اثر خطوط انتقال برق بر محیط زیست شهری و انسان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه علوم و مهندسی محیط زیست، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه جیرفت (مسوول مکاتبات)

چکیده

امروزه صنعت برق و استفاده از آن جزء لاینفک زندگی ست به طوری که حتی یک دقیقه قطعی برق باعث خسارات میلیاردی خواهد شد. اگر برق تا کنون کشف وابداع نشده بود چه بسا بشر هیچ گاه به چنین سطحی از رفاه نمی رسید و هنوز هم مجبور به استفاده از گاری و اسب بود.
این مقاله به بررسی خصوصیات محیط های شهری و اثرات خطوط انتقال برق بر محیط زیست و انسان پرداخته است.
در کنار همه فوائدی که صنعت برق دارد به طبع اثرات زیان باری را نیز بر روی انسان و محیط زیست خواهد داشت و به همین دلیل افرادی که در معرض جریان های عبوری خطوط انتقال برق قرار دارند بیشتر از سایرین در معرض احتمال ابتلا به انواع سرطان ها قرار دارند.
با توجه به پیشرفت های بشر می توان راه کارهای مقابله با آن را پیدا کرد برای مثال می توان خطوط انتقال برق را از زیر زمین رد کرد که اثرات مخرب آن هم از لحاظ سلامت جسمانی وهم سیمای محیطی در مقابل انتقال خطوط به صورت هوایی کمتر است.

کلیدواژه‌ها


 

 

 

 

 

فصلنامه انسان و محیط زیست، شماره 52، بهار 99

اثر خطوط انتقال برق بر محیط زیست شهری و انسان

 

ملیحه امینی[1]*

Amini.malihe@gmail.com, m.amini@ujiroft.ac.ir

تاریخ دریافت:                                                                                                                 تاریخ پذیرش:

چکیده

امروزه صنعت برق و استفاده از آن جزء لاینفک زندگی ست به طوری که حتی یک دقیقه قطعی برق باعث خسارات میلیاردی خواهد شد. اگر برق تا کنون کشف وابداع نشده بود چه بسا بشر هیچ گاه به چنین سطحی از رفاه نمی رسید و هنوز هم مجبور به استفاده از گاری و اسب بود.

این مقاله به بررسی خصوصیات محیط های شهری و اثرات خطوط انتقال برق بر محیط زیست و انسان پرداخته است.

در کنار همه فوائدی که صنعت برق دارد به طبع اثرات زیان باری را نیز بر روی انسان و محیط زیست خواهد داشت و به همین دلیل افرادی که در معرض جریان های عبوری خطوط انتقال برق قرار دارند بیشتر از سایرین در معرض احتمال ابتلا به انواع سرطان ها قرار دارند.

با توجه به پیشرفت های بشر می توان راه کارهای مقابله با آن را پیدا کرد برای مثال می توان خطوط انتقال برق را از زیر زمین رد کرد که اثرات مخرب آن هم از لحاظ سلامت جسمانی وهم سیمای محیطی در مقابل انتقال خطوط به صورت هوایی کمتر است.

واژگان کلیدی: محیط زیست شهری، خطوط انتقال برق، اثرات، سرطان

 

Human and Environment, No. 52, Spring 2020

The Effect of Electricity Transmission Lines on Urban and Human Environment

 

Malihe Amini[2]*

Amini.malihe@gmail.com, m.amini@ujiroft.ac.ir

                                                                                      

Abstract

Today, the electricity industry and its use are an integral part of life, so even a single minute of electricity can cause billions of losses. If electricity had not been discovered so far, human beings would never have reached such levels of prosperity and still have to use carts and horses.

This paper examines the characteristics of urban environments and the effects of electricity transmission lines on the environment and humans.

In addition to all the benefits that the electricity industry has, it will also have potentially harmful effects on humans and the environment, making people exposed to power lines more likely to develop cancers than others.

Considering human progress, solutions to this problem can be found, for example, the transmission of electricity from underground lines, which have a detrimental effect on both the physical and environmental health of the airline

Key Words: Urban Environment, power lines, impacts, Cancer

 

زمینه و هدف:

با رشد جوامع بشری و صنعتی شدن آن نیاز به انرژی نیز افزایش پیدا کرده است. سوخت های فسیلی جزو مهم ترین حامل های انرژی بودند که در قرن 19 مورد استفاده گسترده قرار گرفته و در صنایع مختلف به تامین کننده اصلی انرژی تبدیل شدند. با گذشت زمان و توسعه شهرنشینی، استفاده از انرژی برق در جوامع بشری گسترش بیشتری پیدا کرد (1). تحقیق حاضر در مورد خطوط انتقال برق فشار قوی در داخل شهر ها و اثرات زیست محیطی آن بر روی انسان انجام شده است. خطوط انتقال برق برای قسمت های مختلف شهر مشکلات عمده ای را به همراه دارد از جمله این مشکلات تخریب سیمای شهری و چشم اندازهای زشت، اثر روحی، روانی و جسمی برای شهروندانی است که در اطراف خطوط زندگی می کنند. همچنین این خطوط باعث تفکیک محلات و از بین رفتن یکپارچگی می شود و اثرات نامطلوبی بر روی بافت شهری بر جای می گذارد و عمده این مشکلات نیز ناشی از رعایت نکردن قوانین و مقرارت حریم خطوط انتقال برق می باشد (2) . در این مقاله سعی شده است که بعد از شناسایی مشکلاتی که در اثر انتقال برق به وجود می آید، از طریق مطالعه وضعیت موجود نظرات و پیشنهاداتی به منظور بهبود این مشکلات ارائه گردد. در مجموع اهداف کلی این تحقیق به شرح زیر می باشند:

الف)ایجاد محیط زیست سالم به دور از اثرات زیست محیط ناشی از خطوط انتقال برق

ب) کاهش خطرات ناشی از انتقال برق مانند آتش سوزی و یا پاره شدن کابل های برق در هنگام رعد و برق

پ) فراهم ساختن شهری زیبا با چشم اندازهای خوب

ت)رعایت قوانین و مقررات مربوط به خطوط انتقال برق

ث)بررسی راه حل های مختلف جهت کاهش اثرات خطوط انتقال برق نظیر سرطان و تومورهای مغزی و... (3).


روش بررسی

- ویژگی های محیط شهری

شهر یکی از پدیده های بشری در محیط زیست به منظور اسکان، تامین معیشت، داشتن روابط اجتماعی و اقتصادی است (4). در ادامه محدوده بزرگ تر کلان شهر را به وجود می آورد. کلان شهر منطقه‌ای است در حوزه شهری که به طور گسترده‌ای در فضاهای اطراف خود پراکنده شده است و فراتر از هسته اولیه خود حرکت می‌کند. به طوری که در آن حومه شهرها با هم تلاقی پیدا می‌کنند و نمی‌توان مشخص کرد که یک بخش حومه دقیقا مربوط به کدام «مادر شهر» است. جالب توجه است که «کلان شهرها» پیچیده‌ترین سیستم اقتصادی، سیاسی و اجتماعی را در خود جای داده اند و مرکز پیچیده‌ترین مسائل زندگی مدرن هستند که شخصیت فردی را شدیدا تحت فشار قرار می‌دهد و او را از این سو به آن سو می‌کشاند (5).

شهر سالم باید دارای یک سری اصول و قوانین باشد که با نام اصول چهارده گانه نام گذاری می گردند:

1-حیات بخشی پایدار: ﺷﻬﺮ ﺑﺎﻳﺪ ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ ﺣﻴﺎﺕ ﺩﺍﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ.همچنین ﺳﻼﻣﺘﻲ ﻭ ﻧﻴﺎﺯﻫﺎی ﺍﺳﺎسی ﺍﻧﺴﺎﻥ ﺭﺍ ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻧﻤﺎﻳﺪ.                

 2-ﺍﻳﻤنی ﻭ ﺍﻣﻨﻴﺖ: ﺷﻬﺮ ﺑﺎﻳﺪ ﺍﻣﻦ ﺑﺎﺷﺪ. ﺩﺭ ﺍﻣﺎﻥ ﺑﻮﺩﻥ ﺷﻬﺮ ﺍﺯ ﺣﻮﺍﺩﺙ ﻃﺒیعی (ﺍﻋﻢ ﺍﺯ ﺳﻴﻞ ﻭ ﺯﻟﺰﻟﻪ) ﻭ ﺣﻮﺍﺩﺙ ﻏﻴﺮﻃﺒیعی ﻭ ﺯﻳﺎﻥ ﻫﺎی ﺟﺎنی ﻭ ﻣﺎلی.

3-ﺑﻬﺮﻩ ﻭﺭی ﺍﻗﺘﺼﺎﺩی: ﺷﻬﺮ ﺑﺎﻳﺪ ﺍﺯ استقلال ﻣﺎلی ﺑﺮﺧﻮﺭﺩﺍﺭ ﺑﺎﺷﺪ ﻭ ﺑﺎﺯﺩهی ﺭﺍ ﺩﺭ ﻫﻤﻪ ﻋﺮﺻﻪ ﻫﺎی ﺍﺟﺘﻤﺎعی ﺍﻓﺰﺍﻳﺶ ﺩﻫﺪ.

4- ﺗﻌﺎﻭﻥ: ﺍﺭﺗﺒﺎﻃﺎﺕ ﺍﺟﺘﻤﺎعی ﺳﺎﻟﻢ ﻛﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﻫﻤﻴﺎﺭی ﻭ ﻫﻤﻜﺎﺭی ﻭ ﻳﺎﺭی می ﺷﻮند.  

