ناپایداری اکوتوریسم روستایی در استان خوزستان

انسان و محیط زیست
14
www.irsen.org : سایت اینترنتی انجمن متخصصان ایران
ناپایداری اکوتوریسم روستایی در استان خوزستان
• مریم طهماسبی، دانشجوی کارشناس یارشد، گروه ترویج و آموزش کشاورزی، دانشگاه کشاورزی و منابع طبیعی ورامین.
MaryamTahmasbi1359@yahoo.com
Rezaei@shirazu.ac.ir • کورش رضایی مقدم، استادیار بخش ترویج و آموزش کشاورزی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه شیراز
چکیده
بسیاری از برنامه ریزان و سیاستگذاران از توریسم به عنوان رکن اصلی
توسعه پایدار یاد م یکنند. این صنعت بخش عظیمی از درآمدهای ملی
بسیاری کشورهای جها نسوم را به خود اختصاص م یدهد. مدیریت
اکوتوریسم در ایران کی عنصر حیاتی برای رشد و توسعه جامعه است.
ایران با تنوع آب و هوایی، گون ههای گیاهی و حیات وحش منحصر ب هفرد
می تواند جایگاه ممتازی در میان کشورهای جهان کسب نماید. استان
خوزستان نیز با دارا بودن عرص ههای طبیعی و چش ماندازهای زیبا توانایی
جذب گردشگران داخلی و خارجی را دارد. یافته های این پژوهش نشان
م یدهد که این صنعت در خوزستان به دلیل عدم توجه کافی با مسائل
و مشکلات عدید های نظیر ضعف در مدیریت و برنام هریزی، عدم وجود
قوانین صریح، کمبود اعتبارات مالی، کافی نبودن پرسنل آموزش دیده و
متخصص و عدم مشارکت محلی مواجه است. یافت هها همچنین نشا ندهنده
روند ناپایداری و تخریب اکوتوریسم روستایی در استان خوزستان می باشد.
در پایان مقاله، پیشنهاداتی برای حرکت در جهت توسعه پایدار اکوتوریسم
استان ارائه شده است.
واژ ههای کلیدی: توریسم روستایی، اکوتوریسم، توسعه پایدار، توریسم
پایدار، خوزستان
انسان و محیط زیست
15
www.irsen.org : سایت اینترنتی انجمن متخصصان ایران
مقدمه
ه ماکنون قریب نیمی از جمعیت جهان در مناطق روستایی زندگی م یکنند.
علی رغم روند رو به رشد مهاجرت ها از مناطق روستایی به شهرها و گسترش
شهرنشینی، پیش بین یهای سازما نملل نشان م یدهد که حتی در سال
2025 میلادی هنوز بیش از 37 % جمعیت دنیا در روست اها زندگی خواهند
کرد ] 1[. جمعیتی که بخصوص پس از صنعتی شدن جوامع بیشترین
استهلاک را به نفع جمعیت شهرنشین متحمل شده و همواره از حداقل
امکانات زیستی و رفاهی برخوردار بوده است. آمار نشان م یدهد که در
همه کشو رهای جهان درصد جمعیت زیر خط فقر روستاها بیشتر از مناطق
شهری است که حاکی از نابرابری توزیع درآمدها بین نواحی شهری و
روستایی در هر کشور است . تفاوت سطح زندگی در مناطق شهری و
روستایی در کشورهای توسعه نیافته و در حال رشد فاح شتر م یباشد و
ایران نیز به عنوان کیی از کشورهای در حال رشد از این قاعده استثنا
نبوده و همواره با مسائل اینچنینی دست و پنجه نرم م یکند. از سوی
دیگر با توجه به رشد بالای جمعیت روستایی و محدودیت منابع طبیعی،
فعالی تهای کشاورزی جوابگوی نیازهای غذایی همه ساکنین مناطق
روستایی نبوده لذا فقر، ب کیاری، سوء تغذیه، بیماری و بسیاری از مشکلات
دیگر از ویژگ یهای بارز اکثر مناطق روستایی جهان در مقایسه با شهرها
شده است که خیل عظیم مهاجران فصلی و دایمی را دست هدسته به شهرها
کشانیده و موجب بسیاری از تبعات منفی آن گردیده است.
کیی از راهکارهایی که برای جلوگیری از این مشکل به نظر م یرسد
حمایت از سرمایه گذار یهای خرد و کلان در مناطق روستایی با توجه به
ظرفیت های هر منطقه برای ایجاد اشتغال و تأمین درآمد مکفی برای مردم
این نواحی است تا آنها نیز ضمن برخورداری از مواهب توسعه، امکانات
رفاهی لازم برای ادامه زندگی در زادگاه خویش را به دست آورند. به
عمران و توسعه روستایی یعنی معکوس کردن جریان « قول ژولیوس نیرره
سنتی ثروت و سرمایه از روستاها به طرف شهرها و قرار دادن ثرو تها در
کانا لهایی که منافع آن به جیب کارگران و روستا نشینان برود ، هما نهایی
.]10[ » که ثرو تهای مذکور را با دس تها و مغ زهای خود تولید کرده اند
در حال حاضر گردشگری و صنعت توریسم کیی از ارکان تجارت
جهانی است به نحوی که بسیاری از برنامه ریزان و سیاست گذاران توسع ه،
از توریسم به عنوان رکن اصلی توسعه پایدار یاد م یکنند. صنعت توریسم
در سا لهای اخیر از رشد چشمگیری در سطح جهان برخوردار شده و نقش
انسان و محیط زیست
16
www.irsen.org : سایت اینترنتی انجمن متخصصان ایران
مهمی را در زمینه ایجاد فرص تهای شغلی و درآم دزایی، همچنین تحریک
.] اقتصاد ملی و بی نالمللی ایفا م یکند ] 16
در نگاهی اجمالی ریشه تاریخی گردشگری را م یتوان در یونانیان
باستان پیدا کرد. در آن روزگار ثروتمندان این جوامع به قصد مشاهده
فرهن گهای مختلف، استراحت و استفاده از آفتاب استوایی به سواحل
مدیترانه و خاور میانه سفر م یکردند. در خلال قرون وسط ی سف رهایی که
با اهداف مذهبی و اغلب برای بازدید از اماکن مقدس انجام م یپذیرفت
قسمت اعظم مسافر تهای مردم را در بر م یگرفت. پس از انقلاب صنعتی
علاقه مردم به گردشگری روز به رو ز فزونی یافت که معلول عوامل متفاوتی
بود ] 6[. گسترش و بهبود امنیت را هها، تعاملات اقتصادی اجتماعی بین
کشورها، زبان مشترک، خدمات بانکی جدید نظیر چ کهای مسافرتی و
حوال ههای پولی، تسهیلات حمل و نقل جدید همچون اتومبیل، قطار،
پیشرفت صنعت عکاسی همراه با تحر کی حس ماجراجویی افراد برای
دیدن مناطق جذاب و دیدنی و ارتقا سطح آگاهی مردم در زمینه نقش
اوقات فراغت در شادابی روح و جسم، همه و همه از مشوق های پیشرفت
صنعتی نوپا به نام توریسم بودند. رفته رفته این مسافر تهای ساده که اغلب
به منظور بازدید از جذابی تهای مناطق مختلف صورت م یگرفت تغ ییر چهره
داده و با سرمای هگذاری بخش های خصوصی و دولتی مل تها، تبدیل به
صنعتی غول پ کیر ش د، به طوری که هم اکنون این صنعت بخش عمد های از
درآمدهای اقتصادی بسیاری از کشورها را به خود اختصاص م یدهد. نگاهی
به آمار و ارقام نیز به روشنی مؤید رشد این بخش است آنچنان که صنعت
توریسم با نقل و انتقال 617 میلیون نفر در سطح بی نالمللی در سال 1997
میلادی، 448 بیلیون دلار امر کیا درآمد داشته است ] 25 [. در کشور تایلند
7 میلیون نفر توریست / علی رغم بحران اقتصادی سال 1997 در جهان، 2
5 بیلیون دلار / بین المللی از این کشور بازدید کرده و درآمدی معادل 993
.] امر کیا برای اقتصاد این کشور به ارمغان آوردند ] 24
صنعت توریسم در ایران با دارا بودن جاذب ههای منحصر ب هفرد اکولوژ کیی،
عرص ههای طبیعی، تنوع آب و هوایی و غنای فرهنگی م یتواند کاربرد
فراوان داشته باشد و در ده ههای اخیر نیز تا حدودی مورد توجه واقع
شده است که با برنام هریزی صحیح و مناسب و جدیت م یتوان صنعت
پررونقی را پایه گذاری کرده و بسط و گسترش داد. این امر نقش بزرگی
در شکوفایی اقتصادی مناطق روستایی ایفا نموده و ایران را به کیی از
قط بهای گردشگری جهان بدل خواهدکرد.
عل یرغم ظرفیت بالای درآمد زایی صنعت توریسم و از جمله توریسم
روستایی، چنانچه به پایداری همه جانبه این صنعت توجهی نگردد، نه
ت نها صدمات و لطمات جبران ناپذیری بر پ کیر محیط طبیعی و منابع
خدادادی وارد خواهد آمد بلکه زندگی روستا ییان و افراد درگیر در امر
توریسم نیز دستخوش مسایل و مشکلاتی خواهد شد. به طور کلی عدم
توجه به مسئله پایداری در صنعت توریسم، اثرات مخرب زیس تمحیطی،
اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی را در جامعه در پی خواهد داشت، بنابراین
ضروریست کلیه فعالیت ها در راستای دستیابی به صنعت توریسم پایدار
صورت گیرد. توریسم پایدار روستایی در ب رگیرنده فعالی تهایی است که
جنبه های محیطی، اقتصادی و فرهنگی را به طور جامع در بر گرفته و در
پرتو آن منابع طبیعی، ساختاری و فرهنگی دوام یافته و حفظ شوند. در هر
حال، چنانچه فعالیت های توریسم در سطح کلان و توریسم روستایی در
سطح خرد همراه با برنامه ریزی و سیاس تگذاری مناسب بوده و حمای تهای
قانونی و اجرایی لازم از آن ب هعمل آید نه تنها م یتواند موجبات حفاظت
از اکوسیست مهای موجود و محیط طبیعی سالم برای زیست را فراهم آورد
بلکه به تولید درآمد و ارزآوری نیز منجر خواهد شد.
