تحلیل دیدگاه روستاییان نسبت به آموزش‌های حفاظت از محیط‌زیست نواحی روستایی (مورد مطالعه: شهرستان رضوانشهر)

تحلیل دیدگاه روستاییان نسبت به آموزش‌های حفاظت از محیط‌زیست نواحی روستایی

(مورد مطالعه: شهرستان رضوانشهر)

وحید ریاحی[1]^*

Riahi@khu.ac.ir

فرهاد جوان[2]

ندا دهقانی[3]

چکیده

امروزه محیط‌زیست با چالش‌ها و معضلات فزاینده‌ای رو به رو است. بخش عمده‌ای از معضلات زیست‌محیطی موجود، ریشه در فقدان آگاهی‌های روستاییان در برخورد با محیط دارد. در این راستا آموزش می‌تواند رویکردی اثربخش در جهت ارتقای آگاهی‌های زیست‌محیطی باشد. که این امر موجبات تقویت فرهنگ حفاظت از محیط‌زیست در جوامع روستایی را فراهم می‌آورد. هدف این مقاله تحلیل دیدگاه روستاییان نسبت به آموزش‌های حفاظت از محیط‌زیست نواحی روستایی شهرستان رضوانشهر است. این تحقیق از نظر هدف، کاربردی و از نظر روش انجام، توصیفی ـ تحلیلی است. در این تحقیق جامعه آماری، 14 نقطه روستایی شهرستان رضوانشهر با 4202 خانوار( 14664 نفر) بوده است. بر اساس فرمول کوکران اصلاح‌شده، تعداد نمونه‌ها 232، تعیین شد و پس از سنجش روایی و پایایی( ضریب آلفای764/0) پرسشنامه در میان خانوارهای روستاهای نمونه توزیع و تکمیل شد. به منظور دستیابی به اطلاعات مورد نیاز جهت سنجش متغیرهای مورد تحقیق، از روش‌های پیمایشی و اسنادی بهره گرفته‌شده و برای بررسی و تجزیه و تحلیل اطلاعات و داده‌ها، از آزمون‌ همبستگی اسپیرمن و آزمون آماری خی دو(x²) در نرم‌افزارهای Excelو Spss استفاده شده است. یافته‌ها نشان می‌دهد که با اطمینان 95 درصد آموزش روستاییان موجب توانمندسازی آنان در حفاظت از محیط‌زیست در راستای توسعه پایدار می‌گردد، همچنین بین علاقمندی نسبت به محیط‌زیست، میزان آموزش مناسب زیست‌محیطی، آموزش زیست‌محیطی رسانه‌های گروهی و نقش روستاییان در حفاظت از محیط‌زیست با اطمینان 95 درصد رابطه مثبت و معنی‌داری وجود داشته است.

کلمات کلیدی: آموزش، جوامع روستایی، محیط‌زیست، شهرستان رضوانشهر.

زمینه و هدف

         روستانشینی شکل ویژه‌ای از استقرار و معیشت انسان و جلوه بارزی از حیات اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی است(1). روستا تأثیراتی بر حوزه پیرامون خود به دو صورت مثبت و منفی می‌گذارد که این مسئله در همه جا مشهود است، بیش‌ترین اثرات را بر محیط‌زیست خود می‌گذارد(2). ابعاد مختلفی که روستاها با آن‌ها در زمینه محیط‌زیست درگیر هستند، متعدد است؛ اولین آن پسماندها که به واسطه افزایش مصرف‌گرایی و توسعه گردشگری به عنوان معضلی جدی در نواحی روستایی مطرح است. تخریب و آلودگی خاک که عمدتاً ناشی از نوع کشاورزی سنتی به شمار می رود که در آلودگی آب و منابع آبی نقش مهمی دارد. در کنار این مسئله گسترش شهرها و توسعه صنایع و گردشگری منجر به تغییر کاربری اراضی نواحی روستایی شده است که این امر سبب گردیده محیط‌های روستایی دست‌خوش تجاوز و سوءاستفاده سودجویانه قرار گیرد و به تبع آن محیط‌زیست روستایی آسیب ببیند(3).

