ارزش اکولوژیکی اکوسیستم‎های در معرض خطر مانگرو

فصلنامه انسان و محیط زیست، شماره 46، پاییز 97

ارزش اکولوژیکی اکوسیستم‎های در معرض خطر مانگرو

مریم مصلحی[1]^*

m.moslehi@areeo.ac.ir

چکیده

هر اکوسیستمی با فراهم نمودن فواید و خدمات مستقیم و غیرمستقیم، زندگی جانداران را حمایت می‎کنند. در بین این اکوسیستم‎ها، جنگل‎های مانگرو یکی از پربارترین اکوسیستم‎ها در این سیاره هستند. این جنگل‎های جالب توجه، یکی از با ارزش‎ترین اکوسیستم‎های ساحلی است که نه تنها یک منبع غذایی برای انسان و جانوران فراهم می‎کند بلکه در حفاظت و ثبات خطوط ساحلی (با افزایش پیوستگی خاک)، جلوگیری از فرسایش و کنترل آب و هوا نقش عمده‎ای دارد و زیستگاهی مناسب برای تولیدمثل انواع متفاوتی از ماهی‎ها، خرچنگ‎ها، دوزیست‎ها و خانه‎ای ایمن برای بعضی از پستانداران، پرندگان و بندپایان فراهم می‎کند. مانگرو مانند یک حصار در برابر بلایای طبیعی (سیکلون‎ها، طوفان و تسونامی) عمل نموده و جایگاهی ایمن برای جوامع ساحلی فراهم می‎کند. باوجود کاربری‎های حفاظتی، زیست‎محیطی و زیستگاهی که این جنگل‎ها دارند همچنان در معرض تهدیدهای ناشی از دست‎اندازی‎های انسانی قرار دارند که در نتیجه آن، تنوع گونه‎ای و سطوح جنگل‎های مانگرو در بسیاری از نواحی، با نرخ سریعی در حال کاهش است. بنابراین هدف از این تحقیق، آگاه نمودن محققین و ساکنین خطوط ساحلی از فواید اکولوژیکی (حفاظتی، زیست‌محیطی و زیستگاهی) جنگل‎های مانگرو و بکارگیری استراتژی و مدیریت صحیح جهت حفظ این زیستگاه‎های کمیاب و ارزش‏مند از تخریب بیش‏تر می‎باشد. این مطالعه به‎صورت مروری بر مطالعات منتشرشده انجام گرفت. به‎منظور حفاظت از اکوسیستم‎های مانگرو در مقابل تخریب بیش‏تر، جذب سرمایه‎گذاری‎های خصوصی و دولتی در جهت استفاده از فن‎آوری‎های سبز مقرون به‎صرفه همراه با آگاه‎سازی ساکنین ساحلی برای ایجاد یک استراتژی مدیریتی صحیح ضرورت دارد.

کلمات کلیدی: مانگرو، خطوط ساحلی، فعالیت بشری، ارزش اکولوژیکی.

Ecological Value of Endangered Mangrove Ecosystems

Maryam Moslehi^[2]*(Corresponding Author)

m.moslehi@areeo.ac.ir

Abstract

Every ecosystem supports Fauna life by giving direct or indirect benefits and services. Mangrove forests are the most productive ecosystems among them on this planet. This significant ecosystem, is one of the most valuable coastal ecosystems that not only is a source of food for humans and animals, but also has a key role in the protection and stabilization of costlines (by increasing soil cohesion), erosion prevention and weather control. Also this ecosystem is a habitat for breeding of different kinds of fish, crabs and amphibians and provides a safe home for some mammals, birds and arthropods. Mangrove acts such as a barrier against natural disasters (cyclones, hurricanes and tsunamis) and thus provides a safe place for coastal communities. Despite safety, environmental and habitat function, these forests are still under threat from human activity, with the result that, biodiversity and forest areas of mangroves, in many areas, are decreasing rapidly. So, the purpose of this research is to inform researchers and inhabitants of the coastline about ecological benefits (safety, environmental and habitat) of mangrove ecosystems and use of proper strategy and management to protect this rare and precious habitat against more destruction. This study was a review of published studies. In order to protect mangrove ecosystems against further destruction, attraction of private and public investment in order to use green technologies and to inform coastal residents to create a proper management strategy, is necessary.

Key Words: Mangrove, Coastline, Human Activity, Ecological Value.

مقدمه

اکوسیستم مانگرو گروهی از گونه‎های گیاهی با سازگاری بالای اکولوژیکی، بیولوژیکی، مورفولوژیکی و فیزیولوژیکی نسبت به شرایط سخت (شوری بالا، بادهای قوی، درجه حرارت بالا، خاک‎های اشباع و بی‎هوازی) هستند (1) که در نواحی جذر و مدی در خطوط ساحلی یا مصب رودخانه‎ها در مناطق حاره و نیمه حاره رویش می‎کنند (2). مجموعه این گیاهان، میکرب‌ها، قارچ‎ها و جانوران وابسته به آن را جوامع جنگلی مانگرو گویند (1). جنگل‏های مانگرو با پوشش جهانی 16 میلیون و 530 هزار هکتار (3) واقع در 124 کشور و عرض جغرافیایی 30 درجه شمالی و جنوبی (4) (اندونزی بیش‌ترین مساحت را به خود اختصاص داده است)، یکی از بزرگ‌ترین اکوسیستم‎های تولیدکننده در جهان می‎باشند (1) (شکل 1) ، زیرا انواع متفاوتی از خدمات اکوسیستمی شامل خدمات حفاظتی، محیطی و زیستگاهی را به‎ویژه برای ساکنین نواحی ساحلی که وابسته به مانگرو هستند، فراهم می‎کند (5) (جنگل‎های مانگرو در ایران با مساحت 20920 هکتار در عرض جغرافیایی 5/27-25 درجه قرار دارد) . در واقع اکوسیستم جنگلی مانگرو با جذب مواد زاید، ترسیب کربن و کنترل کیفیت آب و هوا، غنای آب‎های ساحلی (6)، حمایت شبکه غذایی (7)، ایجاد محیط مناسب برای تولید مثل ماهی‏ها و دیگر جانوران، حفاظت خطوط ساحلی در مقابل طوفان و سیل (6)، محیطی غنی و ایمن را برای جوامع انسانی و حیوانی خطوط ساحلی فراهم می‎نماید. بنابراین می‎توان گفت، مانگرو در بسیاری از جنبه‎ها، نقش اساسی در زندگی جاندران ایفا می‎کند (8) ولی باید به این نکته توجه داشت که این اکوسیستم‎ها به فعالیت‎های انسانی بسیار حساس هستند (9). از تهدید‎های جدی ناشی از فعالیت بشری، تبدیل جنگل‎های مانگرو به زمین‎های کشاورزی و آبزی پروری  را می‎توان نام برد که منجر به تخریب و کاهش وسعت این اکوسیستم‌های باارزش شده است (10).

شکل 1-پراکنش جنگل‎های مانگرو (بر حسب هکتار) در کشورهای مختلف جهان

رونوباک (1999) در نتایج تحقیق تعیین ارزش اقتصادی تولیدات غذای دریایی اکوسیستم مانگرو گزارش کردند که جنگل‎های مانگرو پایه و اساس آبزی پروری پایدار در محیط خود می‎باشد. در این تحقیق ارزش سالیانه فقط بازار ماهیگیری در این اکوسیستم 16750-750 دلار در هکتار تخمین زده شد که ارزش حفاظت از اکوسیستم مانگرو را نشان می‎دهد (11). ناگلکرن و همکاران (2008) در بررسی کاربری زیستگاه مانگرو برای جاندران دریایی و خشکی گزارش کردند ویژگی‎های خاص اکوسیستم مانگرو (رویش در منطقه جذر و مدی و تغییرات ناشی از سازگاری با شرایط رویشگاهی) در بخش تحتانی و فوقانی آب، زیستگاه و محیطی مناسب برای زندگی جانداران (پرندگان، پستانداران، جلبک‎ها، صدفی‎ها، حشرات، بندپایان) و پناهگاه و غذایی برای ماهی‎ها، خرچنگ‎ها و میگوها فراهم می‎نماید (12). دوناتو و همکاران (2011) در بررسی ترسیب کربن در جنگل‎های مانگرو در محدوده اقیانوس آرام و هند بیان کردند اکوسیستم مانگرو غنی‎ترین کربن را در بین جنگل‎های حاره دارد که شامل 1023 مگاگرم کربن در هکتار می‎باشد که 49 تا 98 درصد آن در عمق 5/0 تا 3 متری خاک قرار دارد. همچنین آن‎ها تخمین زدندجنگل زدایی در مانگرو به میزان 02/0 تا 12/0 پتاگرم کربن، در هر سال به اتمسفر آزاد می‎کند که معادل 10 درصد کل کربن انتشار یافته به اتمسفر، ناشی از جنگل‎زدایی در جهان می‎باشد (13). الیسون و زو (2012) در تحقیق حساسیت مانگرو به تغییرات آب و هوا در کامرون، گزارش کردند جنگل‎های مانگرو بسیار حساس به تغییرات آب و هوایی به‎ویژه بالا آمدن سطح آب دریا هستند. همچنین این تحقیق نشان داد در سه دهه اخیر، حاشیه مانگرو به سمت دریا (بیش از 3/2 از خطوط ساحلی) سرخشکیدگی را در 3 متر بالایی خود در هر سال تجربه کردند. برای کاهش حساسیت اکوسیستم مانگرو در مقابل این تغییرات، بایستی از استرس‎ها و فشارهای ناشی از عوامل غیر آب و هوایی (فشار انسانی) بر روی آن کاست (14). قوش و همکاران (2015) در بررسی تهدیدهای زیستگاه اکوسیستم مانگرو گزارش کردند این اکوسیستم با وجود ارزش بالای اقتصادی و اکولوژیکی خود برای جوامع ساحلی، یکی از حساس‎ترین جوامع جنگلی بوده و به‌شدت درحال تهدید است. این تحقیق نشان داد یکی از عوامل اصلی تخریب این اکوسیستم و نابودی خطوط ساحلی، افزایش فشار و استرس‎های ناشی از فعالیت‎های بشری (تبدیل جنگل‎های مانگرو به زمین‎های کشاورزی و مزارع پرورش ماهی و میگو) است (15). در سال‎های اخیر، فشار افزایش جمعیت، توسعه زمین‎های کشارزی و نواحی صنعتی با توسعه شهرها (16) منجر به کاهش این اکوسیستم حساس و با ارزش در جهان شده است لذا هدف از این تحقیق آگاه نمودن محققین و ساکنین خطوط ساحلی از فواید حفاظتی، زیست محیطی و زیستگاهی جنگل‎های مانگرو و بکارگیری استراتژی و مدیریت صحیح جهت حفظ این زیستگاه‎های کمیاب و با ارزش از تخریب بیش‏تر، می‎باشد.

