بررسی سطح آگاهی و شناخت مردم شیراز نسبت به پارک ملی بمو

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناسی ارشد اکوتوریسم، دانشکده منابع طبیعی و علوم زمین، دانشگاه کاشان، کاشان، ایران. *(مسوول مکاتبات)

2 استادیار گروه شیلات و محیط زیست دانشکده منابع طبیعی و علوم زمین، دانشگاه شهرکرد، شهرکرد، ایران.

چکیده

در عصری که ما زندگی می­کنیم انسان با حرص و ولع سیری ناپذیر خود عرصه­های زیستی و منابع طبیعی را صرف اهداف سودجویانه و کوتاه مدت خود می­نماید غافل از این که آینده­ای نیز پیش رو دارد. محیط زیست انسان تحت الشعاع پیشرفت فوق­العاده فناوری قرار گرفته و هر لحظه بخشی از آن مورد هجوم قرار می­گیرد. در حال حاضر پارک­های ملی به عنوان ذخیره­گاه­های ژنتیکی بسیار ارزشمند گونه ­های متنوع جانوری و گیاهی در هر کشور محسوب می­شوند و تنها پشتوانه اساسی برای احیا دوباره طبیعت می­باشند. در این پژوهش که پژوهشی میدانی- توصیفی است و در شهر شیراز انجام گرفته، به بررسی سطح آگاهی و شناخت مردم شیراز نسبت به پارک ملی بمو پرداخته شده است. به این منظور تعداد384 پرسش نامه که از طریق برآورد حجم نمونه از طریق فرمول کوکران و با توجه به جامعه آماری (سرشماری سال 1390شهر شیراز) بدست آمده، به صورت نمونه­گیری خوشه­ای بین ساکنان شهر شیراز و بر اساس محل سکونتشان در مناطق نه­گانه شهرداری توزیع گردید. آمار توصیفی برای تمام داده­ها بدست آمد و برای بررسی ارتباط میان مؤلفه­ها از آزمون کای دو (Chi-square test) استفاده شده است. نرم­افزارهای مورد استفاده Excel و SPSS می­باشد. در این بررسی مشخص شد که میان مؤلفه جنسیت افراد وسطح شناخت پارک ملی بمو ارتباط معنی­داری وجود دارد، همچنین عواملی نظیر سطح تحصیلات و محل سکونت بر میزان شناخت افراد نسبت به پارک ملی بمو تأثیرگذارنیست و آشنایی با پارک ملی بمو توسط دوستان و آشنایان بیش­ترین درصد نحوه آشنایی با پارک را به خود اختصاص داده که نشان می­دهد فعالیت­ها و تبلیغات سازمان حفاظت محیط زیست استان فارس و شهر شیراز در معرفی این پارک ملی چندان مؤثر نبوده و این سازمان بایستی به عنوان متولی حفاظت از مناطق حفاظت شده توجه بیش­تری به این مسایل داشته باشد.  

کلیدواژه‌ها

اصل مقاله

 

 

 

 

 


 

 

فصلنامه انسان و محیط زیست، شماره 43، زمستان 96

 

بررسی سطح آگاهی و شناخت مردم شیراز نسبت به پارک ملی بمو

 

زهرا منتصری[1]*

Z.mont85@yahoo.com

محمدرضا اشرف­زاده [2]

 

چکیده

در عصری که ما زندگی می­کنیم انسان با حرص و ولع سیری ناپذیر خود عرصه­های زیستی و منابع طبیعی را صرف اهداف سودجویانه و کوتاه مدت خود می­نماید غافل از این که آینده­ای نیز پیش رو دارد. محیط زیست انسان تحت الشعاع پیشرفت فوق­العاده فناوری قرار گرفته و هر لحظه بخشی از آن مورد هجوم قرار می­گیرد. در حال حاضر پارک­های ملی به عنوان ذخیره­گاه­های ژنتیکی بسیار ارزشمند گونه ­های متنوع جانوری و گیاهی در هر کشور محسوب می­شوند و تنها پشتوانه اساسی برای احیا دوباره طبیعت می­باشند. در این پژوهش که پژوهشی میدانی- توصیفی است و در شهر شیراز انجام گرفته، به بررسی سطح آگاهی و شناخت مردم شیراز نسبت به پارک ملی بمو پرداخته شده است. به این منظور تعداد384 پرسش نامه که از طریق برآورد حجم نمونه از طریق فرمول کوکران و با توجه به جامعه آماری (سرشماری سال 1390شهر شیراز) بدست آمده، به صورت نمونه­گیری خوشه­ای بین ساکنان شهر شیراز و بر اساس محل سکونتشان در مناطق نه­گانه شهرداری توزیع گردید. آمار توصیفی برای تمام داده­ها بدست آمد و برای بررسی ارتباط میان مؤلفه­ها از آزمون کای دو (Chi-square test) استفاده شده است. نرم­افزارهای مورد استفاده Excel و SPSS می­باشد. در این بررسی مشخص شد که میان مؤلفه جنسیت افراد وسطح شناخت پارک ملی بمو ارتباط معنی­داری وجود دارد، همچنین عواملی نظیر سطح تحصیلات و محل سکونت بر میزان شناخت افراد نسبت به پارک ملی بمو تأثیرگذارنیست و آشنایی با پارک ملی بمو توسط دوستان و آشنایان بیش­ترین درصد نحوه آشنایی با پارک را به خود اختصاص داده که نشان می­دهد فعالیت­ها و تبلیغات سازمان حفاظت محیط زیست استان فارس و شهر شیراز در معرفی این پارک ملی چندان مؤثر نبوده و این سازمان بایستی به عنوان متولی حفاظت از مناطق حفاظت شده توجه بیش­تری به این مسایل داشته باشد. 

