مکان یابی دفن زباله با استفاده از فرایند تحلیل سلسله مراتبی(AHP) با تاکید بر مطالعات زیست محیطی ( مطالعه موردی : دفن زباله های شهرک صنعتی سمنان )

مکان یابی دفن زباله با استفاده از فرایند تحلیل سلسله مراتبی(AHP) با تاکید بر مطالعات زیست محیطی

 ( مطالعه موردی : دفن زباله های شهرک صنعتی سمنان )

چکیده

معیارها و پارامترهای متعددی در انتخاب محل مناسب دفن زباله دخیل می باشند که هر کدام به نوبه خود از اهمیت خاصی برخوردار بوده و محدودیت هایی را در انتخاب ایجاد می کنند .هدف نهایی این معیارها انتخاب مناسب ترین محلی است که کمترین اثرات سوء زیست محیطی را داشته باشد .از این رو به کارگیری روشهای تصمیم گیری مدیریتی مانند تکنیک های چند معیاره می تواند در این زمینه مفید باشد .لذا در این پژوهش به منظور انتخاب بهترین مکان برای دفن زباله یک مدل تصمیم گیری با استفاده از تکنیک فرایند تحلیل سلسله مراتبی گروهی طراحی و ارائه گردیده است که تأکید آن بر مطالعات زمین شناسی می باشد . مدل این پژوهش در دنیای واقعی به منظور مکان یابی دفن زباله های شهرک صنعتی سمنان به کار گرفته شد . نتایج پژوهش حاکی از آن است که به کارگیری این تکنیک در مدل پیشنهادی می تواند نظرات کارشناسان را در اولویت بندی مکانهای کاندید و انتخاب بهترین مکان دفن زباله های شهرک صنعتی سمنان لحاظ نموده و هزینه های  ناشی از انتخاب مکان نامناسب را به طور چشمگیری  کاهش دهد.

واژه های کلیدی:  مکان یابی، دفن زباله، فرایند تحلیل سلسله مراتبی، شهرک صنعتی سمنان  .

Presenting a decision - making model for landfill site selection

 Using analytical hierarchy process (AHP)

(Case study: landfill of Semnan Industrial Town)

Abstract

The various criteria and parameters are involved in site selection of landfill that whichever have particular importance and cause restrictions in the selection. The final goal of these criteria are choosing the most suitable site that has the least environmental adverse impacts. Thus, applying managerial decision making methods such as multiple criteria techniques can be useful in this regard .In this paper ,design and present  a decision making model using group analytical hierarchy process in order to selection the best site for landfill .The model of this paper applied in the real world in order to landfill site selection of Semnan Industrial Town. The results of this  paper  indicate that applying this technique in the  proposed model can consider experts idea in  ranking the candidate sites and selection the best site of landfill of SemnanIndustrialTown and significantly decrease the costs reluctant unsuitable site selection .

Keyword:

 site selection, landfill, analytical hierarchy process, industrial town  of semnan. 

مقدمه

شهر صنعتی یک فضای زنده است که پتانسیل های زندگی در‌آن منابع آن است، موادی که فرآوری می شوند و شرایط ارتباطی و دسترسی ها از آن جمله اند. استقرار شهر صنعتی در مکان به دلیل وجود منابع در آن مکان است و به دنبال آن توسعه می یابد و ایجاد آلودگی می کند توسعه اجتناب ناپذیر است اما شبکه توسعه قابلیت پیش بینی و هدایت دارد. همچنین آلودگی در کنترل تبدیل به منابع مورد نیاز محیط زیست به همراه هدایت شبکه توسعه می تواند شرایطی به وجود آورد که شهر صنعتی تجدیدپذیر بوده و در همزیستی با شهر مرکزی باشد. در این راستا فضاهای خشک وبسته به فضاهای باز و شفاف تبدیل شود و با ایجاد خوشه های شبکه زندگی درآن با شهر یکی شود. شهرک صنعتی در ایران گذشته ای دارد که تحت آن شرایط شکل گرفته است.1. فقدان شبکه های زیربنایی در شهرها 2. ساختار قدیمی شهر پیله وران در شهرها 3. کاربرد مالکیت خصوصی در تقابل با مالکیت عمومی 4.راه اندازی شبکه های تأمین تأسیسات زیربنایی در کشور و آسان شدن تغذیه فضاها برای ایجاد منطقه های صنعتی 5. بالا رفتن توان دولت در جهت تحقق مدرنیزاسیون 6.کنترل مرکزی صنایع و تجارت در جهت حفظ روابط خارجی دولت 7. مشروعیت حاشیه نشینی کارگران صنایع تا ادغام اجتماعی آنان در شهر مرکزی. (مهندسین مشاور پارت،1387)

