عرب اسدی, حسین, رستمی, معصومه. (1395). ارزیابی توان اکولوژیک شهر میامی به منظور توسعه پایدار شهری با استفاده از روش AHP. انسان و محیط زیست, 14(2), 25-37.
حسین عرب اسدی; معصومه رستمی. "ارزیابی توان اکولوژیک شهر میامی به منظور توسعه پایدار شهری با استفاده از روش AHP". انسان و محیط زیست, 14, 2, 1395, 25-37.
عرب اسدی, حسین, رستمی, معصومه. (1395). 'ارزیابی توان اکولوژیک شهر میامی به منظور توسعه پایدار شهری با استفاده از روش AHP', انسان و محیط زیست, 14(2), pp. 25-37.
عرب اسدی, حسین, رستمی, معصومه. ارزیابی توان اکولوژیک شهر میامی به منظور توسعه پایدار شهری با استفاده از روش AHP. انسان و محیط زیست, 1395; 14(2): 25-37.
ارزیابی توان اکولوژیک شهر میامی به منظور توسعه پایدار شهری با استفاده از روش AHP
1کارشناس ارشد جغرا فیا و برنامه ریزی شهری ، دانشگاه آزاد اسلامی واحد سمنان *(مسئول مکاتبات).
2کارشناس ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری،دانشگاه آزاد اسلامی واحد سمنان.
چکیده
توسعه کالبدی شهرها، نابودی اراضی کشاورزی و گسترش به سمت پهنه‌های آسیب پذیر، نظیر حوزه‌های سیلابی، مسیر رودخانهها، گسلها و شیبهای نامناسب را به دنبال دارد که باعث به هم خوردن تعادل و پایداری اکولوژیک در شهرها و هم‌چنین به هدر رفتن هزینههای مالی و در مواقع بروز مخاطرات طبیعی و تلفات جانی میشود، لذا ضرورت ارزیابی توان اکولوژیک ضروری است.
تحقیق حاضر با علم به اهمیت موضوع و با هدف بررسی مناطق مستعد جهت توسعه شهری با استفاده از روش ارزیابی چند معیاره (MCE[1]) در شهر میامی تدوین شده است. در این تحقیق تناسب زمین برای توسعه کالبدی شهر میامی در چهار منطقه مورد مطالعه برپایه ده معیار (رغبت عمومی و تمایلات مردم، ارتفاع و شیب زمین، وضعیت نسبت به مخاطرات طبیعی، فاصله با زمینهای کشاورزی، فاصله از آب‌های‌سطحی، مساحت، عامل وقف، هزینه خرید، هزینه آمادهسازی و وضعیت نسبت به کاربری‌های نامتجانس) ارزیابی شد. در تجزیه و تحلیل اطلاعات، روش توصیفی و استنباطی به کار گرفته شد. جهت وزندهی معیارها و پارامترهای مربوط، از مدل سلسله مراتبی AHP[2] با استفاده از دانش کارشناسان متخصص و نرم افزار Export choice استفاده گردید.
مهم‌ترین عوامل تعیین کننده در توسعه شهر میامی به ترتیب شامل هزینه آماده سازی، هزینه خرید، شیب و ارتفاع، مخاطرات طبیعی، مساحت زمین مناسب، رغبت عمومی مردم، کاربری‌های نامتجانس، آب های سطحی، وقف و زمینهای کشاورزی است که وزن هر معیار مشخص شد. مهم‌ترین موانع توسعه در جنوب شهر عوامل طبیعی و در شمال شهر زمینهای کشاورزی و عامل وقف تشخیص داده شد. نقشه تناسب زمین در شهر میامی تهیه شده است. در این نقشه در بین چهار محدوده جهت توسعه شهر میامی در آینده و بر اساس افق توسعه شهری، محدوده شمال جاده اتوبان نسبت به شهرک شرق و شهرک امام و بافت قدیم شهر، نسبت به دیگر نواحی شهر توان اکولوژیکی بیشتری دارد و جهت توسعه پایدار مناسب‌تر ارزیابی می‌گردد. اولویت بعدی شهرک‌شرق، بعد از آن شهرک امام و در آخر بافت قدیم شهر می‌باشد.
توسعه کالبدی شهرها، نابودی اراضی کشاورزی و گسترش به سمت پهنه‌های آسیب پذیر، نظیر حوزه‌های سیلابی، مسیر رودخانهها، گسلها و شیبهای نامناسب را به دنبال دارد که باعث به هم خوردن تعادل و پایداری اکولوژیک در شهرها و هم‌چنین به هدر رفتن هزینههای مالی و در مواقع بروز مخاطرات طبیعی و تلفات جانی میشود، لذا ضرورت ارزیابی توان اکولوژیک ضروری است.