کلمات کلیدی: آگاهی و شناخت، پارک ملی بمو، شهر شیراز، محیط زیست، SPSS.

 

 

 

 

مقدمه

 

اهمیت و نقش پارک­های ملی و مناطق حفاظت شده در ابعاد گوناگون آموزشی، پژوهشی، علمی، تفرجی و گردشگری، تربیت نیروی انسانی و از همه مهم­تر حفظ تنوع زیستی در سطح ملی و جهانی در همه­ی کشورها و در تمام قاره­ها از نظر اقتصادی- اجتماعی و فرهنگی به رسمیت شناخته شده است. پارک­های ملی مهم­ترین میراث­های طبیعی هر کشور به شمار می­روند.  هر پارک ملی بیانگر طیف گسترده­ای از بوم­سازگان­های دست­نخورده، تنوع عظیمی از گیاهان و جانوران، انواع زیستگاه­ها و سیماهای منحصر بفرد از عوارض زمین، رویشگاه­ها و چشم­اندازها در گستره­ای وسیع و یگانه است. احداث پارک­های ملی هم یک وظیفه اخلاقی است و هم به منزله­ی تضمین نوعی سرمایه­گذاری برای آینده به شمار می­رود (1). مناطق حفاظت شده و پارک­های ملی در اقتصاد و ثروت­ فرهنگی و معنوی جوامع نقش مثبتی ایفا می­کنند. این مناطق در برابر فعالیت­های انسانی بسیار آسیب­پذیرند و همان اندازه که به سادگی لطمه می­بینند، احیاء و بازسازی آن­ها بسیار دشوار انجام می­گیرد. آن دسته از مردمی که در داخل یا پیرامون این مناطق زندگی می­کنند از نظر بقاء به این مناطق وابسته­اند و باید از دست­آوردهای این مناطق از سهم ویژه­ای برخوردار گردند. همه­ی بخش­های جامعه باید برای تضمین زیبایی، غنای زیستی و معنوی دنیای طبیعی به عنوان بخش ضروری از تمدن واقعی با یکدیگر مشارکت نمایند. مشارکت مردم در پارک­های ملی به معنی گشودن درهای پارک­های ملی بر روی  استفاده­کنندگان نیست. مشارکت آن­ها همانند استفاده­هایی است که یک بانک­دار برای جلب مشتریان خود صندوق امانتی به وجود می­آورد. مدیر یک منطقه حفاظت شده نیز مانند یک مدیر با هوش بانک از دارایی پارک خود به عنوان پایه­ای برای جلب رضایت، سرمایه­گذاری و منافع مشتریان استفاده می­کند(2). در کشور ما با توجه به تنوع شرایط آب و هوایی، وسعت زیاد و همچنین وضعیت رویشی و گونه­های حیات وحش، مناطقی که دربرگیرنده گونه­های زیستی منحصربفرد هستند را بایستی شناسایی و به عنوان پارک­های ملی و مناطق حفاظت شده معرفی نمود (3).

اهداف مدیریت در پارک­های ملی، حفاظت از مناطق و مناظر طبیعی با اهمیت در سطح ملی یا بین­المللی برای استفاده­های آموزشی، علمی و تفرجگاهی می­باشد. این مناطق باید به نواحی معرف و نمونه فیزیوگراف، منابع ژنتیکی و جوامع حیاتی در حالت طبیعی ثبات و پایداری بخشیده، برای گونه­های در خطر انقراض ثبات اکولوژیکی و تنوع فراهم سازند. منابع در این مناطق باید تحت مدیریت قرار گرفته در حدی معقول بخشی از آن جهت تآمین نیازها و فعالیت­های آموزشی تفریحی اختصاص یافته و با اعمال کنترل توسعه پیدا کند.البته شرایط طبیعی یا تقریبا طبیعی اراضی در روند مدیریت باید حفظ شود (4). حفاظت از محیط زیست به همان اندازه که وظیفه دولت­ها است، نیازمند مشارکت راستین و آگاهانه مردم نیز می­باشد، تا هرچه بهتر و بیش­تر بتوان در عین بهره­برداری مناسب از محیط، از آن حفاظت نمود (5). امروزه اهمیت جلب مشارکت­های مردمی در توسعه کشور بر کسی پوشیده نیست و اهمیت آن به حدی افزایش یافته که برخی از صاحب­نظران عصر حاضر را "عصر مشارکت" نامیده­اند (6).