در مقاله حاضر با بررسی منابع مکتوب کتابخان های مرتبط با موضوع
و همچنین مصاحبه با کارشناسان، ابتدا مفهوم توریسم روستایی و انواع
آن با تأکید بر اکوتوریسم روستایی بیان شده، سپس ضمن معرفی برخی
جاذبه های اکوتوریسم روستایی استان خوزستان، روند تخریب اکوتوریسم
روستایی در این استان مورد بحث قرار گرفته و آنگاه پیشنهاداتی برای
پایدارسازی اکوتوریسم روستایی عنوان گردیده است.
مفهوم توریسم و توریسم روستایی
واژه جهانگردی یا توریسم دارای قدمتی به پهنای تمدن بشری است که
در اعصار مختلف تاری خ، مفهوم و ویژگ یهای آن دچار تغ ییر و تحولاتی
توریسم ،)WTO( شده است ] 4[. طبق تعریف سازمان جهانی توریسم
فعالیت های افرادی که به منظور گذراندن ایام فراغت و انجام کار و سایر «
اهداف در مدت کمتر از کی سال به مکان های خارج از زیستگاه دایمی
16 [. در چند دهه اخیر صنعت توریسم به [ » خود م یروند را شامل م یشود
عنوان مؤثرترین عامل گسترش ارتباط بین مردم جهان از رشد قابل توجهی
برخوردار بوده است و ب یتردید در قرن بیست و کی‌م، اولین شاخص اقتصادی
هر کشور خواهد بود. این صنعت می تواند محرک رشد اقتصادی کشورهایی
باشد که به دلیل ت کمحصولی بودن، اقتصاد خموده و آسیب پذیری دارند.
برخی از کشورهای جهان که به این امر به خوبی واقف گشته اند در امر
جذب گردشگر و فعال سازی بخش توریسم، گوی سبقت را از دیگران ربوده
و درآمدهای هنگفتی را به دست آورده اند. برای مثال در ایالا تمتحده،
صنعت توریسم در سال 1988 میلادی، 6 میلیون فرصت شغلی ایجاد کرده
است و درآمد این کشور در همان سال از صنعت توریسم به 330 میلیارد
.] دلار رسیده است ] 32
انسان و محیط زیست
17
www.irsen.org : سایت اینترنتی انجمن متخصصان ایران
توریسم روستایی نیز به عنوان بخشی از صنعت عظیم توریسم پدیده
جدیدی نیست اما علاقه به مناطق دور از شهرها و نواحی روستایی به عنوان
واکنشی به فشارهای عصبی و آشفتگی های روبه تزاید زندگی در شهرهای
صنعتی از دهه 1970 با سرعت زیادی در حال افزایش است، چنانچه امروزه
درصد زیادی از تفریحات مردم کشورهای غربی در تفرجگا ههای روستایی
صورت می گیرد. چنانچه صنعت توریسم را به دو بخش شهری و روستایی
تقسیم کنیم، فعالیت ها و تفریحات این دو نوع گردشگری با هم شباه تها
و تفاو تهایی دارند که در جدول شماره 1 آورده شده است.
با توجه به جدول شماره 1، تفریحات توریستی در مناطق روستایی ارتباط
بسیار زیادی با طبیعت داشته و همگی در محیطی حساس و آسیب پذیر
صورت می گیرند. ب یشک گردشگرانی که برای گذران اوقات فراغت خود
به دامان طبیعت روی می آورند تمایل دارند تا با پیاد هروی و گشت و
گذار در محیط های بکر و تماشای چش ماندازها، قای قسواری و اسکی در
رودخانه های خروشان و شکار، به تخلیه هیجانات خود پرداخته و فارغ
از مسایل و مشکلات روزمره زندگی، ساعات به یادماندنی را در مناطق
جذاب طبیعی سپری نمایند. ولی نباید از نظر دورداشت که این فعالی تهای
تفریحی در کنار اثرات مثبت بی شماری که برای رشد و پیشرفت جوامع
روستایی و به طور کلی صنعت توریسم کی کشور م یتواند دربرداشته
باشد در صورت عدم توجه به امر پایداری اکولوژ کیی م یتواند اثرات
مخربی مانند از بین رفتن گون ههای گیاهی بومی کی منطقه، تخریب
اکوسیست م، افزایش شکار و تهدید بقای گون ههای جانوری را درپی
داشته باشد. بنابراین کنترل و نظارت بر فعالی تهای تفریحی نظیر شکار
و ماهیگیری، نظارت بر عبور و مرور وسایل نقلیه در مناطق خاصی که
آلودگی ناشی از این وسایل اکوسیستم را تهدید م ینماید، ایجاد مراکز
تحقیقاتی تولید و پرورش گون ههای جانوری و گیاهی کمیاب که در معرض
نابودی م یباشند، ایجاد مناطق حفاظت شده جهت حراست و حمایت از
گونه های جانوری و گیاهی نادر امری ضروری است.
انواع توریسم روستایی
توریسم روستایی دارای اشکال متعددی است ، با توجه به ظرفیت ها
و پتانسیل های محلی، همچنین اهداف گردشگران، می توان توریسم
روستایی را به 5 دسته کلی زیر تقسیم کرد:
1 اگرو توریسم 1
تفکر آگروتوریسم در اواخر قرن بیستم پدیدار شد. اگروتوریسم واژ های است
که از طریق آ ندسته مزارع کشاورزی که با گردشگران دادوستد م یکردند
معرفی گردید ] 26 [. تعاریف زیادی از آگروتوریسم ارائه شده است. کیی از
این تعاریف آن را نوعی گردشگری م یداند که توریس تها در انجام کارهای
کشاورزی سنتی مشارکت کرده و یا از آن دیدن م یکنند بدون اینکه به
اکوسیستم منطقه لطمه ای بزنند ] 24 [. همچنین نوع دیگری از آگروتوریسم
که در سطح محدودی رایج می باشد سیر و سیاحت گردشگران متخصص
در مزارع کشاورزی تخصصی و موضوعی باهدف مشاهده فناور یهای
جدید و پیشرفته در زمینه تولیدات کشاورزی و مقایسه ساده بین مزارع
.] مدرن و محلی است ] 26
واژه آگروتوریسم بین توریست ها و افراد محلی که با آنها دارای
1.Agro - Tourism
] جدول شماره 1. تفریحات توریستی در مناطق شهری و روستایی و فعالی تهای تفریحی مشترک بین آنها ] 30
فعالی تهای مختص توریسم روستایی
پیاد هروی در طبیعت
کوهنوردی
ماجراجویی در بیابان
کل کسواری
سفرهای پیاده در برف
شکار
مطالعات طبیعی
اسکی آماتور
فعالی تهای مشترک
شنا
ورز شهای ساحلی محدود
ورز شهایی که نیاز به طبیعت محدود دارند مثل گلف
بازدید از اماکن فرهنگی که هم در سطح شهرها و هم
در روستاها موجود هستند
حضور در جشنوار ههای فرهنگی
ماهیگیری با قلاب
قایق سواری
فعالی تهای مختص توریسم شهری
- بازدید از اماکن شهری و آثار باستانی موجود در
شهرها
- خرید محصولات تجاری
- تفریحات ساحلی و اسکی مدرن در پیس تهای
مصنوعی
- باغ وحش
- توریسم صنعتی ) بازدید از کارخانجات و صنایع
مدرن(
- تماشای مسابقات ورزشی بی نالمللی که نیازمند
تأسیسات زی ربنایی است
انسان و محیط زیست
18
www.irsen.org : سایت اینترنتی انجمن متخصصان ایران
داد وستد هستند به صور تهای مختلفی تعبیر می شود. از نظر توریس تها
آگروتوریسم به معنای کلیه فعالی تهای افرادی است که قصد یادگیری و یا
اقامت در مزارع کشاورزی را دارند. دسترسی به خدمات رایگان، غذا، محل
اقامت مناسب و ارزا نقیمت همچنین تجربه مستقیم فعالی تهای کشاورزی
به ویژه در مناطقی که دارای جذابی تهای خاص طبیعی می باشد همگی
م یتوانند دستاوردهای خوشایندی برای گردشگران به همراه داشته باشند
.]26[
آگروتوریسم چه در مناطق روستایی و چه در مناطق شهری بسیار
مهم بوده و م یتواند کارکردهایی چون درآمدزایی، اشتغال، بهره برداری
از اقامتگا ههای متروکه، فعال سازی مناطق روستایی،حفظ منابع طبیعی و
نقش آموزشی خصوصاً برای جوامع شهری داشته باشد. همچنین در حیطه
اجتماعی فرهنگی سبب م یشود تا مردم ضمن آشنایی با فرهنگ جوامع
کوچک روستایی و سب کهای زندگی سنتی احترام بیشتری برای آنها قائل
باشند. به لحاظ اقتصادی نیز آگروتوریسم سبب رونق بازارهای محلی و
افزایش توان مالی روستا ییان شده و از سوی دیگر منابع درآمدزای اضافی
را برای حکوم تهای محلی و کشاورزان فراهم م یکند.
2 توریسم طبیعی 1
این نوع توریسم بخشی از صنعت توریسم پایدار بوده و در مناطق مستعد
و جذاب برای گردشگری، طیف وسیعی از فعالیت های توریسم روستایی
را در بر می گیرد و از این طریق تعامل زیبایی بین گردشگران و محیط
طبیعی پیرامون آنها برقرار می سازد. برخی از این اقدامات عبارتند از:
تماشای گونه های متنوع پرندگان توسط علاقمندان حیات وحش ،
پیاده روی در جنگل های بکر و دست نخورده و غواصی در دریا برای
جستجو در دنیای زیر آب ] 21 [. توریسم طبیعی عمدتاً جنبه سرگرمی
داشته و ارتباط تنگاتنگی با جاذبه های بوم شناسی دارد. به همین
.] دلیل باید حداقل اثرات مخرب را بر اکوسیستم داشته باشد ] 24
سیاستگذاران و برنامه ریزان با تشویق انجمن های حامی محیط زیست
و مجامع توریستی برای همکا ری با کیدیگر در جهت دسترسی به اهداف
مشترکشان در کنار حفظ منافع اختصاصی هر کدام از این بخش ها،
می توانند نقش مهمی در توسعه این صنعت ایفا نمایند ] 21 [. رهنمودهای
زیر می تواند الگوی مناسبی برای فعالیت های توریسم طبیعی باشد.
