تأثیر تعهد زیست‌‌محیطی بر نوآوری سبز و عملکرد پایدار با نقش تعدیل کنندگی آموزش زیست محیطی کارکنان در شرکت‌های پتروشیمی ماهشهر

فصلنامه انسان و محیط زیست، شماره 51، زمستان 98

تأثیر تعهد زیست‌­محیطی بر نوآوری سبز و عملکرد پایدار با نقش تعدیل کنندگی آموزش زیست محیطی کارکنان در شرکت‌های پتروشیمی ماهشهر

فرج الله رحیمی^[1]

rahimi2053@yahoo.com

علی مهرابی^[2]

یاسر اسکندری^[3]

تاریخ دریافت: 12/05/95                                                                                                                      تاریخ پذیرش:26/04/96

چکیده

هدف اصلی پژوهش حاضر بررسی تأثیر تعهد زیست‌محیطی بر نوآوری سبز و  عملکرد پایدار با نقش تعدیل کنندگی آموزش زیست محیطی کارکنان در شرکت‌های پتروشیمی ماهشهر می­باشد. پژوهش حاضر، از حیث هدف، کاربردی است و از لحاظ  نحوه گردآوری داده ها، توصیفی- پیمایشی است. در این پژوهش برای سنجش متغیر تعهد زیست محیطی از پرسشنامه لیو و همکاران(2014) ، برای سنجش متغیر نوآوری سبز از پرسشنامه چانگ (2012) ، برای سنجش عملکرد پایدار ازپرسشنامه محمد وهمکاران(2013) و برای سنجش آموزش زیست محیطی از پرسشنامه محقق ساخته استفاده گردید. جامعه آماری این پژوهش 300 نفر از مدیران شرکت‌های پتروشیمی مستقر در منطقه ویژه اقتصادی ماهشهر می‌باشد که با استفاده از جدول مورگان تعداد 169 نفر به عنوان نمونه انتخاب و باروش نمونه گیری تصادفی ساده پرسشنامه بین آنها توزیع گردید. جهت تجزیه‌وتحلیل داده‌ها و آزمون فرضیه‌ها از نرم‌افزار SPSS و PLS استفاده گردیده است.

نتایج نشان می‌دهد که تعهد زیست‌محیطی بر نوآوری سبز تأثیر مثبت و معناداری دارد ولی تأثیر آن بر عملکرد پایدار به‌صورت مستقیم معنادار نیست اما به‌طور غیرمستقیم تأثیر مثبتی بر عملکرد پایدار دارد. همچنین نوآوری سبز بر عملکرد پایدار تأثیر مثبت و معناداری دارد. همچنین آموزش زیست محیطی نقش تعدیل کننده در در این تحقیق ایفا نمی کند.

کلیدواژه: تعهد زیست محیطی، نوآوری سبز، عملکردپایدار، آموزش زیست

Human and Environment, No. 50, Winter 2019

The Effect of Environmental Commitment on Green innovation and

 Sustainable Performance with Moderating Role of Environmental Training in Mahshahr Petrochemical Companies

Farajallah Rahimi^[4]*

rahimi2053@yahoo.com

Ali Mehrabi^[5]

Yasser Eskandari^[6]

Abstract

The present study aims to investigate the effects of environmental commitment to green innovation and sustainable performance with the moderating role of environmental Training in Mahshahr petrochemical companies. This study, in terms of the purpose of application and data collection is descriptive-survey. in this study in order to evaluate the environmental commitment of questionnaire of  Liu et al. (2014), to measure green innovation of questionnaire of Chang (2012), for measuring sustainable performance of questionnaire of Mohamad et al. (2013) and to measure environmental training a questionnaire  was made by researcher. The population consisted of 300 of managers Petrochemical Companies of Mahshahr. According to Morgan method 169 manager were selected and questionnaires were distributed among them by simple random sampling method. In order to data analysis and hypothesis testing structural equation modelling, PLS, and SPSS were used.

After analyzing the data, the results revealed that environmental commitment has a positive significant impact on green innovation, but it’s on sustainable performance not significant. Also green innovation is a positive significant impact on sustainable performance. Also Environmental training does not play a moderating role for this research.

Key words: Environmental commitment, green innovation, sustainable performance, environmental training