مبانی نظری

-  پارک ملی

پارک ملی بر اساس تعریف اتحادیه بین­المللی حفاظت از طبیعت و منابع طبیعی[3] منطقه­ی تحت حفاظتی است که بیش­تر برای حفظ یکپارچگی یک یا چند اکوسیستم برای نسل­های حاضر و آینده، حذف هر گونه بهره­برداری یا سکونت زیان­آور که موجودیت منطقه را به خطر می­اندازد و فراهم کردن زمینه­های لازم برای استفاده­های معنوی، علمی، آموزشی و تفرجگاهی سازگار با محیط­زیست در نظر گرفته می­شود (7). پارک­های ملی مناطق طبیعی به نسبت وسیعی هستند که دارای ویژگی­های خاص زیستی، اکولوژیکی و زمین­شناسی می­باشند، به همین لحاظ با بالاترین درجه حفاظتی نسبت به سایر مناطق حفاظت شده، توسط دولت­ها مراقبت می­شوند. ارزش مادی این مناطق غیرقابل تخمین بوده، حفظ و انتقال میراث ژنتیک آن­ها یک وظیفه ملی است (3).

-    نقش مردم در حفاظت از محیط زیست

تشکل­های مردمی حفاظت از منابع طبیعی و محیط زیست به کلیه تشکل­های غیردولتی، غیر انتفاع و غیر سیاسی اطلاق می­شود که حاصل تشکل اشخاص حقیقی به صورت داوطلبانه و  به گونه­ای سازمان­دهی شده است و با تدوین اساس­نامه مدون به عنوان یک شخص حقوقی فعالیت می­کنند. با ایجاد این تشکل­ها می­توان روحیه مشارکت­پذیری جامعه را در امر حفاظت ازمنابع طبیعی و محیط زیست افزایش داده و توان حفاظت و حمایت از منابع را با اضافه شدن پتانسیل مردمی افزود (8).

ضرورت و اهمیت پژوهش

با توجه به اهمیت و نقش پارک­های ملی در حفظ تنوع زیستی، در این پژوهش به بررسی سطح آگاهی و شناخت مردم شهر شیراز نسبت به پارک ملی بمو که در مجاورت شهر شیراز قرار دارد پرداخته شده است. از آنجایی که مردم صاحبان اصلی   این مناطق هستند بنابراین میزان آگاهی آنان از وضعیت  پارک­های ملی می­تواند در حفاظت از این مناطق نقش داشته باشد. زیرا بسیاری از آنان در قالب گروه­های مردم ­نهاد محیط زیستی[4](­NGO) فعالیت دارند و در برنامه­های حفاظتی شرکت می­کنند.

اهداف تحقیق

این مطالعه به منظور دست­یابی به اهداف زیر انجام گرفته است:

-  بررسی سطح شناخت مردم شیراز نسبت به پارک ملی بمو؛

-  بررسی عوامل مؤثر بر شناخت یا عدم شناخت مردم نسبت به پارک ملی بمو؛

-  بررسی عوامل مؤثر بر شناخت مردم نسبت به پارک ملی بمو و بررسی روابط میان آن­ها،

-  بررسی روابط بین مؤلفه­های مورد بررسی و میزان شناخت و آگاهی پاسخ­دهندگان نسبت به پارک ملی بمو.

فرضیات تحقیق

-  بین منطقه محل سکونت در شهر شیراز و سطح شناخت پارک ملی بمو رابطه وجود دارد.

-  بین سطح تحصیلات و میزان شناخت پارک ملی بمو رابطه وجود دارد.

-  بین جنسیت و میزان شناخت پارک ملی بمو رابطه وجود دارد.

-  سطح اهمیتی که افراد برای محیط­زیست قایل­اند بر سطح تمایل آن­ها به شرکت در کلاس­های آموزشی آشنایی با مسایل محیط زیست تأثیر دارد.

-  بین نحوه آشنایی با پارک ملی بمو و وضعیت تبلیغات سازمان حفاظت محیط زیست رابطه وجود دارد.

روش تحقیق

رویکرد حاکم بر این پژوهش «توصیفی- تحلیلی» است. این پژوهش از نظر هدف، کاربردی بوده و در بخش ادبیات تحقیق، برای گردآوری اطلاعات از روش کتابخانه­ای و مطالعات میدانی استفاده شده­است. جامعه آماری پژوهش مردم ساکن در شهر شیراز هستند که تعداد جمعیت آنان طبق آمار سرشماری نفوس سال1390، برابر با ١۵۴٩۴۵٣ است. حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران[5] 384 نفر بدست آمد. ابزار گردآوری داده­ها پرسش­نامه­ی­ محقق ساخته­ای است که روایی آن با استفاده از نظرات اساتید محیط­زیست تأیید شد و پایایی آن نیز با استفاده از تکمیل ابتدایی 30 پرسش­نامه و بدست آوردن مقدار ضریب آلفای کرونباخ (91/0 ) تأیید گردید. پرسش­نامه­ها به روش خوشه­ای بین ساکنان شهر شیراز و بر اساس محل سکونتشان در مناطق 9 گانه شهرداری توزیع گردید. در هر منطقه سعی گردید تعداد پرسش­نامه­های توزیع شده با توجه به جمعیت آن منطقه باشد. برای بررسی و تجزیه و تحلیل داده­ها از آزمون آنالیز  Crosstabs و برای بررسی روابط موجود میان مؤلفه­ها از آزمون Chi-square test  استفاده شد. نرم افزارهای مورد استفاده نیز Excel و SPSS می­باشد.

