نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانش آموخته کارشناس ارشد برنامه ریزی، مدیریت و آموزش محیط زیست،گروه مدیریت محیط زیست، دانشکده محیط زیست و انرژی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
2 - استادیار گروه آمار، دانشکده علوم پایه، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم وتحقیقات، تهران، ایران.
3 دانشیار گروه مهندسی بهداشت محیط ، دانشکده بهداشت، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم پزشکی تهران، ایران *(مسوول مکاتبات).
چکیده
کلیدواژه‌ها
موضوعات
فصلنامه انسان و محیط زیست، شماره 38، پاییز 95
ارایه مدل مفهومی مشارکت مردمی در مدیریت پسماند شهر تهران
( مطالعه موردی: مناطق 3، 6 و 21 )
هانیه توانایی بشرویه [1]
محمد حسن بهزادی [2]
محمد رضا خانی[3]*
چکیده
امروزه با توجه به مشکلات دفع مواد زاید شهری و آلودگی محیط زیستی این مواد بر روی منابع طبیعی و اکوسیستم، لزوم مشارکت مردمی درمدیریت پسماند اجتناب ناپذیر شده است. در تحقیق حاضر ضمن بررسی عوامل موثر بر میزان مشارکت مردمی در مدیریت پسماند مناطق 3، 6 و 21 شهر تهران، مدل مفهومی مشارکت مردم در مدیریت پسماند ارایه گردیده است. جامعه آماری هدف، کلیه شهروندان تهرانی بالای 12 سال ساکن در آن مناطق و حجم نمونه توسط فرمول کوکران در سطح اطمینان 95 % محاسبه شده است. روش نمونه برداری، شبه خوشه‌ای چند مرحله‌ای و روش تحقیق، توصیفی از نوع پیمایشی به روش مقطعی می‌باشد. گردآوری اطلاعات از طریق پرسش نامه صورت پذیرفت که شامل 21 سوال بوده است. برای ارزش‌گذاری کمی پاسخ‌های سوالات پرسشنامه از طیف لیکرت استفاده شده است. فرضیه تحقیق، پس از گردآوری اطلاعات، به کمک نرم افزار SPSS مورد بررسی قرار گرفت و پس از انجام آزمون همبستگی پیرسون و رگرسیون خطی چندگانه مشخص گردید از میان عوامل تاثیرگذار (جنسیت، سن، تحصیلات، تعداد افراد خانوار، درآمد و آموزش) عامل آموزش ارتباط معنی‌داری با میزان مشارکت مردم در مدیریت پسماند دارد و با آموزش بیشتر می‌توان میزان مشارکت مردم را در مدیریت پسماند افزایش داد.
کلمات کلیدی: مشارکت مردمی، مدیریت پسماند، شهرداری تهران.
مقدمه
افزایش روز افزون جمعیت و گسترش مداوم شهرها از یک سو و ازدیاد و توسعه فعالیت‌های صنعتی، تجاری و خدماتی از سوی دیگر منجر به تولید مقادیر زیادی مواد زاید در شهرها شده که در بیش تر مواقع مدیریت آن با توجه به کمبود امکانات و بودجه، مشکلات عدیده ای در پی داشته است. از جمله این مشکلات آلودگی محیطزیست است. تجربه شهرهای بزرگ جهان نشان می‌دهد، طراحی یک سیستم علمی و صحیح در امر مدیریت مواد زاید می‌تواند موثر واقع شود. مدیریت مواد زاید جامد در شهرهای مختلف ایران به دلیل بافت فرهنگی، جمعیت، اقتصاد، مصرف بیرویه مواد، عدم احساس مسوولیت شهروندان، طبیعت ناهمگون و گسترده مواد زاید، عدم اجرای مقررات و قوانین و کمبود امکانات در عرصه خدمات شهری با مشکلاتی روبرو می‌باشد. به منظور فایق آمدن بر بسیاری از مشکلات لازم است در امر بهینه کردن مراحل مختلف مدیریت مواد زاید ( تولید، نگهداری در محل، جمع آوری، حمل و نقل) اقدامات