          مسئله حفاظت از محیط‌زیست و منابع آن، یکی از ابعاد مهم توسعه پایدار است که سایر ابعاد توسعه در ارتباط مستقیم و غیرمستقیم با این بعد قرار دارد(4). اصطلاح توسعه پایدار برای اولین بار در اواسط دهه 1970 به خانم بارباراوارد نسبت داده می‌شود. این مفهوم با عنوان استراتژی حفاظت جهانی به طور گسترده‌ای مطرح شد تا محافظت از منابع طبیعی و محیط‌زیست را در راستای ایفای نقش بهکرد رفاه انسانی به نحو مطلوب مدیریت نماید(1). یکی از حیطه‌های توسعه پایدار، پایداری اکولوژیکی است. پایداری اکولوژیکی بدین معناست که فعالیت‌های انسانی بدون آثار تخریبی با محیط ترکیب شوند. همچنین به دیدگاه بوم‌محوری بجای انسان‌محوری اشاره دارد و به اصل برابری بین انسان‌ها و دیگر موجودات زنده اهمیت می‌دهد (5). به عبارت دیگر پایداری اکولوژیکی نیازهای انسان و خدمات اکوسیستم را بهم ارتباط می‌دهد (6). در این راستا هدف پایداری اکولوژیکی آن است تا اثرات زیست‌محیطی و مصرف منابع را به حداقل رساند و یکپارچگی بی‌ضرر فعالیت‌های انسان با محیط را تضمین نماید(7). توسعه پایدار روستایی، رهیافتی برای توسعه است که در آن کارایی، عدالت و پایداری باهم تلفیق‌شده‌اند. به صورتی که کارایی، متضمن استفاده بهینه از  طبیعی است. هدف از پایداری نیز، پایداری معیشت با حفظ امرار معاش آینده از طریق حفظ منابع طبیعی است(8). پایداری ریشه در یک اصل اکولوژیکی دارد بر اساس این اصل اگر در هر محیطی به اندازه توان طبیعی

فرآوری محیط‌زیست، بهره‌برداری یا بهره‌وری انجام شود، اصل سرمایه (منابع اکولوژیک) به طور پایدار باقی می‌ماند و استفاده ما از محیط به اندازه آن توان تولید، همیشه پایدار است. میزان استفاده انسان در آن محیط‌زیست معین، که در خور توان‌ها و ظرفیت­های محیط است، به این خاطر که به اندازه تمام تولید است پس بازده حداکثر و یا بیشینه را نیز دارد(9).

          امروزه حفظ محیط‌زیست به عنوان یکى از مهم‏ترین ارکان توسعه پایدار، مسئله جهانى است که دستیابى به آن بدون مشارکت راستین و آگاهانه مردم ممکن نیست(10). یکی از اصلی‌ترین علل تخریب و آلودگی محیط‌زیست، عدم آگاهی مردم نسبت به مسائل زیست‌محیطی است، به طوری که بدون افزایش سطح آگاهی‌های مردم در زمینه حفاظت از محیط‌زیست، نمی‌توان امیدی به بهبود وضعیت زیست‌محیطی داشت(11). بنابراین برای تحقق پایداری در توسعه و حفظ محیط‌زیست به اخلاق زیست‌محیطی نیاز است. اخلاقی که ارتباطات پیچیده و در حال تغییر بین انسان و طبیعت را شناسایی کرده و با حساسیت به آن پاسخ دهد. به منظور پدیدار شدن چنین اخلاقی، بازنگری در روش‌ها و نظام‌های آموزشی ضروری است(12).

          حفاظت از محیط‌زیست به همان اندازه که وظیفه دولت‌ها است، نیازمند مشارکت راستین و آگاهانه مردم نیز است. منظور از مردم، همه افراد ساکن در یک کشور هستند(13) که افراد ساکن در نواحی روستایی را نیز در بر می‌گیرد. روستاییان برای ایفای نقش جدی در زمینه حفاظت از محیط‌زیست باید از توانمندی لازم برخوردار باشند. آموزش محیط‌زیست یکی از راه‌های مؤثر برای ارتقای توانمندی روستاییان است که تأثیر قابل‌توجهی در تقویت فرهنگ حفاظت از محیط‌زیست دارد. در چنین وضعیتی انتخاب مطلوب‌ترین روش‌های آموزشی می‌تواند نقش بسزایی در حفظ و حمایت از محیط‌زیست نواحی روستایی داشته باشد.

         استقرار شهرستان رضوانشهر در بین دریا و جنگل به عنوان یکی از قطب‌های گردشگری و پذیرش گردشگر موجب افزایش بار آلودگی در محیط‌زیست این شهرستان و به ویژه نقاط روستایی شده است. همچنین استفاده بی‌رویه کودهای شیمیایی در مزارع برنج و دیگر آلودگی‌های زیست‌محیطی، این شهرستان با بحران‌های جدی زیست‌محیطی روبه رو است.  با توجه به اهمیت محیط‌زیست باید برنامه‌ریزی منسجم جهت آموزش و ترویج زیست‌محیطی مربوط به حفاظت و مقابله با تهدیدهای انسانی پیش‌بینی شود. بنابراین پژوهش حاضر بر آن شده است که به بررسی دیدگاه روستاییان نسبت به آموزش در جهت تحقق اهداف برنامه‌های توسعه پایدار روستایی که همانا حفظ محیط‌زیست و بهره‌برداری‌های صحیح از آن در روستاهای مورد مطالعه شهرستان رضوانشهر بپردازد. در مقاله حاضر این سؤال اساسی مطرح است که آیا آموزش مناسب می‌تواند در توانمندسازی زنان روستایی در بهبود و حفاظت از محیط‌زیست روستاییان موثر واقع گردد؟ و آیا بین متغیرهای آموزش زیست‌محیطی و توانمندسازی زنان روستایی برای حفاظت از محیط‌زیست ارتباط معناداری وجود دارد؟