• موفقیت توریسم طبیعی در گرو حفاظت و نگهداری از منابع طبیعی
می باشد. متأسفانه در حال حاضر بسیاری از گردشگاه های طبیعی در
1.Natural – tourism
معرض خطر نابودی قرارگرفته اند که این امر لزوم توجه هر چه بیشتر
در صیانت از این منابع را بدیهی می سازد.
• توسعه توریسم طبیعی در کی منطقه خاص باید همراه با تدابیری به
منظور بهبود وضعیت اقتصادی آن محل باشد که این مسئله بخصوص
در مورد ایجاد بازارهای محلی از اهمیت بالایی برخوردار است.
• برگزاری دوره های آموزشی برای گردشگران در خصوص لزوم حفاظت
از محیط زیست و اهمیت منابع طبیعی بسیار مثمر ثمر خواهد بود.
• توریسم طبیعی به عنوان وسیله ای برای دستیابی به توسعه روستایی
نیازمند مشارکت مردم روستایی و انجمن های فعال محلی در مراحل
مختلف برنامه ریزی و اجرا می باشد.
• باید شرایط مناسبی جهت تعامل و ارتباط تنگاتنگ بین دوستداران
طبیعت و متولیان توریسم فراهم شود. چه بسا در بسیاری موارد، عدم
همکاری و هماهنگی بین این افراد موجبات تخریب منابع طبیعی را
.] فراهم می آورد ] 21
از جمله فعالی تهایی که انجم نهای حامی محیط زیست م یتوانند به
عهده بگیرند آموزش گردشگران، مدیران و دست اندرکاران تورهاست.
امروزه به دلیل اهمیت توریسم طبیعی و نقشی که این صنعت م یتواند در
رشد و توسعه مناطق روستایی ایفا نمای د، دول تها را بر آن داشته به برگزاری
دور ههای رسمی در این زمینه اقدام نمایند. این برنام هها با ارائه اطلاعات
کاملی در خصوص محیط زیس ت، اقتصاد، سیاست، و عوامل اجتماعی
تأثیرگذار بر توسعه و مدیریت توریسم، افراد را قادر می سازند در پس تهایی
نظیر مدیریت حفاظت از محی طهای گردشگری، خبرنگاری منابع طبیعی در
آژان سهای خبری، مدیریت پار کهای طبیعی و طراحی برنام ههای تفریحی
.] مشغول انجام وظیفه شوند ] 20
3 توریسم فرهنگی 1
طی ادوار گذشته توجه به جاذب ههای فرهنگی همیشه موضوع در خور
توجهی برای مسافر تها بوده است خصوصاً از قرن شانزده میلادی این
مسافرت ها در قالب تورهای زمینی رنگ و بوی تاز های یافت.از قرن بیستم
برخی از گردشگران آشنایی با فرهن گهای کهن را ب هعنوان هدف اصلی
مسافر تهای خود برگزیدند و به این صورت شکل جدیدی از توریسم را به
.] جهان گردشگری معرفی نمودند ] 31
تعاریف گوناگونی از توریسم فرهنگی ارائه شده است که وجه مشترک
تمامی آنها با اندکی اغماض، اشاره به فعالی تهای گردشگرانی دارد که
در پی کسب تجربه و آشنایی با هویت و جنب ههای فرهنگی کی منطقه
خاص م یباشد. توریسم فرهنگی را هر نوع سفر هدایت شده به منظور
1.Cultural – tourism
انسان و محیط زیست
19
www.irsen.org : سایت اینترنتی انجمن متخصصان ایران
کسب آگاهی و تجربه در زمین ههای مختلف هنری، میراث فرهنگی و
.] شخصی تهای برجسته کی منطقه خاص م یدانند ] 28
از جمله اقداماتی که برای آشنایی هر چه بیشتر گردشگران با جنب ههای
فرهنگی کی منطقه در خور توجه اند م یتوان به مواردی نظیر شرکت در
جشنوار ههای هنری، حضور در اعیاد و مراسم سنتی، مشاهده اماکن باستانی
و شاهکارهای معماری و بازدیداز موز ههای مختلف فرهنگی اشاره کرد.
گستره و عمق فعالیت های توریسم فرهنگی لزوم برخورداری این بخش را
از برنامه ای دقیق و جامع اجتناب ناپذیر می سازد. در طراحی چنین برنامه ای
ضمن تع یین اهداف کلی و آرمانی باید نقش هر کی از بخ شهای دولتی
و خصوصی در به کارگیری بهینه از منابع کاملاً مشخص شده و تمهیدات
لازم برای همکاری و تشر کی مساعی این بخ شها به منظور جلوگیری از
.] فعالی تهای اتفاقی و موازی اندیشیده شود ] 28
در برنام ههای توریسم فرهنگی توجه به برخی اصول م یتواند تا حد زیادی
موفقیت طرح ها را تحت پوشش قرار دهد. شش اصل مهم و اساسی در
:] رابطه با توریسم فرهنگی به شرح زیرند ] 22
• گردشگران داخلی و خارجی بهترین ناقلین و حاملین فرهنگ م یباشند.
لذا با اعمال مدیریتی مناسب م یتوان فرص تهایی ایجاد نمود تا گردشگران
تجاربی را در ارتباط با فرهنگ کی قوم و کی جامعه کسب نمایند.
• گردشگران با ساکنان محلی و افراد سنتی ارتباطی متقابل دارند، از سویی
ممکن است ارز شهای این دو قشر در برخی موارد با کیدیگر متضاد باشد
که در این صورت اعمال مدیریت صحیح م یتواند نقش مهمی در جلوگیری
از بروز مشکل و تنش ایفا نماید.
• برنامه های توریسم فرهنگی باید حاوی تجارب ارزنده و نشاط آور بوده و
رضای تخاطر گردشگران را موجب شود.
• میزبانان و بومیان ساکن منطقه باید در برنامه های توریسم و حفاظت از
منابع محلی سهیم بوده و در کلیه مراحل، مشارکت فعال داشته باشند.
• فعالیت های توریستی و حفاظت از منابع طبیعی علاوه بر کوشش برای
جذب گردشگران به مناطق خاص باید درصدد ایجاد درآمد برای ساکنین
محلی نیز باشد.
• کلیه برنامه های صنعت توریسم باید متضمن حمایت و صیانت از هویت
فرهنگی و تاریخی جوامع باشد.
4 توریسم دهکده 1
در این نوع از توریسم، گردشگران در زندگی مردم روستایی سهیم م یشوند
به طوری که دهکد ههای روستایی منافع اقتصادی زیادی از فعالی تهای
.] این گردشگران به دست م یآورند ] 27
1.Village – based tourism
به عبارتی توریسم دهکده توریسمی است که در آن گردشگران با خانوارهای
ساکن در دهکده زندگی نموده و در فعالی تهای اجتماعی اقتصادی روستا
2[. با زندگی و اسکان گردشگران در محیط روستا [ » مشارکت می نمایند
منافع دو جانب های عاید روستا ییان میزبان و گردشگران م یگردد، از کیسو
امکان کسب تجارب جدید و زندگی آرام در دامن طبیعت و در میان مردمی
با انگار هها و ارز شهای سنتی برای گردشگران فراهم م یشود و از سوی
دیگر مردم محلی ضمن کسب درآمد و بهبود وضع زندگی خود مطالب
جدیدی از گردشگران فرام یگیرند. البته این تعامل و ارتباط دو طرفه در
پار های موارد می تواند اثرات سوء و مخربی بر جوامع روستایی داشته باشد.
5 اکوتوریسم )بوم گردی(
اکوتوریسم یا بوم گردی زیر مجموع های از صنعت عظیم گردشگری
است که با وجود منابع اکولوژ کیی ، عرص ههای طبیعی و چشم اندازهای
زیبا امکان پذیر می باشد. این نوع گردشگری در محیط طبیعی حساس و
آسیب پذیر روی م یدهد ] 19 [. اکوتوریسم اثرات مخرب کمی بر طبیعت
وارد ساخته و به صورت مستقیم و غیر مستقیم از طریق ایجاد ممّر درآمد
برای اهالی محلی باعث حفظ میراث طبیعی و حیات وحش آن منطقه
م یگردد. این نوع گردشگری به معنی سفر و لذت بردن از جلوه ها و مناطق
شگفت انگیز زندگی طبیعی و آشنایی با فرهنگ محلی بدون آسیب رساندن
.] به آنهاست ] 2
سفری « جامعه بی نالمللی اکوتوریس م، بو مگردی را ای نگونه تعریف م یکند
مسئولانه به عرص ههای طبیع ی، که ضمن حفاظت از محیط زیس ت، رفاه
23 [. کامل ترین تعریف اکوتوریسم به [ » مردم محلی را نیز تقویت می نماید
هر نوع توریسمی که به طبیعت « نقل از سازمان ایرا نگردی عبارت است از
مرتبط باشد ب هطور یکه انگیزه اصلی در این نوع توریسم، بهره جستن از
جذابی تهای طبیعی کی منطقه، شامل ویژگ یهای فیز کیی و فرهنگ بومی
است و توریست پس از مشاهده جذابی تها بدون اینکه خللی در آن وارد
.]2[ » سازد یا آن را تخریب کند، محل را ترک کند
» اکوتوریسم « سؤالی که در این قسمت به ذهن خطور م یکند، تفاوت
است. در واقع بو مگردی سفری مسئولانه به نواحی » توریسم طبیعی « و
و عرص ههای منابع طبیعی با رو کیرد حفاظت از محیط زیست و حمایت از
رفاه مردم محلی است. این صنعت م یتواند در تعاملی تنگاتنگ با جوامع
محلی به پایداری منابع طبیعی و ایجاد معیشت پایدار کمک کند. بو مگردی
به عنوان کیی از ابزار مناسب در فرآیند توسعه پایدار قادر است رشد اقتصادی
.] را به روند حفاظت از منابع طبیعی پیوند دهد ] 6
انسان و محیط زیست
20
www.irsen.org : سایت اینترنتی انجمن متخصصان ایران
است که در این میان میزان تجربه گردشگران از اهمیت زیادی برخوردار
م یباشد. ب یتجربگی و عدم آگاهی بازدی دکنندگان از عرص ههای منابع طبیعی
م یتواند خسارات جبرا نناپذیری را به همراه داشته باشد. وجود قوانین روشن
و نظارت دقیق از سوی دستگا ههای اجرایی مسئول م یتواند نقش مهمی در
.] جلوگیری از بروز چنین مشکلاتی ایفا نماید ] 18
• بعد اجتماعی فرهنگی
از آنجا که محیط اجتماعی فرهنگی نیز مانند محیط طبیعی می تواند برای
گردشگران دارای جذابی تهایی باشد، در صورت عدم توجه به تأثیرات و
ارتباط توریس تها با ساکنین محلی، ممکن است مسئله پایداری فرهنگی
جوامع توریست پذیر به خطر بیفتد. ولی چنانچه تبادل و تعامل فرهنگی بین
جوامع محلی و گردشگران به گون های صحیح و با نظارت دقیق صورت
گیرد تا از بروز هر گونه مشکل جلوگیری شود در پرتو آن م یتوان به
اهداف زیر دست یافت:
• تکامل دانش و تعالی شخصیت جوامع روستایی.