مواد و روش‌ها

این مطالعات به‎صورت مروری بر مطالعات منتشرشده، به‎صورت کتابخانه‎ای و با مرور در منابع جامع و معتبر علمی انجام گرفت. جمع آوری اطلاعات برای انجام این پژوهش، عمدتاً به روش کتابخانه ای انجام گرفته است. برای این کار، ادبیات موضوع و مطالعات موثقِ انجام شده توسط دیگران در داخل و خارج،   مورد مطالعه قرار گرفته و سایر اطلاعات مورد نیاز از طریق جستجوی کتابخانه ای، اینترنتی و بانک های اطلاعات داخلی و خارجی به دست آمده است.

نقش اکولوژیکی جنگل‎های مانگرو

از نقطه نظر اکولوژیکی، رویشگاه‎های ساحلی یکی از مهم‎ترین رویشگاه‎های بیوسفر هستند. بیش از 3/1 جمعیت جهان در نواحی ساحلی زندگی می‎کنند (17). همچنین 70 درصد مردم آسیا و 20 درصد مردم هند که در نواحی ساحلی زندگی می‎کنند برای زندگی، وابسته به زیستگا‎های ساحلی هستند (18). در بین رویشگاه‎های ساحلی، جنگل‎های مانگرو یکی از سیستم‎های ساحلی محوری در جهان است (19) که به خاطر خدمات اکوسیستمی وسیعی که برای مردم ساحل نشین فراهم می‎کند از ارزش و اعتبار خاصی برخوردار است و مورد توجه دولت‎های جوامع ساحلی قرار گرفته است (20).

-حفاظت ساحل و جوامع ساحلی در برابر خطرات طبیعی

حواشی نواحی ساحلی جهان، پرجمعیت‎ترین نواحی مسکونی است که به‎شدت مورد استفاده قرار می‎گیرد. جمعیت این نواحی از یک‎طرف به سرعت درحال افزایش و از طرف دیگر در خطر تهدید و نابودی توسط خطرات طبیعی (سیل، امواج، طوفان و تسونامی) قرار دارد. با افزایش جمعیت نواحی ساحلی، تعداد افرادی که در معرض خطر قرار می‎گیرند نیز بیش‌ترمی‎شود. جمعیت نواحی ساحلی به فشارهای ناشی از وقایع طوفان، کولاک و گردباد بسیار آسیب‎پذیر هستندکه بواسطه تغییرات آب و هوایی و بالا آمدن سطح آب دریا وخیم‎تر نیز می‎شود در مقابل این تهدیدها، اکوسیستم‎های دریایی مانند جنگل‎های مانگرو توسعه پیدا کرده و با فراهم نمودن خدمات مختلف به‌صورت مستقیم و غیر مستقیم (21 )، به عنوان وسیله و ابزاری در استراتژی دفاع از مناطق ساحلی، استفاده شده (22) و به این ترتیب زندگی سالم و ایمنی را برای جوامع بشری فراهم می‎کند (21). این خدمات، منجر به وابستگی انسان به جنگل‎های مانگرو شده است به‎طوری‌که با تخریب این جنگل‎ها، انسان متحمل ضرر و خساراتی می‎شود (23). یکی از این خدمات مهم، ایجاد یک حصار دفاعی در مقابل عوامل طبیعی است (24). سیکلون‎های مناطق حاره (طوفان، امواج مرده و گردباد) که اغلب در سواحل دریا دیده می‎شود می‎تواند منجر به تلفات جانی، مالی و زیرساختی شود. نواحی مانگرو اساسا در معرض سیکلون‎های حاره‎ای شامل امواج بزرگ، طوفان‎های دریایی همراه با موج‎های خروشان و بادهای شدید قرار دارند (23). این امواج که به‎وسیله باد ایجاد می‎شود گاهی دور از ساحل و گاهی نزدیک به ساحل ایجاد می‎شوند که از نظر ارتفاعی از امواج بسیار جزیی تا امواج بسیار بزرگ که به ارتفاع چندین متر نیز می‎رسد، متغیر می‎باشد. چنین امواجی می‎تواند نواحی ساحلی را در هنگام طوفان به‌شدت درهم بکوبد و در هنگام سیل تا فواصل طولانی پیش‌روی کرده و منجر به تخریب خانه‎ها و زیرساخت‎های نقاط مسکونی اطراف ساحل ‎شود (25). داس و وینسنت (2012) در تحقیق خود در جنگل‎های مانگروی هند به این نتیجه رسیدند روستاهایی که در پشت جنگل‎های مانگرو قرار گرفتند نسبت به روستاهایی که فاقد مانگرو هستند، در برابر سیکلون‎ها، متحمل خسارات کم‌تری می‌شوند. همچنین روستاهای دارای جنگل‎های مانگرو با عرض بیش‌تر، بطور معنی‎داری دارای مرگ کم‌تری نسبت به روستاهای دارای جنگل با عرض کم‌تر هستند (26). زانگ (2016) در تحقیق تاثیر مانگرو بر طغیان‎های امواج خروشان، کاهش قابل توجه طغیان امواج را در سرتاسر نواحی مانگرو گزارش کردند (27). بدون مانگرو، نرخ کاهش دامنه امواج به‎تدریج و به‎صورت خطی با نرخ 10-6 سانتی‌متر در کیلومتر است در حالی‎که با حضور مانگرو نرخ کاهش دامنه امواج با سرعت خیلی بیش‌تری انجام می‎پذیرد. این نرخ در جزایری با رویش مانگرو و آب‎های آزاد 20 سانتی‎متر و با آب‎های آزاد کم 40 تا 50 سانتی‎متر در کیلومتر است (28). 

در واقع جنگل‎های مانگرو در برابر خطرات ناشی از این سیکلون‎ها و طوفان‎ها (22)، مانند یک سد عمل نموده و با کاهش ارتفاع و انرژی امواج عبوری (25، 22)، عملکرد و حرکت امواج را کاسته (23) و از توانایی فرسایش، رسوب‌گذاری و تخریب آن می‎کاهد (25). ارتفاع امواج (که هنگام جذر و مد وارد جنگل‎های مانگرو می‎شوند) هنگام عبور از ریشه‎های درهم پیچیده روزمینی و شاخه‎ها (25، 29)، 13 تا 66 درصد کاسته می‎شود (30،22، 29) که بدین ترتیب توانایی کندن بستر دریا و بردن رسوبات توسط امواج دریا کاهش می‌یابد (25). مانگرو همچنین بادهایی که در سطوح آب می‎وزد را نیز کاهش داده و از انتشار یا تشکیل مجدد موج جلوگیری می‎کند (25).

-عوامل موثر بر نقش حفاظتی جنگل‎های مانگرو

یک جنگل مانگرو از نظر ترکیب گونه‎ای، تراکم، عرض جنگل، توزیع سنی، اندازه درخت، شکل و وضعیت ریشه از یک رویشگاه به رویشگاه دیگر متفاوت است. ترکیب هر یک از خصوصیات متفاوت پوشش گیاهی، سطوح متفاوتی از مقاومت را در مقابل امواج ایجاد می‎کند (31) بنابراین تاثیر و توانایی یک جنگل مانگرو در کاهش انرژی امواج به‎خاطر خصوصیات فیزیکی رویشگاه آن نیست بلکه وابسته به خصوصیات پوشش گیاهی آن است (26) (شکل 1).

فاصله پیموده شده در مانگرو توسط امواج یک رابطه نمایی با ارتفاع امواج دارد (32). در ویتنام ارتفاع امواج در 40 متر اول از مانگرو 21 درصد، 40 متر دوم 17 درصد و به‌طور کلی در 80 متر اول 35 درصد کاهش داشت (32). در واقع کاهش ارتفاع امواج در مسافت‎های ابتدایی مانگرو باشدت بیش‌تری مشاهده می‎شود و با افزایش مسافت طی شده، نرخ کاهشی به خود می‎گیرد (32) شکل (1).