منطقه مورد مطالعه

شهر شیراز

شیراز یکی از شهرهای بزرگ ایران و مرکز استان فارس است. شهر شیراز در بخش مرکزی استان فارس و در ارتفاع ۱۴۸۶ متری از سطح دریا و در منطقه­ی کوهستانی زاگرس واقع شده و آب و هوای معتدلی دارد. این شهر از سمت غرب به کوه ‌دراک، از سمت شمال به کوه‌های بمو، سبزپوشان، ‌چهل‌مقام و باباکوهی (از رشته کوه‌های زاگرس) محدود شده و در منطقه‌ای به‌وسعت ۱۲۶۸ کیلومتر مربع گسترده شده‌است. شهر شیراز برطبق آخرین تقسیمات اداری به ۹ منطقه­ی مستقل شهری تقسیم شده و مساحتی بالغ بر ۱۷۸٫۸۹۱ کیلومتر مربع دارد(9).

پارک ملی بمو

پارک ملی بمو در شمال استان فارس و در شمال شرقی شهر شیراز در طول جغرافیایی  َ29  ˚52 تا   َ56  ˚52 و عرض
جغرافیایی  َ39  ˚29 تا  َ50  ˚29 با وسعت  48000هکتار قرار داردو به وسیله جاده شیراز- اصفهان به دو بخش شرقی و غربی تقسیم می­گردد. این منطقه دارای آب و هوایی نیمه خشک با بارندگی 350 میلی­متر سالیانه می­باشد. فاصله آن تا شهر شیرازحدود30 کیلومتر است. بلندترین نقطه پارک قله کوه بمو باارتفاع 2700 متر است(10). پارک ملی بمو در سال 1341 با گستردگی در حدود 100 هزار هکتار به عنوان منطقه ممنوعه اعلام گردید و به تدریج از وسعت آن کاسته شد. در سال 1346 به منطقه حفاظت شده تغییر نام یافت و در سال 1349 به پارک وحش و سپس به پارک ملی بمو نام­گذاری گردید. وسعت پارک ملی بمو در حال حاضر 46913 هکتار می­باشد. این منطقه از نظر پوشش گیاهی و حیات­وحش دارای گونه­های مهم و باارزشی است(11). این پارک ملی شامل620گونه گیاهی با 30 گونه بومی، ده­ها گونه جانوری شامل پرندگان، پستانداران و خزندگان است و یک ذخیره­گاه ژنی کم­نظیر در منطقه محسوب می­شود که با توجه به تنوع زیستی مذکور در این محدوده کم باید به یونسکو معرفی، تا به عنوان یازدهمین ذخیره­گاه زیست­کره ایران ثبت جهانی شود. آهو، پلنگ، قوچ و میش شیرازی از جمله پستانداران معروف این پارک ملی است. امروزه 12 هزار هکتار سمت غربی جاده شیراز- اصفهان از36 هزار هکتار دیگر جدا شده و به علت تغییرات کاربری و ایجاد کاربری­های انسان­ساخت، ارزش اکولوژیکی آن به شدت کاهش پیدا کرده و در حقیقت تمرکز حفاظت در 36 هزار هکتار سمت شرقی جاده صورت می­گیرد (12). شکل شماره 1 موقعیت جغرافیایی پارک ملی بمو را در استان فارس و نسبت به شهر شیراز نشان می­دهد.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 


 


شکل 1- موقعیت جغرافیایی پارک ملی بمو


نتایج

 

در جدول شماره 1 آمار توصیفی پاسخ­دهندگان ارایه شده است، که مواردی چون جنسیت افراد، وضعیت تحصیلات، شغل و منطقه سکونت آنان را شامل می­شود.

-  سطح شناخت پاسخ­دهندگان نسبت به پارک ملی بمو

8/20 درصد از پاسخ­دهندگان گزینه "اصلا نمی­شناسم" را
به عنوان میزان شناخت خود نسبت به پارک ملی بمو معرفی کرده­اند.7/24 درصد از آنان گزینه "خیلی کم" را اعلام کرده­اند، 2/17 درصد "گزینه کم"، 9/28 درصد گزینه "متوسط"، 0/6 درصد از آنان گزینه "زیاد"و 1/2 درصد نیز گزینه خیلی زیاد را انتخاب کرده­اند.