تحقیق حاضر با علم به اهمیت موضوع و با هدف بررسی مناطق مستعد جهت توسعه شهری با استفاده از روش ارزیابی چند معیاره (MCE[3]) در شهر میامی تدوین شده است. در این تحقیق تناسب زمین برای توسعه کالبدی شهر میامی در چهار منطقه مورد مطالعه برپایه ده معیار (رغبت عمومی و تمایلات مردم، ارتفاع و شیب زمین، وضعیت نسبت به مخاطرات طبیعی، فاصله با زمینهای کشاورزی، فاصله از آب‌های‌سطحی، مساحت، عامل وقف، هزینه خرید، هزینه آمادهسازی و وضعیت نسبت به کاربری‌های نامتجانس) ارزیابی شد. در تجزیه و تحلیل اطلاعات، روش توصیفی و استنباطی به کار گرفته شد. جهت وزندهی معیارها و پارامترهای مربوط، از مدل سلسله مراتبی AHP[4] با استفاده از دانش کارشناسان متخصص و نرم افزار Export choice استفاده گردید.
مهم‌ترین عوامل تعیین کننده در توسعه شهر میامی به ترتیب شامل هزینه آماده سازی، هزینه خرید، شیب و ارتفاع، مخاطرات طبیعی، مساحت زمین مناسب، رغبت عمومی مردم، کاربری‌های نامتجانس، آب های سطحی، وقف و زمینهای کشاورزی است که وزن هر معیار مشخص شد. مهم‌ترین موانع توسعه در جنوب شهر عوامل طبیعی و در شمال شهر زمینهای کشاورزی و عامل وقف تشخیص داده شد. نقشه تناسب زمین در شهر میامی تهیه شده است. در این نقشه در بین چهار محدوده جهت توسعه شهر میامی در آینده و بر اساس افق توسعه شهری، محدوده شمال جاده اتوبان نسبت به شهرک شرق و شهرک امام و بافت قدیم شهر، نسبت به دیگر نواحی شهر توان اکولوژیکی بیشتری دارد و جهت توسعه پایدار مناسب‌تر ارزیابی می‌گردد. اولویت بعدی شهرک‌شرق، بعد از آن شهرک امام و در آخر بافت قدیم شهر می‌باشد.
کلمات کلیدی: ارزیابی چند معیاره ، ارزیابی توان اکولوژیک، توسعه پایدار شهری، ارزیابی چند معیاره (MCE)، میامی.
مقدمه
شهر پدیده‌ای جغرافیایی است که در بستر طبیعت و طی زمان شکل می‌گیرد، از این رو هر شهری میباید در درجه نخست با اعتبار امکانات طبیعی‌اش و با ارزیابی صحیح تجارب کسب شده در زمینه استفاده از منابع و امکانات موجود و با توجه به تفکر شهرسازی حاکم، به توسعه جامع و پایدار شهری دست یابد. امروزه توسعه ناموزون شهرها، نابودی اراضی کشاورزی و گسترش به سمت پهنه‌های آسیبپذیر، نظیر حوزه‌های سیلابی و نیز شکل‌گیری محله‌های حاشیهنشین به سبب مهاجرتهای گسترده و رشد سریع جمعیت، ضمن اختلال در توازن و تعادل اکولوژیک، از توسعه پایدار شهری جلوگیری میکند (1). عوامل و عناصر تشکیل دهنده نواحی مختلف را منابعطبیعی و یا اکولوژیکی مینامند که شامل منابع فیزیکی و زیستی است و به صورت منفرد و یا ترکیبی مورد بهرهبرداری انسان قرار می‌گیرد. استفاده از سرزمین بدون در نظر گرفتن تفاوت اکولوژیک و پتانسیلهای محیطی، باعث پیامدهای ناگوار و تخریب محیط‌زیست میشود که در نهایت منابع طبیعی را در معرض تهدید قرار داده و محیط را از توسعه پایدار دور میکند(2). برای رسیدن به توسعه پایدار داشتن برنامهریزی با تکیه بر ارزیابی همه جانبه محیط طبیعی امری ضروری است. با توجه به این‌که محیط‌زیست طبیعی پیرامون شهرها توان اکولوژیکی محدودی را برای استفاده‌ی انسان داراست، بنابراین ارزیابی توان اکولوژیکی به عنوان هسته مطالعات محیطزیستی با پیشگیری بحران‌های موجود بستر مناسبی را جهت دستیابی به توسعه پایدار شهری فراهم میآورد. ارزیابی توان محیط‌زیست (چه توان اکولوژیکی چه توان اقتصادی اجتماعی آن ) عبارت است از برآورد استفاده ممکن انسان از سرزمین برای کاربری‌های کشاورزی، مرتعداری، جنگل‌داری، پارکداری (حفاظت، توریسم)، آبزیپروری، امور نظامی و مهندسی و توسعه شهری، صنعتی و روستایی در چهار چوب استغادههای کشاورزی، صنعت، خدمات و بازرگانی (3). در واقع ارزیابی توان اکولوژیک، اطلاعات مورد نیاز را دربارهی منابع زمین فراهم میکند