مشکل دفن مواد زائد جامد همواره از سال های دور گریبانگیر بشر بوده است و شاید ساده ترین و ممکن ترین راهی که در ابتدا به نظر رسید ، تلنبار نمودن زباله در زمین های پست خارج از محدوده شهر ها و سپس سوزاندن آن به منظور جلوگیری از آلودگی بود . مشکلات و مسائل ناشی از دفع زباله در مکان های مذکور سبب شد تا در برخی از کشور های جهان ، زباله دان های رو باز به سرعت جای خود را به محل های دفن بهداشتی بدهند (مجلسی و دامن افشان ،1388،ص. 437).ما بایستی این نکته را بپذیریم که سطح تولید زباله ارتباط مستقیمی با سطح توسعه یافتگی دارد "آمارها نشان دهنده این موضوع می باشندکه خلال سالهای 1990 تولید زباله به ازای هر نفر در کشورهای پیشرفته 300 الی 800 بوده در حالیکه این رقم در کشورهای در حال توسعه بیش از 200 کیلوگرم نبوده است (رضایی و دیگران ،1386 ،ص.2) .

معیارها و پارامترهای متعددی در انتخاب محل مناسب مدفن دخالت دارند که هر کدام به نوبه خود از اهمیت خاصی برخوردار بوده و محدودیت هایی را در انتخاب ایجاد می کنند. هدف نهایی این معیارها یافتن مناسبترین محلی است که کمترین اثرات سوء زیست محیطی را به محیط طبیعی اطراف منطقه دفن داشته باشد.(کیان بخش و سعیدی ،ص.2 ؛ خورشید دوست و عادلی،1388،ص.64) . مهمترین فاکتور در بهره برداری موفقیت آمیز یک محل دفن انتخاب مناسب جایگاه آن است . لذا آگاهی از مشکلات و معیارهای انتخاب یک محل دفن ضروری است. این معیارها عبارتند از :

بهداشت عمومی و سلامتی، سطح زمین مورد نیاز، توپوگرافی منطقه، هیدرولوژی جایگاه، زمین شناسی، قابلیت دسترسی به مواد پوششی، مجاورت با مناطق مسکونی و صنعتی، فاصله محل جمع آوری تا محل دفن، نزدیکی به محل جاده ها و راههای اصلی، معیارهای اقتصادی، زیبایی و پذیرش از سوی مردم ، شرایط اقلیمی منطقه ، استفاده کنونی و آتی از زمین (مجلسی و دامن افشان،1388 ،ص.437) .

تاکنون پژوهشهای مختلفی در زمینه مکان یابی دفن زباله انجام شده است. برای نمونه وانگ گیوگین[1] و همکاران (2009) در پژوهشی تحت عنوان "مکان یابی دفن زباله با استفاده از تکنولوژی اطلاعات فضایی و فرایند تحلیل سلسله مراتبی " به مسئله انتخاب مکان مناسب برای دفن زباله با استفاده از سیستم اطلاعات مکانی[2] و فرایند تحلیل سلسله مراتبی[3] پرداخته اند. در این مقاله عوامل اقتصادی بررسی شده و وزن های معیارها با استفاده از فرایند تحلیل سلسله مراتبی محاسبه شده و یک مدل سلسله مراتبی برای حل مسئله انتخاب مکان دفن زباله های جامد در شهر پکن چین طراحی شده است . اونوت و سونر[4](2009) در پژوهشی با عنوان "مکان یابی محل دفن ضایعات جامد با استفاده از فرآیند تحلیل سلسله مراتبی و تاپسیس تحت محیط فازی "یک متدولوژی بر اساس تاپسیس فازی برای حل مسئله انتخاب مکان ضایعات جامد در استانبول ترکیه بکار گرفته شده است.

شریفی و وانوستن[5](1997) با استفاده از آنالیز چند معیاره مکانی و با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی اقدام به مکان یابی دفن پسماند در شهر سین چینا  واقع در کشور کلمبیا نمودند . آنها با در نظر گرفتن پارامترهایی نظیر شیب، زمین لغزش، نفوذپذیری خاک و فاصله از شهر، با استفاده از روش بولین و آنالیز چند معیاره، به نتایج کاربردی قابل قبولی دست یافتند. شاه علی (1385) مکانیابی دفن زباله های شهری زنجان را با روش فازی انجام داده است .وی با در نظر گرفتن پارامترهایی مانند شیب، شرایط زمین شناسی، آبهای سطحی، فاصله از شهر و فاصله از جاده ها، تحلیلهای لازم را انجام داده است .