 

 

 

جدول 1- آمار توصیفی پاسخ­دهندگان

عنوان

زیرعنوان

درصدفراوانی

عنوان

زیرعنوان

درصد فراوانی

جنسیت

زن

4/28

 

 

شغل

آزاد

3/19

مرد

6/71

کارمند

2/61

 

 

 

منطقه سکونت

منطقه 1

9/16

بازنشسته

9/3

منطقه 2

2/10

فرهنگی

6/8

منطقه 3

4/15

بیکار

5/5

منطقه 4

6/14

خانه­دار

5/0

منطقه 5

2/10

تحصیلات

ابتدایی

0/1

منطقه 6

6/14

دیپلم

0/26

منطقه 7

4/9

فوق دیپلم و لیسانس

9/60

منطقه 8

5/0

فوق لیسانس و بالاتر

7/11

منطقه 9

1/8

 

 

 

 


-    مهم­ترین عامل شناخت و عدم شناخت پارک ملی بمو

در جدول شماره 2 درصد فراوانی عامل شناخت و عدم شناخت پاسخ­دهندگان نسبت به پارک ملی بمو مشخص شده است، که همان­طور که مشاهده می­کنید عامل "دوستان و آشنایان" بیش­ترین درصد را در شناخت پارک و عامل "نبود برنامه در جهت معرفی پارک" به عنوان بیش­ترین درصد عدم شناخت معرفی شده­اند.

 

 

جدول 2- عامل شناخت و عدم شناخت پارک ملی بمو

عامل شناخت

درصد فراوانی

عامل عدم شناخت

درصد فراوانی

نزدیکی به محل

9/16

عدم علاقه

8/1

سازمان حفاظت محیط زیست

5/6

نبود برنامه

1/52

دوستان و آشنایان

0/38

عدم فرصت و وقت کافی

6/15

مراکز آموزشی

9/2

منابع مالی

5/0

رسانه­ها

1/9

مسافت زیاد

7/5

 

 

در ادامه با استفاده از آزمون croostabs به بررسی ارتباط بین وضعیت تحصیلات و نحوه شناخت پارک ملی بمو پرداخته شده است که نتایج را به صورت درصد فراوانی در جدول شماره3 مشاهده می­کنید. طبق نتایج بدست آمده در تمام وضعیت­های تحصیلی بیش­ترین درصد عامل شناخت پارک ملی بمو عامل "دوستان و آشنایان" بوده است و کم­ترین درصد عامل شناخت
"مراکز آموزشی" است. می­توان نتیجه گرفت که آموزش­های محیط زیستی در سیستم آموزش و پرورش کشور جایگاهی نداشته و افراد بعد از فارغ­التحصیل شدن در این زمینه اطلاعات خاصی ندارند و این نکته در تمام موارد وضعیت­های تحصیلی صدق می­کند.

 

 

 

جدول3- ارتباط وضعیت تحصیلات و عامل شناخت پارک ملی بمو

سطح تحصیلات

نزدیکی به پارک

سازمان حفاظت از محیط زیست

دوستان و آشنایان

مراکز آموزشی

رسانه­ها

ابتدایی

3/33%

0/0%

7/66%

0/0%

0/0%

دیپلم

4/32%

7/12%

8/40%

2/4%

9/9%

کاردانی و کارشناسی

3/19%

6/7%

9/57%

5/3%

7/11%

کارشناسی ارشد و بالاتر

2/22%

3/8%

7/41%

6/5%

2/22%

 


-    مهم­ترین نهاد در حفاظت فیزیکی از پارک ملی بمو

 در پرسشی از پاسخ­دهندگان خواسته شده است که نظر خود را در مورد مهم­ترین عامل در حفاظت از پارک ملی بمو بیان کنند. نتایج این پرسش به صورت درصد فراوانی در جدول شماره 4 قابل مشاهده است. طبق نتایج بدست آمده بیش­ترین درصد فراوانی در حفاظت از پارک ملی بمو به مردم محلی و بومی اختصاص یافته است. زیرا آنان به منطقه و جانوران و گیاهان آن آشنایی داشته و به دلیل نزدیکی به منطقه بیش­تر می­توانند در حفاظت مؤثر باشند و کم­ترین درصد را سازمان­های مردم نهاد به خود اختصاص داده­اند، به نظر می­رسد یکی از دلایل آن عدم قدرت و ابتکار عمل این انجمن­های مردم نهاد باشد:


 

جدول 4-درصد فراوانی عوامل مؤثر در حفاظت از پارک ملی بمو

عامل حفاظت

درصد فراوانی

مردم بومی و محلی

3/55%

سازمان حفاظت از محیط زیست

0/37%

سازمان جهانی محیط زیست

6/4%

سازمان­های غیر دولتی و مردم نهاد

2/3%

 

 


 

 

 

 

 

 

 

 


-    مهم­ترین عامل در راستای حفاظت بهتر از زیستگاه­ها و حیات ­وحش پارک ملی بمو

جدول شماره 5 نتایج حاصل از درصد فراوانی عوامل مهم در
راستای حفاظت از پارک نشان می­دهد. با توجه به نتایج، اعمال قوانین و فشار بیش­ترین درصد فراوانی را به خود اختصاص داده است و بعد از آن آموزش و فرهنگ­سازی قرار دارد.