و منطق تصمیمگیری در انتخاب استفاده از زمین بر پایه‌ی تجزیه و تحلیل روابط بین این عناصر (تحلیل سیستماتیک) به منظور توزیع و استقرار فعالیتهای متناسب با ویژگیهای جغرافیایی می‌باشد (2). شهر میامی استان سمنان در شکل‌گیری نظم مکانی آن که در واقع یک روستا شهر می‌باشد، با دارا بودن جاذبههای کشاورزی و طبیعی و اقتصادی تولید مازاد کشاورزی و با توجه به قرار گرفتن در مسیر جاده ترانزیتی تهران- مشهد، عامل گسترش آن به ویژه در دهه اخیر گردیده است،. این شهر از جمله زیست بوم هایی است که دچار معضلات ناشی از عدم حاکمیت نظام انضباطی بر منابع طبیعی شده و افزایش جمعیت ناشی از شهرستان شدن زود هنگام و متعاقبا ورود مهاجرین به این شهر، منجر به ساخت و سازهای بدون برنامه و تغییر زیاد در ساختار فضایی-کالبدی شهر و گسترش آن در زمینهای کشاورزی و باغات شهر و هم‌چنین توسعه نامناسب آن در جهات مختلف جغرافیایی شده است که این امر لزوم مدیریت، برنامهریزی، هدایت آگاهانه، سازماندهی اساسی و طراحی فضایی (برنامه ریزی) مناسب را دو چندان نموده است. بنابراین ارزیابی مستمر منابع با استفاده از رهیافتها و ابزارهای توسعه پایدار از جمله روش MCE میتواند راهکار مناسبی برای برنامهریزی در جهت کاهش فشارهای محیطی و تأمین نیازهای شهری به‌صورت صحیح باشد. تصمیم گیری چندمعیاره، انتخاب گزینه برتر با در نظر داشتن معیارهای بسیار است که بیش از یک معیار سنجش در انتخاب گزینه برتر دخالت دارند . این معیارها میتوانند کمی یا کیفی، مثبت یا منفی باشند. حدود 100 روش برای ارزیابی وجود دارد که قابل دسته‌بندی به 21 گروه هستند. از میان 21 گروه، 5 گروه بیشتر کاربرد دارند. در بین 5 گروه روش تحلیل سلسله مراتبی یا AHP کاربرد بیشتر دارد که در این تحقیق از آن استفاده شده است. در زمینه توان اکولوژیکی سرزمین تجربه کانادا و استرالیا مثال خوبی می‌باشد که از اواخر دهه 1950 و اوایل 1960 اقدامات جدی در این زمینه در جهان به‌ویژه در این دو کشور آغاز گردید، به طوری که ارزیابی نوین سرزمین در جهان ابتدا از ارزیابی و طبقه بندی زمین برای کشاورزی شکل گرفت. میر کتولی و همکاران (2) در ارزیابی توان اکولوژیک کاربری توسعه شهری با مدل تصمیم گیری چندمعیاری MCDM وGIS، شهر ساری را در استان مازندران بررسی و مساحت کاربری مناسب، کاربری متوسط و کاربری نامناسب شهر را تعیین کردند. زکیه غیور سالانقوچ و همکاران (4) مکان‌یابی لندفیل شهر قوچان را با استفاده از تلفیق سیستم GIS و روش MCDA انجام دادند و دراین مطالعه مکان مناسب برای یک ناحیه لندفیل در مجاورت شهر قوچان با استفاده از GIS و MCDA (تصمیم گیری بر مبنای آنالیزهای چندمعیاری) را تعیین کردند. برای این منظور 13 لایه نقشه داده شامل توپوگرافی، مسکونی، جاده ها، سطح آب زیرزمینی، گسل، خاک، رودخانهها، گل‌باد ، شیب، زمین شناسی، زمین های مورد استفاده، دشتهای سیلابی و آب‌های سطحی تهیه و دو روش متفاوت از تلفیق MCDA و GIS انجام شد و در بررسی‌های صحرایی نتایج جالبی حاصل گردید که این نتایج تطابق خوب مکان‌های کاندید شده با معیارهای انتخابی و نیز در نظر گرفتن تعدادی پارامترهای اضافی در این مدل بود بدون بررسی‌های صحرایی متصور نبود. پور جعفر و همکارانش(5) در مورد ارزیابی توان اکولوژیکی به منظور تعیین عرصه‌های مناسب توسعه در محدوده شهر جدید سهند پژوهش کردند و بهترین مکان مناسب برای توسعه شهری، شهر جدید سهند را تعیین نمودند، به طوری که کمترین آثار سوء را در حال حاضر و در بلند مدت به دنبال داشته باشد. این انتخاب بر اساس روش سیستمی تجزیه و تحلیل و جمع بندی دادهها و نیز تلفیق و ترکیب لایه‌های اطلاعاتی با روش AHP بود و در نهایت با استخراج واحدهای محیطی و سنجش آن‌ها براساس معیارهای