مقدمه

توسعه پایدار^[7] و مسائل زیست‌محیطی به‌عنوان یکی از مهم‌ترین موضوعات برای استراتژی کسب‌وکار، مدیریت، تولید و تصمیم‌گیری در خصوص توسعه محصول به‌سرعت در حال خودنمایی است(1). امروزه در اقتصاد که به یک اقتصاد جهانی تبدیل‌شده است، تعداد زیادی از شرکت‌های بزرگ دریافته‌اند که در یک محیط رقابتی، سیاست حداکثر کردن سود در کوتاه‌مدت متضمن موفقیت نیست و در نتیجه باید با یک توسعه یا رفتار پایدار همراه باشد(2). نگرانی‌هایی زیست‌محیطی به صنایع مختلف کشیده شده تا جایی که امروزه یکی از عوامـل مهـم در فعالیت شرکت‌ها از تأمین مواد اولیه گرفتـه تـا فرآیند تولید محصـول جدید در کارخانـه و مسائلی که حین استفاده از محصول توسط مصرف‌کننده پیش می‌آید، ملاحظات زیست‌محیطی است.(3). امروزه شرکت‌ها باید استراتژی‌های خود را در جهت گرایش به محیط تغییر دهند و با سطح بالایی از تعهد زیست‌محیطی مستعد به انجام مدیریت سبز باشند(4). تا چند دهه گذشته، تعهد زیست‌محیطی عمدتاً از فشارهای خارجی که خواستار درمان باثباتی بین رقابت‌پذیری و الزامات زیست‌محیطی بودند ناشی می‌شد ولی امروزه به خاطر  افزایش آگاهی‌های شرکت در خصوص محیط‌زیست خود را در برابر حفاظت محیط‌زیست مسئول دانسته و خود را به سمت مدیریت سبز سوق داده‌اند(5). تعهد زیست‌محیطی به‌عنوان یک مقدمه و نیروی محرک برای نوآوری سبز محسوب می‌شود و می‌تواند بر نوآوری سبز و فعالیت‌های کسب‌وکار تأثیر گذارد.  برای رسیدن به هدف توسعه پایدار، نوآوری سبز می‌تواند باعث بالا بردن کارایی و بهره‌وری منابع و به‌طور موثرکاهش آلودگی شود(6). به عقیده یوسف عیادت (2008) به‌طور سنتی یک تعارض بین فعالیت‌های زیست‌محیطی و عملکرد شرکت وجود دارد(7)، نوآوری سبز می‌تواند یک‌راه حل برنده – برنده برای حل این تعارض باشد(6). بانسل و روث^[8] (2000) استدلال می‌کنند که شرکت‌ها با داشتن انگیزه و تعهد لازم نسبت به محیط‌زیست می‌توانند مزایا و ابتکاراتی داشته باشند. آن‌ها همچنین استدلال می­کنند با داشتن مشروعیت، پایداری بلندمدت، بقا، اجتناب از مجازات و جریمه­ها، کاهش خطرات، رضایت کارکنان و همچنین روحیه کارکنان و رضایت جامعه از طریق درگیر شدن در مسائل اجتماعی بهره‌مند شوند(8). در مطالعاتی که درگذشته در خصوص تأثیر تعهد زیست‌محیطی بر روی عملکرد پایدار انجام‌شده است تناقضاتی مشاهده ‌شده است که در بعضی مطالعات رابطه مثبت و در برخی مطالعات ارتباطی مشاهده نشده است. برای درک یافته‌های مورد اختلاف باید در مطالعات از متغیرهایی که تأثیر و رابطه بین تعهد زیست‌محیطی و کسب‌وکار پایدار سودمند باشد استفاده کرد. ازجمله این متغیرها مدیریت منابع انسانی به‌عنوان یک تعدیل‌کننده است که ممکن است رابطه بین این دو متغیر را تعدیل نماید. آموزش کارکنان در حوزه های مختلف از جمله اقدامات مدیریت منابع انسانی است که می­تواند بر عملکرد شرکت تاثیر مثبتی داشته باشد، به عبارت دیگر اقدامات مدیریت منابع انسانی می تواند به ایجاد یک منبع برای استراتژی رقابتی پایدار کمک نماید. از این رو ، پژوهش حاضر به دنبال پاسخ به این سوالات است که تعهد زیست محیطی بر نوآوری سبز و عملکرد پایدار چه تاثیری دارد؟ و از سوی دیگر آیا آموزش زیست محیطی کارکنان اثر تعهد زیست محیطی بر عملکرد پایدار را تعدیل می کند؟

مبانی نظری تحقیق

تعهد زیست‌محیطی

تعهد به محیط‌زیست نتیجه احساس نگرانی‌های افراد در سازمان نسبت به مسائل زیست‌محیطی است. البته در ادبیات دانشگاهی اجماعی در خصوص تعریف تعهد در مورد مسائل زیست‌محیطی

وجود ندارد و حتی بالاتر از این، شاید هیچ درک درستی از تعهد برخاسته از افراد و سازمان وجود ندارد( 9). لیو و همکاران(2014) تعهد زیست‌محیطی شرکت را تلاش و مشارکت در مدیریت زیست‌محیطی و حفاظت محیط‌زیست می‌دانند. در تعریف دیگر تعهد زیست‌محیطی شرکت یک حس و انگیزه قوی برای سبز شدن شرکت است (10). در تعریف دیگری آراگون و همکاران (2004)، تعهد زیست‌محیطی را مجموعه ای از اقداماتی که یک شرکت در رابطه با مسائل زیست محیطی انجام می دهد و هدف از انجام این اقدامات، سازگاری با محیط‌زیست است ، تعریف می کنند(11).

