روستای اکولوژیک

فصلنامه انسان و محیط زیست، شماره 39، زمستان 95

روستای اکولوژیک

مسعود صفایی پور[1]

سیامک طهماسبی ^[2]

معصومه قرقانی[3]*

Masom.ghashghai@yahoo.com

چکیده

تقریبأ سه دهه است که انقلاب محیط زیستی آغازشده است، در واقع این انقلاب دردهه 1960به وقوع پیوست تا این زمان توسعه فقط با معیارهای اقتصادی سنجیده می شد و خسارات وارده به محیط زیست و منابع طبیعی به حساب نمی آمد، اما پس ازگسترش مسایل محیط زیستی در جهان به ویژه اروپا، مباحث توسعه پایدار مطرح گردید. الگوواره تازه باعنوان توسعه پایدار به مقابله با الگوهای تولید، توزیع و مصرف ناسازگار با طبیعت می‌پرداخت. گسیختگی رابطه انسان با طبیعت، درنتیجه توسعه فناوری دانسته یا ندانسته دربسیاری از موارد منجر به برهم خوردن تعادل محیط و نابودی جلوه‌های مختلف محیط زیستی شده است. با این‌همه، تاپیش از توسعه صنعت مدرن، سیطره طبیعت برزندگی انسان، بسیار بیش‌تر ازسلطه بشر برطبیعت بود. بنابراین دانشمندان و گروه‌های که طرف دار محیط‌زیست بودند جهت تعادل بخشی به رابطه انسان و محیط طبیعی او و آشتی بین انسان مدرن و طبیعت، هماهنگی و هم سویی انسان با طبیعت، و پایان دادن به بحران‌های قرن حاضر دیدگاه‌های مختلفی مطرح کردند. دراین بین اکوویلیج ها درسطح جهان از پراکندگی و مقبولیت بیش‌تری برخودارهستند. این تحقیق با هدف معرفی اکوویلیج ها و بررسی اجزاء مختلف آن ها و همچنین معیارها و مشخصه های این نوع سکونت‌گاه‌ها پرداخته‌شده است.برای شناخت ویژگی‌های این نوع سکونتگاه‌ها از روش اسنادی و به سایت‌های اینترنتی مرتبط در این زمینه مراجعه شد. از مهم ترین ویژگی های روستاهای اکولوژیک توجه به ابعاد توسعه پایدار و مخصوصأ بعد اکولوژیک آن می باشد.

کلمات کلیدی: روستای اکولوژیک، توسعه پایدار، محیط زیست، انسان و طبیعت.

مقدمه

تقریبأ سه دهه است که انقلاب محیط زیستی آغاز شده است، در واقع این انقلاب در دهه 1960به وقوع پیوست تا این زمان توسعه فقط با معیارهای اقتصادی سنجیده می شد و خسارات وارده به محیط زیست و منابع طبیعی به حساب نمی آمد، اما پس از گسترش مسایل محیط زیستی در جهان به ویژه اروپا، مباحث توسعه پایدار مطرح گردید. الگوواره تازه با عنوان توسعه پایدار به مقابله با الگوهای تولید، توزیع و مصرف ناسازگار با طبیعت می پرداخت(1). بدون شک بحران های محیط زیستی معاصر، زاییده اندیشه های مادی نگر، توسعه طلب، سلطه جو و پیامد ناگوار اشتهای سیری ناپذیر رهبران سیاسی، مدیران اقتصادی و در یک کلام معلول کژ اندیشی یا جهالت انسان درجهان است(2). دردنیای امروز بحران های پیش روی محیط زیست نظیرگرمایش جهانی، تخریب زیستگاه ها، تخریب منابع طبیعی، افزایش انواع آلودگی، رشدجمعیت و مواردی از این دست که هرکدام به نحوی زندگی بشر را   تحت تأثیر قرار می دهند، انکار ناپذیرند. این بحران ها صرف نظر از نوعشان، بدون مرز و جهان شمول اند و عمومأ وجود یکی، بروز یا تشدید دیگری را به همراه دارد. مشکلات    محیط زیستی درگام نخست، پیامدهای زیان بار بسیاری برای سلامت فردی انسان دارد و درگام های بعد توسعه اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی او را تحت تأثیر قرار می دهد(3). گسیختگی رابطه انسان با طبیعت، در نتیجه توسعه فناوری دانسته یا ندانسته در بسیاری از موارد منجر به برهم خوردن تعادل محیط و نابودی جلوه های مختلف محیط زیستی شده است. با این همه، تا پیش از توسعه صنعت مدرن، سیطره طبیعت بر زندگی انسان، بسیار بیشتر از سلطه بشر بر طبیعت بود. امروزه انسان چنان بر محیط زیست خود یورش آورده که هیچ فرآیند طبیعی از تأثیر فعالیت های وی مصون نمانده است(4). بنابراین دانشمندان و گروه هایی که طرف دار محیط زیست بودند جهت تعادل بخشی به رابطه انسان و محیط طبیعی او و آشتی بین انسان مدرن و طبیعت، هماهنگی و   هم سویی انسان با طبیعت، و پایان دادن به بحران های قرن حاضر دیدگاه های مختلفی مطرح کردند؛ که ازجمله: اکوویلیج (بوم روستا، روستای اکولوژیک، روستای سازگار با محیط زیست)، روستای سالم، روستای مطلوب، روستای خوب، روستای سبز، که هرکدام به یکی ازجنبه های رابطه انسان و محیط می پردازد و در قسمت های مختلفی ازجهان مورد توجه بوده اند. در این بین اکوویلیج ها درسطح جهان از پراکندگی و مقبولیت بیش تری برخودار هستند.