اکولوژیکی، توان‌ها و استعدادهای بالقوه را برآورد کردندو مساحت محدوده‌های مناسب را برای توسعه آتی شهر جدید سهند پیشنهاد دادند. دکتر پور احمد (6)نیز به همراه دو نفر از دانشجویان در مناطق مستعد توسعه شهری، شهرستان بابلسر را با استفاده از روش ارزیابی چند معیاره(MCE) در محیطGIS بررسی کردند و مساحت هر یک از مناطق دارای تناسب ضعیف و بسیار ضعیف، تناسب متوسط، تناسب بالا و بسیار بالا را به صورت تفکیک شده جهت توسعه آتی شهر پیشنهاد نمودند. عزیزیان و همکاران (7) نیزدر پژوهشی تحت عنوان (ارزیابی توان اکولوژیک حاشیه شهر تبریز به منظور توسعه پایدار شهری با رویکر د MCE) بیان داشتند که برای رسیدن به توسعه پایدار، داشتن برنامهریزی با تکیه بر ارزیابی همه جانبه محیط طبیعی امری ضروری است. با توجه به این‌که محیط زیست طبیعی پیرامون شهرها توان اکولوژیکی محدودی را برای استفاده‌ی انسان داراست، بنابراین ارزیابی توان اکولوژیکی به عنوان هسته مطالعات محیطزیستی با پیشگیری از بحران‌های موجود بستر مناسبی را جهت دستیابی به توسعه پایدار شهری فراهم می آورد. درمورد شهر میامی، فریده باقری (8) تحلیل هندسی و جنبشی نیمه باختری گسل میامی، حسین رجبی(9) مکان یابی فضاهای آموزشی، شهره تاج و فاطمه دارآفرین تاثیر پذیری اقتصاد روستاها از نواحی صنعتی میامی ومیترا کساییان(10) نقش شهرهای کوچک درتوسعه حوزه نفوذ را مورد تحقیق قرار دادهاند.
مواد و روش‌ها
محدوده و قلمرو پژوهش
شهر میامی در طول جغرافیایی 55 درجه و 39 دقیقه و عرض جغرافیایی 36درجه و 35 دقیقه و در ارتفاع 1025 متر بالاتر از سطح دریا واقع شده است این شهر در شمال کویر واقع شده و بخشی از آن، از شمال به بخش جاجرم و شهرستان بجنورد استان خراسان شمالی و بخش مینو دشت استان گلستان، از جنوب به بخش بیارجمند، از مشرق به داورزن استان خراسان رضوی و از مغرب به بخش مرکزی شهرستان شاهرود محدود است. دارای آب و هوای متنوع و تا حدودی معتدل است، در قسمت‌های جنوب کوهستانی وشمالی گرم است. در سال 1393 شهر دارای 4689 نفر جمعیت و 313 هکتار مساحت بوده است.
شکل 1- موقعیت محدوده مورد مطالعه
روش بررسی
در این پژوهش از روش توصیفی تحلیلی استفاده شد، با توجه به سوابق موجود، بر پایه 10 معیار و با روش همپوشانی وزندار، ارزیابی توان اکولوژیکی شهر میامی برای توسعه کالبدی در محیط سیستم اطلاعات جغرافیایی ارزیابی شد. برای تجزیه تحلیل از فرآیند تحلیل سلسله مراتبی با شناسایی و اولویت‌بندی عناصر شامل هدف‌ها، معیارها یا مشخصه‌ها و گزینه‌های احتمالی در اولویت‌بندی استفاده گردید. این فرآیند شامل مدل سازی، قضاوت ترجیحی (مقایسات زوجی) و سازگاری در قضاوت‌ها می‌باشد. برای تسهیل در انجام محاسبات مربوط به تحلیل AHP از نرم افزار expert choice استفاده گردید. مواد و دادههای لازم برای انجام این تحقیق به شرح زیر است:
- نقشههای توپوگرافی در مقیاس 1:25000 شهر میامی.
- نقشههای زمین شناسی با مقیاس 1:100000.
- نقشههای آب‌های زیر زمینی و فاصله از چاه ها.
علاوه بر نقشههای مبنایی فوق، از نقشه طبقه بندی شیب، جهت شیب و ارتفاع از سطح دریا، گسلها، نقشههای فاصله از راههای اصلی، خطوط نیرو و پرسشنامه جهت جویا شدن نظر کارشناسان متخصص و با تجربه برای اولویت دهی به معیارها و نواحی شهر و در نهایت نرم افزار Export choice جهت وزندهی معیارها و پارامترهای مربوط استفاده شد.
انتخاب معیارها با توجه به مطالعه معیارهای استاندارد برای توسعه شهری از نظر دکتر مخدوم 1384، کرم 1384، سرور 1383، عبدالهی 1378وKundu,Manchanda,1994 و Svoray,Bar,Bannet,2005 انجام شد و در نهایت با مشورت کارشناسان بومی و اهمیت این معیارها با توجه به شرایط منطقه (کوهستانی، بین باغات،وقف،درآمد مردم) انتخاب گردید.