نوآوری سبز

به بیان اولترا و ساینت جین (2009)؛ هالیلا و رندکویست (2011) نوآوری سبز این‌گونه تعریف‌شده است که نوآوری را به‌عنوان توسعه محصول و پیاده‌سازی محصولات جدید و فن‌آوری‌هایی که از طریق تسهیل کردن دستیابی به هدف سبز به پایداری محیط کمک می‌کنند و کاهش اثرات زیست‌محیطی در سراسر فرآیندهای تولید و چرخه عمر محصول که به‌نوبه خود ارتقاء بهره‌وری، اعتبار و وجهه شرکت و رسیدن به مزیت رقابتی که اولین مزیت مهم آن است را به همراه دارد (12). نوآوری سبز دارای چندین شاخص است که ما در این مطالعه از دو شاخص نوآوری محصول سبز و نوآوری فرایند سبز براساس مطالعات گذشته استفاده می­کنیم.

عملکرد پایدار

به عقیده واگنر (2010)، تاکالا و فلاپ (2000)، عملکرد پایدار شرکت به‌طور عمده بر عملکرد زیست‌محیطی، اجتماعی و اقتصادی توسعه پایدار تمرکز دارد (13). عملکرد پایدار به عنوان توانایی شرکت برای پاسخ به نیازهای مالی خود در کوتاه‌مدت بدون به خطر انداختن توانایی خود یا دیگران برای رفع نیازهای آینده تعریف شده است. آنچه می‌توان از این تعریف استدلال کرد توجه کسب‌وکارها در بلندمدت به منافع خود و دیگران است و نباید منافع بلندمدت خود و دیگران فدای منافع کوتاه‌مدت نماید (14). عملکرد پایدار اصطلاحی است که برای همه استراتژی‌ها و اقدامات و تاکتیک‌های یک شرکت که هدف آن بهبود روابط با محیط طبیعی و اجتماعی است به کار گرفته می‌شود (15). چنانچه گفته شد عملکرد پایدار دارای سه بعد اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی است و شرط پایدار بودن این است که این سه بعد به‌صورت مناسب باهم در تعادل باشند . در این تحقیق نیز از این سه بعد برای سنجش عملکرد پایدار استفاده شده است.

آموزش زیست محیطی کارکنان

آموزش زیست‌محیطی، توسعه دانش، مهارت‌ها، نگرش، انگیزه و تعهد کاری افراد که به‌صورت راه‌حلی برای مشکلات فعلی و جلوگیری از مشکلات جدید در محیط است (16). اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت(1970) آموزش محیط‌زیست را  شناسایی ارزش‌ها و توضیح مفاهیم به‌منظور ایجاد مهارت‌ها و گرایش­های موردنیاز برای درک و شناخت وابستگی­های میان انسان، فرهنگ او و محیط‌زیست پیرامون او. آموزش محیط‌زیست همچنین فعالیت‌هایی اعم از تصمیم‌گیری و خودالقایی قوانین رفتاری مرتبط باکیفیت محیط‌زیست می­داند (17).

پیشینه تحقیق

چانگ در سال 2012(4) مطالعه‌ای با عنوان تأثیر تعهد زیست‌محیطی بر نوآوری محصول سبز؛ بادرنظر گرفتن نقش میانجی سرمایه انسانی سبز به انجام رسانید که بعد از بررسی‌های صورت گرفته مشخص گردید که تعهد زیست‌محیطی تأثیر مثبت معناداری بر نوآوری محصول سبز و سرمایه انسانی سبز دارد و سرمایه انسانی سبز نقش میانجی بین رابطه تعهد زیست‌محیطی و نوآوری محصول سبز را ایفا می‌نماید. کیانگ لیو (2014) مطالعه‌ای با عنوان توسعه پایدار شرکت چینی؛ نقش جهت‌گیری آینده، تعهد زیست‌محیطی و آموزش کارکنان، به انجام رسانید. مطالعه نشان می‌دهد که تعهد زیست‌محیطی تأثیر مثبتی (19 درصد) بر عملکرد پایدار یا رفتارهای دوستدار محیط‌زیست دارند. آنچه باید در بحث تعهد زیست‌محیطی مطرح گردیده است حمایت مدیران ارشد و نگرانی‌های آن‌ها در خصوص این مساله است و همچنین سرمایه‌گذاری‌هایی که در این خصوص باید صورت گیرد. چنگ (2011) مطالعه‌ای با عنوان بررسی رابطه بین تعهد زیست‌محیطی شرکت بر روی مزیت رقابتی با نقش میانجی نوآوری سبز، به انجام رسانید. نتایج حاکی از آن است که تعهد زیست‌محیطی (اصول اخلاقی) بر مزیت رقابتی و نوآوری سبز تأثیر مثبت و معناداری دارد. نوآوری محصول سبز نقش میانجی بین تعهد زیست محیط و مزیت رقابتی را ایفا می‌کند درصورتی‌که نوآوری فرآیند سبز این‌گونه نیست. سزن و کانکایا (1)؛ مطالعه‌ای با عنوان بررسی اثر تولید سبز و نوآوری سبز بر عملکرد پایداری، به انجام رساندند. نتایج حاکی از آن است که تولید سبز بر دو جنبه از عملکرد پایدار یعنی عملکرد اجتماعی و عملکرد محیطی تأثیر مثبت و معنادار مشاهده گردید ولی تأثیر آن بر عملکرد اقتصادی معنادار نیست. همچنین نوآوری فرآیند سبز بر هر سه جنبه عملکرد پایدار تأثیر مثبت و معنادار دارد درحالی‌که تأثیر نوآوری محصول سبز از نوع معنادار نیست.