• رشد اندیش ههای سازنده در خودیاری و همیاری اعضای جوامع
روستایی.
• افزایش روزافزون انگیزه روستا ییان برای مشارکت در اداره امور جامعه خود.
• آشنایی روستا ییان با ارزش های فضای اطراف خود و افزایش بار احساسی
.] مکان، تعلق شدید به زادگاه خود و جلوگیری از مهاجرت ] 13
• بعد اقتصادی
بهر هبرداران گوناگونی درصنعت اکوتوریسم شرکت دارند، این متصدیان در
زمینه های مختلف از مدیریت منابع طبیعی گرفته تا فراهم نمودن امکانات
محلی برای توریس تها مشغول فعالیت هستند. به طور کلی اثرات اقتصادی
اکو توریسم در سه طبقه گرو هبندی م یگردد که در نمودار 1 به صورت
مختصر نشان داده شده است.
با توجه به تمامی ابعاد توریسم، این نکته نمایان م یشود که صنعت
اکوتوریسم به عنوان راهبردی ن وظهور و جذاب از طریق درگیر نمودن سایر
بخش ها در گردشگری و توسعه پایدار روستایی از کیسو و نیز کمک به رشد
آنها از سوی دیگر و با برقراری تعادلی معقول و منطقی در روابط گردشگران
با جوامع محلی م یتواند به خوبی در کنار سایر بخ شهای اقتصادی در
محیط روستایی فعالیت نماید و با ایجاد تنوع شغلی بیشتر در محی طهای
روستایی، تحرک بخشی به اقتصاد خموده روستایی و گسترش را ههای
ارتباطی، موجبات رشد نواحی روستایی را فراهم نماید. برخی دستاوردهای
.] مثبت اکوتوریسم ] 29 و 16
ولی توریسم طبیعی بیشتر جنبه سرگرمی داشته و هدف تنها سیاحت در
عرص ههای طبیعی و تماشای جلو ههای ب ینظیر طبیعت بوده و حفاظت از
این منابع و چشم اندازها جزو رو کیرد اصلی این نوع گردشگری محسوب
نم یشود و تنها تلاش م یگردد تا این گردشگران اثرات مخرب کمی بر
اکوسیستم داشته باشند.
عوامل متعددی در تشخیص مناطق مستعد سرمایه گذاری برای جلب
اکوتوریست مهم تلقی م یشود، که برخی از آنها عبارتند از:
• برخورداری از چشم اندازهای زیبا نظیر کوهستان، سواحل دریا، جزایر،
رودها، مردا بها و جنگ لهای انبوه.
• برخورداری از حیات وحش منحصر به فرد.
• زی رساختهای مناسب ورزشی برای شکار، ماهیگیری، اسکی و هاکی .
• سهولت دسترسی و را ههای ارتباطی مناسب .
• توانای یهای مالی، مدیریتی و تبلیغاتی.
در مناطقی که توریسم از رونق خوبی برخوردار اس ت، امکانات زیر برای
توسعه هر چه بیشتر اکوتوریسم و کمک به گردشگران ضروی است:
• ارائه نقش ههای مناطق جذاب و پربیننده در سای تهای گردشگری، تا
گردشگران با مراجعه به پایگا ههای اینترنتی اطلاعات مورد نیاز خود را
کسب کنند.
• وجود تجهیزات و امکانات خارج از منزل بخصوص در مناطق توریستی
پرتردد.
• ارائه تسهیلات مناسب و بهبود امکانات توسط دولت و مؤسسات
وابسته.
• برگزاری جشنواره ها و نمایشگا هها در مناطق توریست پذیر
• وجود تورهای آموزش دیده برای راهنمایی گردشگران در زمینه منابع
.] طبیع ی، فرهنگ و آداب و رسوم مردم محلی ] 19
ابعاد اکوتوریسم
• بعد محیطی
در بعد محیطی بیشتر به تأثیرات منفی اکوتوریسم بر منابع طبیعی پرداخته
م یشود، در حالی که تأثیرات مثبت اکوتوریسم نیز نباید از نظر دور نگه
داشته شود. برای مثال برخی از تورهای گردشگری در امر رسیدگی به
جاد هها و احیای مسیرهای تخریب شده نقش دارند. ضمناً اکوتوریسم
به صورت غیرمستقیم سبب افزایش حمای تهای سیاسی و اقتصادی برای
.] حفاظت و احیای منابع طبیعی م یگردد ] 18
• بعد تجربی
بیشترین توجه در اکوتوریسم و توریسم پایدار بر مسئله پایداری متمرکز
انسان و محیط زیست
21
www.irsen.org : سایت اینترنتی انجمن متخصصان ایران
عبارتند از:
• حمایت از مشاغل موجود در نواحی روستایی و ایجاد مشاغل جدید و
متنوع در سطح این جوامع محلی.
• تشویق فعالیت های گروهی و دسته جمعی بین ساکنین محلی.
• تثبیت جمعیت در نواحی روستایی در نتیجه ایجاد اشتغال و
در آمد زایی.
• گسترش تأسیسات زیر بنایی نظیر راه های ارتباط و تسهیلات رفاهی
مانند درمانگاه، فروشگا هها و ... در مناطق محروم روستایی.
• محافظت از منابع طبیع ی، چش ماندازها و حیا توحش
• کمک به حفظ و گسترش صنایع دستی و هنرهای محلی )از طریق
خرید محصولات توسط بازدیدکنندگا ن(.
• احیای حس افتخار محلی و هویت قومی بین ساکنین نواحی روستایی.
• گسترش امنیت در مناطق روستایی.
• امکان جذب دوباره جمعیت مهاجرت کرده به شهرهای صنعتی.
• کمک به افزایش سرمایه گذاری خصوصی و دولتی در مناطق روستایی و
در زی رساختارهای تولیدی که در مجموع وسیل های برای رشد اقتصاد ملی
محسوب م یشود.
معرفی جاذب ههای اکوتوریسم روستایی استان خوزستان
طبق آنچه به عنوان جاذبه های اکوتوریستی برشمرده شد ایران نیز با وجود
آنکه بر کمربند خشک جهان قرار دارد ل کین با اکوسیستمی منحصر به فرد،
گون ههای متنوع جانوری و گیاهی در خور توجه در اقالیم گوناگون می تواند
جایگاه مناسبی برای جذب توریست باشد چنانچه در سال 2000 میلادی،
یونسک و، ایران را در مقام هفتم ذخیر ههای زیستی کره زمین شناسایی کرد
17 [. کیی از این مناطق جذاب برای توریست ها با تنوع آب و هوایی [
و فرهنگ و سنن کهن، استان خوزستان با مساحتی حدود 63212
کیلومترمربع م یباشد. این استان مهد تمدن عیلام، کیی از تمد نهای
کهن بشری با 6000 سال قدمت است. استان خوزستان ب هدلیل برخورداری
از منابع آب فراوان، خاک مناسب، وجود شبکه ارتباطی هوایی، زمینی و
دریایی و دسترسی به آبهای آزاد از اهمیت جهانگردی و سرمای هگذاری
بالایی برخوردار است.
مهمترین جاذب ههای طبیعی و تاریخی روستایی استان خوزستان عبارتند از:
• رود کارون به عنوان پرآ بترین رودخانه خاورمیانه در اهواز.
• ساحل اروند رود در خرمشهر.
• سواحل اروند رود در آبادان
• آبشارها، آسیا بهای قدیمی، چشمه آب معدنی گراب و بند میزان در
شوشتر.
• دریاچه سد کارو ن، چشمه و حوض گلگیر در مسجد سلیما ن .
• سواحل رودخانه زهره و رودخانه جراحی )مارون( در بهبهان.
• دریاچه سد دز و هور مزرعه در دزفول.
• هورالعظیم در سوسنگرد.
• چشمه آب معدنی دهلرا ن، چشمه عین خوش و منطقه حفاظت شده
کرخه در اندیمشک.
• تالاب شادگان در شادگان.
] نمودار شماره 1. اثرات اقتصادی اکوتوریسم ] 30
مخارج توریسم
بخش توریسم )رستورا نها(
دستمزد )خانواده( واردات )کسر یها(
دیگر بخ شها
)تهی هکنندگان اولی همواد غذایی(
انسان و محیط زیست
22
www.irsen.org : سایت اینترنتی انجمن متخصصان ایران
برخی از این جاذبه های طبیعی و روستایی در اینجا معرفی می شوند.
الف( تالاب شادگان
با نگاهی در لیست جاذب ههای توریستی استان خوزستان می توان دریافت که
هر کی از مناطق اکولوژ کیی و عرص ههای طبیعی از ویژگ یهای خاصی
برخوردارند که در نوع خود ب ینظیر بوده و توانایی جذب گردشگران داخلی
و خارجی بی شماری را دارد. در این میان تالاب شادگان به عنوان منطقه ای
اکوتوریستی همواره سفره خانه مهما ننوازی برای گردشگران بوده است.
این تالاب با قابلیت زادآوری، نقش مهمی در بقای گون ههای بی شماری
از گیاهان و جانوران وابسته به خود ایفا کرده و ذخیره گاه مهمی برای
انبوه پرندگان، خزندگان، دوزیستان، ماهیان و بی مهرگان بود هاند. تالاب
شادگان شامل تالاب شادگان، خور موسی و تالاب خورالامیه است که در
مجموع 400 هزار هکتار مساحت دارد. این تالاب در سال 1349 به شماره
21 در فهرست تالا بهای بی نالمللی کنوانسیون رامسر به ثبت R ثبت 006
رسید. تالاب شادگان در مختصات 48 درجه و 45 دقیقه شرقی و 30 درجه
از جنوب ،» دورق « و 30 دقیقه شمالی قرار دارد و از شمال به شادگان و خور
به رودخانه بهمنشیر ، از باختر به جاده دارخوین و آبادان و از خاور به آ بهای
خور موسی محدود م یشود. از مجموع 400 هزار هکتار مساحت این تالاب،
296 هزار هکتار آن منطقه حفاظت شده م یباشد.