         در بخش پیشینه تحقیق، نگارندگان یافته‌های دیگران و به عبارت دیگر، نتایج تحقیقات دیگران را گردآوری کرده‌اند، مطرح شده است. بر این اساس، نمونه‌ای از تحقیقاتی که درباره‌ی بررسی نقش آموزش، به ویژه نقش آموزش روستاییان برای حفاظت از محیط‌زیست انجام‌شده به طور مختصر مطرح شده است:

          همتی و شبیری سال 1395 در مقاله‌ای با عنوان بررسی وضعیت آموزش محیط‌زیست در کشور ایران و مقایسه آن با سایر کشورهای جهان نشان دادند که کشور ایران در ابتدای مسیر آموزش محیط زیستی قرار دارد، گرچه اقدامات محدود ولی مؤثر در این حوزه صورت گرفته است(14). ملکی و علیپور سال 1393 در مقاله‌ای با عنوان سنجش عوامل مؤثر بر محیط‌زیست گرایی زنان ایرانی به این نتایج رسیدند که متغیرهای مشارکت اجتماعی، دینداری، دانش زیست‌محیطی، سن، و تحصیلات با محیط‌زیست گرایی زنان ارتباط معنا‏داری ‏دارند، ولی طبقۀ‏ اقتصادی زنان تأثیری بر محیط‌زیست گرایی آنان ندارد. همچنین، یافته‏های تحقیق نشان می‏دهد که سه متغیر دانش زیست‌محیطی، دینداری، و مشارکت توانسته‌اند 82‌درصد از واریانس متغیر وابسته را تبیین کنند و توضیح دهند(15). Engelman سال 2016 در مقاله‌ای با عنوان توانمندسازی زنان و محیط‌زیست به این نتایج رسیدند که در حفاظت از محیط‌زیست تفاوتی بین جنسیت وجود ندارد و هر دو باید به آن متعهد باشند. همچنین نشان داد که بین توانمندسازی زنان و پایداری زیست‌محیطی رابطه مثبت و معنی‌داری وجود دارد(16). Nasrin سال 2012 در پژوهشی با عنوان زنان، محیط‌زیست و حمایت از چالش‌های محیط‌زیست در بنگلادش، یافته‌ها نشان داد که ارائه اطلاعات عمومی در ارتباط با زنان و محیط‌زیست راهکاری برای حمایت زا زنان و محیط‌زیست در بنگلادش است و در سیاست‌های ملی مربوط به زنان و محیط‌زیست باید اثرات تخریب محیط‌زیست شناخته شود(17).

روش بررسی

         تحقیق پیش رو از نوع کاربردی بوده و بر حسب روش، این تحقیق، توصیفی ـ تحلیلی است به منظور دستیابی به اطلاعات مورد نیاز جهت سنجش متغیرهای مورد تحقیق، از روش‌های پیمایشی و اسنادی بهره گرفته شده است. در بخش اسنادی، از طریق مطالعه کتابخانه‌ای به جمع‌آوری ادبیات و مبانی نظری تحقیق پرداخته و در بخش کمی به تحلیل داده‌های به دست آمده از پیمایش میدانی و شناسنامه اطلاعات تهیه‌شده از برخی سازمان‌ها پرداخته شده است. جامعه آماری مورد مطالعه در این تحقیق، کلیه سکونتگاه‌های واقع در شهرستان رضوانشهر است. که این روستاها را در ابتدا از نظر توپوگرافی، ارتفاع از سطح دریا و شکل استقرا به چهار واحد(کوهستانی، جلگه‌ای، کوهپایه‌ای و ساحلی) مجزا تفکیک و تقسیم نموده و سپس متناسب با تعداد روستاهای واقع در هر یک از چهار تیپ، تعداد مشخصی روستا به عنوان نمونه انتخاب شده است. بنابراین جامعه آماری مورد مطالعه در این تحقیق، 14 نقطه روستایی شهرستان رضوانشهر با 4202 خانوار( 14664 نفر) است. تعداد اعضای نمونه نیز 232 خانوار است که از طریق فرمول کوکران به دست آمد. بنابراین زمانی که تعداد نمونه 232 خانوار باشد، می‌توانیم تا 95 درصد اطمینان می‌شود که تعمیم نتایج حاصل از مطالعه‌ی اعضای نمونه به کل جامعه آماری از اعتبار لازم برخوردار خواهد بود. لذا این تعداد پرسشنامه در میان خانوارهای روستاهای نمونه توزیع شد. برای سنجش پایایی پرسشنامه، ابتدا 30 عدد از پرسشنامه به صورت پیش آزمون، در روستاهای مورد مطالعه تکمیل شد. که میزان پایایی پرسشنامه از طریق آزمون آلفای کرونباخ 764/0 به دست آمد. برای بررسی و تجزیه و تحلیل اطلاعات و داده‌ها، از آزمون‌ همبستگی اسپیرمن و آزمون آماری خی دو(x²) در نرم‌افزارهای  Excelو Spss استفاده شده است.      

