ارزیابی توان اکولوژیک شهرستان میانه جهت توسعه گردشکری ورزشی با استفاده از GIS

مقاله پژوهشی

فصلنامه انسان و محیط زیست، شماره 59، زمستان1400، صص 107-122

ارزیابی توان اکولوژیک شهرستان میانه جهت توسعه گردشکری ورزشی با استفاده از GIS

میثم نوری خان‌یوردی^*[1]

meysam_noori@ut.ac.ir

 مهدی بشیری[2]

حمید گنجئیان[3]

تاریخ دریافت: 18/04/96                                                                                  تاریخ پذیرش: 30/03/97

چکیده

زمینه هدف: امروزه اهمیت صنعت گردشگری ورزشی و به خصوص طبیعت­گردی به حدی رسیده است که به عنوان بزرگترین صنعت خدماتی جهان درآمده و سالانه میلیون‌ها نفر توریسم ورزشی در سرتاسر جهان با انگیزه­های گوناگون در حال جابجایی و سفر می­باشند. هدف از انجام پژوهش حاضر، ارزیابی توان اکولوژیک شهرستان میانه جهت توسعه گردشکری ورزشی با استفاده از GIS بود.

روش بررسی: با استفاده از  نرم افزار GIS لایه­های اطلاعاتی مورد نیاز در محدوده شهرستان میانه تهیه گردید. در ادامه جهت تهیه و شناسایی لایه‌های مربوط به مناطق مستعد گردشگری ­ورزشی، معیارها و فاکتورهای لازم جهت توسعه هر کدام از ورزش­های کوه نوردی، غارنوردی، طبیعت درمانی، ورزش‌های آبی، ورزش‌های­زمستانی، شکار، صید و ماهی­گیری، طبیعت‌نوردی و طبیعت‌گردی مشخص شدند. سپس مطابق با همان معیارها، مناطق مستعد جهت توسعه هرکدام از فعالیت­های ورزشی شناسایی شده است و در نهایت پس از تلفیق و ترکیب لایه­های اطلاعاتی، نقشه نهایی مناطق مستعد اکوتوریسم ورزشی در شهرستان میانه تهیه شده است.

یافته‌ها: بررسی لایه‌های اطلاعاتی مختلف شهرستان میانه نشان داد که این شهرستان پتانسیل بالایی برای توسعه گردشگری ورزشی در رشته کوه نوردی و غارنوردی، طبیعت درمانی، ورزش­های آبی، ورزش‌های زمستانی، شکار و صید، طبیعت‌نوردی و طبیعت‌گردی دارد و فرصت‌های مناسبی برای توسعه گردشگری ورزشی داراست.

بحث و نتیجه‌گیری: متولیان امر گردشگری و ورزش در سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی‌های کوتاه مدت و بلندمدت خـود می‌توانند با در نظر گرفتن این فرصت­ها بـه پیشـرفت گردشـگری ورزشی شهرستان میانه کمک شایانی نمایند.

واژه‌های کلیدی: شهرستان میانه، گردشگری ورزشی، طبیعت‌گردی

Human and Environment, No. 59, Winter 2021, pp 107-122

Assess the Ecological Potential of the Mianeh City to Develop Sport Tourism Activities by Using of GIS

Meysam Noori Khan Yourdi[4]^*

meysam_noori@ut.ac.ir

 Mahdi Bashiri[5]

Hamid Ganjaeain[6]

Abstract

Background and Purpose: Today, the importance of the sport tourism industry, and especially the nature of tourism, has reached the level that has become the world's largest service industry, and millions of sports tourisms are moving around and traveling around the globe every year, with various motivations. The aim of this study was to assess the ecological potential of the Mianeh city to develop sport tourism activities by using of GIS.

Material and Methodology: The data layers needed in the city range were collected, and the layers related to superior areas for sport tourism were identified and created. For this purpose, factors required to develop each of the following sports named climbing and caving, naturopathy, water sports, winter sports, hunting and fishing, hiking and ecotourism were identified first. Then, in accordance to the same factors, the superior areas for developing each of the sport activities were recognized. Finally, after modulation and combination of data layers, final plan was developed for the superior areas for sport ecotourism in Mianeh city.

Results: Checking the different data layers of Mianeh city showed that this study showed that this city has a high potential for sport tourism development in climbing and camping, naturopathy, water sports, winter sports, hunting and fishing, hiking and ecotourism athletic fields.

Discussion and Conclusion: The custodians of the tourism and sports, can help to develop sport tourism of Mianeh, with new politics and short term or long-term planning by putting these opportunities under consideration.

Key Words: Mianeh City, Sports tourism, Nature tourism

مقدمه

گردشگری و طبیعت­گردی(اکوتوریسم)، به لحاظ درآمدزایی و گردش مالی فراوان آن، بسیاری از کشورهای جهان را برای سرمایه‌گذاری زیاد در این بخش متقاعده کرده است و بسیاری از کشورها بخشی قابل توجهی از سرمایه را به این بخش اختصاص داده­اند(14). به عبارتی دیگر طبیعت­گردی بـه عنوان یکی از بخش­های مهم صنعت توریسم و جهانگردی است که توجه گردشگران و جهانگردان بسیاری را به خود جلب کرده است(1). بـه طوری که از اواسط دهـه 80 میلادی، طبیعت­گردی رکن اصلی کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه را تشکیل می‌دهد(3). واژه طبیعت­گردی پدیده­ای نسبتاً تازه در صنعت گردشگری است که تنها بخشی از صنعت گردشگری را تشکیل می‌دهد(113). بخش قابل ملاحظه­ای از فعالیت‌های جهانگردی در دنیا مبتنی بر استفاده از طبیعت است که امروزه اکوتوریسم نام گرفته است؛ این در حالی است که به طور کلی وضعیت جغرافیایی کشور ما به خاطر گوناگونی مناطق مختلف آن از نظر شرایط طبیعی خود به عنوان مجموعه جاذبه­های قابل توجه به حساب می­آید(6). مطالعات نشان می­دهند که گردشگری ورزشی مهمترین بخش توسعه یافته صنعت طبیعت­گردی است؛ به طوری که به عنوان یک عنصر تجارت چند میلیاردی در جهان با ایجاد 5/4 تریلیون دلار برای صنعت گردشگری و تورهای جهانی در نظر گرفته شده است (11). مطابق موارد مذکور در تحقیق حاضر سعی بر آن شده است تا به ارزیابی توان اکولوژیک شهرستان میانه جهت توسعه گردشگری ورزشی پرداخته شود. با توجه به ارزش و اهمیت موضوع در سال­های اخیر مطالعاتی در سطح ایران و جهان صورت گرفته است که در ادامه به تشریح پاره­ای از آن­ها پرداخته شده است.