5-ﺩﺳﺘﺮﺳﻲ: ﺷﻬﺮ ﺑﺎﻳﺪ ﺷﺮﺍﻳﻂ ﻭ ﺗﺴﻬﻴﻼﺕ ﺑﺎﻟﻔﻌﻞ ﻭ ﺑﺎﻟﻘﻮﻩ ﺩﺳﺘﺮﺳﻲ ﻣﻄﻠﻮﺏ ﺭﺍ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﺮﺍﻛﺰ ﺧﺪﻣﺎﺕ ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ ﺍﻃﻼﻋﺎﺕ، ﺍﺧﺒﺎﺭ، ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻭ ﻣﻜﺎﻥ ﻫﺎی ﺧﺎﺹ ﻓﺮﻫﻨگی ﻭ ﻣﺬﻫبی ﻣﻬﻴﺎ ﻧﻤﺎﻳﺪ.

6- ﺗﻌﺎﺩل: ﺷﻬﺮ ﺑﺎﻳﺪ سعی ﺩﺭ ﺣﻔﻆ، ﺍﺳﺘﻤﺮﺍﺭ، ﺗﻘﻮﻳﺖ ﺗﻌﺎﺩﻝ ﺑﻪ
ﻣﻌنی ﻋﺎﻡ ﺁﻥ ﺩﺍﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ. ﻧﻴﺎﺯﻫﺎ ﺭﺍ ﺑﺮﺁﻭﺭﺩﻩ ﻛﺮﺩﻩ ﻭ ﺍﺯ ﻓﺸﺎﺭ ﺑﻴﺶ ﺍﺯ ﺣﺪ ﺑﻪ یک ﺑﺨﺶ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﺳﺎﻳﺮ ﺑﺨﺶ ﻫﺎ ﺟﻠﻮﮔﻴﺮی ﻛﻨﺪ.

7- ﺳﺎﺯﮔﺎﺭی: ﺑﺮﺍﺳﺎﺱ ﺍﻳﻦ ﺍﺻﻞ ﺷﻬﺮ ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺴﺖ ﻣﻮﺟﺒﺎﺕ ﺳﺎﺯﮔﺎﺭی ﻭ ﻫﻤﺴﺎﺯی ﺍﺟﺰﺍ ﻭ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻭ ﻧﻴﺰ ﺍﺑﻌﺎﺩ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺯﻧﺪگی ﺷﻬﺮی ﺑﺎ ﺷﺮﺍﻳﻂ ﻃﺒیعی ﺭﺍ ﻓﺮﺍﻫﻢ ﺁﻭﺭﺩ.

8- ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﻨﻈﻢ (ﭘﻮﻳﺎیی): ﺷﻬﺮ ﺑﺎﻳﺪ ﭘﻮﻳﺎیی ﺩﺍﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ. ﺍﻳﻦ ﭘﻮﻳﺎیی ﺑﻪ ﺗﻮسعه ﺍی ﻫﺪﻓﻤﻨﺪ، ﻣﺴﺘﻤﺮ ﻭ ﺗﺎ ﺣﺪ ﻣﻤﻜﻦ ﻗﺎﺑﻞ ﭘﻴﺶ ﺑﻴنی ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻣﻲ ﺷﻮﺩ ﻛﻪ ﻧﺎﻇﺮ ﺑﺮ ﻫﺪﻑ ﻳﺎ ﺍﻫﺪﺍﻑ ﻣﺸﺨصی باشد.

9- ﻫﻮﻳﺖ: ﺷﻬﺮ ﺑﺎﻳﺪ ﺍﺯ ﺍﻧﻘﻄﺎﻉ ﺗﺎﺭﻳخی ﻭ ﻧﻴﺰ ﮔﺴﺴﺘﻦ ﭘﻴﻮﻧﺪﻫﺎی ﻓﺮﻫﻨگی ﻭ ... ﺍﺯ ﻃﺮﻳﻖ ﺣﻔﻆ ﻭ ﺍﻋﺘﻼء ﺁﻧﻬﺎ ﻣﻤﺎﻧﻌﺖ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﺁﻭﺭﺩ ﺑﻪ ﺻﻮﺭتی ﻛﻪ ﻫﻮﻳﺖ ﺷﻬﺮ قابل ﺑﺎﺯﺷﻨﺎسی باشد.  

10- ﺯﻳﺒﺎیی: ﺷﻬﺮ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻼﺵ ﻛﻨﺪ ﺗﺎ ﻫﻤﻪ ﺍﺑﻌﺎﺩ شهری ﻋلی ﺍﻟﺨﺼﻮﺹ ﻧﻤﻮﺩﻫﺎی ﻛﺎﻟﺒﺪی ﻭ ﺑﺼﺮی ﺑﺮﺍی ﻣﺮﺩﻡ ﻟﺬﺕ ﺑﺨﺶ باشد.