محدوده مورد مطالعه

          شهرستان رضوانشهر در شمال غرب استان گیلان واقع گردیده و از لحاظ موقعیت جغرافیایی بین عرض‌های 37 درجه و 25 دقیقه تا 37 درجه و 40 دقیقه شمالی و طول جغرافیایی 48 درجه و 40 دقیقه تا 49 درجه 13 دقیقه شرقی قرار گرفته است. این شهرستان از نظر جهات جغرافیایی از طرف شمال به دریای خزر و شهرستان تالش، از سمت شرق به دریای خزر و از سوی جنوب و جنوب شرقی به شهرستان ماسال و از طرف غرب به شهرستان خلخال استان اردبیل محدود می‌گردد و مساحت آن 5/783 کیلومترمربع و مرکز آن شهر رضوانشهر با مساحت 41/7 کیلومترمربع است. در تقسیمات اداری و موقعیت سیاسی فعلی، شهرستان رضوانشهر دارای 2 بخش( مرکزی و پره سر )،2 شهر( پره سر و رضوانشهر ) ،4 دهستان به نام‌های خوشابر، گیل دولاب، ییلاقی ارده و دینا چال و 112 روستا است.

جدول 1ـ سیر تحولات جمعیتی شهرستان رضوانشهر در چهار دوره سرشماری

منبع:مرکز آمار ایران ـ سرشماری عمومی نفوس و مسکن شهرستان رضوانشهرـ سال‌های 65، 75، 85،90(18)

          شغل اصلی مردم این شهرستان کشاورزی، دامپروری، صیادی و صنعت است. وجود جنگل‌های انبوه جلگه‌ای و کوهستانی ـ مراتع وسیع ـ ساحل دلنواز دریای خزر همچنین وجود شرکت شفارود، شرکت چوکا، پارکهای جنگلی و سه حوزه آبخیز شفارود،

چافرود و دیناچال با مساحت کل 97032 هکتار از شاخص‌های شهرستان محسوب می‌شود. از ویژگی‌های این شهرستان برخورداری از 12629 هکتار اراضی زراعی و 4956 هکتار اراضی باغی،9262 هکتار مرتع، 45584 هکتار جنگل است که از 10000 هکتار اراضی شالیکاری آن حدود 70% به شکل مکانیزه کشت می‌گردد.           

شکل1ـ  نقشه موقعیت جغرافیایی محدوده مورد مطالعه در سطح کشور و استان

یافته‌های تحقیق

       داده‌های جمع‌آوری شده در دو سطح توصیفی و استنباطی تجزیه و تحلیل‌شده‌اند. ابتدا به توصیف آماری داده‌های حاصل از اجرای پرسشنامه پرداخته‌شده و سپس آزمون‌های آماری مختلف در راستای سؤالات مطرح‌شده ارائه شده است.

ـ یافته‌های توصیفی

       در این قسمت به سؤالی که در قالب پرسشنامه تهیه گردیده بود نمونه‌های انتخاب‌شده پرسیده شده است که این سؤالات بر اساس اهداف این پژوهش مشخص گردیده که با توجه به آمار به دست آمده به توضیح هر کدام پرداخته می‌شود:

        سؤال شماره 1ـ در صورت وجود انجمن‌ها و نهادهای غیررسمی محیط زیستی در روستای شما، تا چه اندازه تمایل عضویت در آن‌ها را دارید؟

          بیش از 45 درصد از پاسخ‌دهندگان تمایل زیاد و خیلی زیاد برای عضویت در انجمن‌های زیست‌محیطی را دارند و بیش از 35درصد گزینه متوسط را جهت همکاری با این انجمن‌ها انتخاب کرده‌اند، لذا طبق بررسی‌های انجام‌شده، اکثریت افراد علاقمند به شرکت در انجمن‌های زیست‌محیطی هستند( شکل 2).

