنگی
7- واحدهای دانشگاهی در این زمینه
منابع
1- مربی گروه منابع طبیعی و محیط زیست و دانشجوی دکتری رشته آموزش محیط زیست ،دانشگاه پیام نور، تهران، ایران (مسئول مکاتبات)
2- دانشیارگروه آموزش محیطزیست، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران
[3]- Information and Communication Technology