معیارها و عوامل متعددی در انتخاب محل مناسب دفن بهداشتی مواد زائد جامد شهری دخالت دارند که هر کدام به نوبه خود از اهمیت خاصی برخوردارند و محدودیت های را در انتخاب محل ایجاد خواهند کرد .از مهمترین این معیارها ، عوامل ژئومورفولوژیک (سنگ بستر ،اراضی ناپایدار ،خاک ،گسل ،شیب ،ژئوهیدرولوژی و ...) می باشند .علاوه بر معیارهای ژئومورفولوژی عوامل مختلفی نظیر عمق آبهای زیر زمینی،وضعیت اقلیم ،عوامل زیست محیطی ،کاربری اراضی ،شبکه جاده ها و ... نیز در این زمینه دخالت داشته اند که در انتخاب مکان دفن زباله مفیدند (قرگوزلو و دیگران، صص.2-1).

به طور کلی یک محل دفن باید در مکانی استقرار یابد که از جهات گوناگون اعم از زیست محیطی، اجتماعی و اقتصادی کمترین ضرر را به وجود آورد . به جرأت می توان گفت که یک مکانیابی صحیح می تواند نیمی از نگرانیهای موجود در یک محل دفن را مرتفع سازد (صمدی و دیگران ،1386 ،ص.2) . در مکان یابی محل دفن بایستی به عواملی چون توپوگرافی و زمین شناسی محل، هیدرولوژی منطقه، شرایط اقلیمی، سطح زمین مورد نیاز، خاک پوششی، سطح آب زیرزمینی، موقعیت توسعه شهری، خصوصیات زباله دفنی، کاربری زمین های مجاور، فاصله آب های سطحی از محل دفن، قیمت زمین و طول عمر جایگاه دفن توجه داشت (پناهنده و دیگران ، 1388،ص.277) .

در حال حاضر یکی از مهمترین مسائل زیست محیطی کشور ، چگونگی دفن پسماندهای جامد است ، به گونه ای که بر منابع طبیعی به ویژه آب و خاک اثرات نامطلوب نداشته باشد . متأسفانه تاکنون شیوه دفن پسماندهای جامد در ایران به گونه ای بوده که انباشت این مواد بدون هیچ گونه برنامه ریزی صحیح و مکان گزینی مناسب صورت گرفته است . این مساله در مناطق حساس و آسیب پذیر مانند محدوده مورد مطالعه

 ( شهرک صنعتی سمنان ) به دلیل دارا بودن امکانات و توانهای بالقوه طبیعی و به عنوان یکی از مناطق مهم صنعتی از اهمیت زیادی برخوردار است .

شهرک صنعتی سمنان در فاصله 8 کیلومتری شرق و جنوب شرق شهر سمنان مناسب ترین اراضی دشت سمنان را به ویژه از نظر آب و خاک اشغال می کند ، افزایش واحدهای صنعتی و به تبع آن ازدیاد جمعیت ، باعث افزایش چشمگیر حجم زباله تولیدی شده است . با این وجود هنوز شیوه مناسبی جهت دفن پسماندهای جامد شهرک صنعتی سمنان وجود ندارد . این شهرک هم اکنون فاقد جایگاه مناسب دفن بهداشتی مواد زائد جامد است . از مدت ها قبل پسماندهای جامد شهرک صنعتی به صورت روباز در نقاط دور و نزدیک بر روی هم انباشته می شدند (شکل شماره1) که به دلیل بوی تعفن و شرایط نا مناسب ایجاد شده و آلودگی منابع محیطی مورد اعتراض اهالی شهرک ، اداره حفاظت محیط زیست و اداره بهداشت قرار گرفته است . زباله های ناشی از کارخانجات شیمیایی نیز خود مشکلات جدی را برای دفن آنها ایجاد کرده است . در حال حاضر این مسئله به صورت یک معضل جدی برای ارگانهای مسئول مطرح می باشد . این پژوهش درصدد آن است که با ارائه یک مدل تصمیم گیری با استفاده از فرایند تحلیل سلسله مراتبی به مسئله انتخاب مکان مناسب دفن زباله های شهرک صنعتی سمنان  کمک نماید .