جدی صورت گیرد، در کلیه مراحل مدیریت یکی از کلیدهای موفقیت آگاهی و مشارکت مردمی می‌باشد (1). عدم آگاهی مردم از تعهدات اجتماعی و شهرنشینی، به خصوص در امور بهداشت و حفظ محیطزیست و تصور غلط بیشتر شهروندان از مدیریت زباله به عنوان این که باید زباله را از محیط خانه در بُعد فردی دورکرد، باعث می‌شود که اجرای برنامه‌های مدیریت مواد زاید جامد از موفقیت کمی برخوردار شوند (2). برای رسیدن به توسعه فرهنگ مشارکت ابتدا باید میزان مشارکت افراد در فعالیت‌ها و نگرش آن‌ها نسبت به اثرگذاری این فعالیت‌ها در زندگی فردی و جمعی و از طرف دیگر بسترها و زمینه‌های مناسب و امکانات و شرایط لازم و موانع آن جهت حصول هر چه بیشتر در نظر گرفته شود زیرا در جامعه ایران و در حال حاضر ضرورت مشارکت داوطلبانه کاملا احساس می‌شود (3). امروزه به منظور دست‌یابی به سطوح بالای مشارکت اجتماعی و ظرفیت‌سازی در جهت تقویت آگاه‌سازی موثر، تفکیک ضایعات در مبدا و بازیافت آن‌ها به عنوان دو راه کار مهم برای ارتقا سیستم مدیریت زایدات مطرح و مورد توجه می‌باشد (4). اهمیت طرح تفکیک زباله در ایران از این نظر بسیار اهمیت دارد که اجزا و ترکیبات زباله تا حدود 70- 60 درصد یا بلکه بیش تر قابل بازیافت است. همچنین، حدود20 درصد زباله‌ها در ایران داراى ترکیباتى، از قبیل کاغذ، کارتن، پلاستیک، شیشه و مواد قابل بازیافت است که می‌تواند به خوبى در بازارى که در ایران وجود دارد، به شرطى که از مبدأ جدا شود، پس از بازیافت به مصرف برسد و منافع در خور توجهی را به همراه داشته باشد (5). از یک سو مشکلاتی مانند عدم انگیزه تولیدکنندگان پسماند برای کم‌تر تولید کردن و یا تفکیک زباله‌ها، انباشت غیر‌اصولی پسماندهای خانگی، سهل‌انگاری شهروندان در مورد مخاطرات بهداشتی و محیط‌زیستی زباله‌ها خصوصا زباله‌های پر خطر و به تبع آن افزایش آلودگی آب‌های سطحی و زیرزمینی، خاک‌ها و انتشار مواد آلاینده در محیط و از سوی دیگر مشکلات ساختاری، اداری و قانونی مدیریت پسماندها که به صورت ناهماهنگی بین سازمان‌های مسوول و یا موثر در مدیریت پسماند بروز می‌نماید، منجر به معرفی ایده‌ای جدید با عنوان مدیریت پایدار یکپارچه پسماند در کشورهای صنعتی گردیده است (6). از آن‌جا که بحث مدیریت پسماند در سال‌های اخیر به صورت جدی و تا حدودی بر اساس اصول علمی در حال ساماندهی می‌باشد، ضرورت دارد در این زمینه مطالعات پایه و پژوهشی زیادی که بتوان بر مبنای نتایج آن سیاست‌گذاری‌های لازم را انجام داد و برنامه‌ریزی‌های آتی را بر مبنای این اطلاعات بنا نهاد، صورت پذیرد، لذا انجام تحقیقات در این زمینه‌ها بسیار ضروری خواهد بود. از طرفی به دلیل هزینه‌های زیادی که الزاما باید در امر مدیریت پسماند صرف شود لازم است که برای کاهش هزینه‌ها و ارتقای کیفی فعالیت‌های مرتبط با پسماند بحث مشارکت‌های مردمی و راه‌های دست‌یابی به آن با روش‌ها و تکنیک‌های جدید و علمی مورد بررسی قرار گیرد. هدف این تحقیق این بوده است که ضمن مشخص کردن عوامل موثر بر مشارکت مردمی در مدیریتپسماند شهری، اولویت‌های این عوامل را تعیین و در نهایت مدلی مفهومی مشتمل بر عوامل تاثیرگذار ارایه گردد.