مانسیر^[7](2007) در پژوهشی تحت عنوان سیستم اطلاعات جغرافیایی و تجزیه و تحلیل چند معیاره برای برنامه ریزی مناسب توریسم، از روشAHP ،MCDM ،MCA  و سیستم اطالعات جغرافیایی(GIS) استفاده کرد که منطقه جوهور رمسر در مالزی را مورد بررسی قرار داد. و به این نتیجه رسید که این منطقه ارزش و تنوع زیستی خوبی برای حفاظت توسعه دارد (7). غیائولی^[8](2008) در مطالعه­ای، برای منطقه­ای تحت عنوان فینگ­کوان از توابع شهر زینیانگ چین، مدل مناسبی برای توسعه توریسم در مناطق حومه شهری که با استفاده هستند ارائه داد. در این پژوهش از مدل AHP استفاده کرد، که در سطح اول هدف پروژه که شامل ایجاد گسترش گردشگری در منطقه فینگ­کوان شهر زینیانگ و در سطح دوم 4 معیار که شامل اهمیت اکولوژیکی، اهمیت اقتصادی، اهمیت چشم‌انداز و اهمیت اجتماعی بود. در نهایت به این نتیجه رسیدند که منطقه با مقیاس 74 درصد برای توستعه توریستم مناسب است (12). بوکنیا[9](۲۰1۲) در تحقیقی تحت عنوان کاربرد GIS در تصمیم گیری توسعه اکوتوریسم، برای صدف‌های اوگاندا آفریقا انجام داد که از GIS برای پهنه­بندی پارک‌های ملی اوگاندا جهت توسعه اکوتوریسم استفاده کردند (9). بانرجی و همکاران[10](۲۰۰۲) در تحقیقی که با عنوان برنامه‌ریزی برای اکوتوریسم انجام دادند از (GIS) به منظور شناسایی جاذبه­های طبیعی و فرهنگی و برنامه­ریزی برای طبیعت گردی استفاده کردند (8). گنزالز رامیرو و همکاران(2016) انجام دادند به این نتیجه رسیدند که اکسترمادورا (اسپانیا)، که یکی از مناطق کمتر توسعه یافته اتحادیه اروپا، از واجدین شرایط برای دریافت بودجه اروپایی، به منظور  توسعه فعالیت‌های گردشگری در مناطق روستایی است. طبق گزارش سازمان گردشگری سازمان ملل برای ارزیابی توزیع فضایی بالقوه گردشگری روستایی، یک رویکرد روش‌شناختی با ترکیب و استفاده توأم با سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) و فرایند سلسله مراتبی تحلیلی (AHP) دنبال شد. برای مدل ارزیابی، شش عامل مورد بررسی قرار گرفت و توسط هیاتی از هجده کارشناس گردشگری مورد بررسی قرار گرفت و پیشنهاداتی از این قبیل ارئه شد: ایجاد محل اقامت در مناطق طبیعی، ایجاد مکان­های برای تهیه و در دسترس قرار دادن غذا به مسافران و ایجاد محلی برای پخت و پز غذا، انجام فعالیت­های فرهنگی، ساخت حمام در محیط طبیعی (10).

سطانی و نوری(1389) در پژوهش­های خود که به منظور ارزیابی توان محیطی منطقه با بهره­گیری از مدل اکولوژیک توریسم و روش تجزیه و تحلیل سیستمی با استفاده از نرم­افزار سیستم اطلاعات جغرافیایی GIS  جهت شناخت قابلیت­های توسعه توریسم در ناحیه واستقرارگاه های روستایی انجام گرفته است نشان دادند که  همة سطح منطقه برای توسعة تفرج گسترده یا تفرج متمرکز از توان بالایی برخوردار است و اکثر روستاها دارای توانمندی برای توسعه نوعی از اشکال گردشگری فوق هستند (5). سرائی و همکاران(1391) در پژوهش خود در راستای تعیین نسبت اهمیت و وزن­های استاندارد لایه­های اطلاعاتی، از تحلیل­های مکانی در نرم افزار Arc GIS استفاده کرد. پس از اولویت­بندی لایه­های اطلاعاتی استفاده شد و در نهایت با استفاده ازGIS ، وزن­های استاندارد لایه­های مورد استفاده برای مکان­یابی استخراج شد. پس از تعیین وزن­های استاندارد نسبت به هم­پوشانی وزن­دار لایه­های اطلاعاتی براساس نسبت اهمیت آ­ن­ها اقدام کرد و لایه­های اطلاعاتی براساس وزن خود تلفیق شده و در نهایت نقشه پیشنهادی مکان­یابی فضاهای ورزشی در شهر خرم آباد به دست آورد. نتایج حاصل از این تحقیق نشان می­دهد در سطح شهر خرم­آباد بیش­ترین فضا به کاربری مسکونی تخصیص داده شده و تمرکز فضایی مراکز ورزشی در غرب و شمال شهر می­باشد، در نتیجه ساکنین جنوب و شرق شهر خرم آباد از توزیع مناسب فضاهای ورزشی برخوردار نمی­باشند (4). بهمن­پور و لقایی(1393) در پژوهش خود با استفاده از GIS و روش رویهم­گذاری لایه­ها به این نتیجه رسیدند که منطقه مطالعاتی از پتانسیل  بالایی به منظورتوسعه  گردشگری به ویژه از نوع گسترده برخوردار است. 92درصد از منطقه مطالعاتی در کلاس 1 و 19 درصد نیز در کلاس 2 از گردشگری متمرکز قرار گرفته­اند. همچنین، 29 درصد از منطقه در کلاس1 و 5 درصد نیز در کلاس 2 گردشگری گسترده قرار می­گیرند. در مجموع، 14 درصد نیاز در کالاس 3 قرار داشته که نشانگر حساسیت اکولوژیکی  بالا و عدم بهره­مندی از شرایط مناسب به منظور توسعه گردشگری می­باشد و در وزن حفاظتی قرار می­گیرد. در پایان، فعاژیت­های گردشگری مناسب برای هر وزن یشنهاد گردید (2).