         شکل شماره 1: انباشت پسماندهای جامد شهرک صنعتی به صورت روباز

 منابع تولیدکننده مواد زائد شهرک صنعتی سمنان

-منابع تولید مواد زائد بهداشتی

-منابع تولید مواد زائد صنعتی

منابع تولیدکننده  مواد زائد بهداشتی

-مواد زائد جامد فساد پذیر (رستوران ها، آشپزخانه ها،واحدهای صنعتی در رسته صنایع غذایی)

-ضایعات اداری (واحدهای خدمات اداری، رفاهی، آموزشی و ...)

-ضایعات فضای سبز و باغبانی (فضای سبز، معابر و خیابان ها و ...)

-گل و لای و خاکروبه (نظافت و رفت و روب خیابان ها و شبکه های جمع آوری آبهای سطحی و ...)

منابع تولید کننده مواد زائد صنعتی

1-     رسته صنایع غذایی2- رسته صنایع نساجی3- رسته صنایع کانی غیر فلزی4- رسته صنایع سلولزی 5- رسته صنایع برق و الکترونیک 6- رسته صنایع شیمیایی7- رسته صنایع فلزی8- رسته صنایع خدماتی 9-رسته سایر

نمودار شماره 1 اجزای تشکیل دهنده زباله های شهرک صنعتی سمنان را بر حسب درصد نشان می دهد .

              نمودارشماره1: درصد اجزای تشکیل دهنده زباله های شهرک صنعتی سمنان

بیان مساله

برای تحقق شهر مدرن صنعتی بایستی موارد زیر در نظر گرفته شود:

1. فعالیتها بایستی باز و شفاف بوده و از وجه کالبدی همه چیز دیده شود.

2. در خوشه های کالبدی، فاصله گذاری ها از طریق همسایگی برای تولید همساتن و غیرهمسان ضروری است.

3. شبکه های دسترسی روشن، روان و آدرس پذیر باشد.

4. فضای فعالیتهایی که در زندگی طبیعی شهری وجود دارد به بافت شهرک صنعتی ضروری است.

1-5- بازار(فروش برای بنکدارها)

2-5- فعالیت کارگاه های کوچک مرتبط با فعالیتهای صنعتی

3-5- انبارداری مکانیزه برای محصولات تولید شده ومواد خام مورد نیاز صنایع

4-5- ایجاد فضاهای مسکونی، حداقل لازم برای کارکنان خدمات شهری

5-5- ترتیب دادن فعالیتهای همایشی مانند : فعالیتهای ورزشی، کنفرانس، سمینار و تشکیلات صنفی

6-5- ایجاد پارک های عمومی جهت زنده نگهداشتن جریان زندگی شهری به جای فضاهای سبز

7-5- توزیع بسیار خرد خدمات شهری جهت ایجاد سکانس های متناسب با زندگی شهری (مهندسین مشاور پارت،1387)

زمین شناسی و مقاومت خاک اراضی سمنان:

تجربیات نشان داده تا کنون در مورد دفن پسماندهای جامد به فاکتورهای اصلی تاثیر گذار بر آن مانند ویژگی های ژئو تکنیک خاکهای محدوده مورد مطالعه توجه نشده است ، زیرا در نظر گرفتن این فاکتورها می تواند راهنمای خوبی جهت جلوگیری از آثار زیان بار زیست محیطی باشد.

تمامی تحولات زمین شناسی که باعث جدایش در واحد ساختمانی ایران مرکزی و البرز شده است در اثر عملکرد گسلهای موازی در حد واسط این دوواحد می باشد. یکی از گسلهای بسیار مهم در این امر گسل سمنان در شمال سمنان است که حدفاصل واحدهای البرز و ایران مرکزی در نظر گرفته شده است.

شهرستان سمنان پهنه ای است در دو واحد زمین ساختی ایران که واحد ساختمان البرز- آذربایجان پهنه شمالی وواحد ایران مرکزی پهنه جنوبی آن را دربرمی یگرد.

زون ایران مرکزی (زون تکنوتیکی منطقه) در جنوب گسل سمنان گسترده است واز آنجا که به تنها گستره ی کوچکی از میان دوگسل سمنان و عطاری ،‌در این ناحیه برون زده شده را زون سمنان می نامند. ویژگیهای چینه شناسی آن بسانی است که می توان آن را زون تدریجی میان ایران مرکزی و البرز دانست.

در این زون برون زده های «مزوزوئیک» به ویژه «تریاس» و«ژوراسیک» که در شمال ناحیه جام دیده می شود با سنگهای هم زمان در کوه های البرز هم رخساره شده است. در این زون برون زده کوچکی از سنگهای آهکی اوربیتولین دار وجود دارد که هم با سازند تیزکوه (کوه البرز) و هم با واحدهای تفت یا پریا( ایران مرکزی) همانند است، که درنقشه سمنان آن را هم رخساره با البرز نشان داده اند.