شکل2- عوامل موثر بر تضعیف و کاهش انرژی امواج (22)

ترکیب گونه‎ای جنگل‎های مانگرو با توانایی آن‎ها در کاهش انرژی امواج وابسته است (33). تاناکا و همکاران (2007) در شبیه‎سازی نیروی کششی پوشش گیاهی، نشان دادند درختان مانگرو (حرا و چندل) و دیگر درختان ساحلی، بیش‌ترین تاثیر را در کندی جریان آب و کاهش ارتفاع امواج دارد (34). مزدا و همکاران (1997ب) نیز تایید کردند که گونه‎های چندل کشش و اصطکاک بیش‌تری را با امواج ایجاد می‎کنند (35). گونه‎هایی از جنس چندل از قبیل Rhizophora apiculata  و Rhizophora mucronata درختانی با ساختار ریشه‎ای پیچیده هستند که دارای ضریب کششی بالایی هستند (36، 34) و در حفاظت از سواحل دربرابر تسونامی بسیار موثر هستند (34). بنابراین ترکیبی از گونه‎های مختلف با سنین و اندازه‎های متفاوت جهت حفظ ساحل در برابر امواج (22)، بسیار مطلوب بوده و از با ارزش‎ترین نوع مانگرو می‎باشد زیرا گونه‎های مختلف، دارای اندازه، برگ، تنه و ریشه‏های متفاوتی هستند که در نتیجه آن، سطوح متفاوتی از مقاومت ایجاد می‎شود (34) و تضعیف امواج بهتر انجام می‎گیرد (22). عرض جنگل‎های مانگرو نیز ارتباط نزدیک با نوع گونه‎های مانگرو دارد. هر 100 متر جنگلspp  Sonneratia می‎تواند انرژی امواج را بیش از 50 درصد (37) و 50 متر از جنگل‎های حرا ارتفاع امواج را تا 70 درصد (از یک متر به 3/0 متر) کاهش دهد (38). تراکم و انبوهی جنگل مانگرو یکی دیگر از عوامل موثر بر کارآیی حفاظتی آن است. جنگل‎های متراکم مانگرو نسبت به جنگل‎های کم تراکم، امواج را با نرخ بیش‌تری تضعیف می‎کند (38). تراکم با سن، اندازه درخت، گونه و عرض کمربند جنگل‎های مانگرو مرتبط است. مانگروهای متراکم در مقایسه با زمین‎های گلی برهنه (فاقد پوشش گیاهی)، نیروی کششی بزرگ‌تری (نیروی مقاوم به حرکت) را در مقابل امواج واردشونده ایجاد می‎کند (32). هرچه اصطکاک بیش‌تری در برخورد به امواج ایجاد شود (39) و جنگل‎های مانگرو متراکم‎تر باشد (40)، پراکندگی و کاهش انرژی نیز بیش‌تر رخ می‎دهد (سایش انرژی امواج) (40، 39). تراکم و ساختار پیچیده مانگرو از عوامل   بسیار مهم در برخورد با امواج هستند (35).

 در جنگل‎های مانگرو با تراکم کم، شکستن موج نقش مهم‎تری در تضعیف امواج دارد در حالی‎که در نوع متراکم آن، تاثیر متقابل امواج و تنه، عامل مهم‎تری است (41). مقدار پراکندگی و کاهش انرژی امواج به ساختار مانگرو (وضعیت و شکل تنه، قطر شاخه و ریشه و بخش‎های غوطه‎ور در آب) بستگی دارد (30). برگ‎های پوشش گیاهی و ساقه‎ها، سرعت آب را کند نموده و تلاطم آب را کاهش می‎دهند و بدین ترتیب ته‎نشینی رسوبات را افزایش می‎دهد (32، 42). همچنین نرخ پراکندگی و کاهش انرژی امواج به سختی ساقه (43) و حضور پنوماتوفورها (29) بستگی دارد. برگ‎های مانگروهای متراکم، قادر هستند بخش بزرگی از انرژی امواج را در هتگام طوفان و کولاک، اتلاف و از بین ببرند (29).

درواقع امواج و جریان جزر و مد به‎خاطر شبکه متراکم تنه، شاخه‎ها و ریشه‎های روزمینی مانگرو، کاهش می‎یابد (30). سن درختان مانگرو و بطور غیر مستقیم اندازه درختان نیز در اتلاف انرژی امواج موثر است (44). سن درختان مانگرو دلالت بر اندازه، قطر تنه و ریشه و همچنین تراکم ساقه دارد (39). بنابراین درختان مسن‎تر و بزرگتر، مقاومت بیش‌تری در مقابل تخریب امواج دارند (34، 45) چنان‌چه بررسی‎ها در ویتنام نشان داد نرخ کاهش امواج درختان مانگرو با سن 6 ماه، بسیار کوچک بود زیرا پوشش گیاهی هنوز بسیار جوان و کم‌پشت بودند بنابراین تنها عامل اصطکاک تحتانی در کاهش انرژی امواج نقش موثر داشت در حالی‎ که نرخ کاهش امواج در نواحی که مانگرو 5 تا 6 سال داشتند، بیش‌تر بود. دلیل این امر توسعه بهتر پوشش گیاهی مانگرو بود که نیروی کششی (نیروی مقاومت به حرکت) بزرگ‌تری را در مقابل امواج اعمال نمودند و منجر به نرخ بزرگ‌تری از کاهش امواج شدند (35). اصطکاک تحتانی ناشی از ریشه‎ها و پنوماتوفورها (ریشه‎های هوایی) در اعماق آب‎های سطحی بسیار مهم هستند (29) ولی در آب‎های با عمق بیش‌تر برگ‎ها نقش مهمی در تضعیف امواج دارند (29). به نظر می‎رسد ارتفاع درختان نیز از عوامل تاثیرگذار باشد. درختان بلندتر به باد حساس بوده و تخریب بیش‌تری را در مقابل آن، متحمل می‎شوند ولی همین درختان در مقابل انرژی امواج، مقاومت بیش‌تری دارند (39).

علاوه بر ویژگی‎های پوشش گیاهی، شرایط هیدرولوژیکی نیز بر تضعیف و کاهش انرژی امواج موثر است که شامل عمق آب و ارتفاع امواج است. بیش‌ترین ارتفاع امواج در آب‏های سطحی، عمق آب بین سطح بستر و سطح آب دریا را می‎گویند (46). مقاومت نسبت به امواج در بسترهای شنی بدون پوشش گیاهی با افزایش عمق آب، کاهش می‎یابد. در نتیجه کاهش ارتفاع امواج، به میزان کم‌تر انجام می‎گیرد در حالی‎که در جنگل‎های مانگرو ضریب مقاومت با افزایش عمق آب، افزایش می‎یابد که در نتیجه آن، کاهش ارتفاع امواج با نرخ بیش‌تری رخ می‎دهد. این امر به علت وجود بخش‎های غوطه‎ور (زیر آب) مانگرو شامل برگ‎ها و شاخه‎ها است که مانعی در برابر جریان آب هستند (30). همچنین بین گونه‎های مانگرو و عمق آب همبستگی وجود دارد. مزدا و همکاران (1997a) در تحقیق خود نشان دادند که در جنگل‎های مانگرو با گونه‎های مرتفع Kandelia candel، کاهش امواج در هر 100 متر، بیش از 20 درصد است (47). نرخ کاهش امواج حتی با افزایش عمق آب، بخاطر پراکنش بالای پوشش گیاهی و توزیع آن در سرتاسر عمق آب، بزرگ بود در حالی‎که این وضعیت در گونه Sonneratia spp به شکل دیگری نمایان شد. در آب‎های کم عمق، به‌خاطر شکل مخروطی ریشه‎های هوایی Sonneratia spp (به سمت بالا باریک می‎شوند) تاثیر نیروی کششی ریشه‎ها در کاهش انرژی امواج، با افزایش عمق آب، کاهش می‎یابد که در نتیجه آن، نرخ کاهش ارتفاع امواج، کاهش می‎یابد (29). بدین ترتیب     می‎توان گفت با شناخت سیستم حفاظتی مانگرو و آگاهی از چگونگی فرایند حفاظتی و عوامل موثر بر آن، می‎توان با انتخاب ترکیب مناسب (گونه، سن، ارتفاع، تراکم و ساختار) بهترین تدابیر حفاظتی را با توجه به شرایط ساحلی منطقه، جهت افزایش بهره‎وری اکوسیستم مانگرو به کارگرفت. 

-ترسیب و ذخیره کربن

اکوسیستم ساحلی مانگرو در مقایسه با اکوسیستم زمینی، به‎خاطر ترسیب دی اکسید کربن اتمسفر و اقیانوس با یک نرخ بالاتر در واحد سطح، تغییرات آب و هوا را کاهش و به نسبت آرام می‎کند (شکل 2) (49 ،48). برخلاف مساحت اندک پوشش گیاهی جنگل‎های مانگرو، این اکوسیستم مقادیر قابل توجهی از کربن را در مقیاس جهانی در خود (درختان زنده  و خاک) ذخیره می‎کند (42). کربن انباشته شده در داخل این سیستم‎ها، در بیومس روزمینی گیاهان (تنه درخت، ساقه و برگ‎ها)، بیومس زیرزمینی (سیستم ریشه‎ای و ریزوم‎ها) و خاک‎های سرشار از کربن آلی، ذخیره می‎شود. غالب کربن در اکوسیستم ساحلی در بخش خاک ذخیره می‎شود (49 ،48). از کل کربن ذخیره شده در اکوسیستم‎های ساحلی از جمله مانگرو، 99-50 درصد آن در بخش خاک ذخیره شده است که تا 6 متر از سطح زمین نیز ادامه دارد. بنابراین می‎توان گفت این کربن برای مدت زمان طولانی (بیش از میلیون‎ها سال) در خاک باقی خواهد ماند (49 ،48).