محدوده مورد مطالعه

شهرستان میانه، در جنوب شرقی استان آذربایجان شرقی قرار داشته و 5919 کیلومتر وسعت دارد.  شهرستان‌های سراب، چاراویماق حدود شمالی و غربی آن را می‌پوشاند. حدود جنوبی این شهرستان با قسمتی از جنوب اردبیل هم‌جوار است. شهرستان خلخال واقع در استان اردبیل نیز همسایه شرقی این شهرستان به شمار می‌رود. حدود جنوبی این شهرستان با قسمتی از جنوب اردبیل هم­جوار است. از نظر توپوگرافی شهرستان میانه دارای اختلاف ارتفاع زیادی از سطح دریا است، به­طوری که حداکثر ارتفاع منطبق بر رشته کوه بزغوش در شمال شهرستان دارای 3226 متر ارتفاع و حداقل ارتفاعی منطبق بر خروجی رودخانه­های شهرستان 750 متر ارتفاع از سطح دریا دارد. از نظر آب و هوایی دارای زمستان­های سرد و تابستان­های تقریبا معتدل است و ارتفاع زیاد در مناطق شمالی سبب شده اغلب بارش­های فصل سرد به صورت برف باشد. در شکل 1 موقعیت شهرستان میانه نشان داده شده است.

شکل 1- نقشه موقعیت منطقه مورد مطالعه

روش شناسی

این پژوهش از نوع مطالعه توصیفی تحلیلی است و برای جمع آوری اطلاعات و داده­ها از تلفیق روش‌های اسنادی- میدانی استفاده گردید. برای این منظور ابتدا اقدام به تهیه لایه­های اطلاعاتی مورد نیاز در محدوده شهرستان میانه شد (جدول 1). مطابق جدول 1 لایه­ها عبارتند از: لایه DEM 30 متر شهرستان که به منظور تهیه نقشه وضعیت ارتفاعی، شیب و جهت شیب و همچنین تعیین مناطق مستعد برای کوهنوردی، صخره‌نوردی و ورزش­های زمستانی از آن استفاده گردید. لایه دیگر، لایه مربوط به پهنه­های آبی شهرستان است که از روی تصاویر ماهواره­ای استخراج شده است و در آن موقعیت و محدوده دریاچه­های شهرستان که در واقع مربوط به دریاچه سدهای شهرستان هستند به دست آمده است و با استفاده از آن پتانسیل ورزش­های آبی شهرستان ارزیابی گردید. لایه اطلاعاتی دیگر، لایه جاذبه­های طبیعی و موقعیت ژئوسایت­های شهرستان است که ابتدا با استفاده از روش کتابخانه­ای و مصاحبه اقدام به شناسایی آن­ها شده است و سپس به صورت لایه اطلاعاتی تهیه شده است. از این لایه در کنار لایه پوشش­گیاهی شهرستان برای مشخص کردن مناطق مستعد طبیعت­گردی استفاده شده است. همانند لایه جاذبه­های طبیعی، ابتدا با استفاده از مصاحبه و روش­های کتابخانه­ای اقدام به شناسایی چشمه­های معدنی و غارها شده است و پس از شناسایی موقعیت غارها و چشمه­ها، لایه اطلاعاتی آن­ها تهیه و در نهایت مناطق مستعد برای طبیعت درمانی و غارنوردی مشخص شده است. از لایه خطوط هم دما نیز برای پتانسیل سنجی مناطق مستعد ورزش­های زمستانی استفاده شده است. از لایه مناطق حفاظت شده شهرستان نیز برای تهیه نقشه مناطق مستعد برای شکار استفاده شده است. در کنار سایر لایه­های اطلاعاتی که جزء پارامترهای طبیعی هستند، لایه­های  فاصله از شهر و راه ارتباطی نیز به عنوان پارامترهای انسانی مورد استفاده قرار گرفته شده‌اند. پس از تهیه لایه­های اطلاعاتی، مناطق مستعد شهرستان جهت ورزش­های کوهنوردی و صخره­نوردی، غارنوردی، ورزش­های زمستانی، ورزش­های آبی، طبیعت درمانی، طبیعت گردی و شکار و صید نشان داده شده است. برای این منظور ابتدا معیارها و فاکتورهای لازم که جهت توسعه هر کدام از ورزش­های مذکور لازم است شناسایی شده است، سپس مطابق با همان معیارها، مناطق مستعد جهت توسعه هرکدام از فعالیت‌های ورزشی نشان داده شده است. در نهایت پس از تلفیق و ترکیب لایه­های اطلاعاتی نقشه نهایی مناطق مستعد اکوتوریسم ورزشی در شهرستان میانه نشان داده شده است. در زیر به مراحل انجام کار تشریح شده است:

1. ابتدا با استفاده از تصاویر ماهواره­ای و نقشه­های توپوگرافی منطقه مورد مطالعه شناسایی و مورد ارزیابی اولیه قرارگرفته ا شده است.
2. با استفاده از نرم افزار ARC GIS و با استفاده از لایه DEM 30 متر اقدام به تهیه لایه­های شیب، جهت شیب و وضعیت ارتفاعی منطقه شده است.
3. لایه­های اطلاعاتی مربوط به غارها و طبیعت­درمانی شهرستان تهیه و سپس با توجه به معیارهای مورد نظر، پهنه­های مناسب جهت توسعه فعالیت­های غارنوردی و طبیعت­درمانی مشخص شده­اند.
4. با استفاده از تصاویر ماهواره­ای موقعیت دریاچه­های شهرستان که در واقع دریاچه­های پشت سدها هستند شناسایی شده­اند و سپس مطابق با معیارهای مورد نظر جهت اهداف مورد نظر رتبه­بندی شده­ اند.
5. نقشه مناطق حفاظت شده شهرستان شناسایی و باتوجه به معیارهای مورد نظر مناطق مستعد فعالیت­های شکارگاهی شناسایی شده­اند.
6. با توجه به وضعیت توپوگرافی منطقه و مطابق با لایه­های اطلاعاتی تولید شده و وضعیت خطوط همدما، مناطق مستعد جهت فعالیت­های زمستانی و همچنین کوهنوردی و صخره­نوردی شناسایی شده است.
7. مطابق با پتانسیل­های منطقه از نظر چشم­اندازه­ای طبیعی، مناطق مستعد جهت توسعه فعالیت­های مربوط به طبیعت­گردی شناسایی شده است.
8. پس از تهیه لایه­های اطلاعاتی مختلف و تجزیه و تحلیل اطلاعات، نقشه پهنه­بندی توانمندی­های اکوتوریسم ورزشی شهرستان میانه تهیه شده است.

جدول1- لایه­های اطلاعاتی و کاربرد آن­ها

یافته­ها

وضعیت طبیعی و اکولوژیکی هر منطقه عامل اصلی تعیین پتانسیل منطقه جهت فعالیت­های مختلف است. باتوجه به اینکه هدف از تحقیق حاضر ارزیابی توانمندی­های اکولوژیک منطقه جهت توسعه قعالیت­های گردشگری ورزشی است، ابتدا وضعیت توپوگرافیک منطقه که عامل اصلی تعیین پتانسیل­های مذکور است مورد ارزیابی قرار گرفته شده و سپس به شناسایی توانمندی­های گردشگری ورزشی منطقه پرداخته شده است.

وضعیت توپوگرافی: شهرستان میانه در بین ارتفاع 705 تا 3226 متری از سطح دریا قرار دارد. اختلاف ارتفاع زیاد، وجود مناطق پرشیب و کم شیب سبب تنوع وضعیت توپوگرافیکی و اقلیمی شهرستان شده است که همین عامل موجب شده تا از نظر اکوتوریسم ورزشی داری تنوع زیاد و پتانسیل بالایی باشد. در شکل 2 نقشه وضعیت شیب و جهت شیب شهرستان نشان داده شده است و در ادامه مناطق مستعد جهت فعالیت­های مختلف ورزشی در شهرستان تشریح و مشخص شده است.

شکل 2= نقشه وضعیت شیب و جهت شیب منطقه مورد مطالعه

پهنه­های مناسب برای غارنوردی: در شهرستان میانه وجود چندین غار مهم سبب شده تا غارنوردی نیز همانند کوهنوردی و صخره­نوردی مورد توجه ورزشکاران قرارگیرد. با توجه به نظر کارشناسان و گروه­های کوهنوردی و غارنوردی شهرستان میانه، در میان غارهای شناسایی شده شهرستان، غارهای توشمانلو، آرتدسی و غار دست­کند کندوان از اهمیت بیشتری برخودار هستند. با توجه به این­که توسعه فعالیت­های مربوط به غارنوردی و سایر ورزش­ها نیازمند زیرساخت­های مناسب است و توسعه این زیرساخت­ها و فراهم آوردن سایر شرایط مستلزم وجود پاره­ای از شرایط است، بنابراین غارهای شهرستان از نظر امکان توسعه فعالیت­های مذکور داری پتانسیل یکسان نیستند. در واقع در بین غارهای شهرستان، غارهای مهم شناسایی شده است و سپس مطابق جدول 2 اولویت­بندی شده است و هم چنین در شکل 2 موقعیت غارها و اولویت­های آن­ها نیز نشان داده شده است.  لازم به ذکر است که معیارهای مورد نظر جهت اولویت­بندی، مطابق با نظرکارشناسان مربوطه و شرایط توپوگرافی و راه­های ارتباطی منطقه می­باشد.