بیشترین قسمت شهرستان سمنان از سنگهای رسوبی دریایی و قاره ای پوشیده شده است. سنگهای نفوذی و آتشفشانی کم وبیش همه جا و با گسترش محدودی به ویژه در جنوب ناحیه گسترده اند. سنگهای دگرگونی خیلی کم دیده می شود وبیشتر آنها از نوع دگرگونی همبری است. (مهندسین مشاور پارت،1387)

مواد و روشها

منطقه مورد مطالعه

شهرسمنان در حد فاصل دو شهر دامغان و گرمسار در طول جغرافیایی ۵۳ درجه و ۲۳ دقیقه و عرض جغرافیایی ۳۵ درجه و ۳۴ دقیقه واقع شده و ارتفاع متوسط آن از سطح دریا ۱۱۳۰ متر است. همچنین فاصله آن تا تهران ۲۱۶ کیلومتر است و به راه آهن سراسری تهران_مشهد، متصل می‌باشد. سمنان به عنوان یکی از نواحی مهم صنعتی در سطح کشور مطرح می باشد . وسعت شهرک صنعتی سمنان 22/2036 هکتار و در کیلو متر 8 جاده سمنان – دامغان با فاز عملیاتی 22/1986 هکتار و زمین صنعتی به وسعت 13/1348 هکتار واقع شده است و برای استقرار حدود 2500 واحد صنعتی پیش بینی شده که تا کنون با 821 واحد صنعتی قرار داد تخصیص زمین به مساحت 73/645 هکتار منعقد گردیده است و 376 واحد در حال بهره برداری و 66 واحد در حال نصب ماشین آلات و بقیه واحدها در حال ساخت و ساز می باشند مقدار سرمایه گذاری واحدهای صنعتی که با این شرکت منعقد نموده اند بالغ بر 97/6491 میلیارد ریال خواهد بود. در شکل شماره 2 موقعیت جغرافیایی شهرک صنعتی سمنان نشان داده شده است.

          شکل شماره 2: موقعیت منطقه مورد مطالعه(منبع: مهندسین مشاور پارت،1387)

روش فرایند تحلیل سلسله مراتبی

فرایند تحلیل سلسله مراتبی یکی از معروفترین فنون تصمیم گیری چند منظوره است که اولین بار توسط توماس . ال . ساعتی[6]عراقی الاصل در دهه 1970 ابداع گردید( معماریانی وآذر ،1374،ص22). فرایند تحلیل سلسله مراتبی برای حل مسایل غیر ساختاری در موقعیت های مختلف تصمیم گیری ، از تصمیمات شخصی ساده تا تصمیمات پیچیده اقتصادی کاربرد دارد .کاربرد تحلیل سلسله مراتبی در دو مرحله صورت می گیرد:1)طراحی ساختار سلسله مراتبی و2)ارزیابی(الخلیلی[7] ،2002،ص.469).

فرایند بر سه اصل استوار است :

ساختار مدل ، قضاوت گزینه ها و معیارها، نتیجه گیری از اولویت ها (دگدویرن[8] ودیگران،2009،ص.8143).

دو مسئله مهمی که در تحلیل سلسله مراتبی وجود دارد یکی ثبات و سازگاری  و دیگری مدت زمانی است که صرف قضاوتها در یک مساله تصمیم گیری پیچیده بویژه در حالی که تعداد گزینه ها (آلترناتیو ها )زیاد می شود ، می باشد(ممت و دنیل [9] ،2007،ص.1099). تحلیل سلسله مراتبی روشی است که تنها قادر است گزینه های مختلف را بر طبق وزن آنها رتبه بندی کند اما نمی تواند تمایزی بین گزینه های قابل قبول و غیر قابل قبول ایجاد کند(قاضی نوری و دیگران ،2007، ص316) .

در روش تحلیل سلسله مراتبی جهت وزن دهی معیارها و گزینه ها از روش مقایسه زوجی استفاده می شود. در فرایند تحلیل سلسله مراتبی، وزن نسبی عناصر با محاسبه وزن عناصر از طریق مقایسه زوجی هر سطح نسبت به عنصر مربوطه در سطح بالاترتعیین می گردد. با تلفیق وزنهای نسبی معیارها ، وزن نهایی هر گزینه که برابر است با مجموع حاصل ضرب وزن هر معیار در وزن گزینه مربوط به آن معیار مشخص می گردد (سعیدی و دیگران ،1388،ص.237) .