شکل3- میانگین نرخ سالیانه ترسیب کربن در اکوسیستم جنگلی متفاوت (50)

چن و همکاران (2016) در تحقیق خود نشان دادند که خاک‎ جنگل‎های مانگرو، پراهمیت‎ترین منبع کربن است. همچنین پوشش گیاهی آن نیز مقدار قابل توجهی از کربن اتمسفر را در هر سال (5930 گرم دی اکسید کربن در متر مربع در سال) ترسیب می‎کند (51). ذخیره کربن توسط مانگرو بیش‌تر از ذخیره کربن اندازه‎گیری شده در جنگل‎های خشک حاره، ساوانا و حتی جنگل‎های بارانی است. به‎طور مشابه، مانگروها نسبت به سایر اکوسیستم‎های ساحلی، تمایل به ذخیره بیش‌تر کربن در واحد سطح دارند (23). آلونگی (2012) نیز در تحقیق خود گزارش کرد جنگل‎های مانگرو نسبت به درختان اکوسیستم زمینی، کربن بیش‌تری را در بخش زیرزمینی خود (خاک و ریشه‎های مرده) ذخیره می‎کنند. همچنین این اکوسیستم‎ها با ذخیره به‌طور متوسط 937 تن کربن در هکتار، یکی از بیوم‎های غنی از کربن در جهان است. توده روزمینی مانگرو بسیار متغیر است و از درختان و بوته‎ها با رویش کم و ارتفاع یک متر تا درختان با ارتفاع بیش از 40 متر تشکیل شده است. بخش زیرزمینی مانگرو نسبت به سایر جنگل‎ها دارای بیومس ریشه بیش‌تری است (52). دوناتو و همکاران (2011) و مودیارسو وهمکاران (2015) در تحقیق خود یافتند که در میان جنگل‎های حاره جهان، مانگروها بیش‌ترین کربن را در خود دارد. خاک این جنگل‎ها 98-71 درصد از کربن کل ذخیره شده در اکوسیستم‎های ساحلی را دارد. عوامل متفاوتی بر ذخیره کربن توسط مانگرو موثر است که شامل هیدرولوژی (قدرت آبگیری جزر و مد و تکرار آن)، شوری (دسترسی به آب شیرین)، تکرار سیکلون‎ها، دسترسی به مواد غذایی و آب و هوا می‎باشد (13، 53). تمایل به ذخیره بیش‌تر کربن در نواحی استوایی، نواحی با شوری کمتر، بارش بیش‌تر و رویشگاه‎هایی با سیکلون‎های کم مشاهده می‌شود (23). سیکامکی و همکاران (2012) و موری (2012) نیز در تحقیق خود، توانایی جنگل‎های مانگرو در ذخیره و کاهش انتشار کربن را، از ارزش‎های اقتصادی برجسته آن گزارش کردند(54، 55). به‎طورکلی نرخ بالای تولید اولیه همراه با نرخ پایین تجزیه در خاک‎های مانگرو، منجر به تشکیل مقادیر بزرگی از ماده آلی خاک می‎شود (42) و این موضوع جنگل‎های مانگرو را در رده جنگل‎های غنی از کربن قرار می‎دهد (13).

-ارزش زیستگاهی مانگرو

جنگل‎های مانگرو یکی از اکوسیستم‎های ساحلی مهم به‌شمار می‎رود زیرا پل ارتباطی بین محیط خشکی و آبی را تشکیل داده است (56) که در تاج‌پوشش خود زیستگاهی حیاتی برای زندگی بسیاری از گونه‎های خشکی (پرندگان، حشرات، پستانداران و خزندگان) (57) و در زیر آب با استفاده از ریشه‎های پیچیده خود (58) با ایجاد ثبات در شرایط محیطی (درجه حرارت، رسوب‎گذاری و جذر و مد) بسیار متغیر مانگرو (57) زیستگاهی بسیار مناسب برای گیاهان دریایی، جلبک‎ها، مهره‎داران، بی‎مهره‎گان (58)، ماهی‎های جوان فراهم می‌کند (59). بسیاری از ماهی‎های جوان (ماهی خاردار) در مجاورت صخره‎های مرجانی، در ریشه‎های تودرتو و پیچیده مانگرو پناه می‎گیرند. این ماهی‎های جوان در ریشه‎های درختان مانگرو با رقابت کم‌تری رشد نموده و کمتر شکار می‌شوند (59). همچنین سخت‎پوستانی مانند میگو و خرچنگ‎ها نیز در همین سیستم‎ها پناه گرفته و رشد می‎کنند (60). در واقع مانگرو هم محلی برای پرورش ماهی‎های جوان است و هم محلی برای تغذیه سخت‎پوستان و ماهی‎هایی که از این محل می‎گذرند (61). قابل ذکر است که بعضی از گونه‎های کوچک‌تر ماهی‎ها هرگز ریشه‎های درهم‎پیچیده مانگرو را ترک نمی‎کنند (60) ولی بعضی دیگر از ماهی‌ها زندگی خود را در مجاورت علف‏های دریایی شروع نموده و پس از کمی رشد، به ریشه‎های مانگرو پناه برده و بعد از بلوغ کامل، در سطح آب به صخره‎های مرجانی مهاجرت می‎کنند (62). علاوه براین، اهمیت بالای این اکوسیستم به عنوان یک زیستگاه برای بسیاری از گونه‎ها، به‎‎خاطر برگ‎ها و بقایای مانگرو است که پایه و اساس شبکه غذایی آن را تشکیل می‎دهد. استراک (1971) در تحقیق خود زندگی گونه‎ای از ماهی‎های گوشتخوار حرا (Lutjanus griseus) (از گونه‌های مهم تجاری) را به‎شدت وابسته به درختان مانگروی قرمز (Rhizophora mangle) گزارش نمود (63). این ماهی‎ها که خود توسط ماهی‎های بزرگ‌تر شکار می‎‍شوند از میگو و خرچنگی تغذیه می‎کنند که از بقایای درختان مانگرو  به عنوان غذا استفاده می‌کنند (63). همچنین نایلر و همکاران (2000) رویشگاه‎های ساحلی را به عنوان یکی از رویشگاه‎های مهم برای تولید ماهی معرفی نمودند. در سرتاسر جهان، تقریبا 30 درصد از کل گونه‎های ماهی‎های تجاری وابسته به مانگرو هستند (64). در براگانکای برزیل، 68 درصد درآمد اولیه مردم از صید خرچنگ و ماهی حاصل می‎شود (65). در کلیه اکوسیستم‎ها، اکوسیستم‎های دریایی بیش‌ترین ارزش در هکتار را برای انسان دارد (66) و آن را برای معیشت جوامع ساحل‎نشین مهم ساخته است (65).

اکوسیستم مانگرو تنوعی از گونه‎های منحصر بفرد و در معرض خطر را نیز در خود جای داده و از آن‎ها حمایت می‎کند (57). جنگل‎های مانگرو در جنوب ایران، زیستگاه بیش از 110 گونه پرنده هستند که هریک از این پرندگان به نوعی به این زیستگاه وابسته هستند. پلیکان پا خاکستری (200 عدد) و گیلانشاه خالدار (کم‌تر از 100 عدد) که در معرض انقراض هستند، اهمیت حیاتی این اکوسیستم را به عنوان یکی از زیستگاه‎های پرندگان نادر نشان می‎دهد (67). بسیاری از پرندگان وابسته به مانگرو، پرندگان مهاجری هستند که در هنگام مهاجرت از آن  به عنوان زیستگاه استفاده می‎کنند. تولید بالای اکوسیستم مانگرو، یک منبع انرژی مهم برای پرندگان مهاجر فراهم می‎کند تا بتوانند مسیر طولانی سفر را طی کنند (68).

اکوسیستم مانگرو فقط محل زندگی برای گونه‎های مختلف مهره داران نیست بلکه زیستگاهی برای گونه‎های متعددی از بی‎مهره‎گان نیز است. سیستم ریشه‎ای گسترده، بستر گل‎آلود و آب‎های آزاد، زیستگاهی برای زندگی بی‎مهره‎گانی است که به‎خوبی با درجه حرارت بالا و تغییرات شوری سازگاری حاصل کردند. این موجودات از لاشبرگ، بقایای گیاهی، پلانکتون‎ها، جلبک‎ها و دیگر موجودات ریز تغذیه می‎کنند (60). ماهی‎ها و بی‎مهره‎گان از محیط‎های دریایی و پرندگان و پستانداران از سیستم‎های خشکی مجاور از بازدیدکننده‎های همیشگی جوامع مانگرو هستند (69). ریشه‎های هوایی مانگروی قرمز ریززیستگاهی (Microhabitat) را برای سکونت مازه‎داران، سخت‎پوستان، نرم‎تنان و ماهی‎ها فراهم می‎کند که تمام طول دوره چرخه زندگی خود را روی یا میان سیستم ریشه‎ای به سر می‎برند(70). به‌طور کلی می‎توان گفت به خاطر فراوانی غذا، پناهگاه و فشار کم شکارچی‎ها، مانگرو یک زیستگاه ایده‎آل برای گونه‎های مختلف در تمام طول چرخه زندگی‎شان، محسوب می‎شود (57).