لین و همکاران (12) مطالعه‌ای با عنوان بررسی تأثیر تقاضاهای بازار بر روی نوآوری محصول سبز و عملکرد شرکت با استفاده از معادلات ساختاری به انجام رسانیدند. یافته‌ها حاکی از آن است که تقاضای بازار تأثیر مثبت و معناداری بر روی نوآوری محصول سبز و نوآوری فرآیند سبز دارد. همچنین مشخص گردید که نوآوری محصول سبز تأثیر مثبت و معناداری بر روی عملکرد زیست‌محیطی دارد ولی بین نوآوری فرآیند سبز و عملکرد زیست‌محیطی رابطه مثبتی یافت نشد. همچنین نوآوری محصول سبز و نوآوری فرآیند سبز تأثیر معناداری بر روی عملکرد شرکت ندارند. یافته دیگر از پژوهش حاضر تأثیر عملکرد زیست‌محیطی بر عملکرد شرکت معنادار می‌باشد.چنگ و چن (2013) مطالعه‌ای با عنوان هویت سبز سازمانی و نوآوری سبز به انجام رساندند. علاوه بر این دو متغیر، متغیرهای تعهد زیست‌محیطی و مشروعیت سازمانی به عنوان نقش میانجی مورداستفاده قرارگرفته‌اند. نتایج نشان می‌دهد که هویت سبز و تأثیر مثبت و معناداری بر روی نوآوری سبز دارد و همچنین به‌طور غیرمستقیم و از طریق تعهد زیست‌محیطی تأثیر مثبتی بر روی عملکرد نوآوری دارد. همچنین در این مطالعه محققین یافتند که هر چه اندازه شرکت بزرگ‌تر باشد تعهد زیست‌محیطی و عملکرد نوآوری سبز در سازمان‌ها بیشتر نمود می‌کند.

علی مروتی و همکاران (3) تأثیر ابعاد نوآوری بر عملکرد سازمان، در این مطالعه نوآوری محصول سبز به‌صورت غیرمستقیم و با در نظر گرفتن نقش میانجی عملکرد زیست‌محیطی بر عملکرد سازمان تأثیر می‌گذارد. نوآوری فرآیند سـبز هـم به‌صورت مسـتقیم و هـم اینکـه به‌صورت غیرمستقیم به‌واسطۀ تأثیر مثبتی که بر عملکرد زیست‌محیطی سازمان دارد می‌تواند عملکرد کلی سازمان را بهبـود بخشد.

مدل مفهومی پژوهش

فرضیه­های تحقیق

1. تعهد زیست‌محیطی شرکت بر عملکرد پایدار شرکت تأثیر مثبت و معناداری دارد.
2. تعهد زیست‌محیطی شرکت بر نوآوری سبز تأثیر مثبت و معناداری دارد.
3. نوآوری سبز بر عملکرد پایدار شرکت تأثیر مثبت و معناداری دارد.
4. تعهد زیست‌محیطی شرکت بر عملکرد پایدار شرکت با نقش میانجی نوآوری سبز تأثیر مثبت و معناداری دارد.
5. تعهد زیست‌محیطی شرکت بر عملکرد پایدار شرکت با نقش تعدیل کنندگی آموزش زیست محیطی کارکنان تأثیر مثبت و معناداری دارد.

روش‌شناسی پژوهش

 پژوهش حاضر، از حیث هدف، کاربردی است و از حیث روش انجام آن، در  زمرة پژوهش­های توصیفی طبقه­بندی می‌شود. همچنین این پژوهش ازآن‌جهت که به بررسی داده­های مرتبط با برهه­ای از زمان می­پردازد، از نوع پژوهش­های مقطعی است. جامعه آماری شامل 300 نفر از مدیران رده‌های مختلف این شرکت‌های پتروشیمی بندر ماهشهر است. با استفاده از جدول مورگان، حجم نمونه لازم جهت بررسی 169 به دست آمد. داده­های تحقیق در نیمه نخست سال 1394 برای بررسی و آزمون استفاده می­شود و نمونه­گیری به روش نمونه­گیری تصادفی ساده صورت می­گیرد. در پژوهش حاضر از روش اسنادی  برای تدوین مبانی نظری و پیشینه تحقیق و از روش میدانی برای جمع آوری داده ها به منظور تایید یا رد فرضیات استفاده گردید.  ابزار گردآوری داده ها در روش میدانی ، پرسشنامه است که  منبع پرسشنامه های مورد استفاده برای سنجش متغیرهای پژوهش حاضر و مولفه های مورد سنجش هر متغیر در جدول (1) نشان داده شده است . در پرسشنامه های ذکر شده برای سنجش متغیرها از طیف پنج گزینه ای لیکرت (کاملا مخالفم تا کاملاموافقم) استفاده گردید.در این پژوهش برای سنجش روایی محتوای پرسشنامه  از نظر خبرگان و برای سنجش پایایی آن ازضریب آلفای کرونباخ استفاده گردید که نتایج آن در جدول(1) نشان داده شده است.