معرفی اکوویلیج ها و بررسی اجزاء مختلف آن‌ها و همچنین معیارها و مشخصه‌های این نوع سکونتگاه‌ها پرداخته‌شده است.

روش بررسی

این تحقیق به‌صورت مروری می‌باشد که با استفاده از منابع کتابخانه‌ای و سایت‌های مرتبط به بررسی موضوع پرداخته شده است.

تعریف اکوویلیج، ویژگیها و اهمیت آنها:

اکوویلیج ها بسیار متنوع بوده و در قسمت های مختلفی از دنیا پراکنده هستند و در هر دو محیط شهری و روستایی و یا کشور های صنعتی و غیرصنعتی استقرار دارند. اکویلیج یک اصطلاح مبهم است و می تواند در شیوه های مختلفی تفسیر شود. برخی منابع کلیدی به تعریف رابرت گیلمن اشاره می کنند:

"سکونت گاهی انسان مقیاس، بامشخصات کامل که در آن فعالیت های انسان بدون ضرر با محیط طبیعی ادغام می -شوند، به نحوی که حامی توسعه انسانی سالم و با موفقیت    به سوی آینده نامحدود ادامه می یابد".

تعریف شبکه جهانی اکوویلیج: یک گروه از مردم که درتلاش برای زندگی رضایت بخش و پایدار در هماهنگی با یکدیگر و دیگر موجودات زنده و زمین.

اولین ویژگی: انسان مقیاس( Human Scale) :

اشاره به اندازه روستا دارد و تعامل اجتماعی افزایش می یابد و هر عضو احساس می کند که آن ها می توانند مسیر جوامع را تحت تأثیر قرار دهند. گیلمن(1991)، اندازه بوم روستا را براساس شواهدی از جوامع مدرن صنعتی و فرهنگ های دیگر برآورد می کند. او اظهار می کند که حد بالای جمعیت تقریبأ 500 نفراست. او با بیان این که بوم روستا می تواند 1000نفرجمعیت نیز داشته باشد درحالی که بعضی از آن ها کم تراز100نفرجمعیت دارند. آئورویل در هند، جامعه ای که  34سال از آن می گذرد و جمعیت آن تقریبأ 2000نفر که متشکل از بوم روستا های خوشه ای است.

ویژگی دوم: یک سکونت گاه کامل(خوداتکاء)( A Full Featured Settlement):

اشاره به عملکردهای درونی روستا دارد. عملکردهای ضروری شامل اقامت، تأمین مواد غذایی، تولید، اوقات فراغت،      زندگی اجتماعی همه این ها نیاز دارند در نسبت متناسب باشند. با این وجود، این تعریف به این معنا نیست که اکوویلیج کامل خودکفا باشد و یا جدا شده از جوامع هم جوار باشد.

ویژگی سوم : ادغام فعالیت های انسانی بدون ضرر به طبیعت:

منابع به روش چرخه ای استفاده می شوند نه خطی، بنابراین نباید آن ها را هدر دارد. برای مثال کمپوست، متشکل از   زباله های آلی که به خاک برای تغذیه باغ ها و کشاورزی بر می گرداند.

ویژگی چهارم: حمایت ازتوسعه انسانی سالم :

جوامع انسانی نیاز به یک رویکرد متعادل و یکپارچه به نیاز های انسان (فیزیکی، عاطفی، روانی و معنوی) دارند.      توسعه انسانی، مسایل اقتصادی، اجتماعی، حکومتی جامعه را تحت تأثیر قرار می دهد.

ویژگی پنجم : حرکت به‌سوی موفقیت و آینده نامحدود: تمرکز بر روی جنبه پایداری دارد. تمرکز بر بلندمدت چالش بزرگی است اما شرایط عادلانه و منصفانه را برای نسل‌های بعدی فراهم می‌کند . به عنوان مثال حفاظت خاک از طریق روش‌های کشاورزی پایدار می‌تواند تولید غذا برای مصرف فعلی و همچنین برای نسل‌های آینده ادامه یابد.

گیلمن(1991)، اکوویلیج ها را یک جهان کوچک و قابل فهم از کل جامعه می نامد. اکوویلیج ها تلاش می کنند تا از طریق تعادل محیط زیستی ، اقتصادی، اجتماعی – فرهنگی پایدار باشند.

         §            پایداری اکولوژیکی دارای مشخصه های زیراست:

- تولید موادغذایی ارگانیک و توزیع ناشی ازمنابع محلی و زیست منطقه ای

- حفظ حیات وحش و زیستگاه های گیاهی

- سبک زندگی انسان ها تأثیر منفی بر روی محیط نداشته باشد.