منطقه تالاب شادگان به عنوان قطب گردشگری استان خوزستان به
شمار می آید که 37 درصد از مساحت تا لا بهای ایران را تش یکل م یدهد و
در دنیا به عنوان دوازدهمین تالاب بزرگ جهان شناخته شده است، که 3
هزار صیاد ماهی و 1500 شکارچی پرنده از طریق این تالاب امرارمعاش
م یکنند. تالاب شادگان شامل نمون های طبیعی از انواع تالا بهای شاخص
و کمیاب و منحصر به فرد م یباشد که محیطی مناسب برای پشتیبانی از
گون ههای آسیب پذیر و در خطر انقراض را دارد. همچنین این تالاب پیوسته
حداقل 20 هزار پرنده آبی را پشتیبانی کرده و مکانی برای زیست آنان
فراهم نموده است. به علاوه این تالاب جزو تالا بهای ساحلی دریایی است
که دارای پهن ههای گلی، ماسه ای، مردا بها، نهرها و حوز ههای دایمی
است. در این تالاب 152 پرنده از 38 خانواده شناسایی شده است که به
همراه مهاجران آبزی مانند پل کیان پا خاکستری، عقاب دریایی دم سفید،
اردک مرمری و اردک طلایی، بهشت زیبایی را در این گستره از ایران
به وجود آورد هاند. تالاب شادگان در مسیر کیی از بزرگترین و مهمترین
مسیرهای کوچ پرندگان مهاجر قرار گرفته است. بسیاری از پرندگان مهاجر
شمالی در کوچ سالانه خود از این تالاب به عنوان مقصد نهایی استفاده کرده
و به زادآوری می پردازند )کویری، 1385 (. سطح تالاب با گیاهان آ بدوستی
چون لویی، چولان و گیاهان غوطه ور پوشیده شده و محل مناسبی برای
پذیرش پرندگان آبزی گشته است. در این تالاب انواع ماهیان آب شیرین و
شور مانند بنی، شیربد، حمری، شانک، ماهی های پرورشی و پرندگانی چون
فلامینگو، حواصیل، ل کلک، غاز وحشی زندگی م یکنند. تنها زیستگاه و
محل زاد و ولد اردک کرکری در جهان، این تالاب است و پرندگانی چون
نیز از نمون ههای بسیار کمیابی » اکراس آفریقایی « و» گیلانشاه خالدار «
هستند که در این منطقه یافت م یشوند. این تالاب زیستگاه کیسوم
از گون ههای جانوری و گیاهی نادر سراسر دنیاست که امروزه به دلیل
آلودگ یهای زیس تمحیطی در معرض خطر نابودی است .این تالاب علاوه
بر ارزش های زیستی )گیاهی و جانوری( بسیاری که دارد، عملکردهای
مهم دیگری نظیر کنترل سیلا بهای با لادست تالاب و کاهش اثرات
تخریبی سیل و جلوگیری از فرسایش سواحل خور موسی تا آبادان را نیز
.] دارد ] 14
ب( منطقه حفاظت شده کرخه
کیی دیگر از » اندیمشک « منطقه حفاظت شده کرخه در جنوب شهرستان
قط بهای گردشگری ایران است. این منطقه از نظر زیس تمحیطی دارای
ارزش فراوانی بوده و به عنوان کیی از چهار منطقه طبیعی کشور شناخته
شده اس ت. کرخه که از دو قسمت اصلی رودخانه کرخه و جنگ لهای
دوطرف رودخانه تش یکل شده اس ت، از محلی به نام روستای سرخه در
ج نوب جاده اندیمشک دهلران در امتداد رود کرخه تا روستای حلاف 2
انسان و محیط زیست
23
www.irsen.org : سایت اینترنتی انجمن متخصصان ایران
در شمال حمیدیه اهواز ادامه میی‌ابد. بیشه های انبوه و بکر کرخه زیستگاه
اس ت. منطقه کرخه با 13 » ایرانی « طبیعی منحصر به فرد گونه گوزن زرد
هزار و 27 هکتار مساحت شامل دو بخش منطقه حفاظت شده با 9 هزار
و 427 هکتار و پناهگاه حیات وحش با سه هزار و 600 هکتار به لحاظ
برخورداری از آب فراوان و زمی نهای حاص لخیز حاشیه آن و شرایط اقلیمی
گرمسیری و سایر استعدادهای طبیعی، همواره گردشگران و دوستداران
طبیعت را پذیرا بوده است. پوشش گیاهی منطقه کرخه شامل جنگ لهای
گرمسیری و نیمه گرمسیری است که به دلیل تراکم و ترکیب خاص خود
موقعیت بسیار ارزشمندی را برای این منطقه به وجود آورده اس ت، به طوری
که این منطقه زیستگاه گون ههای نادر و کمیابی از جمله گوزن زرد می باش د.
حیات وحش جانوری به تبعیت از شرایط زیستگاهی مناسب از جمله وفور
آب ، مواد غذایی فراوان و درختان متراکم و امنیت قابل توجه دارای تنوع
زیستی فراوانی اس ت. همچنین علاوه بر پرندگان بوم ی، همه ساله این
منطقه پذیرای هزاران پرنده مهاجری است که در فصول مختلف از شمال
اروپا و آفریقا و آسیا به این منطقه کوچ م یکنند. از پستانداران منطقه
م یتوان علاوه بر گوزن زرد، گربه وحشی، سمورآبی، روباه، گرگ، شغال،
کفتار، خارپشت، موش خرما، گراز، خرگوش و گورکن عس لخوار را نام بر د.
نیمی از کل پرندگان موجود در ایران به صورت بومی و مهاجر زمستانه
و تابستانه در این منطقه وجود دارند . لیگوی تالابی از گون ههای منحصر
به فرد منطقه کرخه است و دراج و قمری نیز به وفور یافت م یشو د.
انواع مرغاب یها، غازها، درناها، پرندگان شکاری، حواصی لها، ل کل کها در
لاب هلای بوت هها و درختان جنگل و برک هها و آ بهای آن به آشیان هسازی
و زادآوری و یا زمستان گذرانی م یپردازند. از ماهیان موجود در رود کرخه
که به لحاظ اهمیت شیلاتی آنها بسیار مورد توجه اهالی است م یتوان از
ماهی شیربت، بنی، گتان، برزم، شلج، لوتک و گل خور و کپور نام برد.
منطقه حفاظت شده کرخه با برخورداری از استعدا دهای متفاوت تحقیقاتی
آموزشی، گردشگری، در صورت تأمین امکانات و رفع کمبودهای موجود در
این زمینه ها علاوه بر اینکه بخشی از نیازهای اجتماعی و اقتصادی منطقه
را تأمین خواهد کرد، می تواند به عنوان کیی از قط بهای مهم توریستی و
.] جهانگردی مطرح شود ] 5
پ( رودخانه کارون
از دیگر جاذب ههای توریستی استان خوزستان رودخانه کارون است. این
رودخانه به طول 850 کیلومتر بزرگترین رود ایران است که از میان
کو ههای بختیاری سرچشمه گرفته و ضمن احیای زایند هرود اصفهان با پیچ
و تا بهای بسیار، دو استان چهار محال و بختیاری و خوزستان را درنوردیده
و سرانجام به خلیج فارس م یریزد. در آغاز دشت خوزستان به شهر شوشتر
» رود گرگر « رسیده و در ابتدای شهر دو شاخه گردیده شاخه کوچکتری که
نامیده م یشود از کنار شرقی شهر شوشتر رو به جنوب روان » دودانگه « یا
م یشود و آبشارهای زیبایی را تش یکل م یدهد که بسیاری از تأسیسات
آبرسانی قدیم همچون آسیا بها، کانا لهای پل، سدبندها، بندها بر روی آن
ساخته شده است که این تأسیسات باستانی در نوع خود بی نظیرند. شاخه
نامیده م یشود ب هسوی غرب » چهار دانگه « یا » رود شطیط « بزرگتری که
پیچیده و از شمال شهر روان م یگردد. این دو شاخه در بند قیر بار دیگر
به هم پیوسته یک رود م یگردد، زمی نهایی که از شوشتر تا بند قیر میان
میاناب( یا به زبان مردم محلی ( » میان آب « ، دو شاخه رود واقع شد هاند
نامیده می شوند . » مینو «
در محل دو شاخه شدن کارون بر دهنه شطی ط، پلی با چهل و چهار
چشمه بزرگ و چهل و سه چشمه کوچک وجود داشته است که اکنون
بسیاری از چشمه های آن بر افتاده و در معرض نابودی است ولی خود
از بزرگترین بناهاست که به پل شادروان معروف است و آن را یکی از
شگفت یهای جهان به شمار آورده اند. کارون تنها رودی است که قابلیت
کشتیرانی داشته و چنانچه لایروبی گردد تا نزد کیی شهر شوشتر امکان
تردد کشتی وجود دارد که با تحقق این امر علاوه بر فعال سازی اقتصاد
منطقه از طریق انجام معاملات تجاری گردشگری منطقه نیز از رونق خوبی
.] برخوردار خواهد شد ] 8
انسان و محیط زیست
24
www.irsen.org : سایت اینترنتی انجمن متخصصان ایران
تخریب اکوتوریسم روستایی در استان خوزستان
چنانچه در راه توسعه اکوتوریسم با بسیج امکانات و ب هکارگیری حداکثر
قوا، بتوان تمامی محدودی تها و مشکلات را از پی شرو برداشت، مسئله
جدیدی رخ م ینمایاند که بایستی مبنا و اساس کلیه فعالی تها قرار گیرد
و آن پایداری در صنعت اکوتوریسم است که در نهایت به توسعه پایدار
ختم م یشود. در مسیر دستیابی توسعه پایدار، صنعت اکوتوریسم م یتواند
به مثابه ابزار قدرتمندی برای حیات بخشیدن دوباره به مناطق روستایی
عقب مانده باشد و سبب شکوفایی اقتصادی این نواحی گرد د. اما نکته
قابل توجه در این میان مسئله پایداری برای ایجاد این صنعت در مناطق
روستایی م یباشد. توریسم روستایی پایدار، صنعتی است که از ظرفی تهای
بالقوه و ذاتی منابع طبیعی استفاده کرده و به آداب و سنن و رو شهای
زندگی انسانها ارج نهاده و می پذیرد که مردم روستایی بایستی به طور
مساوی در سود این صنعت شریک بوده و تنها با میل و رضایت آنها و
اجتماعات روستایی، گردشگران به این مناطق راهنمایی شوند
25 [. صنعت گردشگری روستایی و اکوتوریسم بایستی با قدرت هر چه [
تمام تر از منابع طبیعی به عنوان سرمای ههای ملی که به همه اقشار جامعه
تعلق دارد حفاظت و حراست نماید.