  11- ﺗﻨﻮع: ﺷﻬﺮ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻼﺵ ﻛﻨﺪ ﺗﺎ ﺣﺪﺍﻛﺜﺮ ﺗﻨﻮﻉ ﺭﺍ ﺩﺭ ﺳﺎﺧﺘﺎﺭ ﻛﺎﻟﺒﺪی ﻭ ﺍﺟﺘﻤﺎعی ﻭ ﺍﻗﺘﺼﺎﺩی داشته باشد تا ﺍﺯ ﺍﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ ﺍﻣﻜﺎﻥ ﺍﺭﺯﻳﺎبی ﻭ ﺍﻧﺘﺨﺎﺏ ﺑﺮﺍی ﺷﻬﺮﻭﻧﺪﺍﻥ ﺑﻪ ﻭﺟﻮﺩ ﺁﻳﺪ.

12- ﺑﻬﺮﻩ ﻭﺭی ﻭﻗﺖ ﺁﺯﺍﺩ: ﺷﻬﺮ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻤﻬﻴﺪﺍﺕ ﻻﺯﻡ ﻭ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﮔﺬﺭﺍﻥ ﺍﻭﻗﺎﺕ ﻓﺮﺍﻏﺖ ﺧﺎﺭﺝ ﺍﺯ ﺟﺮﻳﺎﻧﺎﺕ ﺟﺪی ﺯﻧﺪگی ﺭﺍ ﺑﺮﺍﻱ ﺗﺠﺪﻳﺪ ﻗﻮﺍی ﻛﻠﻴﻪ ﺁﺣﺎﺩ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺎ ﺷﺮﺍﻳﻂ ﻣﻄﻠﻮﺏ ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻧﻤﺎﻳﺪ. این به معنای ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﻣﻄﻠﻮﺏ ﺍﺯ ﻭﻗﺖ ﺁﺯﺍﺩ ﺩﺭ ﺟﻬﺖ ﺗﺤﻘﻖ و تعالی یک ﺍﻧﺴﺎﻥ ﺳﺎﻟﻢ می باشد.  

13- ﺑﺴﺘﻪ ﺩﺭ ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺷﻬﺮ: ﺷﻬﺮ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻼﺵ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﺗﺎ ﺣتی
ﺍﻟﻤﻘﺪﻭﺭ ﺩﺍﺩﻩ ﻫﺎ ﻭ ﺳﺘﺎدﻩ ﻫﺎی ﺧﻮﺩ ﺭﺍ ﺑﻪ ﻭﻳﮋﻩ ﺩﺭ ﺍﻣﻮﺭ ﺑﻬﺪﺍﺷتی ﻭ ﻣﺤﻴطی ﺗﺤﺖ ﻛﻨﺘﺮﻝ داشته باشد ﻭ ﺣتی فرآیندهای ﺑﺎﺯﻳﺎﻓﺖ ﻭ ﺗﺼﻔﻴﻪ را اجرا نماید.

14- ﺍﺣﺴﺎﺱ ﺗﻌﻠﻖ: ﺷﻬﺮ ﺑﺎﻳﺪ ﺍﺣﺴﺎﺱ ﺗﻌﻠﻖ ﺷﻬﺮﻭﻧﺪﺍﻥ ﺭﺍ ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻧﻤﻮﺩﻩ ﻭ ﺁن رﺍ ﺑﺎ ﺷﻴﻮﻩ ﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻪ ﺍﺣﺴﺎﺱ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻛﻨﺪ ﺗﺎ ﺍﺯ ﺍﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ ﺑﺘﻮﺍﻧﺪ ﺑﻪ ﺍﻫﺪﺍﻑ ﺷﻬﺮ ﺳﺎﻟﻢ ﺩﺳﺖ ﻳﺎﺑﺪ. این احساس تعلق موجب ﺑﺮﻗﺮﺍﺭﻱ ﭘﻴﻮﻧﺪ ﻋﺎﻃﻔﻲ ﺑﻴﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺷﻬﺮﻱ ﻭ ﻣﺮﺩﻡ خواهد بود (6).

- سیستم خطوط انتقال برق در فضاهای شهری

اکثر خطوط انتقال برق از جریان متناوب (AC) سه فاز ولتاژ بالا استفاده می کنند. جریان مستقیم ولتاژ بالا تکنولوژی است که برای بهره بری بیشتر در مسافت های بسیار طولانی در حد 100 کیلومتر و یا کابل های برق زیردریایی در حد بیش از 50 کیلومتر استفاده می شود. به منظور کاهش انرژی اتلافی در انتقال راه دور، برق با ولتاژ بالا (110 کیلو ولت و بالاتر) انتقال می یابد. برق معمولا به صورت خطوط هوایی انتقال برق(overhead power lines) جابه جا می شود. انتقال برق به صورت زیر زمینی (underground power transmission) دارای هزینه بسیار بالاتری نسبت به خطوط هوایی است اما گاهی در مناطق شهری و حساس استفاده می شود (7).  

 

 

 

 

 

شکل 1- یک شبکه برق (سیستم انتقال با رنگ آبی نشان داده شده است).