روش بررسی
در این پژوهش شناسایی منابع اکولوژیکی به عنوان گام اول ارزیابی و برنامهریزی سرزمین به شمار میرود. شکل شمارهی (2) اجزای منابع اکولوژیکی مد نظر در پژوهش حاضر را نشان میدهد.
شکل 2- انتخاب مناسب و معیارها
برای اولویت‌بندی بین معیارهای منتخب ده‌گانه، به معیارها وزن داده شد تا درجه اهمیت هر عامل یا معیار در تعیین توان منطقه قابل محاسبه باشد. وزن دهی در این بخش نسبی است و برای اولویت دهی به معیارها می باشد. وزندهی معیارها و گزینهها به روش مقایسه زوجی صورت گرفت. سیستم نمرهدهی در این روش براساس طیف 9 تایی ساعتی صورت می‌گیرد. در جدول زیر روند ترجیحات سیستم نمرهدهی نشان داده شده است.
جدول 1- مقیاس AHP
شرح
تعریف
نمره
دو عنصر، اهمیت یکسانی داشته باشند .
اهمیت یکسان
1
یک عنصر نسبت به عنصر دیگر برتری متوسطی داشته باشد .
برتری متوسط
3
یک عنصر نسبت به عنصر دیگر برتری زیادی داشته باشد
برتری زیاد
5
یک عنصر نسبت به عنصر دیگر برتری بسیار زیادی داشته باشد
برتری بسیار زیاد
7
یک عنصر نسبت به عنصر دیگر برتری فوق العاده زیادی داشته باشد
برتری فوق العاده زیاد
9
2 مورد بینابین در قضاوت ما
ارزش های بینابین
8 ،6 ،4، 2
شکل 3- وزن معیارها
جدول 2- ماتریس مقایسه زوجی معیارهای انتخاب بهترین منطقه توسعه اکولوژیک
فاصله از زمین کشاورزی
وقف
فاصله از آب سطحی
وضعیت نسبت به کاربری نامتجانس
رغبت عمومی
مساحت
وضعیت نسبت به مخاطرات طبیعی
ارتفاع و شیب
هزینه خرید
هزینه آماده سازی
7
25/5
2/4
3
5/2
72/1
26/1
75/1
18/1
1
هزینه آماده سازی
43/5
33/5
4
66/2
2
6/1
14/1
14/1
1
هزینه خرید
6
5
2
4
75/1
18/1
2
1
ارتفاع و شیب
5
75/3
3
14/2
75/1
27/1
1
وضعیت نسبت به مخاطرات طبیعی
66/3
75/2
75/2
57/1
37/1
1
مساحت
66/2
2
2
14/1
1
رغبت عمومی و تمایلات مردم
2
3
33/1
1
وضعیت نسبت به کاربری های نامتجانس
5/1
1
1
فاصله از آب‌های سطحی
1
وقف
فاصله از زمین های کشاورزی
در مرحله بعد ارتباط با هر یک از معیارهای ده گانه یک ماتریس مقایسه زوجی تکمیل شد که در سطر و ستون آن مناطق چهار گانه قرار گرفته و وضعیت هر یک از مناطق با توجه به معیار مورد نظر در همان طیف 1 تا 9 درجهای که در جدول صفحه اول ارایه شد، تکمیل گردید. در تکمیل ده ماتریسی که در زیر ارایه شده است، برای مثال اگر منطقه A نسبت به منطقه B در معیار وقف، خیلی ارجح تر باشد عدد 5 و اگر کاملا ارجح تر باشد عدد 9 قرار داده شده است.