با نگاهی به جاذبه های استان خوزستان می توان دریافت که با بذل توجه به
اکوسیست مهای طبیعی و چشم اندازهای منحصر به فرد و درک ظرفی تهای
بالفعل و بالقوه این استان در جذب گردشگر، رشد و توسعه این صنعت دور
از انتظار نبوده و شاید از بسیاری پروژ ههای عمرانی و سرمایه گذار یهای
دیگر درآمدز اتر باشد. اما مسئله مهمتر توجه به امر حفاظت از عرص ههای
طبیعی و جلوگیری از تخریب آنها توسط افراد غیرمسئول می باشد. بی شک
رشد آگاه یهای عمومی در زمینه حفاظت از منابع طبیعی در این راستا
می تواند تأثیر بسزایی داشته باشد . بی توجهی به موضوع پایداری منابع و
بقای اکوسیستم نه تنها آینده صنعت توریسم بلکه از آن مهمتر حیات زمین
را به خطر می اندازد.
هم اکنون روز ب هروز بر آلودگی محیط زیست و تخریب منابع طبیعی
و چش ماندازهای زیبا در خوزستان افزوده م یشود. جای بسی نگرانیست
زمانی که شنیده م یشود شکستگی و نشت لول ههای نفتی سبب آلودگی
تالاب شادگان و یا آتش سوزی در منطقه گشته است. تأسف برانگیزتر
از این مسائل، تخلیه 35 هزار مترمکعب زبال ههای سمی حاوی گوگرد،
ترکیبات گوگردی و فلزات سنگین نظیر وانادیوم در محلی موسوم
در بخش غربی تالاب شادگان می باشد که چنانچه » گود زباله « به
تمهیداتی برای انهدام این مواد سرطا نزا و پاکسازی محیط به هر شکلی
اندیشیده نشود با فاجعه زیست محیطی مواجه خواهیم بود ] 12 [. طبق
اظهارات کارشناسان مرکز تحقیقات محیط زیست استان خوزستان، ورود
زه آ بهای توسعه نیشکر و تخلیه زبال ههای شهر شادگان در تالاب، تخلیه
ضایعات صنایع فولاد اهواز به نهر مالح و پیوستن این نهر به تالاب شادگان،
مخزنی‌ابی شرکت نفت به منظور کشف سفر ههای نفتی و دخل و تصرف
افراد محلی در حریم تالاب شادگان سبب گشته تا این اکوسیستم منحصر
به فرد دستخوش تغیرات نامطلوبی گردیده و گون ههای زیستی ساکن در
.] منطقه با خطر انقراض مواجه شوند ] 15
به اعتقاد این کارشناسان رودخانه کارون نیز که باید آ بشرب شهری و
روستایی را تأمین کند امروزه به محل دفن فاضلا بهای شهری، روستایی،
صنعتی و حتی عفونی تبدیل شده است. طبق بررس یهای اخیر کارشناسان
سازمان محی طزیست، رودخانه کارون به مواد صنعتی و شیمیایی روستایی و
کشاورزی همچنین پسا بهای بیمارستانی و عفونی آلوده شده است. برای
ساکنین خوزستان این سخن کشف حقیقتی شگرف نیست بلکه تکرار تلخ
سخنی رن جآور است که در رأس همه رودخان ههای حاوی آب آلوده کشور،
کارونی قرار دارد که روزگاری عروس خوزستان بود. امروز وضعیت این
رودخانه بحرانی است. تأمین آ بشرب مردم به خطر افتاده است و سازمان
حفاظت محیط زیست فقط به ارائه هشدار به آلود هکنندگان طبیعت بسنده
م یکند بی توجه به اینکه رودخانه هایی که روزی مواج و پاک از هر آلودگی
بودند امروز طعمه زباله و پساب شده اند و اگر فکری برای آنها اندیشیده
نشود نم یتوان آینده و معضلات پیش رو را پی شبینی کرد.
کارشناسان آلودگی سازمان حفاظت محیط زیست، میزان سنجش آلودگی
آب رودخان هها را درصد شوری آب آنها عنوان م یکنند. آنها معتقد هستند که
در حال حاضر آب رودخانه کارون به درصد بسیار بالای شوری رسیده که
این مسئله نشانگر افزایش میزان آلودگی آب این رودخانه است به طوری
که مشکل عمده کارون را آلودگی صنعت ی، کشاورزی و خانگی موجود
عنوان کرده و معتقدند ب یتوجهی مسئولان نسبت به بهبود » استا ن « در
روند فعلی طی سال های اخیر از جمله مواردی است که کارون را در جمع
رودخان ههای بحرانی و آلوده جای داده است ] 3[. با مصاحبه از کارشناسان
مرکز تحقیقات محیط زیست استان خوزستان روشن گردید که آلودگی
صنعتی ناشی از وجود صنعت نفت و گاز همچنین وفور چا ههای نفتی در
و آلودگی کشاورزی در اثر پدیده فراوانی زمی نهای کشاورزی » استان «
نیشکر که فاقد خروج یهای معین فاضلاب و پسا بهای کشاورزی هستند
خطر جدیدی برای کارون محسوب م یشود.
بررسی عناصر آلاینده در رسوبات رودخانه کارون نشا ندهنده افزایش
روزافزون انواع آلاینده های فیزیکی، شیمیایی و بیولوژی آب این رودخانه بر
اثر تخلیه مستقیم و بدون پالایش انواع پساب و فاضلا بهای صنعتی، شهری
و خانگی م یباشد به طوریک‌ه گازهای سمی و خطرناک حاصله و تولیدی ناشی
انسان و محیط زیست
25
www.irsen.org : سایت اینترنتی انجمن متخصصان ایران
از فعالی تهای انواع مراکز و کارخانجات صنعتی منطقه نظیر صنایع فولاد و
لوله سازی و نورد اهواز، شرکت کربن ایران و چا ههای نفت منطقه تأثیر بسزایی
در آلودگی منابع آ بهای سطحی و زیرزمینی دارند ] 7[. نتایج این پژوهش
نشان م یدهد که در مقایسه با غلظت عناصر میکرو در آب آشامیدنی،
رسوبات و آ بشرب دام ها، میزان آهن، مس، کبالت، کادمیم و سرب بیش
از حد مجاز است. به طوریک‌ه این نتایج نشان م یدهند که پتانسیل آلودگی
رسوبات رودخانه کارون بالا بوده و احتمال خطر مسمومی تهای حاصل از
.] غلظت بیش از حد عناصر آلاینده در آینده نزدیک بسیارمحتمل است ] 7
کارشناسان اظهار داشتند که عدم وجود سیستم تصفیه و فقدان شبکه
فاضلاب شهری از دیگر علل افزوده شدن میزان آلودگی رودخانه کارون
می باشد ] 15 [. آلودگی آب سطحی و زیر زمینی تنها به واحدهای آلاینده
صنعتی و تولیدی منحصر نم یشود بلکه احاطه آبها توسط مراکز درمانی
و بیمارستانی آلاینده موجب افزایش شرایط نامساعد زیستی و آلودگی
رودخان هها م یشو د. فقدان سیستم تصفیه فاضلا ب، اتاق نگهداری موقت
زباله های عفونی و پسماندها و پساب های موجود از جمله نگران یهایی است
که وجود دارد. پسا بها و پسماندهای عفونی رودخانه را احاطه م یکنند و
به آلودگی آ بهای سطحی و زیر زمینی می افزایند.
کارشناسان مرکز تحقیقات محی طزیست استان خوزستان بیان نمودند که
منطقه حفاظت شده کرخه نیز به دلیل احداث سد کرخه با مسائلی چون
کم آب شدن رودخانه و خشکی منطقه دست به گریبان بوده و پوشش
جنگلی این منطقه در حال از بین رفتن است. همچنین تعلیف بیش از حد
احشام منطقه از عرص ههای طبیعی و دخل و تصرف ساکنین محلی سبب
.] گردیده تا این اکوسیستم نیز دستخوش تغ ییرات زیادی قرار گیرد ] 15
به طور کلی با توجه به اظهارات کارشناسان محیط زیست استان و
همچنین تجربه و مشاهدات محققین، مسایل و مشکلات اکوتوریسم در
خوزستان را که سبب ناپایداری این صنعت م یشود را می توان بدی نترتیب
دست هبندی نمود:
• ضعف در مدیریت و برنام هریزی
قدرت سازما نهای قانو نگذار در منطقه که از طرف دولت اختیار
قانون گذاری می یابند برای مدیریت و توسعه نواحی روستایی کافی نیست.
بنابراین سایر سازما نهای دولتی تمایلی به مشارکت در این زمینه ندارند.
مگر اینکه دستوری مستقیم یا کم کهای مالی از وزارتخان ههای کشور به
آنان داده شود. به علاوه این سازما نها غالباً با خط قرمزهایی مواجه هستند
و تصمیمات آنها تحت تأثیر ملاحظات سیاسی قرار م یگیرد. محدودیت
عمده دیگر، تضاد بین سازما نهای دولتی است که در نتیجه هر یک سعی
میک‌نند مقام و قدرت خود را حفظ کنند.
• مشکلات قانونی
عدم وجود قوانین روشن یکی از محدودی تهایی است که بر سر راه صنعت
اکوتوریسم استان وجود دارد.
• کمبود پرسنل مورد نیاز
گرچه رشت ههای آموزشی متعددی در دانشگ ا هها سازماندهی شده است، اما
تعداد پرسنل متخصص در زمینه طبیع تشناسی، فرهن گشناسی، تاریخ و
باستا نشناسی هنوز محدود است. بخصوص اینکه مقامات محلی کارمندانی
که در مدیریت توریسم و توسعه آن تجربه داشته باشند در اختیار ندارند.