پیشینه تحقیق
در تحقیقی با عنوان ارزیابی مدیریتی تفکیک پسماند از مبدا با رویکرد برنامه‌ریزی در شهرداری تهران(منطقه 4)، میزان مشارکت شهروندان ، نقش آموزش، تحصیلات شهروندان، سطح اقتصادی، اصلاح الگوی مصرف، اطلاع رسانی و در نظر گرفتن تبلیغات و امکانات از سوی مسوولین اداره بازیافت برای تشویق و ترغیب شهروندان جهت مشارکتشان در امر تفکیک پسماند از مبدا به عنوان فرضیات پژوهشی با استفاده از آزمون همبستگی پیرسون بررسی شدند و در انتها بیش‌ترین عوامل انگیزشی شهروندان در منطقه 4 شامل نگرش مثبت، اطلاعات، راحتی و عوامل موقعیتی و مشوق‌های اقتصادی تعیین گردید(7). در پژوهشی دیگر با عنوان عوامل مؤثر در جلب مشارکت سازمان‌های غیردولتی در حفاظت از محیطزیست شهر کرج به منظور شناخت عوامل موثر در افزایش میزان مشارکت این سازمان‌ها در زمینة حفاظت از محیطزیست با استفاده از پرسش نامه این نتیجه حاصل شد که متغیرهای سن، سطح تحصیلات و تجربه فعالیت‌های محیط‌زیستی رابط‌ی معنی‌داری با مشارکت دارند ولی جنسیت پاسخ‌دهندگان تاثیری در جلب مشارکت این سازمان‌ها نداشته است(8). در تحقیقی با عنوان تاثیر مشارکت مردمی در مدیریت پسماند شهری به بررسی تاثیر مشارکت شهروندان در مدیریت پسماند از دیدگاه مردم شهر نجف‌آباد پرداختند. جامعه آماری شهر نجف آباد به تعداد 64612 خانوار بودند و حجم نمونه بر اساس جدول مورگان 381 خانوار در نظر گرفته شد، سپس با استفاده از پرسشنامه که در قالب طیف لیکرت از بسیار زیاد تا بسیار کم تنظیم گردیده بود، اطلاعات جمع‌آوری شده و پس از تجزیه و تحلیل و آزمون t تک متغیره مشخص گردید مشارکت مردمی بر مدیریت پسماند(جمع‌آوری، کاهش از مبدا و بازیافت) تاثیر مثبت دارد(9). پژوهشی تحت عنوان ارزیابی مدیریتی تفکیک پسماند از مبدا با رویکرد برنامه‌ریزی در شهرداری تهران (منطقه 16) به بررسی میزان مشارکت شهروندان، نقش آموزش، اطلاع رسانی و در نظر گرفتن تبلیغات و امکانات از سوی مسوولین برای تشویق و ترغیب شهروندان جهت مشارکتشان در تفکیک پسماند از مبدا پرداخته است. جامعه آماری شهروندان ساکن و شاغل بودند، حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران 400 نفر در نظر گرفته شده بود که پس از تجزیه و تحلیل اطلاعات، مشخص گردید مشارکت شهروندی، آموزش و اطلاع رسانی، تبلیغات، اصلاح الگوی مصرف، زنان و سازمان‌های غیردولتی با برنامه‌ریزی مدیریتی تفکیک پسماند در منطقه رابطه معنی‌داری دارند(10). در تحقیقی با عنوان نگرش افراد نسبت به بازیافت ضایعات جامد شهری در لاگوس نیجریه، به بررسی عوامل موثر بر عملکرد بازیافت زباله‌های فردی و مشارکت شهروندان در شهر لاگوس پرداخته است. نتایج حاصل از بررسی‌های کمی در میان 201 نفر نشان می‌دهد که تاثیر عامل جنسیت جهت مشارکت در بازیافت زباله در شهر لاگاس قابل توجه است همچنین مشخص شد که عدم آگاهی و دانش از عوامل عمده محدود کردن افراد از مشارکت در بازیافت زباله در شهر لاگاس است(11). در پژوهشی با عنوان رفتار شهروندان در جداسازی زباله‌ها در منبع تولید، شهر گوانجوی کشور چین، به کمک تئوری رفتار برنامه‌ریزی شده به بررسی فاکتورهای موثر بر جداسازی زایدات در منبع تولید توسط ساکنین منطقه گوانجو پرداخته است. اطلاعات گردآوری شده از 208 برگ پرسشنامه، برای ارزیابی عوامل فردی- اجتماعی دخیل در مدیریت زباله‌ها در منبع تولید مورد استفاده قرار گرفت. پس از تجزیه و تحلیل اطلاعات به این نتیجه رسیدند که سطح تحصیلات (5/62 %)، بیش‌ترین تاثیر را بر رفتارهای مشارکتی شهروندان جهت جداسازی زایدات دربرداشته است(12). در تحقیقی با عنوان دانش، نگرش، رفتار دانشجویان دانشگاه راجستان، جی پور هند، در خصوص مدیریتپسماند به این نتیجه رسیدند که بین دانش دانشجویان و رفتار آن‌ها در زمینه مدیریت رابطه مثبت و معنی‌داری وجود دارد(13).
در تحقیقی تحت عنوان عوامل موثر بر رفتار پیشگیری از تولید پسماند خانگی خانوارهای روستایی شهرستان قزوین به منظور بررسی عوامل موثر بر رفتار پیشگیری از تولید پسماند خانگی حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران 247 خانوار و از طریق نمونه‌برداری تصادفی چندمرحله ای انتخاب شد. همچنین از روش‌های آماری ضریب پیرسون و تحلیل رگرسیون برای تحلیل داده‌ها استفاده شد. نتایج نشان داد بین سن، مسوولیت‌پذیری محیط‌زیستی، منزلت و اعتماد اجتماعی و رفتار پیشگیری از تولید پسماند خانگی رابطه مثبت و معنی‌داری وجود دارد (14). در یک بررسی با عنوان میزان تأثیر آموزش‌های چهره به چهره عوامل شهرداری تهران بر رفتار شهروندان در مبحث مدیریتپسماند شهری(مطالعه موردی منطقه 18 تهران) گزارش کردند که اثربخشی دوره‌های آموزش چهره به چهره در رفتار شهروندان در زمینه مباحث شهری بر سه سطح دانش، بینش، کنش شهروندان تاثیرگذار بوده است (15).