-تخریب اکوسیستم مانگرو

مانگرو یکی از اکوسیستم‎های در حال تهدید در مناطق حاره و نیمه حاره است که نقش بسیار حیاتی در بسیاری از جنبه‎های زندگی بشری دارد (71). این اکوسیستم، فواید اقتصادی و اکولوژیکی برای جوامع ساحلی داشته و آن‎ها را در برابر امواج سهمگین، طوفان، سیکلون‎ها و تسونامی حفاظت می‏کند (72). این اکوسیستم‎ها برخلاف کاربری اقتصادی، اکولوژیکی و اجتماعی، نسبت به فعالیت‎های بشری و تغییرات آب و هوایی بسیار آسیب‎پذیر بوده و در معرض تهدید هستند (73). در طول قرون اخیر، تخریب زیستگاه‎های مانگرو در نتیجه توسعه سواحل، آلودگی، آبزی‎پروری، قطع و بهره برداری و تهیه سوخت، با شدت بیش‌تری انجام گرفته و منجر به کاهش شدید مساحت اکوسیستم مانگرو شده است به‎طوری‌که 20 درصد از کل نواحی مانگرو در بین سال‎های 1980 و 2005، از بین رفته است (74). کاهش مانگرو همچنین در نتیجه تغییرات آب و هوایی مانند بالا آمدن سطح آب دریا (75)، تغییر الگو و اندازه سیکلون‎ها، شدت بارش و فرسایش خطوط ساحلی نیز رخ داده است (76) ولی پدیده‎های طبیعی نسبت به فعالیت‎های بشری، تهدید کم‌تری برای اکوسیستم مانگرو محسوب می‎شوند (77). در بسیاری از نواحی ساحلی، اکوسیستم‎های مانگرو به مزرعه‎های کشاورزی و زمین‎های پرورش ماهی تبدیل شده است (78). در نتیجه تغییر کاربری اراضی، تنوع گونه‎ای مانگرو در بسیار از نواحی در سرتاسر جهان کاهش یافته است (79). در چند دهه گذشته، رشد جمعیت و افزایش شهرنشینی منجر به کاهش جنگل‎های مانگرو شده است. گوش و همکاران (2015) در تحقیق خود گزارش کردند تخریب اکوسیستم‎های مانگرو در هند، به‎خاطر افزایش فعالیت‎های بشری (تبدیل مانگرو برای پرورش ماهی و تخریب برای تولید الوار) است (72). چن و همکاران (2016) در تحقیق خود کاهش 44 درصدی مساحت مانگرو در چین را از سال 1950 تا سال 2001 گزارش نمودند (80). افزایش شهرنشینی، فرسایش سطحی ناشی از کشاورزی و آبزی پروری، آلودگی‎های نفتی، تغییر کاربری اراضی از جمله خطرات جدی برای جنگل‏های مانگرو در چین گزارش شده است (82 ،81). ولی‎پور و همکاران (1387) ورود فاضلاب‎های صنعتی حاصل از شرکت‎های نفتی را عامل ضعیف شدن درختان و جانوران مانگرو و تهدیدی عمده برای پایداری این اکوسیستم گزارش نمودند. علاوه بر آن استفاده‎های سنتی از مانگرو برای غذا، علوفه، دارو، تانن و تولید زغال از دیگر عوامل تهدید کننده اکوسیستم مانگرو می‎باشد (83). حسین‎زاده منفرد و همکاران (1387) در تحقیق خود در جنوب ایران، ورود آب‎های آلوده فاضلاب‎های شهری، پسماندهای صنعتی و نفتی، سرشاخه‎زنی درختان به منظور تامین علوفه، رشد جمعیت و جنگل‎تراشی را عامل کاهش توان تولیدی و بقای مانگرو و کاهش سطح آن گزارش نمود (84). لیمگروبر و همکاران (2009) گزارش کردند در سه دهه اخیر، 1685 کیلومتر مربع از اکوسیستم مانگرو در میانمار برای توسعه کشاورزی و تولید چوب سوخت تخریب و پاک‌سازی شده است (85). هینریچ (2012) در تحقیق خود بیان کرد که از سال 1978 فعالیت‎های بشری به‎خصوص کشاورزی، پرورش میگو و شهرنشینی، بیش از نیمی از نواحی مانگرو را در اندونزی نابود کرده است (86). کاهش مانگرو در سرتاسر جهان ممکن است تا سال 2030 به بیش از 60 درصد برسد (87). در حال حاضر زیستگاه‎های مانگرو، سالانه با نرخ 1 تا 2 درصد در حال کاهش است (88). تخمین زده می‎شود از توده‎های باقی‎مانده مانگرو، 52 درصد به‌خاطر پرورش ماهی و میگو، 26 درصد برای استفاده‎های جنگلی و 11 درصد آن برای انحراف جریان آب شیرین (با توجه به نیاز درختان مانگرو به یک جریان دایمی از آب شیرین) (89)، تخریب شود (90). در نتیجه مانگرو و گونه‎های وابسته به آن در خطر انقراض هستند (77). حداقل 40 درصد از گونه‎های جانوری که محدود به زیستگاه‎های مانگرو هستند به خاطر کاهش زیستگاه خود، در معرض خطر بالای انقراض هستند (91). با نرخ کاهش کنونی، جهان در 100 سال آینده، در معرض خطر از دست دادن کلیه خدماتی که توسط مانگرو فراهم می‎شود، قرار دارد (77).

بحث

مانگروها، اکوسیستم‎های با ارزش و بی‎نظیری هستند که با اشغال 16 میلیون و 530 هزار هکتار (3) از نواحی حاره و نیمه_ حاره در جهان، محدوده‎ای از زندگی حیوانات وحشی و ماهی‎ها را حمایت نموده و تولیدات تجاری و شماری از خدمات اکولوژیکی (تولیدالوار، پرورش ماهی و حفاظت از ساحل) را فراهم می‎نماید (92). مانگرو در خنثی نمودن فرسایش، کارآیی زیادی دارد. در سرتاسر جهان در بسیاری از نواحی، جنگل‎های مانگرو به دلایل متعددی از بین رفته و این نواحی بلافاصله بعد از تخریب تحت تاثیر فرسایش قرار گرفته است (60). مکل لور و همکاران (2012) و کرو و کارنی (2013)، جنگل‎های مانگرو را حصار دفاعی مناطق ساحلی در برابر عوامل طبیعی (طوفان، امواج) گزارش کردند (24 ،22). جنگل‎های مانگرو در برابر امواج مانند یک سد عمل کرده و با کم کردن انرژی و ارتفاع امواج، از عملکرد تخریبی آن می‎کاهد که با نتایج آلونگی (2008)، سودایمانی داس و همکاران (2012)، مک لور و همکاران (2012)، زانگ (2012) و اسپالدینگ (2014) مطابقت دارد (22، 25، 26، 27). مانگروها در هنگام افزایش قدرت امواج در طول طوفان‎های گرمسیری بسیار مهم هستند. در طوفان 29 اکتبر سال 1999 باد با سرعت 310 کیلومتر برساعت در طول ساحل اوریسا در هند رخ داد که ویرانی‎های بزرگی را در نواحی بدون جنگل‎های مانگرو به بار آورد در حالی‎که در نواحی با رویش انبوه مانگرو، هیچ‎گونه خرابی و ویرانی رخ نداد که ضرورت وجود مانگرو در حفاظت از نواحی ساحلی را، ثابت می‎کند. بنابراین وجود حتی یک نوار کوچک مانگرو برای انسداد راه امواج بسیار کارآمد است (60).

مانگروها همچنین به عنوان مکانی مهم برای ذخیره سازی طولانی‎مدت و ترسیب کربن و در نتیجه کاهش دی‎اکسیدکربن از اتمسفر و ذخیره آن در بیومس و خاک شناخته شده هستند. بنابراین تخریب جنگل‎های مانگرو (کاهش درختان و تجزیه کربن آلی خاک) می‏تواند آن را تبدیل به منبع مهم گاز گل‌خانه‎ای دی اکسید کربن نموده و منجر به آزادسازی حجم انبوهی از کربن به اتمسفر می‎شود (25). پن و همکاران (2011) و پندلتون و همکاران (2012) به این نتیجه رسیدند که اکوسیستم ساحلی مانگرو در مقایسه با اکوسیستم زمینی، در واحد سطح، مقادیر بیش‌تری از کربن را در خود ترسیب می‎کند. خاک جنگل‎های مانگرو یکی از پراهمیت‎ترین منبع کربن است زیرا غالب کربن این اکوسیستم، در خاک آن ذخیره می‎شود (48، 49).