- سیستم های حمل و نقل و روش های عملی که حفاظت از زمین و منابع

- مصرف و تولید ضایعات به حداقل برسد

- حفظ منابع آب

- بازیافت زباله های انسانی و فاضلاب ها از یک راه مفید و بازگردانندن آن به طبیعت

- ازمنابع انرژی غیرسمی برای حرارت و برق جوامع استفاده شود

- ساخت و ساز های زیستی: استفاده از مواد ساختمانی طبیعی و محلی و ترکیب آن ها و مکمل با محیط زیست و    با اثرات محیط زیستی کم تر

- افزایش حس مکان در بین ساکنان

         §            پایداری اجتماعی دارای مشخصه های زیر است:

- افراد قادر به ارتباط و تشخیص یکدیگر باشند

شکل 1- منبع: (8و7).

- افراد برای تصمیم گیری مناسب و حل تعارض یاد می گیرند

- جامعه همه مردم از جمله کودکان، سالمندان و گروه های حاشیه ای را می پذیرد

- آموزش مستمر

         §            پایداری اقتصادی :

- تشویق به کارآفرینی

- ایجادکسب و کار های کوچک(5).

- تاریخچه شکل گیری اکویلیج ها: درطول دهه 1960، پروژه های متعددی براساس معنویت و اکولوژیکال در قسمت های مختلفی از جهان آغاز شد: فیندهورن(Findhorn) در اسکاتلند، فارم در تنسی آمریکا (Tennesse Farm)، ساروادایا (Sarvadaya) در سری لانکا، نام (Naam) در بورکینافاسو، سول همیر در ایسلند که ریشه های آن به سال 1930بر می گردد. درسال 1990گایاتراست ( Gaia Trust) شکل گرفت(یک نهاد خیریه پشتیبان از پروژه های توسعه پایدار در سراسر جهان است ). یک گروه که با هدف حمایت و ترویج زندگی مردم در هماهنگی با طبیعت در سطح جهانی و رفتار پایدار درون نسلی و بین نسلی شکل گرفت. در سپتامبر سال بعد بیست نفر از جوامع پیشرو برجسته در گزارشی از رابرت و دایان گیلمن برای ملاقات با گایا تراست در دانمارک به بحث یک استراتژی برای توسعه و گسترش مفهوم اکوویلیج بپردازند. این گروه شامل کارل هنریک رابرت (بنیانگذار گام طبیعی ) و دیوید کورتن که اکوویلیج ها را قسمت وسیع تر از جنبش پایداری می دید. جنبش به اصطلاح جهانی اکوویلیج در اوایل دهه 1990آغاز شد. اصطلاح اکوویلیج اولین بار در سپتامبر 1991توسط دایان و گیلمن برای یک سمینار در دانمارک ارائه شده بود. رُز (Ross) و هیلدر جکسون از بنیانگذاران گایا تراست(یک نهاد خیریه متمرکز روی محیط زیست مستقر در دانمارک)، به این نتیجه رسیدند که برای پیش برد حرکت به سوی پایداری، جهان نیازمند نمونه های خوبی از آن چه به معنی زندگی در هماهنگی با طبیعت در پایداری و رضایت معنوی در راه یک جامعه پیشرفته ازلحاظ تکنولوژی است. این نمونه های خوب را آن ها تصمیم گرفتند اکوویلیج بنامند. دراواخر سال 1999حدود 160جامعه هدف و بیش از 10000روستای سنتی به شبکه جهانی اکوولیج ها پیوستند. هنوز یک مدل ایده آل از اکوویلیج ها به نمایش نگذاشته اند اما جوامع بسیاری درقسمت هایی از جهان که   با هم یک چشم انداز کلی از فرهنگ مختلف و سبک زندگی راتشکیل می دهند(6).

- سازمان‌های حمایت‌کننده ازآن ها: با توجه به بررسی پیشینه شکل‌گیری این نوع سکونت‌گاه‌ها، آن‌ها توسط سازمان‌های غیردولتی و بنیادها، خیریه ها ایجاد شدند و مورد حمایت هستند. درسال 1994شبکه جهانی اکوویلیج بنیان‌گذاری شد. هدف آن حمایت از توسعه سکونت‌گاه‌های پایدار انسانی، کمک به تبادل اطلاعات در میان سکونت‌گاه‌ها، ایجاد اطلاعات در دسترس به‌طور گسترده بود. گروهی از مردم با حضور در جلسه افتتاحیه در دانمارک، شامل نمایندگانی از هشت جوامع ازجمله: پرماکالچر کریستال واتر، فیندهورن اسکاتلند، فارم تنسی، لبنسرتن (lebenstern) درآلمان، تصمیم بر آن شد که سه شبکه منطقه ای برای پوشش جهان از لحاظ جغرافیایی با مراکز اداری در فارم، لبنسترن وکریستال واتر مرکز شبکه جهانی اکوویلیج در اقیانوسیه –آسیا شد(9).