فرضیات پژوهش
1- به نظر می‌رسد بین جنسیت و میزان مشارکت مردم در مدیریتپسماند مناطق 3، 6، 21 رابطه وجود دارد.
2- به نظر می‌رسد بین سن و میزان مشارکت مردم در مدیریتپسماند مناطق 3، 6، 21 رابطه وجود دارد.
3- به نظر می‌رسد بین تحصیلات و میزان مشارکت مردم در مدیریتپسماند مناطق 3، 6، 21 رابطه وجود دارد.
4- به نظر می‌رسد بین تعداد افراد خانوار و میزان مشارکت مردم در مدیریتپسماند مناطق 3، 6، 21 رابطه وجود دارد.
5- به نظر می‌رسد بین درآمد و میزان مشارکت مردم در مدیریتپسماند مناطق 3، 6، 21 رابطه وجود دارد.
6- به نظر می‌رسد بین آموزش و میزان مشارکت مردم در مدیریتپسماند مناطق 3، 6، 21 رابطه وجود دارد.
روش بررسی
این مطالعه یک مطالعه توصیفی- مقطعی در سال91-90 می‌باشد و روش تحقیق حاضر پژوهش پیمایشی است. در این تحقیق جامعه مورد پژوهش، کلیه شهروندان تهرانی بالای 12 سال ساکن در سه منطقه 3، 6 و 21 از مناطق 22گانه شهرداری شهر تهران می‌باشد که دلیل انتخاب این مناطق موقعیت مکانی و تاثیر احتمالی آن‌ها بر مولفه‌های فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی خانوار می‌باشد. روش نمونه‌گیری این تحقیق به صورت نمونه‌گیری تصادفی خوشه‌ای چند مرحله‌ای است به طوری که در مرحله اول نواحی مشخصی از این مناطق به صورت تصادفی انتخاب شد و در مرحله دوم با انتخاب تصادفی محلاتی از این نواحی پرسشنامه در میان ساکنین این محلات توزیع شد.
حجم نمونه آماری بر اساس فرمول کوکران (Cochran formula)که در رابطه (1) آمده است تعیین می‌گردد.
(1) n=
به طوری که در رابطه (1) : P= , d= 0/1, Z= 1/96 ، که با جاگذاری این مقادیر در رابطه (1) حجم نمونه در سطح اطمینان 95% و حداکثر خطای نمونه‌گیری 10% برای هر یک از مناطق مذکور تقریبا 100 خانوار به دست می‌آید. ابزار اصلی این تحقیق پرسشنامه محقق ساخته می‌باشد که بر اساس متغیرهای تحقیق: جنسیت، سن، میزان تحصیلات، تعداد افراد خانوار، درآمد، آموزش و میزان مشارکت در فعالیت‌های مرتبط با پسماند تهیه شده است و به صورت تصادفی بین شهروندان هر منطقه توزیع شد. پرسشنامه شامل 21 سوال بسته، که 8 سوال آن مربوط به بخش آموزش، 8 سوال مربوط به بخش مشارکت و بقیه مربوط به متغیرهای جنسیت، سن، تحصیلات و میزان درآمد بود. برای ارزش‌گذاری کمی پاسخ‌های سوالات پرسشنامه از طیف لیکرت استفاده شده است. روایی (Validity) پرسشنامه مورد تحقیق پس از بررسی توسط متخصصین و خبرگان و حذف و اضافه برخی از سوالات تایید شد. پایایی(Reliability) پرسشنامه با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ (Cronbach's coefficient alpha method) 761/0 به دست آمد که نشان دهنده پایایی بالای آن است. برای توصیف داده‌های جمع‌آوری شده از نمودارهای ستونی شامل درصد فراوانی و از آزمون همبستگی جزیی (Partial correlation) جهت بررسی رابطه میان متغیرها براساس هدف تحقیق استفاده شده است. تحقیق همبستگی یکی از روش‌های تحقیق توصیفی است. یکی از معیار‌هایی که در تحقیق همبستگی مورد استفاده قرار می‌گیرد ضریب همبستگی پیرسون(Pearson's correlation coefficient) است. با استفاده از آزمون همبستگی جزیی به دنبال بررسی وجود یا عدم وجود ارتباط بین متغیرها با استفاده از رگرسیون خطی چندگانه، معادله ریاضی بین مشارکت و متغیرهای مستقل(جنسیت، سن، تحصیلات، درآمد، تعداد افراد خانوار و آموزش) بررسی و تجزیه تحلیل و در نهایت ارایه گردید.