جدول 2- معیارهای و اولویت­های مناسب جهت توسعه فعالیت­های مربوط به غار­نوردی

پهنه­های مناسب برای طبیعت درمانی: چشمه‌های آبگرم یکی از مهم‌ترین منابع طبیعی و جاذبه‌های گردشگری است که برخی از آن­ها جنبه درمانی نیز دارند. وجود چشمه­های معدنی از مهم‌ترین جاذبه‌های توریستی و گردشگری مناطق مختلف محسوب می‌شوند که سابقه استفاده از آن­ها به هزاران سال قبل می‌رسد. شهرستان میانه نیز از این نعمت طبیعی بی‌بهره نبوده و چشمه­های آبگرم روستاهای سبز، ممان، ایورق و گودرق از جمله شاخص‌ترین چشمه­های این شهرستان به شمار می‌روند که بسیار مورد توجه عموم مردم قرار می­گیرند. شنا و استحمام در آب‌های آبگرم موجود در شهرستان میانه آرام بخش بوده و از دردهای عصبی و عصبی مفصلی کاسته و حتی در درمان روماتیسم نیز موثر است و مالیدن گل‌های مظهر نخست (لجن درمانی) بر روی بدن و به ویژه پاها در کاهش روماتیسم بسیار موثر است. با توجه به موارد مذکور و اهمیت این چشمه­ها، فعالیت­های مربوط به طبیعت درمانی و فراهم آوردن زیرساخت­های لازم باید صورت گیرد که برای منظور در جدول 3 اولویت­های مهم در انتخاب چشمه جهت توسعه فعالیت­های مذکور نشان داده است و همچنین در شکل 2 موقعیت چشمه­های معدنی و نحوه اولویت­بندی آن­ها نشان داده شده است.

جدول 3- معیارهای و اولویت­های مناسب جهت توسعه فعالیت­های مربوط به طبیعت درمانی

شکل 2- نقشه موقعیت و اولویت­بندی مناطق مستعد طبیعت درمانی، غانوردی

پهنه­های مناسب برای ورزش­های آبی: سدهای متعددی که در شهرستان میانه ساخته شده است سبب شده تا دریاچه این سدها به عنوان محل مناسبی برای فعالیت­های ورزش­های آبی شامل شنا، قایقرانی،اسکی روی آب، جت اسکی و غیره باشد. سد آیدوغموش با مساحتی معادل 400 هکتار پتانسیل بالایی جهت ورزش­های آبی، ماهیگیری و ... دارد. در کنار این سد، سدهای کزج، ماهی آباد، آونلیق، مونق و صومعه کبودین نیز در این زمینه پتانسیل بالای دارند. با توجه به اینکه هدف از تحقیق حاضر تعیین پتانسیل مناطق جهت توسعه فعالیت­های ورزشی است، جهت توسعه این فعالیت­ها و انتخاب دریاچه­های مناسب برای توسعه فعالیت­های مذکور معیارهایی در نظر گرفته شده و مطابق آن­ها دریاچه­ها اولویت­بندی شده­اند که در جدول 4 نشان داده شده است و در شکل 3 نیز موقعیت دریاچه­ها و نحوه اولویت­بندی آن­ها نشان داده شده است.

جدول 4- معیارها و اولویت­های مناسب جهت توسعه فعالیت­های مربوط به ورزش­های آبی

پهنه­های مناسب برای شکار: این مناطق شامل مناطق حفاظت شده­ای است که صید و شکار چهارپایان و پرندگان در آن­ها با مجوز و شرایط خاصی صورت می­گیرد. منطقه حفاظت شده کاغذکنان با مساحت ۵۰۶۲۴ هکتار در بخش کاغذکنان، در جنوب شهرستان میانه قرار دارد. و در سال ۱۳۹۰ از وضعیت شکار ممنوع به منطقه حفاظت شده ارتقاء یافته است. در جدول 5 مناطق مستعد جهت فعالیت مذکور اولویت­بندی شده­ و همچنین در شکل 3 نیز موقعیت مناطق شکارگاهی و نحوه اولویت‌بندی آن­ها نشان داده شده است.

جدول 5- معیارها و اولویت­های مناسب جهت توسعه فعالیت­های مربوط شکار

شکل 3- نقشه موقعیت و اولویت­بندی مناطق مستعد ورزش­های آبی و شکارگاهی

پهنه­های مناسب برای کوهنوردی و صخره­نوردی: قرارگیری شهرستان میانه در جنوب رشته کوه بزغوش سبب شده تا این شهرستان پتانسیل بالایی جهت اهداف کوهنوردی، دوچرخه‌سواری کوهستان و صخره نوردی داشته باشد. رشته کوه بزغوش با جهت غربی- شرقی مناطق شمالی شهرستان میانه را دربرگرفته است، بنابراین این مناطق به عنوان مسیر اصلی کوهنوردی در شهرستان میانه محسوب می­شود. علاوه بر آن ارتفاعات متعدد و پراکنده که در شهرستان وجود دارد سبب شده بخش زیادی از وسعت شهرستان را مناطق مستعد کوهنوردی تشکیل دهد. به علاوه وجود صخره­های دیواره­ای در ارتفاعات شمالی شهرستان، وجود صخره­های دیگر از جمله قارتال قایاسی در 8 کیلومتری غرب میانه سبب شده تا از نظر صخره­نوردی نیز پتانسیل بالایی داشته باشد. در جدول 6 و 7 اولویت‌های مناسب جهت توسعه فعالیت­های مربوط به کوهنوردی و صخره نوردی نشان داده شده است، همچنین در شکل 4 نقشه موقعیت و اولویت­بندی مناطق مستعد جهت فعالیت­های مذکور نشان داده شده است.

جدول 6- معیارها و اولویت­های مناسب جهت توسعه فعالیت­های مربوط کوهنوردی

جدول 7- معیارها و اولویت­های مناسب جهت توسعه فعالیت­های مربوط صخره نوردی

پهنه­های مناسب برای فعالیت­های زمستانی: قرارگیری شهرستان میانه در عرض­های جغرافیایی بالا سبب شده تا اغلب بارش این شهرستان در فصل سرد سال به صورت برف باشد. میزان بارش برف با توجه به اختلاف ارتفاع زیادی که در شهرستان وجود دارد متفاوت است. در واقع مناطق شمالی شهرستان منطبق بر رشته کوه بزغوش باتوجه به ارتفاع بالایی که دارد در فصل سرد سال اغلب پوشیده از برف است بنابراین این منطقه برای ورزش­های زمستانی از جمله اسکی، یخ نوردی و .. دارای پتانسیل بالایی است. در کنار وضعیت ارتفاعی، جهت شیب نقش تعیین کننده­ای در تعیین نقاط مناطق برای ورزش­های زمستانی دارد، با توجه به اینکه جهات روبه شمال انرژی کم­تری دریافت می­کنند میزان ذوب کم­تری دارند بنابراین برای ورزش­های زمستانی دارای پتانسیل بالایی هستند. و در جدول 8 اولویت­های مد نظر جهت توسعه ورزش­های زمستانی نشان داده شده است و در شکل 4 موقعیت این مناطق نشان داده شده است.