 


v     خطوط انتقال برق هوایی overhead power transmission:

خط انتقال هوایی نوعی از خط انتقال است که در آن از دکل ها و تیرها برای نگه داشتن کابل ها بالای سطح زمین استفاده می‌شود. از آنجایی که در این گونه خطوط از هوا به عنوان عایق کابل‌ها استفاده می‌شود این روش انتقال یکی از کم هزینه‌ترین و رایج‌ترین روش‌های انتقال است. دکل‌ها و تیرهایی که برای نگهداشتن کابل‌ها استفاده می‌شود می‌توانند از جنس چوب، فولاد، بتون، آلومینیوم و در برخی موارد پلاستیک مسلح باشند. به طور کلی کابل‌های مورد استفاده در خطوط هوایی از جنس آلومینیوم هستند (که البته با نواری از فولاد در داخل مسلح شده‌اند). از کابل‌های مسی در برخی خطوط انتقال ولتاژ متوسط و ولتاژ پایین و محل اتصال به مصرف‌کننده استفاده می‌شود.

اختراع مقرهای جداکننده نقش مهمی در امکان افزایش ولتاژ انتقال در خطوط هوایی داشت. در سال‌های پایانی قرن ۱۹ میلادی بیشینه ولتاژ قابل انتقال با مقر‌های سوزنی به ۶۹ کیلو ولت می‌رسید اما امروزه امکان انتقال انرژی الکتریکی در ولتاژهای بالاتر از ۷۶۵ کیلو ولت و حتی ولتاژهای بالاتر نیز وجود دارد. خطوط انتقال هوایی معمولاً با توجه به سطح ولتاژشان طبقه‌ بندی می‌شوند: ولتاژهای پایین‌تر از ۱۰۰۰ ولت، مورد استفاده در اتصالات و ارتباطات به مصرف کننده‌های خانگی و تجاری کوچک (ولتاژ پایین). ولتاژهای بین ۱ تا ۳۳ کیلو ولت، مورد استفاده برای انتقال در مناطق شهری یا روستایی (ولتاژ متوسط (توزیع)). ولتاژهای بین ۳۳ تا ۲۳۰ کیلوولت، مورد استفاده برای خطوط انتقال میانی (ولتاژ بالا (انتقال میانی)). ولتاژهای بین ۲۳۰ تا ۸۰۰ کیلوولت، مورد استفاده برای خطوط انتقال طولانی (ولتاژ خیلی بالا (انتقال)) (8).

v     خطوط انتقال برق زیر زمینیunderground power transmission

برق می تواند به جای خطوط هوایی توسط کابل های زیر زمینی منقل شود. کابل های زیر زمینی نسبت به  خطوط  هوایی  کمتر

در سر راه قرار دارد، کمتر جلوی چشم هستند وکمتر تحت تاثیر بدی آب وهوا قرار می گیرند. با این حال هزینه کابل روکش دار و حفاری بسیار بیشتر از ساخت خطوط هوایی می باشند. یافتن و تعمیر خرابی در خطوط انتقال مدفون نیاز به زمان بیشتری دارد. خطوط زیر زمینی به شدت توسط ظرفیت حرارتی آنها محدود هستند و امکان اضافه بار کمتری نسبت به خطوط هوایی دارند (9).   

یافته ها

- اثرات ناشی از خطوط انتقال برق بر محیط شهری و انسان

خطوط انتقال برق در فضاهای شهری به موازات سودمندی های زیادی که دارند مشکلاتی را نیز به وجود می آورند. تعدادی از این موارد شامل تولید میدان های الکتریکی و مغناطیسی، تولید پارازیت های رادیویی، ایجاد چشم اندازی نامناسب در طبیعت،  تخریب بافت طبیعی محیط زیست، تخریب باغات و زمین های کشاورزی در مسیر احداث، اشغال بخش قابل توجهی از زمین های موجود در طول مسیر، ایجاد خطراتی برای ساکنین مستقر در نزدیکی حریم از منظر استقرار در حوزه مغناطیسی شبکه و ... (10).

با توجه به خطرات و اثرات گسترده خطوط انتقال برق و از طرفی اهمیت حضور انسان در مسیر توسعه، اثرات ناشی از خطوط انتقال برق بر روی انسان با توجه و اهمیت بالاتر بررسی می گردد. امروزه برق به عنوان یک آلاینده مهم محیط زیستی بشمار می آی و به همین علت ترس از پیدایش امراض ناشناخته، دگرگونی های ژنتیکی، تغییر ترکیبات خون، تاثیر بر سیستم عصبی و ایجاد بیماری های مزمن و لاعلاج مانند رشد سلولهای سرطانی در اثر قرار گیری انسان در معرض نیروها و میدان های مغناطیسی و خطوط انتقال برق وجود دارد.