مدل پیشنهادی

در نمودار شماره2 ، گامهای مدل پیشنهادی به منظور انتخاب بهترین مکان دفن زباله های  شهرک صنعتی سمنان  نشان داده شده است . ابتدا  با استفاده از مطالعات کتابخانه ای و مصاحبه با کارشناسان ، معیارهای  اصلی و فرعی موثر بر تعیین مکان بهینه جهت دفن زباله شناسایی شدند و در مرحله بعد مکانهای کاندید جهت دفن زباله شهرک صنعتی که با مطالعات کارشناسی ، مناسب شناخته شده بود بعنوان گزینه های تصمیم در نظر گرفته شد .در مرحله سوم ساختار سلسله مراتب تصمیم طراحی و توسط کارشناسان تایید گردید .در مرحله چهارم با استفاده از تکنیک فرایند تحلیل سلسله مراتبی و توسط توزیع پرسشنامه مقایسات زوجی بین کارشناسان ، معیارهای اصلی و فرعی وزن دهی و اهمیت هریک از آنها مشخص گردید . در مرحله بعد نیز

همانند مرحله قبل، گزینه ها (مکانهای کاندید ) وزن دهی و اولویت آنها مشخص گردید . در مرحله نهایی ، مکان دارای اولویت بالاتر به عنوان مکان بهینه جهت دفن زباله های  شهرک صنعتی سمنان  انتخاب گردید.

                         نمودار شماره2: مدل پیشنهادی

تجزیه و تحلیل اطلاعات

در گام نخست  با استفاده از مطالعات کتابخانه ای و مصاحبه با کارشناسان ، معیارهای و پارامترهای  موثر بر تعیین مکان بهینه جهت دفن زباله های شهرک صنعتی سمنان شناسایی شدند که درجدول شماره 1 آمده است، در شکل شماره 3 نیز  نقشه های مربوط به برخی از این معیارها وهمچنین عکس هوایی منطقه مورد مطالعه نشان داده شده است .

         شکل شماره 3:   نقشه های مربوط به معیارهای موثر در مکان یابی دفن زباله های شهرک صنعتی سمنان

            جدول شماره 1: معیارهای موثر بر تعیین مکان بهینه جهت دفن زباله های شهرک صنعتی سمنان  

              منبع : (لاله زاری ،1386، ص.90)

در گام دوم چهار مکان کاندید (BH1, BH2, BH3, BH4) که در شکل شماره 5 نشان داده شده و با مطالعات کارشناسی جهت دفن زباله شهرک صنعتی سمنان مناسب شناخته شده بود ، بعنوان گزینه های تصمیم در نظر گرفته شد . جدول شماره 2  نمونه ای از مطالعات را که مربوط به آزمایش فنی مکانیک خاک مکان BH₂ است، نشان می دهد. آزمایش  S.P.Tکه بر اساس استاندارد  ASTM:D1586انجام می شود ، آزمایش استانداردی است که بخشی از خصوصیات خاک محل مورد نظر را بدست می دهد .

               جدول شماره 2: جدول مربوط به آزمایش فنی مکانیک خاک مکان BH₂

                            شکل شماره5 : چهار مکان کاندید جهت دفن زباله های شهرک صنعتی سمنان

در مرحله سوم ساختار سلسله مراتب تصمیم همانطور که در نمودار شماره 3 نشان داده شده است ، طراحی شد و سپس توسط کارشناسان تایید گردید .در سطح اول سلسله مراتب، هدف کلی از فرایند تصمیم گیری یعنی " انتخاب بهترین مکان دفن زباله های  شهرک صنعتی سمنان " قرار دارد . معیارهای اصلی موثر در مکان یابی در سطح دوم ، زیر معیارها در سطح سوم و مکانهای کاندید در سطح چهارم می باشند.

             نمودار شماره3 : ساختار سلسله مراتب تصمیم  در مساله انتخاب مکان دفن زباله شهرک صنعتی شهر سمنان

در مرحله چهارم، با استفاده از تکنیک فرایند تحلیل سلسله مراتبی و توزیع پرسشنامه مقایسات زوجی بین کارشناسان ، معیارهای اصلی و فرعی وزن دهی و اهمیت هریک از آنها مشخص گردید . در این مرحله داده ها در نرم افزار اکسپرت چویس[10]   مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند .بعلت محدودیت در تعداد صفحات مقاله در شکل شماره 6 برای نمونه ، جداول مقایسات زوجی مربوط به معیارهای اصلی نسیت به هدف تصمیم و مقایسات زوجی زیر معیارهای شیب با توجه به معیار شیب و همچنین مقایسات زوجی چهار مکان کاندید نسبت به زیر معیار شیب 3 تا 15 متر  نشان داده شده است.