شکل 2ـ  توزیع فراوانی افراد نمونه بر حسب تمایل به شرکت در انجمن‌های زیست‌محیطی

سؤال شماره2 ـ در صورت برگزاری برنامه‌های زیست‌محیطی در روستای شما مانند طرح جمع‌آوری زباله یا کاشت درخت، آیا در این برنامه‌ها شرکت می‌کنید؟

93/37 درصد از روستاییان گزینه زیاد را انتخاب کردند و 15/27 درصد هم گزینه خیلی زیاد را انتخاب کردند. لذا طبق بررسی‌های انجام‌شده، اکثریت روستاییان به شرکت در برنامه‌های زیست‌محیطی هستند( شکل 3).

شکل 3ـ درصد توزیع فراوانی افراد نمونه بر حسب علاقه‌مندی برای شرکت در برنامه‌های زیست‌محیطی

       سؤال شماره3 ـ چگونه تمایل دارید علاقه خود را به محیط‌زیست روستایتان نشان دهید؟

88/29 درصد از افراد نمونه، علاقه خود را به محیط‌زیست، با شرکت در کلاس‌های آموزشی زیست‌محیطی اعلام کردند که این آمار بیش‌ترین فراوانی را نشان می‌دهد. پس می‌توان نتیجه گرفت که روستاییان شهرستان رضوانشهر با شرکت در کلاس‌های آموزشی زیست‌محیطی، علاقه خود را به حفاظت از محیط‌زیست را نشان می‌دهند(شکل 4).

شکل 4ـ درصد توزیع فراوانی افراد نمونه بر حسب نوع علاقه به محیط‌زیست

سؤال شماره 4 ـ دلایل عدم شرکت در کلاس‌های آموزشی زیست‌محیطی چه بوده است؟

29/28 درصد از روستاییان عدم علاقه، 09/21 درصد عدم آموزش صحیح و کاربردی، 05/34 درصد یعنی یک سوم از آنان معتقدند که از توانمندی‌ها و قابلیت‌های روستاییان بهره گرفته نمی‌شود و 3/12 درصد عدم اعتقاد به این‌گونه آموزش‌ها. بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که یکی از دلایل عمده و اساسی عدم شرکت روستاییان در کلاس‌های آموزشی زیست‌محیطی این است که استفاده‌ای از قابلیت‌ها و توانمندی‌های روستاییان نمی‌شود( شکل 5).

شکل 5ـ درصد توزیع فراوانی افراد مورد مطالعه بر حسب دلایل عدم شرکت در کلاس‌های آموزشی

سؤال شماره 5 ـ رسانه‌های گروهی( تلویزیون، رادیو و روزنامه‌ها) تا چه حدی در آموزش شما برای حفاظت از محیط‌زیست نقش داشته‌اند؟

46/7 درصد از روستاییان نقش رسانه‌های گروهی را در امر آموزش در حد خیلی کم، 74/29 درصد در حد کم و 36/38 درصد در حد متوسط ارزیابی نموده‌اند که این ارقام بیش‌ترین فراوانی را نشان می‌دهد. بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که از دیدگاه روستاییان محدوده مورد مطالعه نقش رسانه‌های گروهی در امر آموزش محیط‌زیست در حد پایین است( شکل 6).

شکل 6ـ درصد توزیع فراوانی افراد مورد مطالعه بر حسب نقش رسانه‌های گروهی در امر آموزش زیست‌محیطی

سؤال شماره 6ـ برگزاری کلاس‌های آموزشی مناسب تا چه میزان می‌تواند در آگاهی‌های شما نسبت به حفاظت و مدیریت از محیط‌زیست روستایتان تأثیر داشته باشد؟

24/39درصد از روستاییان کلاس‌های آموزشی باکیفیت را در افزایش میزان آگاهی‌های زیست‌محیطی تا حد خیلی زیاد و 35/29 درصد تا حد زیاد مناسب ارزیابی کرده‌اند که این بیش‌ترین فراوانی از پاسخ‌دهندگان را نشان می‌دهد. بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که تأثیر کیفیت کلاس‌های آموزش در افزایش آگاهی‌های زیست‌محیطی بسیار بالا است.

شکل 7ـ درصد توزیع فراوانی افراد نمونه بر حسب تأثیر کلاس‌های آموزشی در افزایش آگاهی‌های زیست‌محیطی

ـ یافته‌های استنباطی

در این قسمت به منظور تعیین همبستگی بین متغیرهای مستقل و

وابسته، از ضریب همبستگی اسپیرمن استفاده شده است.