جدول1- منابع ابزار سنجش متغیرهای تحقیق و نتایج ضریب آلفای کرونباخ

با توجه به جدول (1) چون میزان آلفای کرونباخ متغیرها بیشتر از 70/0 می‌باشد لذا پرسشنامه از پایایی مناسب برخوردار است.

یافته های تحقیق

داده­های جمع­آوری شده از حجم نمونه مورد مطالعه نشان داد که حدود 7/91 درصد از پاسخ دهندگان مرد و 3/8 درصد زن بودند. از سوی دیگر حدود 3/5 درصد پاسخ­دهندگان دارای مدرک کاردانی، 9/57 درصد کارشناسی و 8/36 درصد دارای مدرک کارشناسی ارشد و بالاتر بودند. در ادامه قبل از تحلیل داده­ها و به منظور شناخت آزمون­های آماری مناسب ، آزمون نرمال بودن داده ها مورد بررسی قرار گرفت که به همین منظور از آزمون کولموگروف- اسمیرنوف استفاده شده است.  نتایج این آزمون در جدول (2) نشان داده شده است. با توجه با اینکه سطح معناداری(sig)  تمام متغیرها بزرگتر از 05/0 است می­توان نتیجه گرفت که توزیع داده­ها نرمال است.

جدول 2- نتایج آزمون کولموگروف - اسمیرنف

در ادامه با توجه به نرمال یودن داده ها برای بررسی وضعیت موجود متغیرها در نمونه آماری از آزمون t تک نمونه‌ای استفاده شد که نتایج آن در جدول (3) نشان داده شده است. در این آزمون فرضیه­ای به این صورت در نظر گرفته می‌شود که میانگین هرکدام از متغیرها برابر 3 است. درصورتی‌که sig کوچک‌تر از 5 درصد باشد این فرضیه یعنی برابر بودن میانگین هرکدام از متغیرها با 3 رد می‌شود و با توجه به حد بالا و پایین مشخص می‌گردد که این مقدار بزرگ‌تر از 3 و یا کوچک‌تر از 3 است. بدین‌صورت که اگر حد بالا و حد پایین مثبت باشند میانگین بزرگ‌تر از 3 و در حد مطلوبی است و اگر حد بالا و حد پایین منفی باشند یعنی میانگین کمتر از 3 است. با توجه به توضیحات و جدول (3 ) وضعیت متغیرهای تعهد زیست محیطی، نوآوری سبز و آموزش زیست محیطی  در شرکت های پتروشیمی در حد مطلوب و عملکرد پایدار این شرکتها در حد نامطلوبی است.

جدول 3- نتایج آزمون t تک نمونه‌ای

برازش مدل اندازه­گیری

برای بررسی برازش مدل اندازه­گیری از سه معیار پایایی، روایی همگرا و روایی واگرا استفاده شد و برای سنجش پایایی مدل، از پایایی ترکیبی و آلفای کرونباخ استفاده شد. با توجه به معیار AVE(میانگین واریانس استخراجی) که بالاتر از 5/0 می­باشد. روایی همگرای مدل و مناسب بودن برازش مدل­های اندازه­گیری تایید می­شود. پایایی ترکیبی و ضریب آلفای کرونباخ در مورد همه متغیرها بالاتر از 7/0 بود (جدول شماره 4)، در نتیجه نتایج پژوهش حاضر در مورد این دو معیار، برازش مناسب مدل را تایید می­کند. روایی واگرا که میزان همبستگی یک سازه با شاخص­هایش در مقابل همبستگی آن سازه با سایر سازه­ها را مقایسه می­کند در جدول شماره (5 )آمده است.

                                                        جدول4- روایی همگرا و پایایی ابزار اندازه­گیری

جدول5- ماتریس مقایسه جذر AVE و ضرایب همبستگی سازه­ها

همان­گونه که در جدول (5) مشاهده می شود از آزمون  از فورنل و لاکر (1981)، جهت برازش واگرایی مدل استفاده گردیده است.  این معیار ادعا می­کند که یک متغیر باید در مقایسه با معرف­های سایر متغیرهای مکنون، پراکندگی بیشتری را در بین معرف­های خودش داشته باشد. ازنظر آماری، مجذور AVE هر متغیر مکنون

باید بیشتر از بالاترین همبستگی آن متغیر با سایر متغیرهای مکنون باشد. همانطور که مشاهده می شود هر متغیر مجذور AVE ان بیشتر از همبستگی است که با دیگر متغیرها دارد و این بدین معنی است که روایی واگرای متغیرها مورد تایید قرار می­گیرد.