ارایه مدل مفهومی از طریق مدل رگرسیون خطی چندگانه: گاهی دو یا چند متغیر تأثیر عمده‌ای روی متغیر وابسته دارند. در این وضعیت از رگرسیون خطی چندگانه (Regresion lineal multiple) جهت پیش بینی تاثیر متغیرهای مستقل بر متغیر وابسته استفاده می‌شود. در رگرسیون خطی چندگانه نیز فرض خطی بودن متغیرها برقرار می‌باشد و بر همین اساس معادله رگرسیون خطی چندگانه با n متغیر مستقل X1, …, Xnکه در این مقاله شامل جنسیت، سن، تحصیلات، تعداد افراد خانوار، درآمد، آموزش و متغیر وابسته مشارکت مردمی در مدیریتپسماند(Y) به صورت رابطه (2) تعریف می‌شود:
(2)
در این بخش صرف نظر از بیان ویژگی‌های جغرافیایی سه منطقه(3، 6 و 21)، نتایج به دست آمده در رابطه با هریک از سوالات و پاسخ‌های ارایه شده، فرضیات مطرح شده مورد بررسی قرار گرفتند و سپس نتایج حاصل از آزمون همبستگی جزئی به منظور بررسی وجود یا عدم وجود همبستگی بین متغیرها در این مناطق ارایه گردیده است.
الف) آمار توصیفی داده‌های جمع‌آوری شده مربوط به آزمون فرض
جدول1- فراوانی نسبی جنسیت پاسخگویان در مناطق سه‌گانه
|
مناطق جنسیت |
3 |
6 |
21 |
|
زن |
42 |
42 |
43 |
|
مرد |
58 |
58 |
57 |
با توجه به انتخاب تصادفی پاسخ دهندگان همان‌گونه که در جدول فوق مشاهده می‌شود توزیع جنسیتی در سه
منطقه مورد بررسی تقریباً یکسان و بین 72% تا 75% است.
جدول2- فراوانی نسبی سن پاسخگویان در مناطق سه‌گانه
|
مناطق سن |
3 |
6 |
21 |
|
22-12 |
3 |
22 |
6 |
|
32-22 |
63 |
27 |
48 |
|
42-32 |
22 |
25 |
37 |
|
52-42 |
10 |
13 |
6 |
|
بالاتر از 52 |
2 |
13 |
3 |
از مجموعه رده‌های سنی، بر اساس طبقه‌بندی انجام شده، گروه سنی 32-22 سال بیش‌ترین فراوانی را در پاسخ‌گویی به سوالات تحقیق به خود اختصاص داده‌اند. لازم به ذکر است افراد دارای رده سنی بالای52 سال کم‌ترین میزان پاسخ‌گویی به سوالات را داشته‌اند.
جدول3- فراوانی نسبی تحصیلات پاسخگویان در مناطق سه‌گانه
|
مناطق تحصیلات |
3 |
6 |
21 |
|
زیر دیپلم |
5 |
30 |
18 |
|
دیپلم |
19 |
12 |
21 |
|
فوق دیپلم |
19 |
29 |
22 |
|
لیسانس |
37 |
21 |
25 |
|
بالاتر از لیسانس |
20 |
8 |
14 |
یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که بیشتر پاسخگویان 7/27% دارای تحصیلات لیسانس و کم‌ترین سواد آنان در حد زیر دیپلم 7/17% بوده، 3/17% دارای تحصیلات دیپلم، 3/23% با تحصیلات فوق دیپلم و 14% با تحصیلات بالاتر از لیسانس می‌باشند، در نتیجه بیش‌ترین فراوانی متعلق به مدرک تحصیلی لیسانس است. نتایج نشان می‌دهد مناطق 3 و21 نسبت به منطقه 6 از سطح تحصیلات بالاتری برخوردار می‌باشند.
جدول4- فراوانی نسبی تعداد افراد خانوار پاسخگویان در مناطق سه‌گانه
|
مناطق
تعداد افراد |
3 |
6 |
21 |
|
یک نفر |
1 |
3 |
0 |
|
دو نفر |
12 |
9 |
13 |
|
سه نفر |
18 |
18 |
24 |
|
چهار نفر |
35 |
46 |
28 |
|
بالاتر از 4 نفر |
34 |
24 |
35 |
در این تحقیق تعداد افراد خانوار غالب پاسخگویان(52%) بین 4 نفره و یا بالاتر از آن بوده‌اند و کم‌ترین
فراوانی در میان پاسخگویان(2%) تک نفره مشاهده گردید.