 

 

جدول 5- درصد فراوانی عوامل مؤثر در راستای حفاظت بهتر از زیستگاه­های پارک ملی بمو

عامل حفاظت از زیستگاه­های پارک ملی بمو

درصد فراوانی

آموزش و فرهنگ­سازی

3/20%

اعمال قوانین و فشار

5/48%

حصارکشی و جلوگیری از ورود افراد متفرقه به پارک

8/12%

استخدام نیروی حفاظتی بیش­تر

3/18%

 

 


 

 

 

 

جهت بررسی ارتباط بین مؤلفه­ها از آزمون کای دو (Chi-square test) استفاده شده است.

- ابتدا ارتباط بین منطقه سکونت پاسخ­دهندگان و میزان شناخت پارک مورد بررسی قرار گرفته است. میزان sig آزمون 44/0 بدست آمد که از مقدار05/0 p= بیش­تر است، بنابراین فرض آماری (بین منطقه سکونت پاسخ­دهندگان و میزان شناخت پارک ملی بمو ارتباط معناداری وجود دارد) رد می­شود، یعنی بین منطقه سکونت و میزان شناخت پارک ملی بمو ارتباط معنی­داری وجود ندارد.

- میان جنسیت و میزان شناخت پارک ملی بمو ارتباط معنی­داری وجود دارد: میزان sig در این آزمون 00/0 است که از مقدار 05/0 p= کم­تر می­باشد، بنابراین فرض آماری پذیرفته می­شود، یعنی میان جنسیت پاسخ­دهندگان و میزان شناخت پارک ملی بمو ارتباط معناداری وجود دارد.

- میان سطح اهمیتی که افراد برای محیط زیست قایل­اند و میزان تمایل آن­ها به شرکت در کلاس­های آموزشی آشنایی با مسایل محیط زیست ارتباط معنی­داری وجود دارد: میزان sig در این آزمون 04/0 است که از مقدار 05/0 p= کوچک­تر می­باشد، بنابراین فرض آماری پذیرفته می­شود، یعنی بین میزان اهمیتی که افراد به مسایل محیط­زیست قایل هستند و میزان تمایل آنان به شرکت در کلاس­های آموزشی ارتباط معناداری وجود دارد.

- میان نحوه آشنایی با پارک ملی بمو و وضعیت تبلیغات سازمان حفاظت محیط زیست ارتباط معنی­داری وجود دارد: میزان sig در این آزمون 02/0 است که از مقدار 05/0 p= کوچک­تر می­باشد، بنابراین فرض آماری پذیرفته می­شود، یعنی بین نحوه آشنایی افراد با پارک و وضعیت تبلیغات سازمان حفاظت محیط زیست ارتباط معناداری وجود دارد.

جهت بررسی ارتباط بین سطح تحصیلات افراد و میزان شناخت پارک ملی بمو از آزمون ضریب همبستگی اسپیرمن استفاده شده است. با توجه به جدول شماره 6 مقدار sig از 05/ 0 بیش­تر است( 8/0)، بنابراین فرض H0 این آزمون که بیان می­کند: رابطه­ای بین سطح تحصیلات و میزان شناخت پارک ملی بمو وجود ندارد، تأیید می­شود و فرض H1 که بیان می­کند بین این دو متغیر رابطه وجود دارد رد می­شود؛ مقدار ضریب همبستگی 01/0 است که نشان می­دهد رابطه خیلی­ضعیف و در جهت مستقیم بین این دو متغیر وجود دارد.

 

 

جدول 6- ضریب همبستگی بین سطح تحصیلات و میزان شناخت پارک ملی بمو

سطح تحصیلات و میزان شناخت پارک ملی بمو

01/0

ضریب همیستگی

8/0

سطح معناداری (sig)

بحث و نتیجه­گیری

 