برازش مدل ساختاری

در این پژوهش به علت حضور متغیر تعدیل­گر، به تحلیل مدل مفهومی پژوهش در دو مرحله پرداخته شده است. مرحله اول بدون حضور متغیر تعدیل­گر و مرحله دوم با ورود متغیر تعدیل­گر. از این رو، در این مرحله برازش هر دو مدل ساختاری بررسی می­شود. برای بررسی برازش مدل ساختاری، از ضرایب R² و معیار Q² استفاده شد. مثبت بودن مقادیر شاخص Q² نشان­ دهنده کیفیت مطلوب مدل ساختاری است. همچنین مقدار شاخص R²بین صفر و یک بوده و سه مقدار 19/0، 23/0و 67/0 به ترتیب به عنوان مقادیر ضعیف، متوسط و قوی برای این شاخص معرفی شده است(20). با توجه به جدول(6) به دلیل مثبت بودن شاخص Q² و  حصول مقادیر متوسط برای R²،  می توان نتیجه گرفت که مدل ساختاری از برازش مطلوبی برخورداراست.

جدول6- مقدار R²  و Q²

برازش مدل کلی

پس از بررسی برازش بخش اندازه­گیری و بخش ساختاری مدل، برازش کلی مدل از طریق معیار GOF که توسط تنهاوس و همکارانش ارائه شده است، استفاده شد (19). با توجه به سه مقدار 01/0 ، 25/0 و 36/0 که به عنوان مقادیر ضعیف، متوسط و

قوی برای GOF معرفی شده است (20)،  با توجه به جدول (7)حاصل شدن  مقدار 0.431 برای شاخص GOF ، نشان از برازش کلی قوی مدل پژوهش دارد .

14GOF=Communality×R2">

جدول 7- مقدار برازش کلی مدل

آزمون فرضیه­های پژوهش

پس اطمینان از برازش کلی مدل ، فرضیه های تحقیق مورد بررسی قرار گرفت . برای بررسی فرضیات تحقیق از آزمون بوت استراپ (BT) و در این آزمون از شاخص جزئی مقدار آماره t (T-Value)  برای تایید یا رد فرضیات استفاده شد. ضرایب معناداری و ضرایب مسیرهای مربوط به فرضیه­های مدل در شکل(1) آمده است. همچنین نتایج آزمون فرضیه­ها در جدول (8) آمده است.

شکل1- ضرایب مسیر و عدد معناداری مدل

با توجه به شکل (1) مقدار عدد معناداری در فرضیه اول 438/0 می­باشد، این مقدار از 96/1 کمتر است، لذا می­توان نتیجه گرفت که تعهد زیست‌محیطی شرکت بر عملکرد پایدار تأثیر معناداری ندارد. نتایج تحقیق با نتایج تحقیق کیانگ لیو (2014) مطابقت ندارد. در فرضیه دوم مقدار عدد معناداری 540/11می­باشد، این مقدار از 1.96 بیشتر است، لذا می­توان نتیجه گرفت که تعهد زیست‌محیطی شرکت بر نوآوری سبز تأثیر مثبت و معناداری دارد. نتیجه این فرضیه با نتایج تحقیق چنگ (۲۰۱۱)، چنگ (۲۰۱۲) و چن و چنگ (۲۰۱۳) مطابقت دارد . عدد معناداری در فرضیه سوم 504/6 می­باشد، این مقدار از 96/1 بیشتر است، لذا می­توان نتیجه گرفت که نوآوری سبز بر عملکرد پایدار شرکت تأثیر مثبت و معناداری دارد که نتیجه این فرضیه با نتایج تحقیق مورآت(18) و لین و همکاران(2013) مطابقت دارد.  مقدار عدد معناداری در فرضیه چهارم 995/0 می­باشد، این مقدار از 96/1 کمتر است، لذا می­توان نتیجه گرفت که آموزش زیست محیطی کارکنان تاثیر تعهد زیست محیطی بر عملکرد پایدار را تعدیل نمی­کند . نتیجه این فرضیه با نتایج تحقیق لین و همکاران(2014) مغایرت دارد. به طور خلاصه نتایج فرضیات در جدول(8 )آورده شده است.

جدول 8- آزمون فرضیات

بررسی نقش میانجی نوآوری سبز

برای بررسی نقش میانجی نوآوری سبز از آزمون سوبل استفاده شد.  در این آزمون برای بررسی نقش میانجی متغیر ازفرمول زیر استفاده می گردد:

14Z-value=a×bb2×sa2+a2×sb2+(sa2×sb2)">

که در این فرمول:

a مقدار ضریب مسیر میان متغیر مستقل و میانجی؛

b مقدار ضریب مسیر میان متغیر میانجی و وابسته؛

S_a خطای استاندارد مربوط به مسیر میان متغیر مستقل و میانجی؛ و

S_b خطای استاندارد مربوط به مسیر میان متغیر میانجی و وابسته می­باشد.

از سوی دیگر در این آزمون برای بررسی شدت اثر متغیر میانجی از آماره­ای به نامVAF   استفاده می­شود که مقدار بین 0 و 1 را اختیار می­کند و هرچه این مقدار به 1 نزدیک­تر باشد، نشان از قوی بودن تأثیر متغیر میانجی دارد. در واقع این مقدار نسبت اثر غیر مستقیم بر اثر کل را می­سنجد، و از فرمول زیر محاسبه می­گردد:

14VAF=a×ba×b+c">

C مقدار ضریب مسیر میان متغیر مستقل و وابسته می­باشد.

 مقادیر مورد نیاز برای بررسی نقش میانجی متغیر نوآوری سبز بین تعهد زیست محیطی شرکت وعملکرد پایدار در جدول (9) نشان داده شده است.