جنگل‎های مانگرو، منابع با ارزش اکولوژیکی و اقتصادی هستند که خدمات ضروری را برای جانوران، گیاهان و جوامع ساحلی فراهم می‎آورد (93). برخلاف فواید و خدمات فراوانی که اکوسیستم‎های ساحلی دارند با تخریب 340000 تا 980000 هکتار در سال، از اکوسیستم‎های به‎شدت در حال تهدید محسوب می‎شوند و اگر همین روند ادامه پیدا کند باقی‎مانده این اکوسیستم نیز تا 100 سال آینده از بین خواهد رفت (48). هینریچس (2009)، وانگ و همکاران، 2002،  و لیو و همکاران، 2008 ، گوش و همکاران (2015) در تحقیق خود تبدیل اراضی مانگرو (توسعه کشاورزی و آبزی‎پروری) را عاملی جدی در تخریب آن گزارش کردند (72، 81، 82، 86). همچنین آلودگی‎های صنعتی و نفتی از دیگر فعالیت‎های بشری است که این اکوسیستم را تهدید می‎کند. ولی‎پور و همکاران، 1387، حسین‎زاده منفرد (1387) و وانگ و همکاران، 2002،  و لیو و همکاران، 2008 به این نتیجه دست یافتند (81، 82، 83، 84). از دیگر فعالیت‎های بشری که این اکوسیستم را در معرض خطر قرار داده است تامین علوفه (سرشاخه‎زنی) است که با نتایج حسین‎زاده منفرد (1387) و ولی‎پور و همکاران (1386) هم‌خوانی دارد (83، 84). فشار جمعیت در طول سواحل     بسیار زیاد است (77). افزایش جمعیت در نواحی ساحلی موجب نابودی گسترده مانگرو شده است (94). از جمله مهم‎ترین عوامل تخریب جنگل‎های مانگرو در سطح جهان می‎توان به بهره‎برداری بیش از اندازه برای چوب سوخت و تولید الوار (26 درصد) (95)، پرورش میگو (38 درصد) و سایر فعالیت‎های آبزی‎پروری (حدود 14 درصد) از جنگل‎های مانگرو اشاره نمود (96). به‎طورکلی می‎توان گفت فعالیت‎های بشری از مهم‎ترین عوامل تهدید اکوسیستم مانگرو است که آن را با خطر جدی مواجه کرده و منجر به کاهش سطوح وسیعی از این جنگل‎ها در دهه‎های اخیر شده است (72، 81، 82، 85). با این‎که مانگروها در طول 4 دهه گذشته در یک مقیاس خیره‎کننده برداشت و تخریب شدند (77) ولی همچنان به عنوان یک منبع مهم غذا، چوب و فراهم کننده خدمات با ارزش محیطی برای جوامع سواحل نشین در نواحی حاره به شمار می‎روند (97).

دستاورد قابل ترویج: ویژگی‌های خدماتی جنگل‎های مانگرو می‎‎تواند جذب سرمایه‎ را برای حفاظت از آن در ازای دریافت خدمات تسهیل نماید. لذا ضرورت دارد مدیران این بخش اطلاعات کافی در زمینه خدمات اقتصادی، اجتماعی و اکولوژیکی جنگل‎های مانگرو، جنگل‎شناسی و نیازمندی‎های جوامع ساحلی داشته باشند تا با جذب سرمایه‎گذارهای خصوصی و دولتی و ایجاد صندوق‎های سرمایه‎گذاری، فرصت‎های جدیدی را برای حفاظت بهتر از سرمایه‎های طبیعی به نفع جوامع محلی و استفاده از فن‎آوری‎های سبز مقرون به‎صرفه، برای تامین نیازهای مردم و رسیدگی به چالش تغییر اقلیم، ایجاد نمایند. همچنین با توجه به جنبه‎های مفید مانگرو و توجه اندک به ارزش خدمات آن، آگاه سازی ساکنین ساحلی نیز برای ایجاد یک استرتژی مدیریتی صحیح در جهت حفاظت از این زیستگاه‎ها در مقابل تخریب بیش‌تر، بسیار مهم است (72). برنامه‎ریزی و مدیریت نواحی ساحلی بایستی برای مسوولین امور محلی مشخص و پررنگ شود و برنامه‎های آموزشی و اطلاع رسانی مربوط به حفاظت از جنگل‎های مانگرو در این نواحی اجرا گردد تا سطوح دانش عامه مردم نسبت به کاهش جنگل‎های مانگرو و تاثیر آن بر مسایل اقتصادی، اکولوژیکی و اجتماعی افزایش یابد و بدین ترتیب بتوان مخاطبان را در فعالیت‎های حفاظت از جنگل‎های مانگرو ترغیب نمود (98). قابل ذکر است که جلوگیری از جنگل‎زدایی موثرتر از جنگل‎کاری است. در دهه اخیر، یک مطالعه در تایلند نشان داد که هزینه ترمیم مانگرو 946 دلار در هکتار است درحالی‎که هزینه حفاظت از آن تنها 189 دلار در هکتار است (99). بنابراین جلوگیری از دسترسی آزاد به این مناطق (92)، تنظیم قوانین و مقررات خاص این اکوسیستم حساس با در نظر گرفتن نیازهای اقتصادی و اجتماعی جوامع ساحل‎نشین و تشویق مردم به اجرای آن، می‎تواند در مدیریت این نواحی موثر باشد.

منابع

1)      Kathiresan, K., Bingham, B. L., (2001). Biology of Mangroves and Mangrove Ecosystems. Avance in Marine Biology, Vol. 40, pp. 81-251.  

2)      Datta, D., Chattopadhyay, R. N,, Guha, P., (2012). Community based mangrove management: A review on status and sustainability. J Environ Manag, Vol. 107, pp. 84-95. 

3)      FAO. 2003. State of the world forest (SOFO) 2003. Part 1: The situation and developments in the forest sector. Available online.

4)      Giesen, W., Wulffraat, S., Zieren M, Scholten L (2007). Mangrove Guidebook for Southeast Asia. FAO Regional Officer for Asia and the pacific, Bangkok, Thailand. 186 p.

5)      Dahdouh- Guebas, F., Mathenge, C., Kairo, J.G., Koedam, N., (2000). Utilization of mangrove products around Mida Creek (Kenya) among subsistence and commercial users. Economic Botany, Vol. 54, pp. 513-527.

6)      Bradley, B. w., Ronnback, R., Kovacs, J., Crona, B., Ainul Hussain, S., Badola, R., Primavera, J., Barbier, E., Dahdouh-Guebas, F., 2008.  Ethnobiology, socio-economics and management of mangrove forests: A review, Aquatic Botany, Vol. 89, pp. 220–236.

7)      Seto, K.C., Fragkias, M., (2007). Mangrove conversion & aquaculture development in Vietnam: A remote sensing-based approach for evaluating the Ramsar Convention on Wetlands. Journal of Global Environmental Change, Vol. 17. pp. 486-500.

8)      Bandaranayake, W. M., (1998) Traditional and medicinal uses of mangroves. J Mangroves Salt Marshes, Vol. 2, pp. 133-148.

9)      Gilman, E. L., Ellison, J., Jungblat, V., Lavieren, H.V., Wilson, L., (2006). Adapting to Pacific Island mangrove responses to sea level rise and other climate change. Clim Res, Vol. 32, pp. 161-176.

10)  Guebas, F. D., Jayatissa, L. P., Nitto, D. D., Bosire, J. O., Seen, D. L., (2005) How effective were mangroves as a defence against the recent tsunami? Curr Biol, Vol. 15, pp. 443-447.

11)  Ronnback, P., (1999). The ecological basis for economic value of seafood production supported by mangrove ecosystems, Ecological Economics, Vol. 29, pp. 235–252.

12)  Nagelkerken, I., Blaber, S.J.M., Bouillon, S., Green, P., Haywood, M., Kirton, L.G., Meynecke, J.-O., Pawlik, J., Penrose, H.M., Sasekumar, A., Somerfield, P.J., (2008). The habitat function of mangroves for terrestrial and marine fauna: A review, Aquatic Botany, Vol. 89, pp. 155–185.

13)  Donato, D. C., Kauffman, J. B., Murdiyarso, D., Kurnianto, S., Stidham, M., Kanninen, M., (2011). Mangroves among the most carbon-rich forests in the tropics. Nature Geosciences, Vol. 4, pp. 293–297.

14)  Ellison, J., Zouh, I., (2012). Vulnerability to Climate Change of Mangroves: Assessment from Cameroon, Central Africa, Biology, Vol. 1, pp. 617-638.

15)  Ghosh, S., Bakshi, M., Bhattacharyya, S., Nath, B., Chaudhuri, P., (2015). A Review of Threats and Vulnerabilities to Mangrove Habitats: With Special Emphasis on East Coast of India, J Earth Sci Clim Change, Vol. 64, pp.1-9.

16)  Farnsworth, E.J., Ellison, A. M., (1997). The global conservation status of mangroves. Ambio, Vol. 26, pp. 328-334.

17)  UNEP, 2006. Marine and coastal ecosystems and human well-being: a synthesis report based on the findings of the Millennium Ecosystem Assessment.  76 pp.   

18)  Costanz, R., D’Arge, R., De Groot, R., Farber, S., Grasso, M., Hannon, B., (1997). The value of the world’s ecosystem services and natural capital. Nature, Vol. 387, pp. 253-260.

19)  Sandilyan, S., (2007). Mangrove - The evergreen emerald forest. Eco News, Vo. 13, 21 p.

20)  Gilman, E., Van Lavieren, H., Ellison, J., Jungblut, V., Wilson, L., Areki, F., Brighouse, G., Bungitak, J., Dus, E., Henry, M., Sauni Jr., I., Kilman, M., Matthews, E., Teariki-Ruatu, N., Tukia, S., Yuknavage. K., (2006). Pacific Island Mangroves in a Changing Climate and Rising Sea. UNEP Regional Seas Reports and Studies No. 179. United Nations Environment Programme, Regional Seas Programme, Nairobi, KENYA. 58 pp.

21)  Millennium Ecosystem Assessment. Ecosystems and human well-being: current state and trends. The Millennium Ecosystem Assessment series. (2005). Island Press. xxi, 917 p.

22)  McIvor, A.L., Möller, I., Spencer, T., Spalding, M., (2012) Reduction of wind and swell waves by mangroves. Natural Coastal Protection Series: Report 1. Published by The Nature Conservancy and Wetlands International. Cambridge Coastal Research Unit Working Paper 40. 27 pp. 27

23)  UNEP, (2014). The Importance of Mangroves to People: A Call to Action. Van Bochove, J., Sullivan, E., Nakamura, T., (Eds). United Nations Environment Programme World Conservation Monitoring Centre, Cambridge. 128 pp.