- اجزای اکوولیج ها :

         §            حمل و نقل:

1. حمل و نقل عمومی یک گزینه بادوام است. بسیاری از اکوویلیج ها به دنبال مکان براساس دسترسی نزدیک به حمل و نقل عمومی هستند. حمل و نقل با اتوبوس یک حالت بسیار امن تر از حمل و نقل در مقایسه با هنگامی که به اتومبیل‌های سواری، کامیون، suv ها و وانت است. وقتی‌که از خودروهای سواری به‌جای حمل‌ونقل اتوبوس استفاده می‌شود تصادف مرگ‌بار 35برابر بیش‌تر احتمال دارد رخ دهد. علاوه براین حمل‌ونقل عمومی مزایای بیش‌تری مانند بهبود کیفیت هوا، کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای، صرفه جویی انرژی با حرکت مردم بیش تر و با وسایل نقلیه کم تر؛ استفاده از اتوبوس به معنی ارایه سفر برای مردم درتمام سن و توانایی است. در برخی اکوولیج ها محدودیت پارکینگ وجود دارد و خیابان ها بیش تر برای پیاده روی دوستانه است. و دربرخی از آن ها اتومبیل ممنوع است. اکوویلیج Ceero Gordo  در Oregonممنوعیت ورود اتومبیل درحالی که استفاده از حمل و نقل عمومی، دوچرخه، مسیرهای عابر پیاده ترویج می کنند.
2. علاوه براین استفاه ازGolf Cart قابل شارژ به عنوان گزینه های حمل و نقل برای سفر در داخل جامعه است. گلف کارت ها برای سفر در داخل شهر یا روستا  برای افراد مسن و از کار افتاده می تواند بارهای سنگین را حمل کند.

مزایای گلف کارت ها: تقریبأ ده برابر مصرف انرژی کم تر و کارآمدی بیش تری نسبت به اتومبیل ها در هر مایل دارند. جای پارک کم تری می خواهد سرعت آن ها کندتر است و کم تر تصادف و از لحاظ اکولوژیکی آلودگی ایجاد نمی کند. اکوویلیج  Earthaven در North Carolina برای ساکنان خود گلف کارت هایی با نرخ 50 دلار در سال در اختیار آن ها قرار داده است و همچنین برای شارژ آن ها از پانل های خورشیدی استفاده می شود.

شکل 2- پانل خورشیدی با قدرت ارایه به ساختمان و چرخ دستی های گلف (منبع: (5))

1. استفاده از دوچرخه: در اکوویلیج Ithaca در آمریکا، ساکنان پیر و جوان از دوچرخه برای کار و مدرسه و حتی برای
   ورزش و تناسب اندام استفاده می کنند.

شکل 3- پل متشکل از خرده سنگ و پلیمر منبع: (5)

1. پیاده روی

- خرده سنگ و جاده سبز: اکوویلیج Tucson در Arizona از مواد متشکل از خرده سنگ با پلیمر غیرسمی استفاده می کنند.

-Gravel Pave and Grass pave: هر دوی آن ها  از لوله های پلاستیکی استوانه ای متصل بر روی یک سیستم شبکه قابل انعطاف تشکیل شده است. این سیستم می تواند بارهای قابل توجهی را تحمل کند. اگرچه برای مناطق با ترافیک بالا مناسب نمی باشد. اما برای پارکینگ ها، مسیر های پیاده روی و مسیرهای دوچرخه مناسب است.

این سیستم های حمل ونقل جایگزین (اتوبوس، ماشین های اجاره ای، گلف کارت ها، دوچرخه، مسیرهای پیاده روی) باعث کاهش صدا، آلودگی، ازدحام می شود. این جایگزین ها جامعه را از بعد اجتماعی، محیط زیستی و اقتصادی بهبود می بخشد(10).

• §انرژی های جایگزین:

- بادی: درآمریکا، انرژی باد در حال پیشی گرفتن از دیگر شکل های انرژی است. قدرت باد بستگی     به زمان روز، فصل، جهت و توپوگرافی دارد. مزایا: قیمت ارزان، فراوانی باد، توزیع گسترده، انرژی پاک. حدود 90درصد ازقطعات توربین های بادی را می - توان بازیافت و استفاده مجدد کرد. در فیندهورن اسکاتلند چهار توربین بادی متعلق به جامعه روستایی با ظرفیت 750 کیلو وات برق مصرفی را تأمین می کند. یک منبع برق پشتیبان وجود دارد، هنگامی باد نمی وزد ازآن استفاده و حتی صادرکننده برق نیز هستند.

-  خورشیدی: این گزینه به خصوص در روستاهایی که دور افتاده هستند و به شبکه برق دسترسی ندارند، استفاده می کنند.

-  ژئوترمال: درآمریکا همه 50 ایالت آن از این انرژی استفاده می کنند.

-  بیوگاز: درآمریکا بیش از 10هزار مگاوات از درختان خشک برای تولید انرژی استفاده می کنند.

• §فضای باز: فضاهای باز مزایای بسیاری برای مردم فراهم می کنند. در اکوویلیج ها قرارگیری  ساختمان ها در رابطه با فضاهای باز است. این زمین های بکر به عنوان مناطق زه کشی طبیعی عمل می کنند، جذب بارش و رواناب آن ها و نیز زیستگاهی برای موجودات زنده، یک منبع غذایی، محلی برای استراحت و آرامش و یک محل اجتماعی است(11).