جدول5- فراوانی سطح درآمد تعداد افراد خانوار پاسخگویان در مناطق سه‌گانه
|
مناطق
سطح درآمد |
3 |
6 |
21 |
|
بسیار پایین |
3 |
1 |
1 |
|
پایین |
6 |
17 |
9 |
|
متوسط |
51 |
48 |
57 |
|
خوب |
39 |
32 |
31 |
|
عالی |
1 |
2 |
2 |
نتایج نشان داد بیش از نیمی از افراد (52%) دارای سطح در آمد متوسط بوده و تنها 7/1درصد از پاسخ‌دهندگان دارای سطح درآمد بسیار پایین و یا عالی بوده‌اند و پاسخگویان منطقه 3 از وضعیت مالی مناسب‌تری نسبت به سایر مناطق برخوردار باشند. برای مشخص شدن نمره آموزش و مشارکت هر شخص با استفاده از سوالات مرتبط با این متغیرها از جمع نمرات پاسخ هر سوال ،نمرات آموزش و مشارکت افراد به دست آمد.
ب: آمار استنباطی داده‌های جمع‌آوری شده
1- آزمون همبستگی به منظور بررسی صحت فرضیه‌های مطرح شده
به دنبال بررسی وجود یا عدم وجود همبستگی بین متغیرها مناطق سه‌گانه از آزمون همبستگی جزیی بین متغیرها استفاده شده است که خروجی‌های مربوط به همبستگی بین متغیر وابسته(مشارکت) و متغیرهای مستقل(جنسیت، سن، میزان تحصیلات، درآمد،آموزش و تعداد افراد خانوار) به صورت جدول(6) آمده است.
جدول 6- بررسی همبستگی بین متغیرها در مناطق سه‌گانه
|
ارتباط متغیرهای مستقل با مشارکت |
ضریب همبستگی |
p- مقدار |
نتیجه |
|
جنسیت |
013/0 |
818/0 |
معنی‌دار نیست |
|
سن |
061/0 - |
295/0 |
معنی‌دار نیست |
|
تعداد افراد خانوار |
010/0 - |
865/0 |
معنی‌دار نیست |
|
تحصیلات |
064/0- |
277/0 |
معنی‌دار نیست |
|
درآمد |
064/0 |
273/0 |
معنی‌دار نیست |
|
آموزش |
432/0 |
001/0 |
معنی‌دار است |
به طوری که ملاحظه می‌شود p – مقدار مربوط به همبستگی متغیر مشارکت با متغیر آموزش کم‌تر از 05/0 است، بنابراین نتیجه می‌گیریم مشارکت در مناطق سه گانه تنها با این متغیر ارتباط معنی‌داری دارد و با توجه به ضریب همبستگی به دست آمده در مورد این متغیر نشان می‌دهد نوع ارتباط آن با مشارکت در یک راستا است. بدین معنا که هر چه آموزش افزایش یابد به همان نسبت میزان مشارکت مردمی در مدیریت پسماند نیز بیشتر خواهد شد ولی در مورد پنج متغیر دیگر (سن، جنسیت، تعداد افراد خانوار، تحصیلات و درآمد) p مقدارهای به دست آمده بیشتر از 05/0 هستند و این مساله نشان دهنده آن است که مشارکت در این مناطق ارتباط معنی‌داری با این متغیرها ندارد.
2- آزمون رگرسیون به منظور تعیین مدل مفهومی
در بخش بررسی همبستگی بین متغیرها، وجود یا عدم وجود ارتباط میان متغیر مشارکت با متغیرهای مستقل بررسی شد، در ادامه به دنبال مشخص کردن معادله خطی بین متغیر وابسته و متغیرهای مستقل هستیم که این مهم با استفاده از رگرسیون خطی چندگانه میسر خواهد بود، بنابراین هدف انجام آزمون فرض ذیل است:
خروجی‌های مربوط به این آزمون در جدول (7) آمده است:
جدول7- خروجی مدل رگرسیون
|
p - مقدار |
مدل |
|
00/0 |
رگرسیون |
نتایج موجود در جدول(7) نشان می دهد p- مقدار برابر صفر است که با این p- مقدار می‌توان نتیجه گرفت فرض صفر مبنی بر عدم وجود مدل رگرسیون چندگانه رد می‌شود و مدل رگرسیون در این حالت معنی‌دار است. در ادامه به دنبال انجام آزمون فرض ذیل هستیم:.