اثر میدان مغناطیسی در بدن موجود زنده بسته به فرکانس و شدت میدان و نیز نفوذپذیری و قابلیت هدایت الکتریکی جسم متغیر است. القای الکترومغناطیسی در فرکانس هایی با قدرت پایین در بدن افراد،  کمتر مورد توجه بوده است. به  دلیل  پایین

بودن سطح القا دقت عمل درباره این موضوع مستلزم در نظر گرفتن مسایل پیچیده ای مثل شکل بدن انسان و مقاومت پیچیده آن است که در سیستم فیزیولوژیکی موجود زنده تغییر می کند بخصوص مقاومت پوست و عدم تشابه بافت ها روی مسیرهای جریان اثر می گذارند. از قسمت های مختلف بدن انسان خون دارای کمترین مقدار مقاومت و پس از آن کمر، سینه، دست ها و پاها تحت تاثیر قرار می گیرند (11). از حدود چهل سال پیش پژوهش هایی در مورد زیان بار بودن و نبودن امواج الکترومغناطیسی بر روی سلامت انسان به عمل آمده است که نتایج آن به شرح زیر می باشند:

1-خطر ابتلا به سرطان مغز استخوان برای مهندسان مخابرات و کسانی که با امواج رادیویی سروکار دارند 6/2 برابر بیشتر از اشخاص معمولی است.

2- اشخاصی که در برابر تشعشعات غیر یونیزه هستند در مقایسه با اشخاصی که در معرض چنین امواجی نیستند، هفت برابر بیشتر دچار سرطان خون، چهار برابر بیشتر دچار اختلالات غده تیروئید می شوند و برای اشخاص بین 20 تا 29 ساله امکان ابتلا به سرطان 5/5 برابر بیشتر است.

3- خطر ابتلا به سرطان برای بچه هایی که منازل آنها نزدیک به سیم های انتقال جریان است پنج برابر بیشتر از بچه های دیگر است.

4-در زنان بارداری که در زمستان از تشک های آبی یا پتوهای برقی استفاده می کنند امکان سقط جنین وجود دارد.

5- میدان های خطوط فشار قوی دارای فرکانس 50 و60 هرتز مانع ایجاد گلبولهای سفید خون شده در نتیجه بدن در مقابله با
بیماری ها ضعیف می گردد. 

6- امکان سقط جنین در زنان بارداری که اپراتور کامپیوتر هستند دو برابر بیشتر از زنان باردار دیگر است. این نتیجه از یک آزمایش روی 1593 نفر بدست آمده است .

 7- غشاء سلول نسبت به میدان های کم فرکانس حساس است. این فرکانس ها برخی از مکانیسم های زیست–شیمیایی مانند مبادله پتاسیم و کلسیم از طریق غشاء سلولی را تغییر می دهند. نکته مهم و خطرناک تر این است که به نظر می رسد این امواج موجب بی نظمی در ساخت DNA و انتقال خصوصیت های ارثی از کروموزم های سلولی به اسید ریبونوکلئیک (RNA) می گردند (12). 

- مقایسه کمی و کیفی روش های انتقال خطوط برق

درحال حاضر روش مورد استفاده جهت انتقال نیروی برق، استفاده از خطوط هوایی است که موجب بروز مشکلاتی از قبیل سرطان خون، بیماری قلبی، تومور مغزی، آب مروارید و خطر ابتلا به سرطان مغز و... می شود. سازمان بهداشت جهانی(WHO) شاخص هایی را به منظور سنجش قابلیت زیستن در شهرها از نظر تفاوت در خطوط انتقال نیروی برق ارائه داده است. براساس مطالعات و الگوبرداری از نمونه های موفقی که طی مستندات سازمان بهداشت جهانی به عنوان شهرهای سالم یاد شده اند، روش مورد استفاده جهت انتقال نیروی برق، بهره گیری از کابل های زیر زمینی بوده است (4). جدول 1 به بررسی و تشریح روش جاری (خطوط هوایی انتقال برق) و روش پیشنهادی (کانال های زیرزمینی انتقال برق) جهت انتقال نیروی برق پرداخته است.

  

 

جدول 1- مقایسه کمی و کیفی روش های انتقال خطوط برق (13)

شاخص

روش

 

خطوط هوایی

کانال زیر زمینی

سازگاری با محیط

ندارد

دارد

آسایش وایمنی شهروندان

درصد پایین

درصد بالا

کارایی

ناکارآمد

کارآمد

تاثیر بر محلات

باعث جدایی محلات می شود

یکپارچگی حفظ می شود

حریم سطحی

لازم دارد

لازم ندارد

هزینه اجرا

نسبت به روش زیر زمینی پایین

هزینه بالایی دارد

نوع تاثیر بر سیمای شهر

بد

خوب

اولویت اجرا

در صورت غیر عملی بودن روش

زیر زمینی در اولویت قرار می گیرد

با توجه به نیاز کشور به زیر ساخت ها

باید در اولویت قرار گیرد

نوع تا ثیر بر تعاملات اجتماعی

باتوجه به ایجاد محدودیت ها دارای تاثیر منفی

باعث حفظ وحتی گسترش تعاملات می گردد

 

 

 

چند مورد از کمبودها و ضعف هایی که منجر به بروز مشکلاتی در زمینه توسعه خطوط انتقال نیروی برق می گردند، موارد زیر هستند: نقص در قوانین و مقرارت فنی موجود در ارتباط با شهرسازی و انتقال برق، موجود نبودن زیر ساخت مناسب برای انتقال خطوط، در نظر نگرفتن استانداردها و معیار های لازم برای انتقال برق، درنظر نگرفتن کامل ایمنی، آسایش و سلامت شهروندان، نبود اطلاع رسانی خوب و تخصصی، توجه نکردن به منظره و سیمای شهری و همچنین نبود هماهنگی و مشارکت و تعامل بین سازمان و وزارتخانه ها و نهادهای مسئول (14 و 15).  