مشکل کمبود نیروی انسانی متخصص به نحوی در ارتباط با مشکلات
اقتصادی و سیاس تهای غیر واقع گرایانه در خصوص توسعه منابع انسانی
می باشد.
• کافی نبودن حمایت های مالی
عل یرغم اینکه توسعه توریسم روستایی نیازمند سرمای هگذاری کلان است
تاکنون بودجه محدودی در این زمینه صرف گردیده اس ت، چرا که تخصیص
اعتبار معمولاً بر اساس تعداد جمعیت هر منطقه انجام م یگیرد. در نتیجه
توسعه ضروری در مواردی از قبیل مدیریت منابع انسانی ، بکارگیری
مقررات، استقرار ساختارهای فیزیکی و مدیریت کاربری اراضی به طور کار
آمد اجرا نشده است.
• مشارکت محلی
عدم مشارکت مردم محلی در مراحل مختلف سیاست گذاری و اجرای
فعالی تهای توریسم یکی از محدودیت های اساسی بر سر راه توسعه
توریسم روستایی است. اگر چه ناکافی بودن و نامناسب بودن زیرساخ تها
یکی از موانع اصلی موجود بر سر راه توسعه توریسم استان به شمار می آید،
اما بزرگ ترین دغدغه در عرصه توسعه ساختارهای فیزیکی، توجه به امر
پایداری است لذا نوع و حجم زی رساخ تها و استفاد های که از آنها به عمل
می آید باید به دقت طراحی ، برنام هریزی و نظارت شود.
تجربه نشان داده است که مشارکت فعال مردم در برنام هها و سیاست گذار یها
و سهیم نمودن آنان در فعالی تهای دولت سبب انجام بهتر امور خواهد
شد. مفهوم واژه مشارکت حکایت از دخالت یا همکاری داوطلبانه مردم در
تغ ییرات تع یین شده توسط خودشان م ینماید تا در توسعه و تکامل خویش
و محی طزیست خود سهیم باشند ] 11 [. در مورد توریسم روستایی و از
جمله اکوتوریسم به عنوان بخشی از فعالی تهای مربوط به توسعه پایدار
نیز موضوع مشارکت دارای اهمیت فراوان است به نحوی که ضروریست
تا در کلیه مراحل برنامه ریزی و اجرای امور مربوط به توریسم، فعالان این
انسان و محیط زیست
26
www.irsen.org : سایت اینترنتی انجمن متخصصان ایران
بخش اعم از بازدیدکنندگان، بخ شهای درگیر در امر توریسم نظیر
شرک تهای خصوصی و دولتی، اجتماعات محلی، بنگا ههای اقتصادی،
حکوم تها، سازما نهای غیردولتی فعال در توسعه روستایی و حفاظت از
محی طزیست سهیم باشند.
آنچه ذکر گردید تنها پاره ای از مسائل و مشکلات اکوسیستم موجود در
استان خوزستان می باشد و در صورتی که به حال آن چار های اندیشیده
نشود با سرعتی باورنکردنی این منابع عظیم طبیعی نابود خواهند گردید. اما
چنانچه از این امکانات بالقوه خدادادی استفاده بهینه نموده و با مدیریتی
صحیح و کارآمد در امر توریسم برنامه ریزی شود و همچنین سازما نها و
بخ شهای درگیر در این صنعت از قدرت قانونی و اجرایی بالایی برخوردار
باشند م یتوان امیدوار بود که تا حدی از روند تخریب محیط زیست و منابع
طبیعی کاسته شود.
نتیج هگیری و پیشنهادها
اگر چه صنعت توریسم در چند دهه اخیر در سراسر جهان به طور گسترده ای
مورد توجه قرار گرفته است، اما رشد آن، پدیده آنی و تصادفی نبوده و تحت
تأثیر عواملی در بلند مدت اتفاق افتاده است. برخی از این عوامل کلیدی که
نقش مهمی در رشد و توسعه توریسم روستایی در سا لهای اخیر داشته اند
عبارتند از ارتقای سطح آموز شهای رسمی و رشد آگاه یهای عمومی از
طریق رسان ههای جمعی، افزایش اوقات فراغت در نتیجه تخصصی شدن
مشاغل و برخورداری از رفاه شهری، گسترش و بهبود سیستم حمل و نقل
و ارتباطات، گسترش آژان سهای مسافرتی در اغلب کشورها برای فراهم
کردن تسهیلات مناسب در زمینه امور مربوط به توریسم و بهبود کمی و
کیفی انواع تجهیزات و پوشاک متناسب با انواع شرایط آب و هوایی. این
امکانات بخصوص سبب گردیده تا شرایط برای گردشگران دوستدار طبیعت
و مشتاقان حیات وحش فراهم گردد. بر همین اساس کشورهای مختلف
سعی خود را بر آن داشته اند تا با برنام هریزی حساب شد های که با مطالعه
سوابق و فعالیت های گذشته در زمینه اکوتوریسم آغاز شده و با بررسی و
تجزیه و تحلیل فرآیند های موجود، طراحی برنام ههای عملیاتی در زمینه
جذب اکوتوریست، تدوین سیاس تهای مناسب در صنعت مذکور و در نهایت
پی شبینی دستاوردهای مورد انتظار تلاش فراوانی در زمینه رشد و توسعه
صنعت اکوتوریسم داشته باشند.
ایران با دارا بودن ذخایر غنی زیستی و چش ماندازهای منحصربه فرد
مجموع های از جاذب ههای اکوتوریستی را در خود جای داده است که با
سیاست گذار یهای مناسب می تواند پذیرای جمعیت کثیری از گردشگران
داخلی و خارجی باشد و در کنار درآمدزایی برای کلیه دست اندرکاران بخش
گردشگری و در نهایت توسعه اقتصادی، توسعه اجتماعی و فرهنگی جوامع
روستایی را نیز تسریع نماید. مدیریت اکوتوریسم در ایران باتوجه به روند
رو به رشد جمعیت و کاهش منابع نه تنها یک نیاز که یک الزام برای رشد
و توسعه جامعه است.
با توجه به آنچه تاکنون از صنعت توریسم روستایی و اکوتوریسم در شکل
اید هآل آن گفته شد می توان به مشکلات آن در ایران و استان خوزستان
پ یبرد. مسایلی نظیر عدم برنامه ریزی صحیح و منطبق با واقعیت، عدم
دخالت مردم محلی در امر نیازسنجی و برنام هریزی، عدم تبلیغات در زمینه
جذب توریست و معرفی جاذب ههای اکوتوریستی و عدم آموزش افراد محلی
برای فعالیت بیش از پیش در عرصه اکوتوریسم سبب گردیده تا عل یرغم
تأثیر بسزای اکوتوریسم به عنوان ابزاری مؤثر در توسعه توریسم پایدار تنها
به عنوان کردن آن در قالب مقالات اکتفا گردد. در حالی که هم اکنون در
سطح بی نالمللی اکوتوریسم به عنوان رهیافتی جدید برای توسعه منطق های
با تأکید برساکنین محلی مورد نیاز تشخیص داده شده است، این پدیده در
کشور ما با مسائل عدیده ای روبه رو است.
با وجود همه نارسای یها و مسایل موجود بر سر راه اکوتوریسم در ایران و
منطقه خوزستان ضروری است از طریق شناسایی جاذب ههای گردشگری و
معرفی توانایی های بالفعل و بالقوه طبیعی در سطح ملی و بی نالمللی، تدوین
برنام ههای جامع و واقع بینانه، ارائه راهکارها و تبیین سیاست گذار یهای
مفید در امر توریسم ، بررسی امکانات و محدودی تها، تشویق و ترغیب
نهادهای مردمی وجلب مشارکت سازما نهای غی ردولتی از طریق
رسان ههای جمعی، فرهنگ سازی در مدارس، آموزش گرو ههای علاقمن د و
دست اندرکاران امر گردشگری، ایجاد و گسترش را ههای ارتباطی، برقراری
امنیت ملی و منطقه ای، ایجاد انگیزه در فعالان صنعت گردشگری و مردم
محلی و زمینه سازی برای جذب سرمایه گذار یهای بخش خصوصی با
حداکثر توان به توسعه این صنعت پردرآمد در منطقه پرداخت.
مشارکت عمومی و کنترل محلی به همراه هم م یتواند بسیاری از
مشکلات اکوتوریسم را مرتفع سازد، اما در عمل مردم محلی به ندرت
در تصمی مگیری ها، برنامه ریزی و اجرای سیاس تهای مربوط به توریسم
مشارکت دارند. بسیاری از مردم جوامع روستایی حتی کوچ کترین اطلاعی
از مفاهیم اولیه توریسم نداشته و توسط سرمایه گذاران سود جوی غیر بومی
فریب داده می شوند و بدی نترتیب انگیزه و علاقه ساکنین محلی برای
مشارکت در ارائه خدمات توریسم کاهش یافته و نگاه نفرت آمیز آنان
به توریست ها به عنوان بیگانگان مزاحم تقویت م یگردد. حال آنکه در
صورت برخورداری ساکنین محلی از مواهب و مزایای حاصل از صنعت
گردشگری، نسبت به این موضوع ترغیب شده و در جهت توسعه آن خواهند
کوشید. در شکل اید هآل، سرمایه مورد نیاز در توسعه روستایی باید هم از
طریق مردم محلی و هم از سوی سرمایه گذاران غی ربومی تأمین شود تا
انسان و محیط زیست
27
www.irsen.org : سایت اینترنتی انجمن متخصصان ایران
بدی نترتیب هم مشارکت محلی و پایداری طر حها تضمین گردد و هم منابع
مالی مورد نیاز جهت احداث زیر ساخ تهای مناسب فراهم شود.