جدول 3- ماتریس مقایسه زوجی مناطق با توجه به معیار رغبت عمومی و تمایلات مردم
D
شمال جاده اتوبان
C
بافت قدیم
B
به سمت شرق
A
بالاتر از شهرک امام
گزینه ها
7/2
11.33
137/1
بالاتر از شهرک امام (A)
53/1
33/2
به سمت شرق(B)
5/3
بافت قدیم (C)
شمال جاده اتوبان(D)
جدول 4- ماتریس مقایسه زوجی مناطق با تو جه به معیار ارتفاع عمومی
D
شمال جاده اتوبان
C
بافت قدیم
B
به سمت شرق
A
بالاتر از شهرک امام
گزینه ها
15/1
31/1
48/1
بالاتر از شهرک امام (A)
1
17/1
به سمت شرق(B)
2/1
بافت قدیم (C)
شمال جاده اتوبان(D)
جدول 5- ماتریس مقایسه زوجی مناطق با توجه به معیار وضعیت نسبت به مخاطرات طبیعی
D
شمال جاده اتوبان
C
بافت قدیم
B
به سمت شرق
A
بالاتر از شهرک امام
گزینه ها
18/1
39/1
43/1
بالاتر از شهرک امام (A)
03/1
2/1
به سمت شرق(B)
13/1
بافت قدیم (C)
شمال جاده اتوبان(D)
جدول 6- ماتریس مقایسه زوجی مناطق با تو جه به معیار فاصله از زمین های کشاورزی
D
شمال جاده اتوبان
C
بافت قدیم
B
به سمت شرق
A
بالاتر از شهرک امام
گزینه ها
68/2
75/4
15/1
بالاتر از شهرک امام (A)
3/2
75/5
به سمت شرق(B)
8/5
بافت قدیم (C)
شمال جاده اتوبان(D)
جدول 7- ماتریس مقایسه زوجی مناطق با توجه به معیار فاصله از آب های سطحی
D
شمال جاده اتوبان
C
بافت قدیم
B
به سمت شرق
A
بالاتر از شهرک امام
گزینه ها
1
11/2
03/1
بالاتر از شهرک امام (A)
36/1
5/1
به سمت شرق(B)
30/1
بافت قدیم (C)
شمال جاده اتوبان(D)
جدول 8- ماتریس مقایسه زوجی مناطق با توجه به معیار مساحت
D
شمال جاده اتوبان
C
بافت قدیم
B
به سمت شرق
A
بالاتر از شهرک امام
گزینه ها
9/1
2/1
25/1
بالاتر از شهرک امام (A)
5/2
48/1
به سمت شرق(B)
59/1
بافت قدیم (C)
شمال جاده اتوبان(D)
جدول 9- ماتریس مقایسه زوجی مناطق با توجه به معیار وقف
D
شمال جاده اتوبان
C
بافت قدیم
B
به سمت شرق
A
بالاتر از شهرک امام
گزینه ها
1
83/4
17/1
بالاتر از شهرک امام (A)
15/1
42/5
به سمت شرق(B)
57/4
بافت قدیم (C)
شمال جاده اتوبان(D)
جدول 10- ماتریس مقایسه زوجی مناطق با توجه به معیار هزینه خرید
D
شمال جاده اتوبان
C
بافت قدیم
B
به سمت شرق
A
بالاتر از شهرک امام
گزینه ها
9/1
42/1
36/1
بالاتر از شهرک امام (A)
63/1
53/1
به سمت شرق(B)
69/2
بافت قدیم (C)
شمال جاده اتوبان(D)
جدول 11- ماتریس مقایسه زوجی مناطق با توجه به معیار هزینه آماده سازی
D
شمال جاده اتوبان
C
بافت قدیم
B
به سمت شرق
A
بالاتر از شهرک امام
گزینه ها
36/1
26/1
38/1
بالاتر از شهرک امام (A)
03/1
66/1
به سمت شرق(B)
6/1
بافت قدیم (C)
شمال جاده اتوبان(D)
جدول 12- ماتریس مقایسه زوجی مناطق با توجه به معیار وضعیت نسبت به کاربری های نامتجانس
D
شمال جاده اتوبان
C
بافت قدیم
B
به سمت شرق
A
بالاتر از شهرک امام
گزینه ها
47/3
33/1
47/2
بالاتر از شهرک امام (A)
40/1
2/3
به سمت شرق(B)
286/4
بافت قدیم (C)
شمال جاده اتوبان(D)
مرحله نهایی انتخاب گزینه ها
پس از تجزیه تحلیل نتایج به دست آمده از مدل به کار گرفته شده و با توجه به جدول وزن معیارها و نمودارهای رسم شده در نرم افزار (EC) Expert choic، چنین دریافت میشود که هزینه آمادهسازی زمین و خرید بیشترین اهمیت را به خود اختصاص میدهد که ناشی از شرایط توپوگرافی و
زمین شناسی زمین می‌باشد و بعد از آن عوامل ارتفاع، شیب، وضعیت نسبت به مخاطرات طبیعی، سیل و زلزله است که ناشی از قرار گرفتن گسل میامی در قسمت جنوب شهر و قرار گرفتن شهرک‌ها روی مخروطه افکنه می‌باشد.
شکل 4- وزن محدودهها
شکل 5- نقشه نهایی توان اکولوژیکی شهر میامی جهت توسعه شهری پایدار
بحث و نتیجه گیری
با توجه به مطالعات انجام شده بر روی رشد کالبدی شهر میامی، مشخص شد مجموعه عناصر به وجود آورنده این منطقه تا اوایل قرن حاضر محدود و بیشتر چهره روستایی داشته است اما با توجه به قابلیت‌های محیطی این منطقه و شهرستان شدن آن، موجب توسعه کالبدی شهر میامی شده اند.
بر اساس بررسی‌های انجام شده در بخش جمعیت، بعد از شهر شدن میامی در سال 1373، در پاسخ‌گویی به نیاز مسکن، ساخت و سازهای متعددی در قسمت‌های مختلف شهر صورت گرفته است. این ساخت و ساز‌ها اکثراً خودرو و بدون برنامه انجام گرفته است. یکی از دلایل مهم شکل‌گیری این نوع بافت‌ها، عدم نظارت بر نحوه گسترش و توسعه شهر است. از آن‌جا که شهرداری به عنوان نماد و مهم‌ترین عنصر مدیریت شهری تنها نهاد ناظر بر نحوه توسعه و گسترش کالبدی است، در این نظارت ناموفق عمل نموده است.