انواع فضاهای باز و مزایای آن ها :

- فضای باز: شامل پارک ها، زمین های حفاظت شده، باغ ها و زمین های کشاورزی، این فضاهای باز در مجاورت محل کار و منازل مسکونی، فرصت های مناسبی برای ساکنان در استراحت و معاشرت با یکدیگر فراهم می کنند. چشم انداز های طبیعی اطراف ساختمان ها می تواند هزینه های انرژی در گرمایش و سرمایش را کاهش دهد. پوشش گیاهی انرژی گرمایی را در تابستان جذب می کند و در نتیجه انرژی کم تری برای خنک کردن مورد نیاز است. درختان بزرگ و مناسب برای آب و هوا، ایجاد سایه، بهبود کیفیت هوا و ذخیره آب، آن ها همچنین حفاظت از اشکال مختلف زندگی(به عنوان مثال گرده افشانی، انتشاردانه، کنترل حشرات) نقش دارند. مناطق حفاظت شده نیز می تواند به عنوان ابزار آموزشی، یک منبع برای صنایع دستی، جایی برای برنامه های اکوتوریسم و یک محل برای تحقیق باشد. طبیعت می تواند به عنوان وسیله آموزشی، مدارس محلی برای ساکنان و بازدیدکنندگان و همچنین یک حس بالاتر در ارتباط و احترام به طبیعت باشد. فارم درتنسی یک نمونه با ارزش از اکوویلیج ها که از زمین حفاظت می کنند، است تنوع زیستی یک هدف کلی برای فارم است.

- زمین های کشاورزی: شامل باغات و مراتع است. کشاورزی محلی یک جزء بزرگ در اکوویلیج هاست. این منابع، شغل های محلی و ارائه غذای محلی و سالم به جامعه را فراهم    می کنند(12).

مصالح ساختمان ها: در مسکن محیط زیستی، وابستگی به سوخت های فسیلی، فلزات سنگین و مواد معدنی که در محیط انباشته، تجاوز به محیط طبیعی و وابستگی بی فایده در شیمیایی و مصنوعی کاهش می یابد. مصالح ساختمانی مختلف بسیاری در دسترس وجود دارد. در هنگام انتخاب مصالح ساختمانی مناسب باید آب و هوای محلی، فرهنگ و مواد مورد نیاز در دسترس در نظر گرفته شود.

اصول مصالح ساختمانی پایدار:

- به کارگیری مصالح ساختمانی با محتوای قابل بازیافت

- به کارگیری مواد سالم

- به کارگیری مصالح ساختمانی تولیدشده در محل

- به کارگیری مصالح ساختمانی زیست تجزیه پذیر(قابل تجزیه)

- به کارگیری مصالح ساختمانی که تولید زباله کم در تولید، ساخت و ساز و تخریب داشته باشد.

- به‌کارگیری مصالح ساختمانی که تولید گازهای گلخانه‌ای کم باشد.

- به‌کارگیری مصالح ساختمانی که مضر برای موجودات زنده نمی‌باشد.

- به کارگیری موادی که اثر منفی برکیفیت هوای داخل نداشته باشد.

- اجتناب از به کارگیری موادی که محدودیت منابع مصرف وجود دارد.

- به کارگیری مواد و مصالح ساختمانی که با نگهداری کم و طول عمر بالا باشد.

- به کارگیری مواد و مصالح ساختمانی که حفاظت از انرژی و بهره وری از آن را افزایش دهد.

مصالح ساختمانی بخش جدایی ناپذیری در اکوولیج ها بازی می کنند. دسترسی محلی به مصالح ساختمانی و مقدار بودجه در دسترس نیز از مولفه های کلیدی در هنگام تصمیم گیری برای احداث مسکن به کار می روند(13).

انواع ساختمان ها:

COB -: روش ساختمان سازی بسیار قدیمی با استفاده از خاک رس، شن و ماسه و نی است. مزایای استفاده ازآن: به راحتی در دسترس است، ارزان، ساده برای استفاده، اغلب در محل یافت می شود(قابل دسترس)، مقاوم درمقابل انواع آب و هوا، مقاوم در برابر آتش سوزی، پایدار و مقاوم(ماندگار).

در اکوویلیج Dancing Rabbit استفاده شده و هزینه آن تقریبأ 3000دلار است.

شکل 4- ساختمان CBOمنبع: (14)

Adobe : بنای خشتی: تکنیک های بنای خشتی برای  هزاران سال در سراسر دنیا استفاده شده است. ترکیب آنها از مکانی به مکان دیگر متفاوت بوده و بستگی به خاک در دسترس دارد.

Straw bale: این روش در سال 1800میلادی توسعه یافت و در حال حاضر تجربه احیای آن به ویژه در جنوب غربی آمریکا رواج دارد. در ساخت این نوع ساختمان از کاه (گندم، برنج، چاودار و جو دوسر) استفاده می شود.

خواص: کارکردن با آن آسان، عایق عالی، وزن سبک، مقاوم  در برابر آتش، مقاوم در برابر باد و زلزله.