جدول 8- معیارها و اولویت­های مناسب جهت توسعه فعالیت­های مربوط ورزش­های زمستانی

شکل 4- نقشه موقعیت و اولویت­بندی مناطق مستعد ورزش­های زمستانی، کوهنوردی و صخره نوردی

پهنه­های مناسب برای طبیعت­گردی: طبیعت­گردی بر خلاف سایر ورزش­ها مورد توجه عموم مردم قرار دارد. در واقع تمایل مردم به استفاده از جاذبه­های طبیعی در قالب همایش­های خانوادگی و اردوهای مختلف سبب شده تا جاذبه­های طبیعی در شهرستان از کانون­های مورد توجه جهت ورزش­های گروهی باشد. شهرستان میانه از نظر جاذبه­های طبیعی نیز داری پتانسیل بالایی است و وجود دامنه­های سرسبز، آبشارها، چشمه­ها و رودخانه­های متعدد سبب

شده تا ورزش­های طبیعت­گردی بسیار مورد توجه باشد. در شکل 5 نقشه مناطق مستعد طبیعت­گردی نشان داده شده است.

شکل 5- نقشه مناطق مستعد طبیعت گردی

پهنه­بندی توانمندی‌های اکوتوریسم ورزشی

پس از تهیه لایه­های اطلاعاتی مختلف و تجزیه و تحلیل اطلاعات با استفاده از سیستم اطلاعاتی جغرافیایی (GIS)، نقشه پهنه­بندی توانمندی­های اکوتوریسم ورزشی شهرستان میانه تهیه شده است (شکل 6). مطابق نقشه نهایی، بخش زیادی از مناطق شمالی شهرستان منطبق بر رشته کوه بزغوش، پتانسیل بالایی جهت انجام فعالیت­های کوهنوردی، صخره­نوردی و ورزش­های زمستانی دارد. علاوه بر ارتفاعات شمالی، در بسیاری از مناطق شهرستان نیز ارتفاعات پراکنده­ای وجود دارند که تناسب لازم را برای موارد مذکور دارا هستند. وجود چشمه­های معدنی و آب گرم سبز، ممان، ایورق و گودرق در مناطق میانی شهرستان و همچنین غارهای توشمانلو،

آرتدسی و غار دست­کند کندوان سبب شده تا فعالیت­های طبیعت درمانی و غارنوردی بسیار مورد توجه قرار گیرد. در جنوب شرقی

شهرستان نیز منطقه حفاظت شده کاغذکنان سبب شده تا از نظر شکارگاهی نیز دارای پتانسیل بالایی باشد. در کنار موارد مذکور با توجه به اینکه شهرستان میانه دارای بارش قابل توجه و رودخانه­های پرآب است، متعاقب آن داری سدهای زیادی از جمله سد آیدوغموش است که سبب شده تا این شهرستان توانمندی زیادی جهت توسعه ورزش­های آبی داشته باشد.

شکل 6- پهنه­بندی مناطق مستعد اکوتوریسم ورزشی

بحث و نتیجه­گیری

بررسی ها و تحقیقات نشان داد توانمندی‌ها و جاذبه های شهرستان میانه برای توسعه گردشگری ورزشی مناسـب اسـت ؛ چون که از تنوع بسیاری برای گسترش انواع ورزش ها برخوردار می باشد. ارزیابی توان اکولوژیک می­تواند با تبیین قابلیت بالقوه سرزمین، با حفظ تعادل و پایداری اکولوژیک محیط، راهنمای خوبی جهت توسعه پایدار مناطق گردشگری ­باشد. در این مطالعه با هدف ارزیابی توان اکولوژیک شهرستان میانه جهت توسعه فعالیت گردشکری ورزشی با استفاده از GIS، داده­ها و بانک اطلاعات رقومی پارامترهای محیطی تهیه شد و پس از طبقه‌بندی نقشه­های رقومی، با استفاده پتانسیل محیطی منطقه ارزیابی گردید.

در جدول 9 جاذبه­های طبیعی ورزشی موجود در میانه به طور کلی به شش دسته تقسیم بندی شده است این شش دسته هر کدام دربرگیرندة فعالیت­های مختلف ورزشی و تفریحی است. نکتة مهم اینکه تمامی این فعالیت­ها نیازمند حضور در جاذبه­های طبیعی‌اند. این 6 دستة کلی عبارتند از: 1) کوه نوردی و غار نوردی 2) طبیعت درمانی، 3) ورزش­های آبی، 4) ورزش­های زمستانی، 5) شکار، صید و ماهیگیری ، 6) طبیعت نوردی و طبیعت گردی.