24)   Crow, B., Carney, J., (2013). Commercializing Nature: Mangrove Conservation and Female Oyster Collectors in the Gambia. Antipode, Vol. 45, pp. 275–293.

25)  Spalding, M., McIvor, A., Tonneijck, F.H., Tol, S., van Eijk, P., (2014). Mangroves for coastal defense. Guidelines for coastal managers & policy makers. Published by Wetlands International and The Nature Conservancy, 42 p

26)  Das, S., Vincentc, J., (2009). Mangroves protected villages and reduced death toll during Indian super cyclone, Sustainability Science, Vol. 106, pp. 7357-7360.1-4.

27)  Zhang, K., (2012). The effect of mangrove on storm surge flooding. Conference and Exhibition International Hurricane Research Center and Department of Earth and Environment Florida International University, Miami, FL, 33199. 3p.

28)  Krauss, K., Doyle, T., Doyle, T., Swarzenski, C., From, A., Day, R., Conner, W., (2009). Water level observations in mangrove swamps during two hurricanes in Florida. Wetlands, Vol. 29, pp. 142-149.

29)  Mazda, Y., Magi, M., Ikeda, Y., Kurokawa, T., Asano, T., (2006). Wave reduction in a mangrove forest dominated by Sonneratia sp. Wetl. Ecol. Manag, Vol. 14, pp. 365–378. 

30)  Quartel, S., Kroon, A., Augustinus, P. G. E. F., Santen, P., Van Tri, N. H., (2007). Wave attenuation in coastal mangroves in the Red River Delta, Vietnam. J. Asian Earth Sci, Vol. 29, pp. 576–584.

31)  Hashim, A. m., (2013). Effectiveness of mangrove forests in surface wave attenuation: Areview. Research Journal of Applied Sciences, Engineering and Technology, Vol. 5, pp. 4483-4488.

32)  Bao, T.Q., (2011). Effect of mangrove forest structures on wave attenuation in coastal Vietnam. Oceanologia, Vol. 53, pp. 807-818.

33)  Koch, E.W., Barbier, E.B., Silliman, B.R., Reed, D.J., Perillo, G.M.E., Hacker, S.D., Granek, E.F., Primavera, J.H., Muthiga, N., Polasky, S., Halpern, B.S., Kennedy, C.J., Kappel, C.V., Wolanski, E., (2009). Non-linearity in ecosystem services: Temporal and spatial variability in coastal protection. Front Ecol. Environ, Vol. 7, pp. 29-37.

34)  Tanaka, N., Sasaki, Y., Mowjood, M.I.M., Jinadasa, K.B.S.N., Homchuen, S., (2007). Coastal vegetation structures and their functions in tsunami protection: Experience of the re-cent Indian Ocean tsunami. Landscape Ecol. Eng, Vol. 3, pp. 33-45.

35)  Mazda, Y., Wolanski, E., King, B., Sase, A., Ohtsuka, D., Magi, M., (1997a). Drag force due to vegetation in mangrove swamps. Mangroves Salt Marshes, Vol. 1, pp. 193-199.

36)  Jayatissa, L.P., Dahdouh-Guebas, F., Koedam, N., (2002). A review of the floral composition and distribution of mangroves in Sri Lanka. Bot. J. Linn. Soc, Vol.138, pp. 29-43.

37)  Alongi, D.M., (2008). Mangrove forests: Resilience, protection from tsunamis and responses to global climate change. Estuar. Coastal Shelf S, Vol. 76, pp. 1-13.

38)  Othman, M.A., (1994). Value of mangroves in coastal protection. Hydrobiologia, Vol. 285, pp. 277-282.

39)  Lacambra, C., Spencer, T., Moeller, I., (2008). Tropical coastal ecosystem as coastal defenses. Report on the Role of Environmental Management and Eco-Engineering in Disaster Risk Reduction and Climate Change Adaptation. Cambridge Coastal Research Unit, Department of Geography, University of Cambridge, United Kingdom.55p.

40)  Hadi, S., Latief, H., Muliddin, (2003). Analysis of surface wave attenuation in mangrove forests. Proc. ITB Eng. Science, Vol. 35, pp. 89-108.

41)  Massel, S.R., Furukawa K., Brinkman, R.M., (1999). Surface wave propagation in mangrove forests. Fluid Dyn. Res, Vol. 24, pp. 219-249.

42)  Kristensen, E., Bouillon, S., Dittmar, T., Marchand, C., 2008. Organic carbon dynamics in mangrove ecosystems: A review. Aquatic Botany, Vol. 89 (2), pp. 201–219.

43)  Peralta, G., Van Duren, L.A., Morris, E.P., Bouma, T.J., (2008). Consequences of shoot density and stiffness for ecosystem engineering by benthic macrophytes in flow dominated areas: A hydrodynamic flume study. Mar. Ecol. Prog. Ser, Vol.368, pp. 103-115.

44)  Latief, H., Hadi, S., (2006). The role of forests and trees in protecting coastal areas against tsunamis. Regional technical workshop coastal protection in the aftermath of the Indian Ocean tsunami: What role for forests and trees? August 28-31, Khao Lak, Thailand.

45)  Danielsen, F., Sorensen, M.K., Olwig, M.F., Selvam, V., Parish, F., Burgess, N.D., Hiraishi, T., Karunagaran, V.M., Rasmussen, M.S., Hansen, L.B., Quarto, A., Suryadipu-Tra, N., (2005). The Asian tsunami: A protective role for coastal vegetation. Science, Vol. 310, 643 p.

46)  Gedan, K.B., Kirwan, M.L., Wolanski, E., Barbier, E.B., Silliman, B.R., (2011). The present and future role of coastal wetland vegetation in protecting shorelines: Answering re-cent challenges to the paradigm. Climatic Change, Vol. 106, pp. 7-29.

47)  Mazda, Y., Magi, M., Kogo,M., Hong, P.N., (1997b). Mangroves as a coastal protection from waves in the Tong King delta, Vietnam. Mangroves and Salt Marshes, Vol. 1, pp. 127–135.

48)  Pendleton, L., Donato, D.C., Murray, B.C., Crooks, S., Jenkins, W.A., Sifleet, S., Craft, C., Fourqueran, J.W., Kauffman, J.B., Marbà, N., Megonigal, P., Pidgeon, E., Herr, D., Gordon, D. and Balder, A., (2012): Estimating Global “Blue Carbon” Emissions from Conversion and Degradation of Vegetated Coastal Ecosystems. PLoS ONE, Vol. 7, pp 1-7.

49)  Pan, Y., Birdsey, R.A., Fang, J., Houghton,R., Kauppi, P.E., Kurz, W.A., Phillips, O.L., Shvidenko, A., Lewis, S.L.., Canadell, J.G., Ciais, P., Jackson, R.B., Pacala, S., McGuire, A.D., Piao, S., Rautiainen, A., Sitch, S. and Hayes, D., (2011): A Large and Persistent Carbon Sink in the World’s Forests. Science, Vol. 333, pp. 988-993.

50)  McLeod, E., Chmura, G.L., Bouillon, S., Salm, R., Bjork, M., Duarte, C.M., Lovelock, C.E., Schlesinger, W.H. and Silliman, B.R., (2011). A blueprint for blue carbon: toward an improved understanding of the role of vegetated coastal habitats in sequestering CO2. Frontiers in Ecology and the Environment, Vol. 9, pp. 552–560.

51)  Chen, G., Chen, B., Yu, D., Ye, Y., Tam, N., Chen, S., (2016). Soil greenhouse gases emissions reduce the benefit of mangrove plant to mitigating atmospheric warming effect. Journal Biogeosciences, pp. 2015-2662.

52)  Alongi, D., (2012). Carbon sequestration in mangrove forests. Carbon management, Vol. 3, pp. 313-322.

53)  Murdiyarso, D., Purbopuspito, J., Kauffman, J.B., Warren, M.W., Sasmito, S.D., Donato, D.C., Manuri, S., Krisnawati, H., Taberina, S., Kurnianto, S., (2015). The potential of Indonesian mangrove forests for global climate change mitigation. Nat Clim Chang, Vol. 5, pp.1089–1092.

54)  Siikamäki, J., Sanchirico, J.N., Jardine, S.L., (2012). Global economic potential for reducing carbon dioxide emissions from mangrove loss. Proc Natl Acad Sci USA, Vol. 109, pp. 14369–14374.

55)  Murray, B.C., (2012). Mangroves’ hidden value. Nat Clim Chang, Vol.  2, pp. 773–774.

56)  Rath, A., (2015). Mangrove Importance.WWF Global. World Wildlife, n.d. Web. 13 July.

57)  Nagelkerken, I., Blaber, S.J.M., Bouillon, S., Green, P., Haywood, M., Kirton, L.G., Meynecke, J.-O., Pawlik, J., Penrose, H.M., Sasekumar, A., Somerfield, P.J., (2008). The habitat function of mangroves for terrestrial and marine fauna: A review. Aquatic Botany, Vol. 89, pp. 155–185.

58)  Manson, F.J., Loneragan, N.R., Skilleter, G.A., Phinn, S.R., (2005). An evaluation of the evidence for linkages between mangroves and fisheries: a synthesis of the literature and identification of research directions. Oceanogr. Mar. Biol.Annu. Rev, Vol. 43, pp. 483–513.