شکل 5- خانه‌ای از کاه و نی منبع: (5)

Crod wood: شامل قطعات کوتاه و گرد، خشک شده چوب همراه با ملات ساخته می شود. مزایا: ارزان، تأثیر کم بر روی محیط زیست، تجدیدشدنی، عایق مناسب، برای افزایش عایق، خاک اره را می توان به ملات اضافه کرد.

شکل 6- خانه ای از تکه های هیزم منبع: (5)

سنگ: به ندرت به عنوان یک ماده ساختمانی استفاده می شود و قدمت آن به آغاز تاریخ بشر بر می گردد.

Earth Ship: از لاستیک ها، قوطی های کهنه و           بدون استفاده ساخته می شود.

شکل7- خانه های از لاستیک و قوطی منبع: (15)

جمع آوری آب و تصفیه فاضلاب ها:کیفیت آب و کمبود آن از مسایل مهم در سراسر جهان به شمار می رود. استحصال آب باران یکی از شکل های جمع آوری آب می باشد.           دو اکوویلیج شهری Cascadia و Columbia از استحصال آب باران برای اهداف آبیاری استفاده می کنند.

شکل8- جمع آوری آب باران منبع: (5)

GreyWater: تصفیه آب حمام، آشپزخانه، ماشین لباس­شویی، استفاده از گری واتر می تواند اثرات قابل توجهی در کاهش تقاضای آب و همچنین تغذیه آبهای زیرزمینی را فراهم کند. برای کشاورزی و آبیاری مناظر نیز می توان استفاده کرد.

Black Water: توالت

Living machine: در فیندهورن استفاده می شود. مزایا: تولید غذا، سم زدایی مواد شیمیایی و مضر، تنظیم آب و هوا در ساختمان ها، تبدیل ضایعات، تولید سوخت.

- زباله: تولید زباله اجتناب ناپذیر است. اقدام مهم و کلیدی کاهش دادن است. این بدان معناست که خرید کم تر، استفاده کم تر، تمایل کم تر و به هدر رفتن کم تر.

وقتی زباله تولید می‌شود باید مسئوولیت پذیری اتخاذ شود. در این زمینه اکوویلیج ها بسیار کارآمد در مدیریت زباله هستند، آن‌ها با استفاده از فرآیندهای مختلف منابع را به چرخه طبیعت بر می‌گردانند. فرآیندهای مختلف شامل کمپوست، بازیافت و استفاده مجدد از منابع است. تولید کمپوست تقریبأ در همه اکوویلیج ها وجود دارد. راه کارهای مقابله با زباله:

1. کاهش منبع تولید زباله

2. استفاده مجدد: استفاده های متعدد از یک آیتم در شکل اصلی خود برای یک هدف یکسان یا متفاوت

1. تعمیرکردن یا بازسازی
2. کمپوست: روش اصلی کاهش زباله های آلی کمپوست است.
3. بازیافت: فرآیندی که می توان دوباره از مواداستفاده کرد.
4. محل های دفن زباله: گزینه نهایی برای مواردی که نمی تواند به کارگرفته شود در هر یک از حالت های قبلی به محل های دفن زباله فرستاده می شود(5).

نمونه هایی ازاکوویلیج ها:

هند: eco city آئورویل(Auroville) :درسال 1965با هدف ساخت یک شهر جهانی که مردان و زنان همه کشور ها قادر  به زندگی در صلح و آرامش بدون توجه به مذهب، سیاست و ملیت مرکز شهر پارک وحدت نام دارد. هدف از آئوروویل برای تحقق بخشیدن به وحدت بشر است. آئوروویل دو قسمت اصلی دارد: شهر و پیرامون یک کمربند سبز از مزارع و جنگل ها.

آئوروویل 5000 نفر جمعیت از 40کشور در این جامعه زندگی می کنند.

از چهار منطقه تشکیل شده است:

منطقه فرهنگی:103 هکتار زیر پوشش منطقه فرهنگی است. شامل مراکز تحقیقاتی، موسسات فرهنگی مختلف مربوط     به هنر، ورزش و آموزشی برنامه ریزی شده است.

منطقه مسکونی:189هکتار منطقه سکونتی است.          منطقه مسکونی در درجه اول به ساختمان های مسکونی جامعه، مهد و کودکستان و نیازهای آموزشی گروه های سنی پایین، مراکز کمک اولیه، پارکینگ سازگار با محیط زیست، دکه ها و فروشگاه های راحتی، صنایع دستی قرار دارد.

منطقه بین المللی: در این منطقه چندین نهاد فراگیر        بین المللی نیز وجود دارد. مانند غرفه وحدت، دفتر بین المللی آئوروویل، مرکز تحقیقات بین المللی در وحدت بشر،    دانشگاه وحدت بشر، 25 عرفه ملی از دیگر کشور ها نیز در این منطقه قرار دارد. مثل خانه آفریقا و ...این منطقه گسترده ترین آن هاست.

کمربند سبز: شامل جنگل ها، مزارع کشاورزی، مراتع         می باشد.

استرالیا crystal water: در سال 1984در شمال شرقی استرالیا تأسیس شد. اولین روستای پرماکالچر در جهان      می باشد.