در همین راستا به عنوان راهکار های پیشنهادی برای جلوگیری از این ضعف ها موارد زیر قابل انجام می باشند: اجرای قوانین و مقرارت مناسب شهرسازی و انتقال برق با توجه به زمان و میزان توسعه صنعتی، در صورت امکان در مناطق شهری و صنعتی و مناطق پر جمعیت و بزرگ به جای خطوط هوایی از خطوط زیر زمینی استفاده شود، مشارکت دادن مردم و سرمایه های در دست آنها و استفاده از توانمندی های بخش خصوصی در توسعه توان احداث خطوط انتقال برق زیرزمینی، تهیه برنامه های فرهنگی مناسب و پخش رسانه ای اطلاعات ضروری در مورد خطوط انتقال نیرو خصوصا در مورد دور شدن از خطوط انتقال به هنگام وقوع رعد و برق، وضع قوانین سختگیرانه و جرائم سنگین برای متخلفین، رعایت فاصله مناسب مسیر خطوط انتقال نیرو از مناطق مسکونی واموزشی، تعمیر و بازسازی خطوط برق قدیمی و فرسوده و اختصاص هزینه مورد نیاز آن، برگذاری جلسات بین سازمان ها، وزارتخانه ها و نهاد های مسئول به منظور هم اندیشی و تبادل اطلاعات مفید و راهبردی و حفظ سیمای شهری با احداث خطوط زیرزمینی (16 و 17).  

بحث و نتیجه گیری

در عصر حاضر با توجه به توسعه شهری و افزایش جمعیت شهرنشین نیاز به شبکه های انتقال برق روز به روز بیشتر شده و نیازمند طراحی مناسب و بهینه برای انتقال برق می باشیم. در حال حاضر احداث خطوط انتقال برق در کشور مغایر با قوانین و مقررات مربوط به طراحی خطوط انتقال و همچنین متضاد با رعایت مسائل محیط زیستی می باشد. برای جلوگیری از خطرات و مشکلات خطوط انتقال برق یکی از راه حل های پیشنهادی استفاده از خطوط انتقال برق زیرزمینی به جای خطوط انتقال برق هوایی می باشد. انتقال برق به روش زیرزمینی بهترین راه حل به منظور برطرف کردن مشکلات موجود در خطوط انتقال برق هوایی است که البته در کنار مزایا، معایبی نیز ممکن است داشته باشد برای نمونه هزینه اجرای آن نسبت به روش هوایی بیشتر خواهد بود اما یکی از زیرساخت های مناسب کشور است که در صورت احداث و بهره برداری طی سالیان متمادی کشور و شهروندان از مزایای آن بهره می برند.

منابع

1-        بهزاد فر.م. "زیر ساخت های شهری"، 1384.

2-        دلایلی.ر. "مسیریابی بهینه خطوط انتقال برق فشارقوی در منطقه 2 تهران"، پایان نامه دانشگاه تربیت مدرس. 1384

3-        مجتهد زاده.غ. "برنامه ریزی تاسیسات شهری"، دانشگاه تهران، 1375

4-        شیعه.ا. "معیارهای شهرسازی و نقش آن در تامین سلامت اجتماعی جمعیت"، مجله بین المللی علوم مهندسی 1381جلد13شماره2، دانشگاه علم وصنعت ایران.

5-        برک پور، ن. "دانش  نامه مدیریت شهری"، فصلنامه مدیریت شهری،1383. شمار17

6-        حاجی خانی. ق. و صالحی. ا. "معیارهای برنامه ریزی ایده شهر سالم". پایان نامه دانشکده هنر و معماری دانشگاه تهران1372.

7-        Bonnell, J. A. Maddock, B. J. Cabanes, J. Gary, C. Conty, R. & Nicoline, P. 1995. Reserch on Biological Effects of Power Fereqency Fields. NIH GUIDE. Vol. 24, No. 6, pp: 17.   

8-        Bernhardt, J.H. Haubrich, H.J. Newi, G. Krause, N. & Schneider, K.H. 1986. Limits for Electric and Magnetic Fields in DIN VDE Standards: Considerations for the Range 0 to 10 kHz. CIGRE. International Conference on Large High Voltage Electric Systems. Paris, August 27th-September 4th.