59)  Boulon, R.H. Jr., (1992). Use of mangrove prop root habitats by fish in the northern U.S. Virgin Islands. In “Proceedings of the Forty first Annual Gulf and Caribbean Fisheries Institute, Curacao” (Goodwin, M.H., Kau, S.M., Waugh, G.T., eds), Vol. 41, pp. 189-204. Fisheries Institute, St. Thomas, United States Virgin Islands.

60)  Wolf,, M. B., (2012). Ecosystem of the Mangroves, NRES 323 – International Resource Management, University of Wisconsin-Stevens Point, 25p.

61)  Sheridan, P.F., (1992). Comparative habitat utilization by estuarine macrofauna within the mangrove ecosystem of Rookery Bay, Florida. Bull. Mar. Sci, Vol. 50, pp. 21–39.

62)  Mumby, P. J., (2005). Connectivity of reef fish between mangroves and coral reefs: Algorithms for the design of marine reserves at seascape scales. Biological conservation. Vol. 128, pp. 215-22.

63)  Starck, W.A., (1971). The biology of the gray snapper, Lutjanus griseus (Linnaeus), in the Florida Keys. In: Starck, W.A. II and Schroeder. R.E., Investigations on the gray snapper, Lutjanus griseus. Studies in Tropical Oceanography No. 10, Rosenstiel School of Marine and Atmospheric Sciences, University of Miami Press, Florida. pp. 11-150.

64)  Naylor, R.L., Goldburg, R.J., Primavera, J.H., Kautsky, N., Beveridge, M.C.M., Clay, J., Folke, C., Lubchenco, J., Moony, H., Troell, M., (2000). Effect of aquaculture on world fish supplies. Nature, Vol. 405, pp. 1017–1024.

65)  Glaser, M., (2003). Interrelations between mangrove ecosystems, local economy ad social sustainability in Caete´ Estuary, North Brazil.Wetl. Ecol. Manage, Vol. 11, pp. 265–272.

66)  Costanza, R., d’Arge, R., de Groot, R., Farber, S., Grasso, M., Hannon, B., Limburg, K., Naeem, S., O’Neill, R.V., Paruelo, J., (1997). The value of the world’s ecosystem services and natural capital. Nature, Vol. 387, pp. 253–260.

67)   بهروزی راد، ب.، 1375 . جامعه پرندگان تالاب های جنگل های مانگرو ایران، نشریه محیط زیست، جلد8، شماره1، 24-18 ص.

68)  Day Jr, J.W., Hall, C.A.S., Kemp, W.M., Yanez-Arancibia, A.,(1989). Estuarine ecology. John Wiley & Sons, Inc., New York, New York. 558p.

69)  Hamilton, S., (1999). South Florida multi-species recovery plan. U.s fish and Wildfire Service. Atlanta, 1213p.

70)  .Odum, W.E., McIvor, C.C., (1990). Mangroves. Myers, R.L., Ewel, J.J., (eds.), Ecosystems of Florida. University Press of Florida, Gainesville, Florida. 517-548 p.

71)  Bandaranayake. W.M., (1998). Traditional and medicinal uses of mangroves. J Mangroves Salt Marshes. Vol. 2, pp. 133-148.

72)  Ghosh, S., Bakshi, M., Bhattacharyya, S., Nath, B., Chaudhuri, P., (2015). A Review of Threats and Vulnerabilities to Mangrove Habitats: With Special Emphasis on East Coast of India, J Earth Sci Clim Change, Vol. 64, pp. 1-9.

73)  Gilman, E.L., Ellison, J., Jungblat, V., Lavieren, H.V., Wilson, L., (2006). Adapting to Pacific Island mangrove responses to sea level rise and other climate change. Clim Res, Vol. 32, pp. 161-176.

74)  Spalding, M. D., Kainuma, M., Collins, L., (2010). World atlas of mangroves. 319 pp.

75)  . Field, C. D., (1995). Impacts of expected climate change on mangroves. Hydrobiol, Vol. 295, pp. 75-81.

76)  Blasco. F., Saenger, P., Janodet, E., (1996). Mangroves as indicators of coastal change. Southern Cross University e-Publications, Australia. 12p.

77)  Duke, N.C, Meynecke, J.O., Dittmann, S., Ellison, A.M., Anger, K., (2007). World without mangroves? Sci, Vol. 317, pp. 41-42.

78)  Blasco, F., Aizpuru, M., Gers, C., (2001). Depletion of the mangroves of Continental Asia. Wetl Ecol Manag, Vol. 9, pp. 245-256.   32

79)  Osuna, F. P., (2000). The environmental impact of shrimp aquaculture: A global perspective. Environ Pollut, Vol. 112, pp. 229-231.

80)  Chen, L., Wang, W., Zhang, Y., Lin, G., (2009). Recent progresses in mangrove conservation, restoration and research in China. J Plant Ecol, Vol. 2, pp. 45-54. 

81)   Liu, J.C, Yan, C.L, Macnair, M.R., (2008). Distribution and speciation of some metals in mangrove sediments from Jiulong River estuary, People’s Republic of China. Bull Environ Contam Toxicol, Vol. 76, pp. 815-822.

82)  Wang, B.S., Liao, B.W., Wang, Y.J., (2002). Mangrove Forest Ecosystem and Its Sustainable Development in Shenzhen Bay. China: Science Press (in Chinese) Beijing, China.  

83)  ولی پور، ح .، علی احمد کروری، س .، دانه کار، ا.، شیروانی، ا.، 1386 . تغییرات ایزوآنزیم های پرکسیداز درختان حرا تحت تاثیر آلاینده های نفتی و فلزات سنگین، مجله زیست شناسی ایران، جلد 20، شماره 268،2-257  ص.

84)  - حسین زاده منفرد, سجاد؛ یاسر توحیدیان فر؛ حمیدرضا احمدنیا مطلق و محمدتقی احمدی، ۱۳۸۷، جنگل های مانگرو؛ پراکنش، اهمیت و تهدیدات آن در ایران، اولین همایش منطقه ای اکوسیستم های آبی داخلی ایران، بوشهر، دانشگاه آزاد اسلامی واحد بوشهر،1- 6ص.

85)  Leimgruber, P., Kelly, D.S., Steininger, M.K., Brunner, J., Songer, M.M., (2005. Forest cover change patterns in Myanmar (Burma). Environ Conserv, Vol. 32, pp. 356-364. 

86)  Hinrichs, S., Nordhaus, I., Geist, S.J., (2009). Status diversity and distribution patterns of mangrove vegetation in the Segara Anakan lagoon, Java. Indonesia region Environ Change, Vol. 9, pp. 275-289.  

87)  Bahuguna, A., Nayak, S., Roy, D., (2008) Impact of the tsunami and earthquake of 26th December 2004 on the vital coastal ecosystems of the Andaman and Nicobar Islands assessed using RESOURCESAT AWiFS data, Int J App Earth Obs Geoinf, Vol. 10, pp. 229-237.  

88)  FAO, (2003). Status and trends in mangrove area extent world-wide. By Wilkie, M.L., Fortuna, S., Forest Resources Assessment Working Paper No. 63. (Forest Resources Division of the Food and Agricultural Organization of the United Nations.

89)   زارعی، ابراهیم، 1373. بررسی مقدماتی هیدرولوژی و هیدروبیولوژی خلیج گواتر انتشارات موسسه تحقیقات شیلات، چابهار، 39 ص.

90)  Valiela, I., Bowen, J. L.,York, J. K., (2001). Mangrove Forests: One of the World’s Threatened Major Tropical Environments. Bioscience, Vol. 51, 807p.

91)  Luther, D. A., Greenberg, R., (2009). Mangroves: a global perspective on the evolution and conservation of their terrestrial vertebrates. Bioscience, Vol. 59, pp. 602–612.

92)  Saenger, P., (1999). Sustainable management of mangroves', Rais, J., Dutton, I.M., Pantimena, L., Dahuri, R., Plouffe, J., (eds), Integrated coastal and marine resource management: Proceedings of International Symposium, Batu, Malang, Indonesia, 25-27 November, National Institute of Technology (ITN) Malang in association with Bakosurtanal and Proyek Pesisir, Malang, Indonesia, pp. 163-168.

93)  Alongi, D.M., (2009). The Energetics of Mangrove Forests. Springer, Amsterdam, The Netherlands, 213p.

94)  Polidoro, B., Carpenter, K., Collins, L., Duke, N., Ellison, A., et al., (2010). The Loss of Species: Mangrove Extinction Risk and Geographic Areas of Global Concern. PLoS ONE, Vol. 5, pp. 1-10.

95)  Valiela, I., Bowen, J. York, J., (2001). Mangrove forests: one of the world's threatened major tropical environments. BioScience, Vol. 51, pp. 807–815.

96)  Ellison, A., (2008). Managing mangroves with benthic biodiversity in mind: moving beyond roving banditry. Journal of Sea Research, Vol. 59, pp. 2–15

97)  Balmford, A., Bruner, A., Cooper, P., Costanza, R., Farber, S., Green, R.E., Jenkins, M., Jefferiss, P., Jessamy, V., Madden, J., Munro, K., Myers, N., Naeem, S., Paavola, J., Rayment, M., Rosendo, S., Roughgarden, J., Trumper, K., Turner, R.K., (2002). Economic reasons for conserving wild nature. Science, Vol. 297, pp. 950–953.

98)  Saleh, E., Mojiol, A., Abd Halim, N., (2011). Human intervention on mangrove area in among bay Kota Belud. Borneo science, Vol. 28, pp. 29-36.

99)  Ramsar Secretariat, (2001). Wetland Values and Functions: Climate Change Mitigation. Gland, Switzerland. 2 p.