فیندهورن (findhorn) اسکاتلند: قبل از این که کلمه اکوویلیج وجود داشته باشد، در سال 1962ساخته شد و      زیر نظر بنیاد فیندهورن بود اما در حال حاضر شامل تنوع گسترده ای از سازمان ها و فعالیت ها می شود. هدف اصلی این پروژه برای نشان دادن توسعه پایدار از لحاظ محیط زیستی، اجتماعی و اقتصادی می باشد. نمونه هایی از      پروژه های اکو:

ساختمان اکولوژیک: این سایت دارای مقررات ساختمان جامع می باشد که همه ساختمان های جدید ملزم به رعایت آن هستند. و حتی مقررات آن فراتر از استانداردهای انگلستان می رود و شامل ویژگی هایی هم چون عایق بسیار کارآمد(معمولأ استفاده از محصولات ساخته شده از کاغذ بازیافتی)، رنگ آلی غیر رسمی، مواد نگهدارنده چوب، و سقف سازی با  سرامیک های خاک رس طبیعی، و... می باشد.

اکو آرکیتکچر: اولین خانه از قوطی های بازیافتی ویسکی ساخته شد. دیگر سبک های نوآورانه از جمله خانه های گلی، ارث شیپ[4] نیز به کار گرفته شد.

تولید غذای ارگانیک: یکی از عوامل مهم در روستاهای اکولوژیک ردپای اکولوژیک پایین می باشد، و نگرشی به تولید و مصرف غذا می باشد. زمین های کوچک کشاورزی مختلفی برای جامعه محلی غذا تولید می کنند که برخی از آن ها از تکنیک پرماکالچر استفاده می کنند. این باغبانی علمی بیش از 70 درصد غذای تازه مورد نیاز جامعه و مغازه فونیکس یکی از بزرگ ترین خرده فروشی های محصولات ارگانیک در شمال اسکاتلند را فراهم می کند.

اکوکارنسی[5]:  از سال 2002، نوعی ارز محلی عملیاتی     شده است. و این تقریبأ توسط همه سازمان های اکوویلیج     پذیرفته شده است.

پارک بادی: دلیل دیگر برای اثرات اکولوژیک پایین     سکونت گاه وجود چهار توربین بادی که می تواند تا 750 کیلو وات برق تولید کند.

مطالعه‌ای که توسط مرکز تحقیقات توسعه پایدار از موسسه هزاره HUI  با همکاری موسسه محیط‌زیست استکلهم تأیید کردند که اکوولیج ها می توانند اثرات ردپای اکولوژیکی بسیار کم تری نسیت به جوامع رایج بر روی زمین داشته باشند(16 و 17). درسال 2007به عنوان سکونت گاهی که کم ترین ردپای اکولوژیک درجامعه صنعتی ثبت شده است. شامل 61 ساختمان محیط زیستی و4 توربین بادی و ماشین        تصفیه فاضلاب ( living machine sewage treatment) می­باشد(18).

شکل9- منبع: (5)

استفاده از امکانات(ویژگی های) خورشیدی منفعل که در آن از طریق جهت گیری و طرح پنجره ها برای بهره گیری از انرژی استفاده شده است. برای آب گرم داخل خانه ها و گرمایش از پانل های خورشیدی استفاده شده است.

سارودایا (savodaya) درسریلانکا: برای 55 خانواده ضعیف و آسیب دیده از سونامی طراحی شد. یکی از ویژگی‌های این اسکان مجدد، تمرکز آن بر روی محیط‌زیست و پایداری است.کل جمعیت ساکن در آن 245نفراست. هرخانه دارای یک باتری کوچک که از پانل خورشیدی نصب شده درسقف خانه‌ها، انرژی را ذخیره می‌کنند. ازمنابع انرژی تجدیدپذیر و کمپوست آلی که در دسترس است، استفاده می شود.      جمع آوری و ذخیره آب باران پشت بام برای تولید میوه و سبزی استفاده می شود(19).

چالش های اکوویلیج: رابرت گیلمن(1991)، از چالش های اکوویلیج به چالش بیو سیستم، محیط ساخته شده،      سیستم اقتصادی، حکمروایی، فرهنگی- اجتماعی و چالش کل سیستم اشاره می کند که در زیر به تعدادی از آنها اشاره می شود.

چالش بیوسیستم: برای تحقق این آرمان که فعالیت‌های اکوویلیج بدون خطر با جهان طبیعی یکپارچه شوند مستلزم آن است که اکوویلیج شیوه های سازگار اکولوژیکی پیدا کند:

- حفظ زیستگاه طبیعی در زمین روستا                            -  تولید مواد غذایی، چوب و دیگر منابع زیستی در محل

- پردازش زباله های آلی تولید شده در محل                       - ارایه بدون خطر هر نوع زباله سمی از روستا

- بازیافت تمام مواد زاید جامد از روستا                            - پردازش زباله‌های مایع از روستا

چالش محیط ساخته شده:

- ساخت با مصالح سازگار با محیط زیست            

  - استفاده از منابع انرژی تجدید پذیر

- داشتن حداقل نیاز برای حمل و نقل موتوری    

- ساخت به شیوه هایی که حداقل اثرات بر روی زمین و محیط زیست محلی داشته باشد.