یکی از مواردی که در این پژوهش بررسی شد تأثیر سطح تحصیلات افراد بر میزان شناخت و آگاهی آنان نسبت به پارک ملی بمو بود که با توجه به آزمون انجام شده مشخص گردید که میان آن­ها ارتباط معنی داری وجود ندارد، یعنی سطح شناخت به تحصیلات افراد ارتباطی نداشت. بسیاری از افراد به دلیل نزدیکی به محل با پارک آشنا شده بودند ولی در مجموع بر اساس بررسی­های صورت گرفته مهم­ترین عامل شناخت در این نظر سنجی دوستان و آشنایان بودند. این موارد می­تواند نشان دهنده کارایی نامناسب برنامه­های آموزشی و فرهنگی سازمان­های مربوطه در اشاعه و ترویج فرهنگ محیط زیست میان مردم باشد. از دیگر مواردی که می­توان به آن اشاره کرد ضعف شدید رسانه ها در معرفی مناطق حفاظت شده است. در صورتی که رسانه­ها تأثیر فوق­العاده زیادی در فرهنگ­سازی دارد. در مورد علت عدم شناخت نسبت به پارک ملی بمو 1/52 درصد از پاسخ­دهندگان"نبود برنامه­ای جهت آشنایی با پارک توسط سازمان­های مربوطه" را عنوان نموده­اند؛ همچنین 3/51 درصد از پاسخ­دهندگان در مورد وضعیت تبلیغات سازمان محیط زیست نسبت به آشنا کردن مردم گزینه "اصلا  تبلیغاتی وجود ندارد" را عنوان کرده­اند. سازمان حفاظت محیط زیست می­تواند با همکاری صدا و سیما و سازمان گردشگری و شهرداری برنامه­های متنوع و جالبی را در جهت آشنایی مردم با این­گونه مناطق اتخاذ نماید. سطح کم سخنرانی­ها و همایش­های صورت گرفته، نبود یا کمبود پوسترهای آموزشی و... از دیگر عوامل ناشناخته ماندن پارک ملی بمو است. تبلیغات از طریق رسانه­ها به خصوص صدا و سیما و همکاری بیش­تر این سازمان با سازمان محیط زیست یقینا نتیجه مثبتی خواهد داشت. ساخت مستندهایی از منطقه و معرفی مناطق حفاظت شده در برنامه­های مختلف از جمله اقداماتی است که می­تواند صورت پذیرد. با توجه به استفاده اکثر ساکنان شهر شیراز از روزنامه های محلی به خصوص روزنامه "خبر جنوب" چاپ مقاله­هایی در زمینه مناطق حفاظت شده و معرفی این مناطق از طریق این روزنامه می­تواند بسیار کارساز باشد. استفاده و بکارگیری خدمات حمل و نقل عمومی برای بازدید منطقه بویژه در روزهای مشخصی در سال، مانند هفته شیراز که شهرداری برنامه­های متنوع و جالبی برای شیرازگردی برگزار می­کند و نیز در تعطیلات نوروز، نیز می­تواند مؤثر باشد. زیرا برای داشتن تجربه رضایت بخش از طبیعت­گردی لازم است حمل و نقل و دسترسی به منطقه ساده و آسان شود. تبلیغات در سطح شهر و استفاده از تصاویری از پارک در مکان­های عمومی و پر رفت و آمد به عنوان نمونه در پشت کیوسک­های روزنامه فروشی می­تواند به معرفی منطقه کمک نماید. تمامی موارد بیان شده مستلزم همکاری میان سازمان­های مختلف از جمله: سازمان حفاظت محیط زیست، سازمان گردشگری و میراث فرهنگی، شهرداری، وزارت آموزش و پرورش، وزارت علوم، سازمان صدا و سیما، سازمان منابع طبیعی و ... است. اگر سازمان حفاظت محیط زیست و سایر سازمان­های مربوطه برنامه­ریزی­های کوتاه مدت و بلند مدت مؤثری را در دستور کار خود قرار دهند، می­توان تضمین بالاتری از حفاظت مناطق داشت. کوتاه نیامدن و مقاومت در برابر تصرف این مناطق بوسیله پادگان­های نظامی، شرکت نفت و پتروشیمی، ساخت و سازهای متعدد در اطراف پارک ملی و... از جمله تدابیری است که این سازمان­ها می­توانند مورد توجه قرار دهند. اگر مسئولان مربوطه برای این مناطق اهمیت قایل بوده و تنها سود مستقیم اقتصادی حاصل از آن­ها را مد نظر قرار ندهند، همچنین در حفظ و حراست از آن­ها برنامه­ریزی صحیح داشته باشند، زمینه برای ایجاد انگیزه در عموم  مردم جهت حفاظت از منابع طبیعی بوجود خواهد آمد. 

منابع

1-   مجنونیان، هنریک، زهزاد، بهرام. کیایی، بهرام، فرهنگ دره­شوری، بیژن. "شناسنامه پارک ملی گلستان"، تهران، انتشارات سازمان حفاظت محیط زیست، 1378.

2-      مجنونیان، هنریک. "پارک­ها برای زندگی"، چاپ اول، تهران، انتشارات سازمان حفاظت محیط زیست. 1380.

3-   جوانمردی، سعیده، پورخباز، علیرضا، پورخباز، حمیدرضا، "بررسی بوم­سازگان و جغرافیای زیستی پارک ملی کلاه قاضی"، مجله سپهر (سازمان جغرافیایی)، 1388، سال هجدهم، شماره 70، صص 53-48.

4-   سالاری، عبدالله و ارجمندی، رضا، "مدیریت زیست­محیطی طبیعت­گردی در پارک ملی کویر با استفاده از  GIS"، مجله علوم و تکنولوژی محیط زیست، 1388، شماره 11، دوره 1، صص 173-186.

5-   افراخته، حسن، توفیقیان­اصل، فرج­الله، "نقش نهادهای محلی در محیط زیست پایدار روستا"، دومین همایش ملی حفاظت و برنامه­ریزی محیط زیست، مرداد ماه 1392، همدان، ایران.

6-   مرکز مطالعات و خدمات تخصصی شهری و روستایی، محیط زیست روستا (مدیریت مواد زائد، فضای سبز روستا و...) از سری متون آموزشی ویژه دهیاران، پژوهشکده علوم انسانی و اجتماعی جهاد دانشگاهی، 1385.

7-   جعفری، شیرکوه، علیزاده، افشین، دانه­کار، افشین، نظری­سامانی، علی­اکبر، "مقایسه­ی دو پارک ملی خجیر و سرخه­حصار از لحاظ روند تغییرات پوشش/ کاربری"، مجله محیط زیست طبیعی، 1392، دوره 66، شماره4، صص 350-341.