که نتایج این آزمون به همراه ضرایب مدل رگرسیون چندگانه در جدول(8) آمده است:
جدول8- نتایج رگرسیون به منظور ارایه مدل رگرسیون
|
مدل |
P- مقدار |
ضرایب |
نتیجه |
|
عرض از مبدا |
026/0 |
337/13 |
معنی‌دار است. |
|
جنسیت |
818/0 |
336/0 |
معنی‌دار نیست. |
|
سن |
295/0 |
777/0- |
معنی‌دار نیست. |
|
تعداد افراد خانوار |
865/0 |
089/0- |
معنی‌دار نیست. |
|
تحصیلات |
277/0 |
635/0- |
معنی‌دار نیست. |
|
در آمد |
273/0 |
134/1 |
معنی‌دار نیست. |
|
آموزش |
001/0 |
474/0 |
معنی‌دار است. |
با این‌که در ابتدای کار معادله رگرسیون خطی چندگانه بین متغیرهای مستقل و متغیر وابسته در مناطق سه گانه به صورت رابطه (2) در نظر گرفته شد :
(2)
ولی خروجی‌های جدول (8) نشان می‌دهد رابطه(2) به صورت رابطه زیر خلاصه می‌گردد:
(3) به طوری که در رابطه (3):
Y = مشارکت X1 = جنسیت X2 = سن X3 = تعداد افراد خانواده
X4= تحصیلات X5= درآمد X6 =آموزش
بحث و نتیجه‌گیری
مدیریتپسماند بدون در نظرگرفتن نقش مردم که تولیدکننده اصلی پسماند هستند، غیرقابل ممکن خواهد بود. مشارکت و همکاری مردمی و شرکت آگاهانه و حس مسوولیت و دلسوزی برای آیندگان است که سبب توسعه و آرامش و حیات اجتماعی
می‌شود. مشارکت را باید به عنوان هدف، ابزار و یکی از نیازهای اساسی بشر مورد توجه قرار داد. لذا بایستی عوامل تاثیرگذار و مرتبط در این فرایند را شناسایی نمود. با توجه به نتایج پژوهش حاضر، فرضیات مطرح شده در این پژوهش مورد بررسی قرار گرفتند که 5 فرضیه پذیرفته نشد و 1 فرضیه از بین آن‌ها مورد تائید قرار گرفت. در این راستا از فرضیات ارایه شده در پژوهش می‌توان نتایج زیر را گرفت:
1- فرضیه شماره یک با ضریب همبستگی 013/0 و سطح معنی‌داری 818/0 تایید نشده است. پس می‌توان نتیجه گرفت بین جنسیت افراد و مشارکت در مدیریتپسماند رابطه معنی‌داری وجود ندارد.
2- فرضیه شماره دو با ضریب همبستگی 061/0 - و سطح معنی داری 295/0 تایید نشده است. پس می‌توان نتیجه گرفت بین سن افراد و مشارکت در مدیریتپسماند رابطه معنی‌داری وجود ندارد.
3- فرضیه شماره سه با ضریب همبستگی 064/0- و سطح معنی داری 277/0 تایید نشده است. پس می‌توان نتیجه گرفت بین تحصیلات افراد و مشارکت در مدیریتپسماند رابطه معنی‌داری وجود ندارد.
4- فرضیه شماره چهار با ضریب همبستگی 010/0 - و سطح معنی داری 865/0 تایید نشده است. پس می‌توان نتیجه گرفت بین تعداد افراد خانوار و مشارکت در مدیریت پسماند رابطه معنی‌داری وجود ندارد.
5- فرضیه شماره پنج با ضریب همبستگی 064/0 و سطح معنی‌داری 273/0 تایید نشده است. پس می‌توان نتیجه گرفت بین درآمد افراد و مشارکت در مدیریتپسماند رابطه معنی‌داری وجود ندارد.
6- فرضیه شماره شش با ضریب همبستگی 432/0 و سطح معنی‌داری 001/0 تایید شده است و این بدین معنی است که مشارکت تنها با متغیر آموزش ارتباط معنی‌داری دارد و نوع ارتباط آن با مشارکت در یک راستا است. هر چه آموزش افزایش یابد به همان نسبت میزان مشارکت مردمی در مدیریتپسماند نیز بیشتر خواهد شد به عبارت دیگر آموزش تنها فاکتور تعیین کننده مشارکت مردمی در مناطق سه‌گانه است و سایر عوامل ارتباط معنی‌داری را نشان نداد.
شکل1- مدل مفهومی مشارکت مردمی در مدیریت پسماند مناطق سه‌گانه
منابع
1- مجلسی م. (1389). «نقش مشارکت‌های مردمی در سیستم مکانیزه جمع‌آوری زباله»- سومین همایش مدیریتپسماند، تهران-ایران.