استفاده از فرآیند تصمیم گیری چند معیاره (MCE) نقش موثری در ساماندهی محلات شهر و توسعه آتی شهر به عهده دارد، زیرا با بهره‌گیری از این مدل ها و نظرات کارشناسان متخصص در رابطه با تعیین ضریب اهمیت معیارها و نیز اولویت بندی نواحی، لحاظ می‌گردد. از آن‌جا که در شهر میامی عوامل اکولوژیکی متعددی اعم از عوامل طبیعی و انسانی، در توسعه شهر نقش دارند و این معیارها در نواحی مختلف شهر تفاوت دارد با استفاده از فرآیند تصمیم گیری چند معیاره بهترین قسمت برای توسعه شهر مشخص و پیشنهاد گردید.
بررسی عوامل اکولوژیکی موثر در رشد و توسعه شهر به تعیین جهات بهینه توسعه آتی شهر منجر می‌گردد. با استفاده از روش AHP و بر اساس نظر کارشناسان و خبرگان آشنا به امور شهر میامی و با بررسی های صورت گرفته، این نتیجه حاصل شد که در بین چهار محدوده جهت توسعه شهر میامی در آینده و براساس افق توسعه شهری محدوده شمال جاده اتوبان نسبت به شهرک شرق، شهرک امام و بافت قدیم شهر، با توجه به هدف این تحقیق که محدودیت اکولوژیکی را در نظر دارد، مناسب‌تر ارزیابی می‌گردد و راهکارهای زیر پیشنهاد می‌گردد:
1- استفاده از مطالعات میدانی صحیح و با دقت بیشتر توسط افراد متخصص.
2- تقویت بدنه مهندسی و کارشناسی شهرداری.
3- هماهنگی و نظارت بین طرح های تحقیقی و اجرای آن.
4- مطالعه گستردهتر با تعداد معیارهای بیشتر اکولوژیکی.
5- انجام طرح های توسعه شهری با بهره گیری از MCE و توجه به توان محیط زیست.
تشکر و قدردانی
بدین وسیله از شهرداری میامی و منابع طبیعی که کمال همکاری را در ارایه اطلاعات مورد نیاز جهت تحقیق داشتند نهایت تشکر را داریم هم‌چنین از مردم شریف میامی که همکاری های لازم را در اجرای این تحقیق داشتند و جناب آقای دکتر سعید کامیابی و دکتر محمد رضا زند مقدم در جهت راهنمایی های لازم تشکر و قدردانی به عمل می آید.
منابع
1- Srivastava¸S.K. ¸andGupa¸R.D. ¸2003.Monitoring of changes in landuse/ landcover using multi-sensor satellite data. Map India Conference 2003.
2- میر کتولی. جعفر و کنعانی. محمد رضا، 1390، ارزیابی توان اکولوژیک کاربری توسعه شهری با مدل تصمیم گیری چند معیاری MCDM وGIS ( مطالعه موردی، شهر ساری، استان مازندران)، پژوهش های جغرافیای انسانی، شماره 77، صص 80-75 .
3- مخدوم. مجید، 1389، اکولوژی سیمای سرزمین در برابر مطالعات محیطی با اکولوژی سرزمین، فصلنامه محیط زیست و توسعه سال اول، شماره یک، صص91 تا 108
4- غیور سالانقوچ. زکیه، رزم آرا. مرتضی و زارع صفت. مجتبی، 1390، مکان‌یابی لندفیل شهر قوچان با استفاده از تلفیق سیستم GIS و روش MCDA، هفتمین کنفرانس زمین شناسی مهندسی و محیط زیست ایران، دانشگاه صنعتی شاهرود.
5- پورجعفر. محمدرضا، منتظرالحجه. مهدی، رنجبر. احسان و کبیری. رضا، 1391، ارزیابی توان اکولوژیکی به منظور تعیین عرصه‌های مناسب توسعه در محدوده‌ی شهر جدید سهند، جغرافیا و توسعه، شماره 28.
6- پور احمد. احمد، مهدی. علی و مهدیان بهنمیری. معصومه،1391، بررسی مناطق مستعد توسعه شهری با استفاده از روش ارزیابی چند معیاره (MCE) در محیط GIS- مورد پژوهش، شهرستان بابلسر ، چهارمین همایش علمی سراسری دانشجویی جغرافیا.
7- عزیزیان. محمد صادق، 1392، ارزیابی توان اکولوژیک حاشیه شهر تبریز به منظور توسعه پایدار شهری با رویکر د MCE، مجله پژوهش و برنامه ریزی شهری، سال چهارم، شماره سیزدهم .
8- باقری. فریده، سعیدی. عبدالله و بوذری. سهیلا، 1378، تحلیل هندسی و جنبشی نیمه باختری گسل میامی، فصلنامه علوم زمین، سال هجدهم، شماره 69 .