چالش سیستم اقتصادی: برای تحقق این آرمان که اکوویلیج از توسعه انسانی سالم پشتیبانی می‌کند مستلزم این است که فعالیت اقتصادی قابل‌توجهی در اکوویلیج وجود داشته باشد. برای تحقق این آرمان که انصاف و عدم استثمار بخشی از اصول پایداری است، مستلزم آن است که فعالیت اقتصادی اعضای اکوولیج ها نباید متکی به استثمار از افراد و مکان ها باشد(20).

بحث و نتیجه گیری

مسائل محیط زیستی از مهم‌ترین مسایل جهان امروز        می‌باشد و عواملی هم چون رشد شهرنشینی در نتیجه مهاجرت‌های روستایی _ شهری و رشد طبیعی جمعیت، رشد زاغه نشینی و حاشیه نشینی، آلودگی محیط های شهری، باعث شده که امروزه اکولوژیست ها، دانشمندان علوم محیطی و طرف داران محیط زیست به دنبال الگوهای جایگزین که محیطی سالم و امن باشد، بروند(21). از نمونه های بارز      این الگوها در جهان اکوویلیج ها یا روستاهای اکولوژیک است. در این پژوهش تلاش شده است تا مختصری از ویژگی‌ها و مشخصه‌های این نوع الگوها پرداخته شود. روستاهای اکولوژیک معمولأ بر طیف وسیعی از رویکردها برای به حداقل رساندن ردپای اکولوژیک خود هستند. از ویژگی های بارز این الگوها توجه به همه ابعاد پارادایم توسعه پایدار و مخصوصأ بعد محیط زیستی آن است. جنبه‌ای که امروزه در کشور ما به فراموشی سپرده شده و ما شاهد آسیب های جبران ناپذیر آن در محیط های شهری و روستایی و طبیعی هستیم. بنابراین توجه به ابعاد پارادایم توسعه پایدار در برنامه ریزی ها و سیاست گذاری ها از مهم ترین نکات در زمینه برنامه ریزی های توسعه سکونت گاهی در کشور می باشد.

منابع

1-      ذاکریان، ملیحه و همکاران، «مسائل زیست محیطی و توسعه پایدار شهرستان های استان یزد»، فصلنامه بین المللی انجمن جغرافیای ایران، 1392، شماره 39، صفحات 293-315.

2-      گلشیری اصفهانی، زهرا و همکاران، « برنامه ریزی راهبردی زیست محیطی روستا ها با تجزیه و تحلیل SWOT مطالعه موردی بخش گندمان شهرستان بروجن»، فصلنامه پژوهش های روستایی، 1389 ، شماره 4، صفحات 73-98.

3-      ایزدی، فاطمه و همکاران، «برآورد میزان آگاهی های زیست محیطی دانش آموزان روستایی و رابطه آن با آگاهی والدین و مربیان مطالعه موردی: دانش آموزان دوره راهنمایی روستاهای منطقه جی اصفهان»، پژوهش های روستایی، 1392 شماره 4، صفحات 777-792.

4-      فیروزآبادی، سید احمد و همکاران، «فقر روستایی و تخریب محیط زیست»، فصلنامه توسعه روستایی، 1391، شماره2، صفحات 100-120.

5-      Vander Wal, L., 2010. South Cache Eco village: Addressing the Paste , Present,Future,M.S .project in Bioregional Planning,Department of Environment and College of Natural Resources Utah State University

6-      http://www.findhorn.org/

7-      Jackson, H, & Jackson, R, 2009. Global eco-village network history, 1990-2004. Gaia Trust. Accessed, 15.

8-      Bossenberry, L, Becca, H, Kerton, S, Obrien, M and Phillips, A., 2001. Preliminary Study on the Feasibility of an Eco village on North Campus,

9-      http;//gen.ecovillage.org/en/article/what-ecovillage

10-  Ardzijauskaite, V., 2009. Ecovillage: is it a way to reach environmental sustainability? Case Studies in Denmark. Masstricht University

11-  Borsos, B., 2013. The Ecovillage Concept in a Model Experiment in South –West Hungary. Jurnal of Settlements and Spatial Planin. ,vol.4 .no .1 .pp 69-76

12-  Garden, M., 2006. The Eco village Movement: Divorced from reality. The International Journal of Inclusive Democracy .vol .No.3

13-  Ghasemi Eshtaftaki, M., 2012. Eco-village and Climate Design. International Journal of Architecture and Urban Developmen,vol.2. No 4. pp10-18

14-  http://tcpermaculture.com/

15-  http://theblondecoyote.com

16-  http://www.ecovillagefindhorn.com/

17-  https://en.wikipedia.org/wiki/Findhorn_Ecovillage

18-  http://www.auroville.org/

19-  http://www.gaia.org/gaia/ecovillage/whatis/

20-  http://www.context.org/iclib/ic29/gilman1/

21-  Jackson, H .2004. Intergrated Ecovillage Design: A New Planning Tool for Sustainable Settlements