جدول 2ـ نتایج آزمون همبستگی اسپیرمن

یافته‌های تحقیق، 1395 ^ـ   * معنی‌داری در سطح 05/0

میزان ارتباط بین دو متغیر علاقمندی به عضویت در انجمن‌های زیست‌محیطی و نقش روستاییان در حفاظت از محیط‌زیست 832/0 به دست آمده است که سطح معنی‌داری محاسبه‌شده(000/0= sig) از سطح معنادار مورد نظر(05/0(=α کمتر است بیانگر این مطلب است که دو متغیر رابطه مثبت و معناداری وجود دارد. در نتیجه می‌توان با اطمینان 95 درصد گفت که بین نقش روستاییان در حفاظت محیط‌زیست و علاقمندی به عضویت در انجمن‌های زیست‌محیطی رابطه معنی‌داری وجود دارد. نتایج تحلیل ضریب همبستگی اسپیرمن( جدول 3) نشان می‌دهد که میان متغیر علاقمندی به شرکت در طرح‌ها و برنامه‌های زیست‌محیطی و نقش روستاییان در محافظت از محیط‌زیست(659/0) ارتباط معناداری وجود دارد و این ضریب همبستگی مثبت و مستقیم است. بنابراین می‌توان با اطمینان 95 درصد نتیجه گرفت که بین نقش روستاییان در حفاظت از محیط‌زیست و علاقمندی به شرکت در طرح‌های زیست‌محیطی رابطه معناداری وجود دارد. میزان ارتباط بین دو متغیر نوع علاقمندی به محیط‌زیست و نقش روستاییان در حفاظت از محیط‌زیست 642/0 به دست آمد که چون مقدار معنی‌داری محاسبه‌شده از سطح معناداری مورد نظر(05/0) کمتر است بیانگر این موضوع است که بین دو متغیر رابطه مثبت و معنی‌داری حاکم است و در نتیجه می‌توان با اطمینان 95 درصد بیان کرد که بین نقش روستاییان در محافظت از محیط‌زیست و نوع علاقمندی به محیط‌زیست رابطه معنی‌داری وجود دارد. میزان ارتباط بین دو متغیر آموزش زیست‌محیطی از طریق رسانه‌های گروهی و نقش روستاییان در حفاظت از محیط‌زیست 752/0 است که چون مقدار محاسبه‌شده(000/0) از سطح معناداری مورد نظر(05/0) کمتر است بیانگر این مطلب است که بین دو متغیر فوق رابطه مثبت و معنی‌داری وجود دارد. در نتیجه می‌توان با اطمینان 95 درصد گفت که بین نقش روستاییان در حفاظت از محیط‌زیست و آموزش زیست‌محیطی از طریق رسانه‌های گروهی رابطه معناداری وجود دارد. میزان ارتباط بین دو متغیر میزان آموزش مناسب و نقش روستاییان در حفاظت از محیط‌زیست 828/0است که چون مقدار معنی‌داری محاسبه‌شده از سطح معنی‌داری مورد نظر کمتر است بنابراین می‌توان با اطمینان 95 درصد بیان کرد که بین نقش روستاییان در حفاظت از محیط‌زیست و میزان آموزش مناسب زیست‌محیطی رابطه معنی‌داری وجود دارد.

سؤال تحقیق مبنی بر این که آیا آموزش در توانمندسازی روستاییان در حفاظت از محیط‌زیست  تأثیر دارد. بنابراین نظر مردم ساکن در این محدوده مورد مطالعه پرسش و مورد ارزیابی قرار گرفت . لذا سؤالی از اعضای نمونه پرسیده شد که نتیجه آن در قالب جدول زیر تلخیص می‌گردد:

جدول 3ـ  فراوانی مشاهده‌شده و مورد انتظار در ارتباط با دیدگاه روستاییان در مورد تأثیر آموزش بر توانمندسازی روستاییان

                منبع: یافته‌های تحقیق، 1395           

14x2=(129-46/4)246/4+(77-46/4)246/4+(26-46/4)246/4+(0-46/4)246/4+(0-46/4)246/4=269">

به دلیل آنکه مقدار محاسبه‌شده برای آزمون 14x2"> (269) بیش از 49/9( 14x2">  جدول با 95 درصد سطح اطمینان) است، پس سطح خطای 0/05 14∝=">  می‌توان فرضیه H₁ را پذیرفت. بنابراین بین توزیع مشاهده‌شده و توزیع مورد انتظار دیدگاه پاسخگویان تفاوت وجود دارد. با تفسیر 14Oi-Ei">  این نتیجه حاصل شد که تعداد افرادی که معتقد به تأثیرات خیلی زیاد و زیاد آموزش بر توانمندسازی روستاییان در حفاظت از محیط‌زیست بیش از سایر طبقات است.