8-   حسینی، محسن، "امکان­سنجی ایجاد سازمان­های غیردولتی حفاظت از محیط زیست و منابع طبیعی"، مجله محیط شناسی، 1382، شماره 29، دوره 31، صص 105-114.

9-      محمدی، علی. "شیراز بهشت ایران"،چاپ دوم، شیراز، انتشارات تخت جمشید، 1385.

10-  فرهنگ دره شوری، بیژن. "پارک ملی بمو"، چاپ دوم، تهران، انتشارات سازمان حفاظت محیط زیست، ١٣٧١.

11-  بروشور آموزشی اداره کل حفاظت محیط زیست استان فارس، 1388.

12- هوشمند، فاطمه، کریمیان، علی­اکبر، علمی، محمدرضا، عظیم­زاده، حمیدرضا، "نقش ارزیابی محیط زیستی کاربری­های انسان­ساخت بر پارک ملی بمو"، دومین همایش ملی حفاظت و برنامه­ریزی محیط زیست، مرداد ماه 1392، همدان، ایران.


 


1- کارشناسی ارشد اکوتوریسم، دانشکده منابع طبیعی و علوم زمین، دانشگاه کاشان، کاشان، ایران. *(مسوول مکاتبات)

2- استادیار گروه شیلات و محیط زیست دانشکده منابع طبیعی و علوم زمین، دانشگاه شهرکرد، شهرکرد، ایران.

1-(IUCN)International Union For Conservation Of Nature And Natural Resource

1-Non Government Organization

N[5]: تعداد کل جمعیت                                       

 

d: خطای نمونه­گیری (یا سطح احتمالی مورد نظر درجه اطمینان)= 05/0( با سطح اطمینان 95%)

q: احتمال عدم وجود صفت = 5/0

t: درصد احتمال صحت گفتار= 96/1

p: احتمال وجود صفت = 5/0

n: حجم نمونه مورد نظر = 357

 

مراجع

1-   مجنونیان، هنریک، زهزاد، بهرام. کیایی، بهرام، فرهنگ دره­شوری، بیژن. "شناسنامه پارک ملی گلستان"، تهران، انتشارات سازمان حفاظت محیط زیست، 1378.
2-      مجنونیان، هنریک. "پارک­ها برای زندگی"، چاپ اول، تهران، انتشارات سازمان حفاظت محیط زیست. 1380.
3-   جوانمردی، سعیده، پورخباز، علیرضا، پورخباز، حمیدرضا، "بررسی بوم­سازگان و جغرافیای زیستی پارک ملی کلاه قاضی"، مجله سپهر (سازمان جغرافیایی)، 1388، سال هجدهم، شماره 70، صص 53-48.
4-   سالاری، عبدالله و ارجمندی، رضا، "مدیریت زیست­محیطی طبیعت­گردی در پارک ملی کویر با استفاده از  GIS"، مجله علوم و تکنولوژی محیط زیست، 1388، شماره 11، دوره 1، صص 173-186.
5-   افراخته، حسن، توفیقیان­اصل، فرج­الله، "نقش نهادهای محلی در محیط زیست پایدار روستا"، دومین همایش ملی حفاظت و برنامه­ریزی محیط زیست، مرداد ماه 1392، همدان، ایران.
6-   مرکز مطالعات و خدمات تخصصی شهری و روستایی، محیط زیست روستا (مدیریت مواد زائد، فضای سبز روستا و...) از سری متون آموزشی ویژه دهیاران، پژوهشکده علوم انسانی و اجتماعی جهاد دانشگاهی، 1385.
7-   جعفری، شیرکوه، علیزاده، افشین، دانه­کار، افشین، نظری­سامانی، علی­اکبر، "مقایسه­ی دو پارک ملی خجیر و سرخه­حصار از لحاظ روند تغییرات پوشش/ کاربری"، مجله محیط زیست طبیعی، 1392، دوره 66، شماره4، صص 350-341.
8-   حسینی، محسن، "امکان­سنجی ایجاد سازمان­های غیردولتی حفاظت از محیط زیست و منابع طبیعی"، مجله محیط شناسی، 1382، شماره 29، دوره 31، صص 105-114.
9-      محمدی، علی. "شیراز بهشت ایران"،چاپ دوم، شیراز، انتشارات تخت جمشید، 1385.
10-  فرهنگ دره شوری، بیژن. "پارک ملی بمو"، چاپ دوم، تهران، انتشارات سازمان حفاظت محیط زیست، ١٣٧١.
11-  بروشور آموزشی اداره کل حفاظت محیط زیست استان فارس، 1388.
12- هوشمند، فاطمه، کریمیان، علی­اکبر، علمی، محمدرضا، عظیم­زاده، حمیدرضا، "نقش ارزیابی محیط زیستی کاربری­های انسان­ساخت بر پارک ملی بمو"، دومین همایش ملی حفاظت و برنامه­ریزی محیط زیست، مرداد ماه 1392، همدان، ایران.
 

فایل ها

اشتراک گذاری

ارجاع به این مقاله

آمار