9-        مشتاق.ج. "اثرات بیولوژیکی خطوط فشار قوی بر محیط زیست"، نشریه علمی وفنی برق، 1369

10-      مهرتاش.ا. "بررسی حریم خطوط انتقال نیرو و بهینه سازی آن"، پایان نامه دانشگاه صنعتی خواجه نصیرالدین طوسی. 1384

11-      Sander, J. & Brinkmann, B. 1982. laboratory Studies on animals and human Beings Exposed to 50 Hz Electric and Magnetic Fields. National Center for Biotechnology Information. Vol. 36, No. 1.

12-      عباس زادگان. م. "ابعاد اجتماعی روانشناختی فضای شهری"، مجله بین المللی علوم مهندسی1384. جلد16. شماره 1. دانشگاه علم وصنعت ایران.

13-      امیرحاجلو. ع. "برنامه ریزی، احداث و اصلاح خطوط انتقال برق درهماهنگی با ضوابط ومعیارهای شهرسازی"، پایان نامه دانشگاه علم وصنعت ایران 1385.

14-      شیعه.ا. "با شهر و منطقه در ایران"، دانشگاه علم وصنعت ایران1378

15-      مهدی زاده .ج. "تحول در مفهوم، نقش و ساختار کلان شهرها". فصل نامه مدیریت شهری. 1383شماره 3

16-      کمالی نیا.سعید. "بررسی مسائل مربوط به حریم وپیشنهاد تغییر ساختار استانداردهای موجود در ایران"، سمینار تخصصی حریم خطوط انتقال نیرو،1383

17-      شیعه، ا. "مقدمه ای بر اصول برنامه ریزی شهری". پایان نامه دانشگاه علم و صنعت ایران. 1371



[1]- استادیار گروه علوم و مهندسی محیط زیست، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه جیرفت (مسوول مکاتبات)

[2]- Assistant Prof, Environmental Science and Engineering Department, Faculty of Natural Resources, University of Jiroft, Jiroft *(Corresponding Author)

1-        بهزاد فر.م. "زیر ساخت های شهری"، 1384.
2-        دلایلی.ر. "مسیریابی بهینه خطوط انتقال برق فشارقوی در منطقه 2 تهران"، پایان نامه دانشگاه تربیت مدرس. 1384
3-        مجتهد زاده.غ. "برنامه ریزی تاسیسات شهری"، دانشگاه تهران، 1375
4-        شیعه.ا. "معیارهای شهرسازی و نقش آن در تامین سلامت اجتماعی جمعیت"، مجله بین المللی علوم مهندسی 1381جلد13شماره2، دانشگاه علم وصنعت ایران.
5-        برک پور، ن. "دانش  نامه مدیریت شهری"، فصلنامه مدیریت شهری،1383. شمار17
6-        حاجی خانی. ق. و صالحی. ا. "معیارهای برنامه ریزی ایده شهر سالم". پایان نامه دانشکده هنر و معماری دانشگاه تهران1372.
7-        Bonnell, J. A. Maddock, B. J. Cabanes, J. Gary, C. Conty, R. & Nicoline, P. 1995. Reserch on Biological Effects of Power Fereqency Fields. NIH GUIDE. Vol. 24, No. 6, pp: 17.   
8-        Bernhardt, J.H. Haubrich, H.J. Newi, G. Krause, N. & Schneider, K.H. 1986. Limits for Electric and Magnetic Fields in DIN VDE Standards: Considerations for the Range 0 to 10 kHz. CIGRE. International Conference on Large High Voltage Electric Systems. Paris, August 27th-September 4th.
9-        مشتاق.ج. "اثرات بیولوژیکی خطوط فشار قوی بر محیط زیست"، نشریه علمی وفنی برق، 1369
10-      مهرتاش.ا. "بررسی حریم خطوط انتقال نیرو و بهینه سازی آن"، پایان نامه دانشگاه صنعتی خواجه نصیرالدین طوسی. 1384
11-      Sander, J. & Brinkmann, B. 1982. laboratory Studies on animals and human Beings Exposed to 50 Hz Electric and Magnetic Fields. National Center for Biotechnology Information. Vol. 36, No. 1.
12-      عباس زادگان. م. "ابعاد اجتماعی روانشناختی فضای شهری"، مجله بین المللی علوم مهندسی1384. جلد16. شماره 1. دانشگاه علم وصنعت ایران.
13-      امیرحاجلو. ع. "برنامه ریزی، احداث و اصلاح خطوط انتقال برق درهماهنگی با ضوابط ومعیارهای شهرسازی"، پایان نامه دانشگاه علم وصنعت ایران 1385.
14-      شیعه.ا. "با شهر و منطقه در ایران"، دانشگاه علم وصنعت ایران1378
15-      مهدی زاده .ج. "تحول در مفهوم، نقش و ساختار کلان شهرها". فصل نامه مدیریت شهری. 1383شماره 3
16-      کمالی نیا.سعید. "بررسی مسائل مربوط به حریم وپیشنهاد تغییر ساختار استانداردهای موجود در ایران"، سمینار تخصصی حریم خطوط انتقال نیرو،1383
17-      شیعه، ا. "مقدمه ای بر اصول برنامه ریزی شهری". پایان نامه دانشگاه علم و صنعت ایران. 1371