بحث و نتیجه‌گیری

جوامع محلی به ویژه روستاییان در پایداری محیط‌زیست می‌توانند نقش عمده‌ای ایفا نمایند، روستاییان بـا توجـه به نقشی که در عرصه‌های گوناگون دارند، قادر به تأثیرگذاری بسیار بـر محیط‌زیست هستند. که با انتخاب مطلوب‌ترین روش‌های آموزشی با دسترسی به دانش روز می‌توان روستاییان را در جهت حفظ و حمایت از محیط‌زیست سوق داد. این پژوهش باهدف بررسی دیدگاه روستاییان نسبت به آموزش‌های حفاظت محیط‌زیست در نواحی روستایی انجام گرفته است. بررسی‌های انجام‌شده نشان داد که از نظر نوع علاقمندی به محیط‌زیست، 88/29 درصد از روستاییان علاقمندی خود را به محیط‌زیست، با شرکت در کلاس‌های آموزشی زیست‌محیطی اعلام نمودند که این آمار بیش‌ترین فراوانی را نشان می‌دهد. همان طور که نتایج نشان داد بیشتر روستاییان با عضویت در انجمن‌های زیست‌محیطی، طرح‌ها و برنامه‌های زیست‌محیطی و کلاس‌های آموزش زیست‌محیطی علاقمندی خود را به محیط‌زیست نشان می‌دهند. از نظر دلایل عدم شرکت در کلاس‌های آموزشی زیست‌محیطی یک سوم از پاسخ‌دهندگان(05/34درصد) اعلام نمودند که به قابلیت‌ها و توانمندی‌های روستاییان توجهی نمی‌شود که از دلایل مهم و عمده عدم شرکت روستاییان در کلاس‌های آموزشی است. همچنین یافته‌ها نشان داد که روستاییان، نقش رسانه‌های گروهی را در آموزش محیط‌زیست در حد پایین می‌دانستند. این بررسی نشان داد که میزان ارتباط بین متغیرهای تمایل عضویت در انجمن‌های زیست‌محیطی، علاقمندی به شرکت در طرح‌های زیست‌محیطی، نوع علاقمندی به محیط‌زیست، آموزش زیست‌محیطی از طریق رسانه‌های گروهی، میزان آموزش مناسب( متغیرهای مستقل) و نقش روستاییان در حفاظت از محیط‌زیست( متغیر وابسته) با توجه به اینکه سطح معنی‌داری محاسبه‌شده(000/0= sig) از سطح معناداری مورد نظر(05/0(=α کمتر است بیانگر این مطلب است که بین متغیرها رابطه مثبت و معناداری وجود دارد. در نتیجه می‌توان با اطمینان 95 درصد گفت که بین  متغیرها رابطه معنی‌داری وجود دارد.

لذا با توجه به موارد بیان‌شده می‌توان گفت که اگر قرار باشد آموزش در توانمندسازی روستاییان شهرستان رضوانشهر و ارتقای آگاهی‌های آنان به عنوان راه کاری مناسب نقش تعیین‌کننده‌ای ایفا کند، پیشنهادهای زیر ارائه می‌گردد:

ـ فراهم نمودن زمینه برای شرکت روستاییان شهرستان در حفاظت زیست‌محیطی جامعه در قالب گروه‌های سازمان‌یافته به عنوان عضو همکار دولت

ـ زمینه سازی برای مشارکت روستاییان شهرستان رضوانشهر در تصمیم‌گیری‌ها و برنامه‌ریزی‌های محیط زیستی

ـ ارائه آموزش رسمی و غیررسمی جهت ارتقای سطح آگاهی روستاییان در بخش حفظ محیط‌زیست و توسعه پایدار محیط زیستی

ـ طرح برنامه‌های آموزشی بهداشتی و زیست‌محیطی برای روستاییان

ـ ایجاد و تشکیل سازمان‌های فعال روستایی در مرکز شهرستان و مرکز دهستان‌های شهرستان و تطبیق برنامه‌های عملی زیست‌محیطی از طریق سازمان‌های ایجادشده در میان روستاییان

ـ طرح برنامه‌های موثر و عملی جهت تغییر و تنظیم الگوهای مصرفی با مشارکت فعال روستاییان

ـ آگاهی روستاییان در استفاده از مواد شیمیایی که مصرف خانگی دارند، مانند پلاستیک، ظروف یک‌بار مصرف، شوینده‌ها و امثال آن