شکل شماره 6 : جداول مقایسات زوجی در نرم افزار اکسپرت چویس                     منبع : محاسبات نگارنده

در جدول شماره3 وزن هر یک از معیار های اصلی و فرعی موثر در مکان یابی آمده است .                  

                جدول شماره3: اوزان معیارهای اصلی و فرعی بر اساس محاسبات تکنیک فرایند تحلیل سلسله مراتبی

                   منبع : محاسبات نگارنده

در گام پنجم  پس از تجزیه و تحلیل قضاوتهای کارشناسان در نرم افزار ، چهار مکان کاندید (گزینه های تصمیم) اولویت بندی گردید. شکل شماره 7 اولویت بندی مکانها را با توجه به هدف تصمیم (انتخاب بهترین مکان دفن زباله های  شهرک صنعتی سمنان) در نرم افزار EC نشان می دهد.

  شکل شماره 7 : اولویت بندی مکانها با توجه به هدف تصمیم (انتخاب بهترین مکان دفن زباله های  شهرک صنعتی سمنان) در نرم افزار EC                 منبع : محاسبات نگارنده

در گام نهایی از بین چهار مکان کاندید  ، مکان BH₂ وزن (اهمیت ) بالاتری را نسبت به بقیه مکانها کسب کرد و به عنوان بهترین مکان دفن زباله های  شهرک صنعتی سمنان انتخاب گردید که در جدول شماره 4  نشان داده شده است .

                                        جدول شماره4 : اولویت بندی مکانهای کاندید   

                                         منبع : محاسبات نگارنده

نتیجه گیری

اولویت بندی چهار مکان کاندیدجهت دفن زباله های شهرک صنعتی سمنان با استفاده از مدل پیشنهادی و با توجه به تمامی معیارها و زیر معیارهای در نظر گرفته شده به ترتیب ذیل انجام گرفت :

BH₂>> BH₁>> BH₄>> BH₃

اولویت اول( BH2  ) : مکان  اول تا شیب 15 درصد که شیب مناسبی می باشد در فاصله تقریبا 4 کیلومتری از واحدهای صنعتی فعال قرار دارد ، فاصله این مکان از جاده اصلی آسفالته حدودا 4 کیلومتر و از خط راه آهن فرعی فاصله کمی دارد .جنس خاک نیزاز نوع رس و مناسب با شرایط دفن  می باشد و مساحت آن نیز جهت دفن بهداشتی قابل توجه است .این مکان بر طبق محاسبات فرایند تحلیل سلسله مراتبی به عنوان مکان بهینه جهت دفن زباله های شهرک صنعتی سمنان انتخاب گردید.

اولویت دوم (BH1  ) : مکان دوم نیز تا شیب 15 درصد که شیب مناسبی است را دارا می باشد و در فاصله کمتر از مکان اول تا واحد های صنعتی فعال قرار دارد ولی جنس خاک مناسب برای دفن بهداشتی نمی باشد.

اولویت سوم (BH4 ) : این مکان از شرایط شیب مناسب مانند اولویت اول و دوم برخوردار نمی باشد و فاصله آن از راههای اصلی و فرعی بیشتر از دو مکان قبل است و فاصله مناسبی از حریم رودخانه های فصلی و دائمی دارد..

اولویت چهارم (BH3 ): شیب این مکان بین 15 تا 20 درصد است ، از جاده اصلی فاصله زیادی دارد . فاصله آن نیز با رودخانه نسبت به اولویت های قبلی کمتر است و فاصله آن از جریانهای فصلی در بین فاصله 200 تا 600 متری واقع است .

نتایج این پژوهش حاکی از آن است که بکارگیری تکنیک تصمیم گیری مدیریتی فرایند تحلیل سلسله مراتبی گروهی می تواند نظرات کارشناسان را دراولویت بندی مکانهای کاندید با توجه به کلیه معیارهای در نظرگرفته شده و انتخاب بهترین مکان دفن زباله های  شهرک صنعتی سمنان لحاظ نماید و هزینه های ناشی از انتخاب مکان نامناسب رابه طور چشمگیری  کاهش دهد.

منابع

-پناهنده ، محمد ؛ ارسطو، بهروز؛ قویدل، آریامن ؛ قنبری، فاطمه (1388) : کاربرد روش تحلیل سلسله مراتبی (AHP)در مکان یابی جایگاه دفن پسماند شهر سمنان ،  مجله سلامت و محیط,  فصلنامه علمی پژوهشی انجمن علمی بهداشت محیط ایران دوره دوم,  شماره چهارم ،صص.283-276.