جدول 9- مقادیر ضریب مسیر و سطح خطا جهت آزمون سوبل

14Z=0.603×0.5230.5232×0.0522+0.6032×0.0792+0.0522×0.0792=10.696">

14VAF=0.603×0.5230.603×0.523+0.042=0.882">

با توجه به مقدار z-valueحاصل از آزمون سوبل که برابر با 69/10 شد و به دلیل بیشتر بودن از 96/1می­توان اظهار داشت که در سطح اطمینان 95%،  نوآوری سبز بین تعهد زیست محیطی شرکت و عملکرد پایدار نقش میانجی را ایفا می کند و با توجه به عدم معناداری تاثیر تعهد زیست محیطی بر عملکرد پایدار  این متغیر نقش میانجی کامل را ایفا می کند یعنی تعهد زیستمحیطی شرکت فقط ازطریق نوآوری سبز بر عملکرد پایدار تاثیرگذار است .. همچنین با توجه به آزمون VAF که مقدار آن 882/0 می­باشد، نشان از قوی بودن تأثیر این متغیر میانجی دارد.

بحث و نتیجه‌گیری

تحقیق حاضر باهدف بررسی تأثیر تعهد زیست‌محیطی شرکت بر نوآوری سبز و عملکرد پایدارکسب و کار در شرکت‌های پتروشیمی ماهشهر انجام گردید. بعد از بررسی‌های صورت گرفته مشخص گردید که تعهد زیست‌محیطی در شرکت تأثیر مثبت و معنادار نسبتاً قوی بر نوآوری سبز (شاخص نوآوری سبز محصول و نوآوری فرایند محصول) دارد اما بر عملکرد پایدار تأثیر معناداری مشاهده نگردید، تعهد زیست‌محیطی به‌طور غیرمستقیم و از طریق نوآوری سبز بر عملکرد پایدار تأثیر مثبت و معناداری دارد. در تحقیق حاضر نوآوری سبز بر عملکرد پایدار تأثیر مثبت و معناداری دارد و نشان می‌دهد هر چه شرکت‌ها در مسیر نوآوری سبز قدم بردارند موجب بهبود عملکرد پایدار می‌شود. تحقیقات نشان می دهد نوآوری سبز باعث تولید محصولاتی می‌شود که نه‌تنها برای بازار و مشتریان جذابیت دارد همچنین می تواند باعث حفظ محیط‌زیست از آلودگی گردد. شرکت‌ها باید به فکر تولید محصولات دوستدار محیط‌زیست از طریق نوآوری سبز باشند تا بتوانند به اهداف پایداری خود دست یابد. فرضیه دیگری که در

این تحقیق مورد بررسی قرار گرفت  نقش تعدیلی آموزش زیست محیطی کارکنان در بررسی تاثیر تعهد زیست محیطی شرکت بر عملکرد پایدار بود که نتایج نشان داد نقش تعدیل کنندگی آموزش زیست محیطی معنادار نیست.  از طرفی در بررسی‌های صورت گرفته مشخص گردید که آموزش‌های زیست‌محیطی در سطح قابل قبولی در شرکت‌های پتروشیمی­ برگزار می‌شود؛ اما این سؤال مطرح می­شود که چگونه باوجود آموزش‌های زیست‌محیطی در شرکت‌های زیست‌محیطی روابط بین تعهد زیست‌محیطی و عملکرد پایدار را تعدیل نمی‌کند؟ آموزش­ها باید به‌گونه‌ای باشد تا انگیزه، تعهد، توانایی­ها و مهارت­های افراد را نسبت به محیط‌زیست و به‌طورکلی عملکرد پایدار افزایش دهد و صرفاً برگزاری این‌گونه آموزش‌ها و بدون در نظر گرفتن نتیجه لازم، جز هزینه برای شرکت‌ها سودی به همراه نخواهد داشت. باوجود آموزش‌ها در شرکت‌های موردمطالعه اما به نظر می‌رسد، به علت جدی نگرفتن دوره­های آموزشی و پیاده نکردن آنچه از دوره‌ها حاصل‌شده موجب عدم تأثیر این آموزش‌ها در عملکرد پایدار شده است. به عقیده لیو و همکاران (2014) حمایت و تشویق‌های مدیران ارشدی که استراتژی‌های سبز را مدنظر قرار می‌دهند در این روابط بی‌تأثیر نیست. آنچه در این تحقیق حائز اهمیت است این است توجه به برنامه‌های تعهد زیست‌محیطی و استمرار آن و اجرای دقیق برنامه‌هایی که در استراتژی سازمان قرار می‌گیرند می‌تواند موجب بهبود پایداری در شرکت‌ها می‌شود. وجود سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت در این برنامه‌ها و نگاه بلندمدت مدیران ارشد به برنامه‌های زیست‌محیطی می‌تواند مسیر پایداری شرکت‌ها را هموار  نماید. در نهایت ، انجام تحقیق فعلی در صنایع مختلف و استفاده از جامعه آماری بزرگ‌تر و انجام آن در دوره‌های زمانی مختلف، در نظر گرفتن نوآوری مدیریتی سبز به عنوان یکی دیگر از شاخص­های نوآوری سبز در تحقیقات آتی و تأثیر آن بر عملکرد پایدار و شناسایی انگیزه‌ها و محرک‌های عملکرد پایدار در کشور از جمله پیشنهاد‌هایی است که می‌توان در پژوهش‌های آتی مورداستفاده قرار گیرند.