در بحث پیرامون مشارکت، مسئله آموزش اهمیت ویژ های دارد. عل یرغم
رشد سریع توریسم روستایی در دهه های اخیر، آموزش در این زمینه کمتر
مورد توجه واقع شده و این موضوع م یتواند مانع بزرگی بر سر راه توسعه
توریسم روستایی باشد . چش ماندازهای طبیع ی، حفظ میرا ثهای فرهنگی،
تأسیسات فیز کیی همه و همه به عنوان نیازهای توسعه توریسم روستایی
بیان م یشوند، اما در این میان آموز ش، نیاز جدیدی است که همه جنب ههای
توسعه توریسم روستایی را تحت الشعاع خود قرار م یدهد. برنامه ریزی،
مدیریت، بازاریاب ی، حفظ مناب ع، هتلداری و بخصوص جلب مشارکت محلی
همگی در ارتباط مستقیم با مسئله آموزش هستند. نیازی که در این بخش
احساس م یشود، ایجاد و توسعه کی شبکه آموزش گسترده در زمینه توسعه
توریسم روستایی است تا بتواند مؤسسات دست اندرکار این صنعت را در
یادگیری مهار تها و آشنایی با نحوه رفع مسایل و مشکلات معمول و رایج
این بخش یاری رساند.
در توسعه برنام ههای آموزشی اکوتوریسم در استان خوزستان سه گروه
عمده باید مورد توجه قرار گیرن د: گروه اول متولیان و دست اندرکاران تورها
م یباشند. در این قسمت کمبود راهنمایان و راویان آشنا به اطلاعات پایه
تاریخی، باستا نشناسی، قو مشناسی و طبیع تشناسی اهمیت نقش آموزش
و ضرورت بکارگیری برنام ههای ترویجی را آشکار م یسازند. گروه دوم
را میزبانان مناطق روستایی تشکیل م یدهند. تحقیقات نشان م یدهد که
سطح آموزشی میزبانان روستایی به عنوان یک سرمایه فرهنگی ارزشمند،
ارتباط مستقیمی با میزان مشارکت آنان در برنام ههای محلی دارد. همچنین
افراد آموزش دیده در مقایسه با اشخاصی که به دور از برنام ههای آموزشی
بوده اند، درآمد بیشتری به دست آورده و دسترسی آسا نتری به تسهیلات
حمایتی دارند و اغلب در رقابت به منظور جذب توریست پیروز می شوند.
سرانجام سومین گروه، عموم مردم و به بیان دیگر توریس تها م یباشند
که بایستی به عنوان مخاطب طیف وسیعی از برنام ههای آموزشی در نظر
گرفته شوند. تدوین برنام ههای آموزشی برای این دسته از افرا د، بخصوص
در زمینه حفاظت از منابع طبیعی و حفظ مناظر و چشم اندازهای نواحی
روستایی از اهمیت ویژه ای برخوردار است و چ هبسا عدم آگاهی این گروه به
عنوان بیشترین جمعیت درگیر در صنعت توریسم روستایی م یتواند عواقب
مخرب جبران ناپذیری را برای این صنعت در پی داشته باشد.
در این راه فرآیند همکاری و تعاون بین اجتماعات محلی، سازما نهای
غیردولتی و ارگا نهای دولتی را نباید از نظر دور داشت، چرا که بی شک
بدون وجود تعاون و همکاری گروهی، این صنعت عظیم راه به جایی
نخواهد برد. در صورت رعایت کلیه اصول مهم در صنعت اکوتوریسم و
هماهنگی تمامی بخ شهای دخیل در این امر و برخورداری این صنعت از
مدیریتی کارا و مشارکت محلی، اکوتوریسم م یتواند نقش مهمی در حل
بسیاری از مشکلات جوامع روستایی داشته باشد.
برای حرکت در راستای پایداری اکوتوریسم منطقه، توجه به نکات زیر از
پیشنهادات خاص مقاله است:
• تأکید بر آموزش ملی و همه جانبه به منظور بالا بردن آگاه یهای عمومی
افراد در خصوص اکوتوریسم با تأکید بر توسعه پایدار.
• جذب توریست با توجه به ظرفیت منطقه به منظور حفاظت از مناطق
حساس و آسیب پذیر.
• تع یین ظرفی تهای طبیعی مناطق اکولوژ کیی با به کارگیری از متخصصان
در رشت ههای مختلف.
• تدوین آ یین نامه یا منشور اخلاقی برای آگاهی گردشگران از بایدها و
نبایدهای موجود.
انسان و محیط زیست
28
www.irsen.org : سایت اینترنتی انجمن متخصصان ایران
منابع
1 . ازکیا، مصطفی، ) 1381 (، جامع هشناسی توسعه. چاپ چهارم، تهران:مؤسسه
نشر کلمه.
2 . شتری مهرجردی، اباذر، ) 1383 (، اکوتوریسم و پایداری: تعاریف، جنب هها
. و ویژگ یهای آن. جهاد، شماره 262 . صص. 81 74
. 3. افشار، آزاده، ) 1385 (، مرگ کارون. بهار، شماره 60
4 . امیرانی، محمدهادی، ) 1382 (، سفرسبز: تأملی بر مفاهیم، منابع و منافع
. اکوتوریسم. جهاد، شماره 261 . صص 4 3
5 . بابایی ویشگایی، گیتی، ) 1378 (، کرخه، قطب گردشگری. روزنامه ایران،
. شماره 583 . ص. 11
6 . بهرامی، اعظم و فرهادیان، همایون، ) 1382 (، نقش بو مگردی در معیشت
پایدار جوامع محلی و حفظ منابع طبیعی، جهاد، شماره 258 . صص.
.32- 34
7 . چرم، مصطفی، ) 1380 (، عناصر آلاینده در رسوبات رودخانه کارون.
مجموعه مقالات کوتاه هفتمین کنگره علوم خاک ایران. دانشکده
.349- 4 شهریور ) 1380 (، ص 351 - کشاورزی دانشگاه شهر کرد. 7
8 . حسینی، محمود، ) 1385 (، توسعه گردشگری خوزستان. قابل دسترسی
در:
http://www. Shushtarcity.blogfa com
9 . کویری، محمود، ) 1385 (، تالا بها و دریاچ ههای ایران، چشم ههای
. تابناک عشق. خوش آمدید. صص. 25 1
1. زمان یپور، اسدالله، ) 1380 (، ترویج کشاورزی در فرایند توسعه. چاپ 0
دوم، مشهد.
1. شعبانعلی فمی، حسین؛ علی بیگی، امیرحسین و شری فزاده، ابوالقاسم. 1
1383 (، رهیاف تها و فنون مشارکت در ترویج کشاورزی و توسعه (
روستایی. چاپ اول، تهران: مؤسسه توسعه روستایی ایران.
35 هزار مترمکعب زباله سمی زمین. ،) 12 . کانون دیده بانان زمین. ) 1383
1. مراد ینژاد، همایون و نظری، شیرزاد ) 1382 (، توریسم و توسعه روستایی 3
. در ایران، جهاد، شماره 256 . صص. 61 67
1. مرکز گردشگری علمی فرهنگی دانشجویان ایران. ) 1385 (، دریاها، 4
سدها، جزیر هها و تالا بهای ایران: تالاب شادگان.
15 . مصاحبه با کارشناسان مرکز تحقیقات محیط زیست استان خوزستان.
. 1385 (، پا ییز 1385 (
16 . مقصودی، طهماسب و لشکرآرا، فرهاد ) 1383 (، توریسم، توسعه و
. روستا، جهاد، شماره 264 . صص. 55 48
1. میرشاهی، سحر. ) 1385 (، مدیریت اکوتوریسم. بانک مقالات فارسی. 7
18. Barkin, D.(1996). Ecotourism: A tool for sustainable
development. Available at: http://www.planeta.com
19. Heyes, J. (2002).Strategies for ecotourism development
in North Quabbin. Available at:
http://conservation.forest.ku.ac.
20. Howell Hall, C. (2004). Creers in natural resource recreation
& tourism. Available at: http://www.career.uga.edu.
21. Joes,S. (1997). Sustainable touism by managing nutural
heritage resources.Avaiable at: www.unpan1.un.org/intra.
22. Long, B. (1999).International cultural tourism charter,
managing tourism at places of heritage significance.
Available at: http://www.icomos.org/tourism/charter.html.
23. Merge, M. (2005).What is ecotourism? Available at:
http://www.untamedpath.com/Ecotourism.
24. Rattanasuwongchai, N. (1999).Rural tourism: The
impact on rural communities. Department of Career
Sciences Kasetsart University, Bangkok, Thailand.
25. Ratz, T. and Puczko, L. (1998).Rural tourism and
sustainable develodment. Budapest University of
Economic Sciences. Available at:
http://www.ratztamara.com/rural.html.
26. Rzeszow, P. (2004). Alternative forms of occupation and
continuous educational training in agriculture. Available at:
http://www.etsia.upm.es/.
27. Sombunthum, F.(1998).National strategies for rural
tourism. Avaiable at:http://luton.au/polish.2660/pdf.
28. Thompson, M. (1998). Cultural tourism. Washington
Heritage Bulletin. Summer 1998. Available at:
http://www.mrsc.org/subjects/.
29.Unknown. (2002). Rural tourism: The Scottish Parliament.
The Information Cener. Available at:
http://www.scottish.parliament.uk/.
30. Unknown. (1998). Ecotourism.
Available at: http://www.fao.org/docrep/.
31. Unknown. (2004). Fact sheet: Cultural tourism. Available
at: www.nea.gova/about/facts/cultorism.
32. Unknown. (2006). Heritage tourism. Available at:
http://en.wikipedia,org/
33. Walter Honadl,B. (1990). Extension and tourism development.
Journal of Extension. 28(2): 25-30.
انسان و محیط زیست
29
www.irsen.org : سایت اینترنتی انجمن متخصصان ایران
Unsustainability of ecotourism in Khuzestan Province
Maryam Tahmasbi, Faculty of Agriculture, Varamin University of Natural Resources and Agriculture
Kurosh Rezaei-Moghaddam, Faculty of Agriculture, Shiraz University
Abstract
Many planners and policy makers have argued
that tourism is the main branch of sustainable
development. This allocates a great part of
national income in many countries especially
in third world. Ecotourism management is vital
element for growth and development of society
in Iran. Diversity of climate, plants and wildlife
in Iran is suitable for ecotourism management.
Khuzestan province with natural spaces and
beautiful landscapes can absorb foreigner and
inner tourists. The findings of this paper indicate
that this industry is confronted with several
problems and difficulties like weakness of
management and planning, lack of clear rules
and financial credits, insufficient training of
staff and experts and lack of participation of
local people. The findings show unsustainability
and degradation of rural ecotourism in Khuzestan
province. The paper has provided some recommendations
for sustainable development of ecotourism
in Khuzestan.
Key words: Rural tourism, Ecotourism, Sustainable
development, Sustainable tourism, Khuzestan