9- رجبی. حسین،1390، مکان یابی فضاهای آموزشی شهر میامی، پایان نامه جغرافیا و برنامهریزی شهری، کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد سمنان.
10- کرکه آبادی. زینب و کساییان. میترا، 1391، بررسی نقش شهرهای کوچک در توسعه روستاهای حوزه نفوذ، مطالعه موردی شهر میامی،نشریه ساخت شهر، دوره 9، شماره 19.
11- تاج. شهره و دارآفرین. فاطمه،1390، تاثیر پذیری اقتصادی روستاها از نواحی صنعتی، مطالعه موردی ناحیه صنعتی میامی، نشریه نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی، دوره 4، شماره 1، صص 135 تا144.
12- مومنی. منصور و شریفی سلیم. علیرضا،1390، مدل‌ها و نرم افزار های تصمیم گیری چند شاخصه ، تهران ، ناشر مولفین.
13- میکاییلی. علیرضا و صادقی بنیس. مژگان، 1389، شبکه اکولوژیکی شهر تبریز و راهکارهای پیشنهادی برای حفظ و توسعه آن، پژوهش‌های محیط‌زیست، سال 1، شماره 2، ص2.
1- کارشناس ارشد جغرا فیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد سمنان *(مسئول مکاتبات).
2- کارشناس ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری،دانشگاه آزاد اسلامی واحد سمنان.
1- Srivastava¸S.K. ¸andGupa¸R.D. ¸2003.Monitoring of changes in landuse/ landcover using multi-sensor satellite data. Map India Conference 2003.
2- میر کتولی. جعفر و کنعانی. محمد رضا، 1390، ارزیابی توان اکولوژیک کاربری توسعه شهری با مدل تصمیم گیری چند معیاری MCDM وGIS ( مطالعه موردی، شهر ساری، استان مازندران)، پژوهش های جغرافیای انسانی، شماره 77، صص 80-75 .
3- مخدوم. مجید، 1389، اکولوژی سیمای سرزمین در برابر مطالعات محیطی با اکولوژی سرزمین، فصلنامه محیط زیست و توسعه سال اول، شماره یک، صص91 تا 108
4- غیور سالانقوچ. زکیه، رزم آرا. مرتضی و زارع صفت. مجتبی، 1390، مکان‌یابی لندفیل شهر قوچان با استفاده از تلفیق سیستم GIS و روش MCDA، هفتمین کنفرانس زمین شناسی مهندسی و محیط زیست ایران، دانشگاه صنعتی شاهرود.
5- پورجعفر. محمدرضا، منتظرالحجه. مهدی، رنجبر. احسان و کبیری. رضا، 1391، ارزیابی توان اکولوژیکی به منظور تعیین عرصه‌های مناسب توسعه در محدوده‌ی شهر جدید سهند، جغرافیا و توسعه، شماره 28.
6- پور احمد. احمد، مهدی. علی و مهدیان بهنمیری. معصومه،1391، بررسی مناطق مستعد توسعه شهری با استفاده از روش ارزیابی چند معیاره (MCE) در محیط GIS- مورد پژوهش، شهرستان بابلسر ، چهارمین همایش علمی سراسری دانشجویی جغرافیا.
7- عزیزیان. محمد صادق، 1392، ارزیابی توان اکولوژیک حاشیه شهر تبریز به منظور توسعه پایدار شهری با رویکر د MCE، مجله پژوهش و برنامه ریزی شهری، سال چهارم، شماره سیزدهم .
8- باقری. فریده، سعیدی. عبدالله و بوذری. سهیلا، 1378، تحلیل هندسی و جنبشی نیمه باختری گسل میامی، فصلنامه علوم زمین، سال هجدهم، شماره 69 .
9- رجبی. حسین،1390، مکان یابی فضاهای آموزشی شهر میامی، پایان نامه جغرافیا و برنامهریزی شهری، کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد سمنان.
10- کرکه آبادی. زینب و کساییان. میترا، 1391، بررسی نقش شهرهای کوچک در توسعه روستاهای حوزه نفوذ، مطالعه موردی شهر میامی،نشریه ساخت شهر، دوره 9، شماره 19.
11- تاج. شهره و دارآفرین. فاطمه،1390، تاثیر پذیری اقتصادی روستاها از نواحی صنعتی، مطالعه موردی ناحیه صنعتی میامی، نشریه نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی، دوره 4، شماره 1، صص 135 تا144.
12- مومنی. منصور و شریفی سلیم. علیرضا،1390، مدل‌ها و نرم افزار های تصمیم گیری چند شاخصه ، تهران ، ناشر مولفین.
13- میکاییلی. علیرضا و صادقی بنیس. مژگان، 1389، شبکه اکولوژیکی شهر تبریز و راهکارهای پیشنهادی برای حفظ و توسعه آن، پژوهش‌های محیط‌زیست، سال 1، شماره 2، ص2.
ابتدای صفحه