جدول 9- گویه های مربوط به جاذبه های طبیعی ورزشی

شهرستان میانه با توجه به دارا بودن جاذبه­های توریست ورزشی طبیعی از بسیاری شهرها و یا کشورها جلو می­باشد که این نقطه قوتی برای توسعه بیشتر منطقه از لحاظ گردشگری ورزشی می­باشد. فراهم بودن جاذبه­های طبیعی خدادادی در یک منطقه یا یک کشور نیز می­تواند در جذب توریسم ورزشی موثر باشد شهرستان میانه با داشتن کوه­های مرتفع، دریاچه­ها، مناطق برفگیر، رودخانه­ها و سایر عوامل دیگر در جذب توریسم ورزشی غیر قابل انکار هستند. مناطق کوهستانی و برف­گیر طبیعی که در شهرستان میانه می­باشد (نه بطور مصنوعی) می­تواند محل مناسبی برای رقابت اسکی بازان روی برف در فصل سرد سال و همچنین اسکی روی چمن نیز در فصل­های گرم در آن مناطق باشد که خیل عظیمی از دوستداران خاص خود را به آن مناطق می­کشاند. کوه­های شهرستان میانه در بیشتر اوقات سال پوشیده از برف است و از طرفی میانگین دما سالیانه این شهرستان 3 الی 5 درجه سانتی گراد است که با توجه به جدول 8 برای انجام فعالیت­های زمستانی و حتی برگزاری رقابت در سطح منطقه­ای و ملی مناسب می­باشد. با توجه به اینکه شهرستان میانه یک شهرستان کوهستانی محسوب می­شود برای انجام فعالیت­های کوهنوردی برای علاقه­مندان به این رشته بسیار مناسب است از طرفی به دلیل دسترسی آسان و همچنین دارا بودن امنیت قابل قبول می‌توان با ایجاد و توسعه زیرساخت‌های مناسب بهبود بخشید تا ورزشکاران و گردشگران زیادی را با این شهرستان کشاند از طرفی جذب ورزشکاران و گردشگران آثار مستقیم و غیر مستقیم از جمله آفزایش درآمد و اشتغال­زایی را به دنبال خواهد داشت که نتایج این پژوهش با یافته‌های لقایی و همکاران(1393)، ره(1394)، رمضانی‌نژاد و همکاران(1394) همخوانی دارد . با توجه به اینکه شهرستان میانه دارای سد و رودخانه­های متعدد و مناسبی برای ورزش­های آبی را داراست می­توان با برنامه‌ریز­ی­های مناسب این فعالیت‌ها را گسترش داد و علاقه­مندان و ورزشکاران به این رشته را متوجه این مزیت کرد چرا که دسترسی و کیفیت آب برای علاقه­مندان به این رشته حائز اهمیت می­باشد بعلاوه می­توان ورزشکاران و دیگر گردشگران را آگاه ساخت تا جایی که بتوان مسابقات ملی و حتی بین المللی را میزبانی کرد که با یافته‌های اسماعیل گور و تکیه خواه(2013)، رمضانی‌نژاد و همکاران(1394)، جنگجوی وطن و گندمکار (۱۳۹۴) و کریم پناه(2001) همخوانی دارید. با توجه به اطلاعات به دست آمده از پهنه­بندی مناطق مستعد اکوتوریسم ورزشی بیشتر وسعت شهرستان میانه را فضای سبز و طبیت مناسب برای طبیعت گردی تشکیل می­دهد که با همت مسئولان و برنامه ریزی مناسب برای توسعه این گونه فعالیت­ها می توان کام موثری برداشت. شهرستان میانه با داشتن چشمه­های آب گرم مناسب توانایی جذب گردشگر را داراست از طرفی دسترسی خوبی که به این اماکن وجود دارد می­تواند تاثیر خوبی برای جذب گردشگران گذاشت که با نتایج پژوهش های میرتوحیدی(1392)، محرم‌زاده و همکاران(1393)، محمدپور و نادری(۱۳۸۹)، کندمکار و دانشور(1392) همسو می باشد. شهرستان میانه به دلیل داشتن تنوع زیستی و جانوری مناسب و متنوع مکان مناسبی برای شکار می­باشد به طوری که هر ساله تعدادی از شکارچیان دیگر نقاط کشور برای شکار گونه­های جانوری به این منطقه می­آیند که با بستری ­سازی مناسب می­توان زمینه را برای حضور بیشتر گردشگران فراهم کرد که با نتایج میاندهی و مسروری(1393)، صفاری و همکاران(1395)، فکری زاده و همکاران(1393) و رستم زاده و همکاران(1393) همسو است.   بعلاوه شهرستان میانه با داشتن پهنه و شیب مناسب انجام هر گونه فعالیت از جمله دوچرخه سواری، دو آرام در طبیعت و دیگر فعالیت­های مربوط به طبیعت باز را ممکن ساخته که این مسولان باید این نعمت خدادادی را قدر بدانند و زمینه­سازی­های لازم را انجام دهند که نتایج با یافته های محمدپور و نادری(۱۳۸۹)،بستانی و شریفی(1394)، معصوم و همکاران(1392) و  فرج زاده اصل و پناه رفیق(1387) هم سو می باشد. شهرستان میانه با داشتن پتانسیل بالا در گردشگری ورزشی می­تواند مسابقات مورد نظر را ابتدا در سطح ملی، سپس با تبلیغات مناسب در سطح بین‌الملل برگزار کند که در این صورت با ورود گردشگران و ورزشکاران به آن مناطق باعث کسب درآمد ساکنین آن منطقه خواهد شد. فرصـت­هـا همیشـه امکـان حرکـت رو بـه جلـو بـه منظـور نزدیک شدن به ایده­آل‌ها را فراهم می‌کند. بـه همین منظور شهرستان میانه می­بایست از فرصت­های موجـود استفاده نموده و با استفاده از آن‌هـا در جـذب گردشگران ورزشی اقدام کند. افـزایش توجـه دولـت و مجلس به گردشگری و تأکید بر کسب درآمدهای غیرنفتی و افـزایش اقبـال عمـومی مـردم از رویدادهای ورزشی بـه عنوان یک پدیده اجتماعی، بسترهای سرمایه­گذاری در زمینه گردشگری ورزشی را فراهم می­آورد. لذا متولیان امر گردشـگری و ورزش در سیاست‌گذاری و برنامـه‌ریـزی‌های کوتاه مدت و بلندمـدت خـود می‌توانند بـا در نظر گرفتن این فرصت­ها بـه پیشـرفت گردشـگری ورزشـی شهرستان میانه کمک شایانی نمایند. همچنین  احداث تاسیسات و زیر ساخت­هاى توریسم ورزشى در کشور به خودى خود باعث ایجاد فضاى شاد و مفرح در کشور و گامى موثر در پر کردن اوقات فراغت اقشار مختلف جامعه بالاخص جوانان خواهد بود و در راستاى جلوگیرى از برخى ناهنجاری­هاى اجتماعى گام بر می‌دارد و این مهم زمانى اتفاق خواهد افتاد که همه مسئولین و بخش خصوصى با همدلى در کنار یکدیگر در این راه قدم بردارند و دست آخر اینکه سیاست‌گذاران و مدیران با استفاده از نتایج این پژوهش می‌توانند با برنامه‌ریزی‌های منطقی و علمی باعث جذب بیشتر گردشگران ورزشی شوند که این به نوبه خود باعث پیشرفت شهرستان می­شود.