منابع

        1-        Sezen, B., & Çankaya, S. Y. (2013). Effects of green manufacturing and eco-innovation on sustainability performance. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 99, 154-163.

        2-        Stanciu , A. C., Constandache , M., & Condrea, E. (2013). Concerns about the Sustainable Performance of Firm in the Context of Quality Management Systems Implementation. Procedia - Social and Behavioral Sciences 131: pp 340 – 344

      3-      مروتی شریف‌آبادی، علی،. نمک‌شناس جهرمی، مهسا. و ضیایی بیده، علیرضا. (1393). بررسی تأثیر ابعاد نوآوری سبز بر عملکرد سازمان. فصلنامه علمی پژوهشی مطالعات مدیریت صنعتی سال دوازدهم، ش 33 : صص  42 – 25

        4-        Chang, C. H. (2012). The effect of corporate environmental commitment on green product innovation. In Technology Management for Emerging Technologies (PICMET), 2012 Proceedings of PICMET'12: (pp. 1144-1151). IEEE.

        5-        Roy, M. J,. Boiral, O,. & Lagace, D,. (2001). Environmental commitment and manufacturing excellence: a comparative study within Canadian industry. Business Strategy and the Environment 10: pp 257–268

        6-        Chang, C. H. (2011). The influence of corporate environmental ethics on competitive advantage: the mediation role of green innovation. Journal of Business Ethics, 104(3), 361-370.

        7-        Eiadat , Y.  Kelly, A. Roche, F. & Eyadat, H. (2008). Green and competitive? An empirical test of the mediating role of environmentalinnovation strategy. Journal of World Business 43 : pp 131–145

        8-        Bansal,P,. & Roth, K,. (2000). Why Companies Go Green: A Model of Ecological Responsiveness. The Academy of Management Journal, Vol. 43, No. 4:  pp. 717-736

        9-        Keogh, P. D., & Polonsky, M. J. (1998). Environmental commitment: a basis for environmental entrepreneurship?. Journal of Organizational Change Management, 11(1), 38-49.

      10-      Liu, Zh., Li, J., Zhu, H., Cai, Zh.& Wang, L. (2014). Chinese firms’ sustainable development—the role of future orientation, environmental commitment, and employee training. Asia Pac J Manag. 31: pp195–213

      11-      Aragon-Correa, J. A., Matı́as-Reche, F., & Senise-Barrio, M. E. (2004). Managerial discretion and corporate commitment to the natural environment. Journal of Business research, 57(9), 964-975.

      12-      Lin, R. J., Chen, R. H., & Ho, T. M. (2013). Market Demand, Green Innovation, and Firm Performance: Evidence from Hybrid Vehicle Industry. In Diversity, Technology, and Innovation for Operational Competitiveness: Proceedings of the 2013 International Conference on Technology Innovation and Industrial Management (pp. S6_194-209).

      13-      ToKnowPress. Goyal, P., Rahman, Z., & Kazmi, A. A. (2013). Corporate sustainability performance and firm performance research: literature review and future researchAgenda. Management Decision, 51(2), 361-379

      14-      Bansal, P., & DesJardine, M. R. (2014). Business sustainability: It is about time. Strategic Organization, 12(1), 70-78.

      15-      Wolf, J. (2014). The Relationship between Sustainable Supply Chain Management, Stakeholder Pressure and Corporate Sustainability Performance.  Business Ethics Journal. 119: pp317–328.

      16-      Saribas, D., Teksoz, G., & Ertepinar, H. (2014). The Relationship between Environmental Literacy and Self-Efficacy Beliefs toward Environmental Education. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 116, 3664-3668.

     17-     پالمر. جوی ای( 1382 ).  آموزش محیط زیست در قرن بیست و یکم. ترجمه خورشید دوست، علی محمد، ویراسته و جابر، مریم، چاپ اول، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی

      18-      Murat Ar, I. (2012). The impact of green product innovation on firm performance and competitive capability: the moderating role of managerialenvironmental concern. Procedia - Social and Behavioral Sciences, 62, 854-864.

      19-      Tenenhaus, M. Amato, S. & Esposite Vinzi, V. (2004). A global goodness-of-fit index for PLS structural equation modeling. In Proceedings of the XLII SIS scientific meeting, 739-742.

      20-      Wetzels, M. Odekkerken-Schroder, G. & Van Oppen, C. (2009). Using PLS path modeling for assessing hierarchical construct models: Guidelines and empirical illustration. MIS Quarterly, 33(1), 177.

      21-      Muhamad, M. R., Ebrahim, Z., & Hami, N. (2014). The Influence of Innovation Performance towards Manufacturing Sustainability Performance. In the proceeding of 2014 International Conference on Industrial Engineering and Operations Management.