2- تقوایی م.، موسوی م.، کاظمی زاد ش.، قنبری ح. (1391). «مدیریت پسماندهای جامد شهری، گامی در راستای توسعه پایدار مطالعه موردی: شهر زنجان»، فصلنامه مطالعات و پژوهش‌های شهری و منطقه‌ای، جلد سوم، شماره دوازدهم، صفحه 3.
3- فهامی ا.، مختارنیا م.، درویش ا.، رضوانفر ا. (1386). «دیدگاه اعضای سازمان‌های غیردولتی منابع طبیعی تهران پیرامون زمینه‌های مشارکت در ترویج و توسعه منابع طبیعی»، مجله علوم ترویج و آموزش کشاورزی ایران، جلد سوم، شماره دوم، صفحه 85-96.
4- Ali AA., Gumbe LO., Mohammed AH., Nathan N. (2010). Nairobi solid waste management practices: Need for improved public participation and involvement. Tanzania Journal of Forestry and Nature Conservation, vol. 80(1), pp. Abstract.
5- رفیعی ه.، شاهنوشی ن.، رحیم رهنما م. (1392). «بررسی و رتبه بندی مناطق شهری از نظر مشارکت شهروندان در تفکیک از مبدأ زباله با استفاده از برنامه‌ریزی چندمعیاره: مطالعه موردی شهر مشهد»، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، جلد بیست و هشتم، شماره دوم، صفحه 195-214.
6- سادات رحمتی ف.، زاهدی ح.، تشکری م.، عطاری م. (1392). «آسیب‌شناسی مدیریت پسماند در شهر تهران باتمرکزبرمحور آموزش»- کنفرانس بین المللی عمران، معماری و توسعه پایدار شهری، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز- ایران.
7- جعفری نسب ت. (1393). «ارزیابی مدیریتی تفکیک پسماند از مبدا با رویکرد برنامه‌ریزی در شهرداری تهران (مطالعه موردی شهرداری منطقه 4)»- هفتمین همایش ملی و نمایشگاه تخصصی مهندسی‌محیط‌زیست، تهران، دانشکده محیطزیست و انرژی، دانشگاه آزاد اسلامی علوم و تحقیقات، تهران-ایران.
8- Hedjazi, Y., Arabi, F. (2009). Factors Influencing Non Government Organizations’ Participation in Environmental Conservation. International Journal of Environmental Research, vol. 3(1), pp. 129-136.
9- محمدی ز.، منصف ع. (1393). «تاثیر مشارکت مردمی در مدیریتپسماند شهری( جمع آوری، کاهش از مبدا، بازیافت) »- اولین همایش ملی محیط زیست، دانشگاه پیام نور، اصفهان- ایران.
10- عراقی م.، سعیدی رضوانی ن. (1392). «ارزیابی مدیریتی تفکیک پسماند از مبدا با رویکرد برنامه ریزی در شهرداری تهران (مطالعه موردی شهرداری منطقه 16)»- اولین همایش ملی جغرافیا، شهرسازی و توسعه پایدار، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران- ایران.
11- Otitoju, T. A. (2014). Individual Attitude toward Recycling of Municipal Solid Waste in Lagos, Nigeria. American Journal of Engineering Research, vol. 7(3), pp. 78-88.
12- Zhang, D., Huang, G., Yin, X., Yin, Q. (2015). Residents’ Waste Separation Behaviors at the Source: Using SEM with the Theory of Planned Behavior in Guangzhou, China. International Journal of Environmental Research and Public Health, vol. 12(8), pp. 1& 9
13- Lee, S., Paik, H. S. (2011), Korean Household Waste Management and Recycling Behavior. Journal of Building and Environment, vol. 46(5), pp. 1159-1166
14- الموتی صفری پ.، شمس ع. (1394). «عوامل موثر بر رفتار پیشگیری از تولید پسماند خانگی خانوارهای روستایی شهرستان قزوین»، فصلنامه روستا و توسعه، جلد هجدهم، شماره یکم، صفحه 45-70.
15- مظاهری م.، کرامتی نژاد ح. (1392). «بررسی میزان تأثیر آموزش‌های چهره به چهره عوامل شهرداری تهران بر رفتار شهروندان در مبحث مدیریتپسماند شهری(مطالعه موردی منطقه 18 تهران) »، فصلنامه مطالعات مدیریت شهری، جلد پنجم، شماره چهاردهم، صفحه 49-64.
1- دانش آموخته کارشناس ارشد برنامه ریزی، مدیریت و آموزش محیط زیست،گروه مدیریت محیط زیست، دانشکده محیط زیست و انرژی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
-[2] استادیار گروه آمار، دانشکده علوم پایه، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم وتحقیقات، تهران، ایران.
[3]- دانشیار گروه مهندسی بهداشت محیط ، دانشکده بهداشت، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم پزشکی تهران، ایران*(مسوول مکاتبات).
)