منابع

1. رضوانی ، محمدرضا، « مقدمه ای بر برنامه ریزی توسعه روستایی در ایران» ، 1390، تهران ، قومس
2. سعیدی،عباس، « توسعه پایدار و ناپایداری توسعه روستایی در ایران» ، 1377، فصلنامه مسکن و انقلاب ، تهران، صص16ـ 22
3. مطیعی لنگرودی، حسن، عزمی، آئیژ، « مروری بر مشکلات زیست محیطی روستاهای ایران و راهکارهای حل این مشکلات» ، 1390، فصلنامه مسکن و محیط‌زیست، شماره 133، صفحات 101 ـ 115
4. شرفی، لیدا و علی بیگی علی بیگی، « الگوی سنجش پایداری محیط زیست مورد: روستای شروینه در شهرستان جوانرود»، 1394، فصلنامه اقتصاد فضا و توسعه روستایی، سال چهارم، شماره 2، صفحات 132 ـ 115
5. Gilman, R., (1991) The Eco village Challenge. Context, Vol. 29
6. Morelli, J., (2011) Environmental Sustainability: A Definition for EnvironmentalProfessionals. Environmental Sustainability, 1, 19-27
7. Weaver, P., et al., (2000) Sustainable technology development. Greenleaf Publishing: Sheffield, UK.
8. یاسوری، مجید و جوان، فرهاد، « تحلیل محدودیت های تنوع بخشی اقتصاد روستایی مورد: دهستان اشکور علیا» ، 1394، فصلنامه اقتصاد فضا و توسعه روستایی، شماره3، صفحات 37 ـ 19
9. کاظمی محمدی، موسی سید مهدی، « ا رزیـابی توسعه پایدار در توسعه شـهری( مطالعه موردی: شهر قم)»، 1378، پایان‌نامه دوره دکتری، دانشگاه تربیت مدرس: تهران
10. سهراب زاده، هاله، « زنان، حفظ محیط زیست و منابع طبیعی»، 1394، ماهنامه پیام زن، شماره 156
11. رمضانی قوام آبادی، محمدحسین (1391)، بررسی راهبردی آموزش حفاظت از محیط‌زیست در ایران: ضرورت‌ها و تنگناها، فصلنامه راهبرد، شماره بیست و یکم، صفحات 257 ـ 233
12. محمودی، حسین و ویسی، هادی، « ترویج و آموزش محیط زیست رهیافتی در حفاظت اصولی از محیط زیست»، 1384، فصلنامه علوم محیطی، شماره 8، صفحات 57ـ 64
13. وسکوئی اشکوری، نرجس(ندا) و لاهیجانیان، اکرم الملوک، « بررسی نقش آموزش زیست محیطی در مدیریت زیست محیطی زنان روستایی( مطالعه موردی: منطقه غرب استان مازندران) »، 1389، فصلنامه علوم و فنون منابع طبیعی، سال پنجم، صفحات 75 ـ 88.
14. همتی، زهرا، و شبیری، سید محمد، « بررسی وضعیت آموزش محیط زیست در کشور ایران و مقایسه آن با سایر کشورهای جهان»، 1395، فصلنامه انسان و محیط‌زیست، شماره 37، صفحات  61 ـ 81
15. ـ ملکی، امیر و علیپور ،« سنجش عوامل مؤثر بر محیط زیست گرایی زنان ایرانی»، 1393 فصلنامه زن در توسعه و سیاست، شماره 4، صفحات 577 ـ 592
16.   Engelman, Robert, (2016), Women’s Empowerment and the Environment: What Does Science Say? UN WOMEN Pacific.
17. Farzana, nasrin,(2012),WOMEN, ENVIRONMENT AND ENVIRONMENTAL ADVOCACY: CHALLENGES FOR BANGLADESH Public Administration Department, Chittagong University, BANGLADESH
18. مرکز آمار ایران ـ « سرشماری عمومی نفوس و مسکن شهرستان رضوانشهر»ـ سال‌های 65، 75، 85،

Analysis viewpoint of training the villagers to protect the environment of rural areas(Case Study: Rezvanshahr city)

Vahid Riahi- Associate Professor of  Geography and Rural Development, Kharazmi University

Farhad Javan, PhD student of  Geography and Rural Development, Kharazmi University

Neda Dehghani,  Graduate student of Geography and Rural Planning, School of Geography, Tehran University, Iran

Abstract

Today, the environment is faced with increasing challenges and dilemma. Much of the current environmental dilemma, rooted in a lack of awareness of villagers in dealing with the environment. Therefore, education can be an effective approach to promote environmental awareness. This will strengthen the culture of environmental protection in rural communities. The purpose of this paper is to Analysis viewpoint of training the villagers to protect the environment of rural areas: city Rezvanshahr. The aim of this research is applied and the method is descriptive-analytic. In this study, statistical population is 14 rural areas of Rezvanshahr with 4202 families (14664 persons). Based on revised Cockran Formula, sample size of 232 was determined and after measuring the validity and stability (alpha 0.764) questionnaires were distributed. In order to achieve the required data for study of variables used in research, we used survey methods and documents and to study and analyze information and data, we used Spearman correlation test and chi-square (x²) in softwares Excel and Spss.The findings show that  with 95% confidence, education leads to rural empowerment in environmental protection toward sustainable development, and there is also a positive and significant relationship with 95% confidence among interest in the environment, the environmental education, mass media environmental educations and the role of villagers in protecting the environment.

Keywords: Education, rural communities, environment, Rezvanshahr cityنey word:ionnaires گی خاک که عمو سال پنجم،م الملوک، « بررسی نقش آموزش زیست محیطی در مدیریت زیست محیطی زنان روستایی( مطالعه موردی