-جهان ، محمد (1387) : برنامه ریزی و مدیریت پسماند شهری، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد سمنان .

-خورشید دوست ، علی محمد؛ عادلی ، زهرا (1388): کاربرد عوامل ژئومورفولوژیک در مکان یابی دفن زباله های شهری ، فصلنامه جغرافیای طبیعی ، سال دوم، شماره 5، صص.72-63.

- رضایی، آرش؛ دهزاد ، بهروز؛ عمرانی ، قاسمعلی؛ هاشم پور، یلدا ؛ فخیم احمدی، همایون  (1386): مطالعاتمکانیابیومدیریتدفعبهینهموادزائدجامدشهرجدیدهشتگرد،دهمین همایش ملی بهداشت محیط.

-سعیدی ، محسن ؛ عابسی ،عزیز ؛ سرپاک ،مسعود (1388): مکانیابیمحلمناسبدفنموادزایدخطرناکبااستفادهازتکنیکهایGISاولویت بندیسایتهاواستفادهازتحلیلهای سلسلهمراتبی(AHP)، علوم و تکنولوژی محیط زیست ، دوره یازدهم، شماره یک، ویژه نامه بهار ،صص. 241-231.

-شاه علی، حسین (1385) : مکانیابیمحلدفنزبالههایشهر زنجان ، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه سیستان وبلوچستان.

-صمدی ،محمد تقی؛ مرتضوی، سید محمد ؛ محمد طاهری ، ابوالفضل؛ فاتحی، آرزو؛ بینواپور  ، محمد ، زارعی، طاهره؛ محمدی، زهره (1386): مکانیابیمحلدفنزبالهبااستفادهازنرمافزارGIS  ، دهمین همایش ملی محیط زیست .

-کیان بخش ، مظفر ؛ سعیدی، محسن: مکانیابیواولویتبندیسایتهایدفنزائداتصنعتینیروگاهشهیدرجاییقزوینبااستفادهازسیستماطلاعاتجغرافیایی (GIS)، بیست و چهارمین کنفرانس بین المللی برق.

-لاله زاری ، الوان ( 1386) : مکان یابی و ساماندهی مراکز دفن پسماندهای جامد دره شهر با تاکید بر زئومورفولوژی کارست ، پایان نامه کارشناسی ارشد ، دانشگاه شهید بهشتی.

-معماریانی، عزیزا... ؛ آذر، عادل (1374) : روش AHP تکنیکی نوین در تصمیم گیری گروهی ،  دانش مدیریت ، شماره27و 28، ص22-32.

-مجلسی ،منیره ؛ دامن افشان، حجت (1388) : مکانیابیمحلدفنپسماندهایشهری،شهرستاندزفولبااستفاده ازسیستماطلاعاتجغرافیایی GIS، دوازدهمین همایش ملی بهداشت محیط ایران ،دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی ، دانشکده بهداشت. صص.441-436.

(گزارش بررسی مسائل زمین شناسی سمنان ،مهندسین مشاور پارت،1387)

-Alkhalil.M (2002): Selecting the appropriate project delivery method using AHP, International Journal of Project Management ,20,469-474.

-Dagdviren .M ,Serkan.Y ,Kilinc.N (2009): Weapon selection using the AHP and Topsis method under Fuzzy Envionment,  Expert Systems with Application , 36 , 8143- 8151.

-Ghazinoory .S, Aliahmadi ,A ,Namdarzangeneh,S ,Ghodsypoor.S.H (2007) : Using AHP and L.P for choosing the best alternatives based the gap analysis ,Applied Mathematics and Computation ,184 ,316-321.

-Guiqin, W. , li, Q. , Guoxue,L. , Lijun, CH.  (2009): landfill site selection using spatial information technologies and AHP, Environmental Management, 90, 2414-2421.

-Mamat.N,Daniel.J (2007): Statistical analyses on tim copmlexity and rank consistency between signular value decomposition and the duality approch in AHP :A case study of faculty member selection ,Mathematical and Computer Modelling 46 ,1099 -1106.

-Onut , S. , Soner , S. (2008): Transship site selection using The AHP and TOPSIS approaches under fuzzy environment ,Waste Management .28,1552-1559.

-Sharifi, M. A. ,Vanwesten . C . J. , (1997): Site selection for Wasted is Posal through Spatial Multiple Criteria Decision Making , ITC.