منابع

• امیراحمدی، ابوالقاسم؛ معتمدیراد، محمد؛ پورهاشمی، سیما؛ قرائی، هادی و آبباریکی، زکیه.«تعیین پتانسیل‌های اکوتوریسم کویر مزینان سبزوار با استفاده از مدل SWOT »، 1391 مطالعات جغرافیایی مناطق خشک، سال دوم، شماره 8
• بهمن­پور، هومن؛ لقایی، حسنعلی.« ارزیابی توان اکولوژیک سرزمین به منظور توسعه گردشگری پایدار طریق تلفیق سیستم اطلاعات جغرافیایی(GIS) و روش رویهم­گذاریلابه­ها(IO) (مطالعه موردی:شهرستان شاهرود)»،1393 نشریه پایداری، توسعه و محیط زیست، دوره اول، شماره 1
• تقوایی، مسعود؛ پیرمرادیان، زهرا؛ صفرآبادی، اعظم. «امکان سنجی توسعه اکوتوریسم در ناحیه سامان چهارمحال و بختیاری»، 1391 فصلنامه فضای جغرافیایی، شماره3  
• سرائی،محمدحسین؛ حشمتی جدید، مهدی؛ بیرانوندزاده، مریم؛ شرفی، سیامک. «. مکان یابی فضاهای ورزشی در شهر خرم آباد با استفاده از سیستم های اطلاعات جغرافیایی»، 1391، فصلنامه آمایش محیط، 18: 108-85.
• سلطانی، زهرا؛نوری زمان آبادی، سیدهدایت اله. «رزیابی توان محیطی شهرستان خوانسار به منظور توسعه توریسم(با استفاده ازGIS)» 1389،تحقیقات جغرافیایی، 25(4): 77-100.
• عاشری، امامعلی. «ارزیابی توان طبیعی توسعه گردشگری ورزش های زمستانه مناطق روستایی حوضه آبریز زاب با استفاده از GIS و MCD»، 1394، نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، سال پانزدهم، شماره ۳9
• Aminu M. A geographic information system (GIS) and multi-criteria analysis for sustainable tourism planning (Doctoral dissertation, Universiti Teknologi Malaysia)
• Banerjee UK, Kumari S, Paul SK, Sudhakar S. Remote Sensing and GIS based ecotourism planning: A case study for western Midnapore, West Bengal, India. InPaper published at the proceedings of Map Asia conference, Bangkok, Thailand 2002.
• Bukenya JO. Application of GIS in ecotourism development decisions: Evidence from the Pearl of Africa. Research paper. 2012:30.
• González-Ramiro A, Gonçalves G, Sánchez-Ríos A, Jeong JS. Using a VGI and GIS-based
• multicriteria approach for assessing the potential of rural tourism in Extremadura (Spain). Sustainability. 2016 Nov 7;8(11):1144.
• Kasimati E, Dawson P. Assessing the impact of the 2004 Olympic Games on the Greek economy: A small macroeconometric model. Economic modelling. 2009 Jan 31;26(1):139-46.
• Lifang Q, Yichuan Z, Lei F. A model of suitability evaluation of tourism development for the suburban mining wasteland and its empirical research. Ecological Economy. 2008; 4:338-45.
• Nyaupane GP, Thapa B. Evaluation of ecotourism: A comparative assessment in the Annapurna Conservation Area Project, Nepal. Journal of Ecotourism. 2004 Apr 1;3(1):20-45.
• Tremblay P. Scoping desert tourism-findings and research priorities. CAUTHE 2006: To the City and Beyond. 2006:1653.

[1]- دانشجوی دکتری مدیریت ورزشی، دانشکده علوم ورزشی، دانشگاه مازندران. بابلسر، مازندران، ایران(مسئول مکاتبات)

[2]- دانشیار، عضو هیات علمی گروه علوم ورزشی، دانشگاه شهید مدنی آذربایجان، تبریز، ایران

[3]- دانشجوی دکتری هیدروژئومورفولوژی‌دانشگاه تهران.تهران. ایران

[4]- Ph.D. Student Sport Management, Faculty of Sports Sciences, University of Mazandaran. baboolsar, Mazandaran, Iran. (Corresponding Author).

[5]- Associate Professor, Academic member of sport sciences department, Azarbaijan Shahid Madani University, Tabriz, Iran

[6]- Ph.D. student in HydroGeomorphology of Tehran University. Tehran, Iran.                                                             

[7]- Mansir

[8]- Qiao

[9]- Bukenya

[10]- Banerjee & et al